.jpg "نگرش قرآني بانو امين به روش خوشبختي در نهاد خانه و خانواده")
نگرش قرآني بانو امين به روش خوشبختي در نهاد خانه و خانواده
نويسنده: *حجة الاسلام سيد محمد رضا علاء الدين
بسمه تعالي
خداوند پس از سه فرزند پسر، اين دختر را به ايشان عطا مي دارد. مادر با روشن بيني در چهار سالگي فرزند را براي آموزش قرآن و فراگيري خواندن و نوشتن به مکتب مي فرستد، در حالي که فضاي حاکم بر آن ايام به گونه اي بود که کمتر خانواده اي به خود اجازه مي داد دختري را براي کسب دانش به مکتب يا مدرسه بفرستد و بسيار والديني که آموزش و آشنائي با خط و نوشتن را براي دختران خود جايز نمي دانستند.
به اين ترتيب بانو امين به تحصيل ادامه مي دهد تا اين که در 15 سالگي با پسرعموي خود حاج ميرزا مُلقب به معين التجار که از بازرگانان سرشناس و معتبر اصفهان بود ازدواج مي کند و به خانه داري و تربيت فرزندان مشغول مي شود. اما اين امر نمي تواند مانع ادامه تحصيل و عشق به مطالعه و تحقيق ايشان در معارف اسلامي شود. بانو امين صاحب 8 فرزند شد که 7 تن از آن ها در زمان حيات ايشان به مرگي زودرس در گذشتند و فقط يک پسر ايشان باقي ماند و خود اين واقعه را امتحان و آزمايش حق تعالي تعبير مي کرد.
اين بانو فاضله با پشتکار و تلاش بي نظير به تحصيل صرف، نحو، بلاغت، تفسير قرآن، حديث، فقه، اصول، فلسفه و عرفان مي پردازند و با وجود مشکلات متعددي که در فضاي حاکم بر آن ايّام براي زنان در امر تحصيل وجود داشت، طلبگي و تحصيل علم را در سطوح عاليه نيز ادامه مي دهد تا اين که در چهل سالگي مرتبت و تسلط علمي ايشان مورد تأييد علما و مراجع تقليد وقت قرار مي گيرد و به دريافت درجه اجتهاد و روايت نائل مي شود.
بانو امين از چهل سالگي تا پايان عمر با تأليف کتب، تدريس، پاسخگوئي به پرسش هاي ديني مردم و ارشاد دختران و زنان مي پردازد.
آثار ايشان عبارت است از:
1- اربعين الهاشميه (به زبان عربي)
2- جامع الشتات (به زبان عربي)
3-معاد يا آخرين سير بشر
4- النفحات الرّحمانيه في الواردات القلبيه (به زبان عربي)
5- اخلاق (ترجمه کتاب ابن مسکويه)
6- مخزن العرفان (تفسير قرآن در 15 جلد)
7- روش خوشبختي و توصيه به خواهران ايماني يا اخلاق خانواده
8- مخزن اللثالي در مناقب مولي الموالي اميرالمؤمنين علي (عليه السلام)
9- سير و سلوک در روش اولياء و طريق سير سعداء
مجتهده مُهذّبه بانو سيده نصرت بيگم امين در سال 1344 با سرمايه خود مکتبي به نام فاطمه زهرا (س) و نيز دبيرستاني دخترانه تأسيس مي کند به اين ترتيب براي بسياري از دختراني که به واسطه جوّ حاکم بر آن ايام و با توجه به کشف حجاب و اين که دبيران مرد در دبيرستان هاي دخترانه تدريس مي کردند. از نعمت تحصيل منع شده بودند، زمينه ادامه تحصيل را فراهم مي آورد. ايشان همچنين در کانون تبليغات و تعليمات ديني بانوان اصفهان به تدريس معارف و تفسير قرآن و پاسخگوئي به سؤالات مي پردازد و تا پايان عمر پربرکت خود به تعليم و کوشش در جهت رشد علمي و معنوي دختران و زنان اهتمام مي ورزد. اين حکيمه الهي که نسبت به ايشان با سي واسطه به حضرت علي (ع) مي رسد، پس از يک عمر خدمت خالصانه در سن 97 سالگي در بيست و سوم خرداد 1362 هجري خورشيدي به جوار رحمت الهي شتافت و مزارش در اصفهان زيارتگاه اهل علم و تقواست.
(در سن 6 – 7 سالگي که به مکتب مي رفتم، معلم هميشه به مادرم مي گفت: دختر گوشت نپز است که نمي پزد. تدريس به او بي فايده است و در نهايت چيزي نخواهد شد. بيهوده او را به مدرسه نياوريد).
به اين صورت بانو امين تحصيل را آغاز مي کند تا حدود يازده سالگي که به تحصيل زبان عربي مي پردازد. ايشان از خاطرات زمان کودکي اش چنين مي گويد: (درست به ياد دارم در اوقاتي که با بچه هاي هم سن خود بودم، مثل آن ها تفريح و گردش نمي کردم، بلکه بيشتر مشتاق بودم تنها باشم تا بتوانم فکر کنم، زيرا گمشده ام را در وجود خود احساس مي کردم. حتي اگر در مجالس عمومي مي رفتم، باز در حال تفکر بودم، و در مقام اين که پا از جاده شريعت بيرون نگذارم. هنگامي که بيست ساله مي شود به سبب شوقي که به کسب دانش داشته است به تحصيل فقه و اصول و تفسير و علم حديث مي پردازد. خود ايشان در اين مقوله مي گويد: (هميشه لطف پرودگار بدرقه راهم بود و حين تحصيل گاهي حالات خوش و نوراني نصيبم مي شد).
در همين ايام به حکمت و فلسفه روي مي آورد و ديري نمي گذرد که ذوق عرفان در او پديد مي آيد و به کشف و شهود مطالب عارفانه شايق مي شود و طي مراحل منازل سير الي الله مي کند.
بانو امين براي مصونيت از تعرض آلودگي جَوبي حيا و بي حجابي رژيم پهلوي، همه ي اين دورس را در خانه تعليم مي گيرد. در وادي علم و معرفت معضل بسيار بود، اما روح تشنه او نيز در جست و جوي محبوبي بود که سال ها سراغ از او مي جست و خود مي گفت:
(هيچ بدبختي بالاتر از اين نيست که آدمي از محبوبش دور باشد) و بانوي عارف به نفحات رحماني، در راه کسب علم با جديّت استقامت مي ورزند و نقل مي کند: (که وقتي به مطالعه مشغول مي شد، بارها نزديکان و خويشاوندان ملامت مي کردند که آن چه مي کني جز بطالت و کسالت نيست و او تمامي اينها را براي رضاي دوست تحمل مي کرد و با وجود فضاي حاکم بر جامعه و ملامت هاي اطرافيان، مؤمنانه به راه خود ادامه مي داد و چنين بود که درهاي حکمت به رويش گشوده شد).
در مورد آموختن علوم و کسب معارف، اين بانوي فاضله چنين اظهار مي دارد: (در نوشته هايم کمتر از امور خارجي کمک گرفته ام. نمي گويم که از غيب خبر دارم اغلب معنويات و معارف را از استاد فرا نگرفته ام و غالب نوشته هايم با ارشاد و هدايت (او) بوده است).
جديّت اين حکيمه الهي در امر تحصيل به حدي بود که مي گفت: (هيچ چيزي نمي تواند کلاس درس را تعطيل کند، حتي مرگ فرزند) يکي از اساتيد بانو امين، مرحوم آيت الله حاج مير سيد علي نجف آبادي نقل کرده است: (روزي شنيدم فرزند ايشان فوت شده است. فکر کردم خانم ديگر درس را تعطيل خواهد کرد؛ ولي بر عکس دو روز بعد کسي را به سراغم فرستاد که براي تدريس به منزل ايشان بروم و من از اين علاقه ايشان به درس و تحصيل، سخت متعجب کردم).
به اين ترتيب او بيشتر علوم را در خانه و نزد علامه فقيه ايت الله سيد محمد علي نجف آبادي و شيخ مرتضي مظاهري فرا گرفت، تا اين که تحصيل و تحقيق ايشان در سن چهل سالگي به حدي مي رسد که بعضي از علما و مراجع تقليد از جمله مرحوم آيت الله العظمي محمد کاظم شيرازي، آيت الله العظمي عبد الکريم حائري و آيت الله العظمي ابراهيم حسيني اصطهباناتي، البته پس از امتحان و طرح پرسش هاي بسيار و دريافت جوابيه هاي مکفي و مطمئن، به ايشان اجازه اجتهاد و استنباط احکام مي دهند. خانم امين به همچنين از آيت الله محمد رضا نجفي اصفهاني و حجت الاسلام و المسلمين مظاهري نجفي اصفهاني اجازه روايت دريافت مي دارد و به آيت الله العظمي مرعشي نجفي و حجت الاسلام و المسلمين زهير الحسون نيز اجازه روايت مي دهد.
آيت الله آقا سيد محمد علي نجف آبادي از اساتيد برجسته بانو امين که ايشان فقه و اصول و حکمت را نزدشان خوانده بود، گفته اند: (حکمت را دايي ام به من درس داد و يکي نيست که من به او درس بدهم. من مي خواهم به اين خانم درس بدهم که از من يادگاري باقي مانده باشد).
زماني که بانو امين اولين کتاب خود را به نام (اربعين هاشميه) نوشت و اين کتاب به حوزه علميه نجف سيد و علما از آن استقبال کردند، آيت الله آقا سيد محمد علي نجف آبادي در تکميل تشويق هاي علما گفتند: (بانو امين هر چه در اين کتاب نوشته اند، از تراوشات فکري خودشان بوده است و ربطي به تعليمات من ندارد) بعد از نگارش همين کتاب بود که علما در صدد برآمدند تا از ايشان امتحان اجتهاد بگيرند. براي اولين بار خانم امين در مقام تنها بانوي مجتهده عصر خود قرار گرفت و علماي زيادي از کشورهاي اسلامي براي ملاقات و گفتگو با ايشان به نزدشان آمدند و علماي معاصر از جمله آيت الله العظمي مرعشي نجفي، علامه طباطبائي، علامه محمد تقي جعفري و اساتيد مُبرّز حوزه و دانشگاه نيز با ايشان ملاقات و گفت و شنود داشته اند. بانوي عالمه امين، عاشق تحصيل بود و تحصيل بخشي از برنامه روزانه ايشان بود که به عنوان وظيفه به آن مي نگريست و در زمانه اي که هنوز در بسياري محافل و مجالس بحث سر اين که آيا اصولاً زن، انساني در رتبه مرد است؟ و آيا جامعه که تنها برازنده قامت مرد است؟ يا زن را نيز نصيبي از کمال هست؟ مرتبت و موفقيت علمي و عرفاني ايشان بدانجا رسيد که اکابر و اعاظمي از علما و عرفا، حضور در محضر ايشان را مايه معنوي مي دانستند. اين بانوي عالمه رباني سال هاي متمادي به تحصيل علم و مقامات معنوي پرداخت و عملاً به جهان اعلام کرد که زن حتي در محيط اجتماعي نامساعد و با وجود موانع و مشکلات، با رعايت کمال تقوا مي تواند به تحصيل علم ادامه دهد و مقام شامخي را هم احراز کند و راه را براي ديگران هموار سازد.
از ديگر آثار بانو خانم امين کتاب روش خوشبختي يا توصيه به خواهران ايماني است که با توجه به موضوعات مطرح شده در کتاب، اين کتاب به عنوان (اخلاق خانواده) شهرت يافته است که در اين مقاله به طرح نگرش بانو امين به روش خوشبختي در نهاد خانه و خانواده براساس کتاب روش خوشبختي پرداخته ام.
بانو امين با توجه به دو واژه مهم و کارساز (خوشبختي و بدبختي) و معنا و مفهومي که از اين دو واژه نزد اقشار مختلف و خانواده ها وجود دارد. به توضيح و تفسير خوشبختي و بدبختي از منظر قرآن و روايايت پرداخته و براي جلب توجه مخاطبان اسم کتاب خود را روش خوشبختي ناميده اند. پردازش اين موضوع به عنوان يک رويکرد يا نگرش اساسي در نگاه به زندگي و کيفيت زندگي بوده تا با اصلاح نوع نگاه زمينه اعتقادي و ايماني زندگي افراد را سامان داده و آنگاه اخلاق زندگي و چگونگي بکارگيري آن در متن خانه و خانواده و اجتماع را مطرح سازند.
بانو امين در ارتباط با اين که خوشبخت واقعي و بدبخت واقعي کيست نوشته است:
خوشبختي هر کس بسته به اين است که اولاً به عالم طبيعت به چه نظر نگاه مي کند يعني روح او تا چه درجه تکامل کرده زيرا خوشبختي بيشتر مربوط به روح است و ريشه آن را در عقل و ادراک خود شخص بايست پيدا کرد البته عقل بشر بدون چراغ ايمان راه سعادت و خوشبختي خود را نمي شناسد، عقل اگر به همراهي ايمان به سوي سعادت حرکت نمود البته کامياب خواهد شد و موفقيت نصيب او مي گرد. اي خواهران و مادران عزيز اگر طالب سعادت و نيک بختي خود و خانواده مي باشيد و مي خواهيد کامياب، موفق و مسرور باشيد دل و سريره خود را از آلايش اخلاق زشت و صفات ناشايسته پاک گردانيد و حسد و طمع و خودخواهي و بخل و کينه و آرزوهاي بيجا و توقعات بي مورد را در خود راه ندهيد، فساد اخلاقي و شهوت پرستي و عياشي و بي عفتي و دزدي و دروغ و خيانت و صدها جناياتي که امروزه بين مردم شايع گرديده از عدم ايمان به مبدأ و معاد است . کسي که دين و ايمان ندارد هرگز سعادت و خوشبختي نصيب او نخواهد شد.
بانو امين کتاب خود را در پنج فصل به ترتيب ذيل ارائه نموده است.
فصل اول: ايمان راه سعادت و خوشبختي در پنج بخش.
1- شامل ارکان ايمان به خدا، اثبات صانع، معناي واجب الوجود، اوصاف جلال و جمال خدا (صفات ثبوتيه و سلبيه)، اقسام توحيد
2- شامل صفات و خصوصيات پيغمبر، خاتميت رسول الله (ص)، مقام عصمت رسول الله (ص)، معجزات انبياء، قرآن معجزه رسول الله (ص)
3- شامل معاد جسماني و روحاني، براهين عقلي در اثبات معاد، ميزان و حساب در قيامت، بهشت و جهنم و مقامات آن
4- شامل معناي عدل و تعاريف عدل و دلايل اثبات عدل
5- شامل دلايل عقلي و قرآني بر امامت، صفات و خصوصيات امامت، شروط امامت، مقام عصمت امام، غديرخم و انتخاب الهي حضرت علي (ع) بر خلافت و امامت مسلمين بعد از رسول الله (ص)
فصل دوم: جايگاه و منزلت کانون خانواده در پنج بخش
1- شامل جايگاه و منزلت زن مسلمان در آيات قرآن و اثبات مساوات زن و مرد در مقام انسانيت و ايمان
2- شامل حقوق زن و مرد در اسلام و روابط صحيح زوجين براساس آيات قرآن
3- شامل اثبات مساوات زن و مرد در عمل صالح و صفات حسنه قرآني
4- شامل حقوق زناشوئي و تکاليف مخصوصه زن و مرد در کانون خانواده
5- شامل خصوصيات ويژه زنان و اينکه زن موجود جميل و مظهرجمال خلقت است.
فصل سوم: نهاد خانواده و تربيت اولاد در پنج بخش
1- شامل وظائف مادر نسبت به فرزند و وظائف مشترک والدين در تربيت فرزند
2- شامل بررسي نظريات تربيتي غزالي در خصوص نقش والدين در تربيت کودک
3- شامل زمانبندي تربيت کودک (از وقت انعقاد نطفه تا دوران کودکي و رسيدن به سن بلوغ)
4- تربيت کودک بزرگترين وظيفه و شغل بانوان
5- براي تربيت و اخلاق خوب فرزندان ما بايد عامل به دستورات اسلام باشيم
فصل چهارم: شئونات زن مسلمان در پنج بخش
1- شامل بررسي نظريات دانشمندان پيرامون هويت و شخصيت زن
2- آيات حجاب و وظيفه زن در ايمان و تقّيد و رعايت اين حکم قرآني
3- بررسي تفسيري آيات 30 سوره نور و 33 و 58 سوره احزاب در خصوص حجاب
4- شيک پوشي و بي حجابي دليل بر تمدن و شرافتمندي نيست
5- حقوق والدين بر اولاد و امتيازات و خصوصيات زنان مسلمان و مؤمنه
فصل پنجم: اخلاق نيک و حميده در پنج بخش
1- اساس اخلاق نيک در وظيفه شناسي و مراعات حقوق است
2- اخلاق بندگي
3- شيوه هاي مبارزه با وسواس و خرافات
4- رابطه خوشبختي و نيک نامي با اخلاق نيک
5- اصول ملکات حميده
براي آگاهي خوانندگان ميزان مطالب و صفحات اختصاص يافته به اين پنج فصل به ترتيب ذيل تنظيم گرديده است.
1- فصل اول: (ايمان راه سعادت و خوشبختي) در پنج بخش از صفحه 7 تا 50 و از صفحه 119 تا 154
2- فصل دوم: (جايگاه و منزلت کانون خانواده) در پنج بخش باز صفحه 51 تا 79
3- فصل سوم: (نهاد خانواده و تربيت اولاد) در پنج بخش از صفحه 79 تا 87
4- فصل چهارم: (شئونات زن مسلمان) در پنج بخش از صفحه 87 تا 118 و از صفحه 168 تا 171
5- فصل پنجم: (اخلاق نيکو و حميده) در پنج بخش از صفحه 160 تا 165 و از صفحه 171 تا 175
1- آشناسازي مخاطبان با ايمان به خدا به عنوان تنها راه سعادت و خوشبختي
2- روشن سازي نقش عقل همراه با ايمان در نيل به سعادت و خوشبختي و خوش کامي در دنيا و آخرت
3- آگاهي بخش برنامه ي اسلام در شکوفائي، رشد و پرورش استعدادها و منزلت زن مسلمان به عنوان رکن مهم خانه و خانواده
4- نقادي روش ها و تفکرات انديشمندان مسلمان و غيرمسلمان در ارتباط با زن و نقش او در تربيت و رشد اخلاقي اعضاء خانواده
5- تعريف و تبيين عوامل مؤثر در تربيت انسان و روشن سازي حدود و نقش هر کدام
6- روشن سازي معنا و مفهوم خوشبختي و راهکارهاي وصول به خوشبختي از مسير اخلاق و تربيت قرآني
7- آشناسازي مخاطبان با حقوق زن، حقوق زوجين، حقوق والدين و حقوق فرزندان و تأکيد بر مراعات اين حقوق ها
8- آشناسازي مخاطبان با شئونات زن، وظائف ذاتي زن، رسالت زن، شغل زن و حجاب و عفاف زن مسلمان
9- معرف اصول ملکات حميده و فضائل اخالقي و دعوت مردم به تهذيب اخلاق و عمل به دستورات دين.
پرداختن به چنين موضوعات کليدي علاوه برآشناسازي و روشنگري اذهان موجب رفع و دفع جهالت ها، خرافات و بدعت ها گرديده و به طور کلي مي توان نتيجه گرفت که نويسنده در پرتو اخلاق نيک، تربيت صحيح و عمل به دستورات اسلام را مطرح ساخته است.
ايده هاي بانو امين در تربيت فرزند:
1- مؤثرترين افراد براي تربيت فرزند، پدر و مادر و اهل خانه که داراي فضيلت اخلاقي و ايمان و تقوا هستند مي باشد.
2- اگر اطفال در کودکي به اخلاق خوب و نيکو و تعليم و تربيت ديني نرسند مادر مرتکب گناه بزرگي شده است.
3- نخستين طريق تربيت طفل اعمال و افعال خود پدر و مادر در نهاد خانواده است چرا که اطفال از آن ها سرمشق مي گيرند.
4- تقيّد والدين به دستورات دين مقدس اسلام و عمل صحيح به آن ها، زمينه ساز تربيت خوب اطفال است.
5- بايستي طفل را از همان کودکي با اصول عقايد و کلمات توحيد و احکام شرعيه آشنا ساخت و اين امور را به او تلقين کرد.
6- بايستي با مراقبت و مواظبت با کمال جديت از رسوخ خلق بد به ملکات نفساني اطفال جلوگيري نمود.
7- بايستي به کودکان آموزش داد که شرافت و عزت به عقل و فضيلت و اخلاق نيکو و تقوي و ايمان است نه به مال و مقام.
8- در برابر کارها و اعمال نيک بچه ها بي تفاوت نباشيد بلکه آن ها را مورد تشويق و ترغيب قرار دهيد و از آن ها تعريف کنيد.
9- در انذار و ترساندن بچه ها از کارهاي بد، کاري نکنيد که حياي بچه ها بريزد و به آن اعمال عبادت کنند.
10- بچه هاي خود را به مدارسي بفرستيد که معلمين و رؤساي آن مدرسه اشخاص دين دار و با ايمان و تقوي باشند.
11- مواظب بچه هاي هم کلاسي فرزند خود باشيد تا آن ها از خانواده هاي محترم و دين دار باشند زيرا که اخلاق بچه ها در هم تأثير کلي دارد.
12- از تحصيل بچه ها در مدارسي که به اخلاق و آداب و عقايد ديني اهميت نمي دهند با جديت احتراز کنيد.
13- بايستي بچه ها را براي تعليم و تربيت و پيشرفت در علوم و صنعت منطبق با مقتضيات همان وقت به مدرسه فرستاد.
14- بايستي در کنار رشد علمي بچه ها روح ايمان و تقوا و اخلاق نيکو در آن ها تقويت گردد و اين دو بايد با هم توأم باشند.
(در نظر دارم به ياري خداوند متعال به طور بسيار ساده و مختصر که هر عامي بتواند از کتاب بهره مند گردد و در عين حال پيامي مشتمل بر اندرزهاي نيکو به خواهران ايماني خود ابلاغ نموده باشم، بنويسم)
بانو امين براي توجه دادن مخاطبان ويژه خود با اين عبارات آن ها را مورد خطاب قرار داده است. (اي جماعت بانوان، اي خواهران محترم، اي دوشيزگان عزيز). بانو امين در بخشي از کتاب با توجه به اين که نيمي از جمعيت جهان را زنان تشکيل مي دهند و نيمي از مسلمانان را زنان تشکيل مي دهند و با توجه به نقش مادرانه آن ها در نهاد خانه و خانواده اذعان دارند که بانوان مخاطبان خاص کتاب هستند.
ميزان پاسخ گوئي به مقتضيات زمان:
تسلط نويسنده محترمه بر تفسير و ترجمه قرآن و روايات وارده از حضرات معصومين (عليهم السلام) از يک سو و شناخت سؤالات و گمشده هاي بشر امروزي به ويژه جماعت بانوان از سوي ديگر باعث شده که نويسنده به خوبي از عهده پاسخگوئي به سؤالات و مقتضيات زمان برمي آيد و بتواند از طريق ابلاغ فرهنگ مکتوب ديني به مبارزه با خرافات، بدعت ها، جهالت ها و گمراهي ها بپردازد.
اعتبار و اتقان مطالب کتاب:
مطالب کتاب به واسطه بهره گيري از آيات و روايات و نظريات عالمان مسلمان در امر تربيت و ارتقاء نهاد خانه و خانواده از اعتبار و اتقان خوبي برخوردار است. نويسنده محترمه به جهت آشنائي و تسلط بر تفسير قرآن و روايات معصومين (ع) نوشتار خود را از منظر قرآن و روايات سامان داده است.
منابع و مصادر کتاب:
در درجه اول قرآن کريم مهم ترين منبع و بعد از نهج البلاغه و روايات صادره از حضرات معصومين (ع) و نظريات علمي و اشعار پرمغز شاعران صاحب نظر منابع و مصادر کتاب را شکل مي دهند. آدرس دهي نويسنده محترمه بيشتر در متن انجام شده است و با گذر و نظري بر کتاب مي توان بر اين امر مهم واقف شد.
2- کتاب نيازمند فهرست نويسي جديد و دسته بندي موضوعي مطالب به صورت جزئي تر مي باشد.
3- گزارش گر بر آن است تا در صورت توفيق و دعاي مجتهده مُهذّبه بانو امين نسبت به بازنگري و بازنويسي و فهرست نويسي و نشر جديد کتاب موفق گردد.
4- مطالعه اين کتاب را به همگان به ويژه مادران جوان سفارش مي نمايم.
(پژوهشگر علوم قرآني و استاد راهنماي سطوح حوزه)*
منبع: فصلنامه قرآني کوثر / شماره 33
/ن
چکيده:
کليد واژه:
بانو امين:
خداوند پس از سه فرزند پسر، اين دختر را به ايشان عطا مي دارد. مادر با روشن بيني در چهار سالگي فرزند را براي آموزش قرآن و فراگيري خواندن و نوشتن به مکتب مي فرستد، در حالي که فضاي حاکم بر آن ايام به گونه اي بود که کمتر خانواده اي به خود اجازه مي داد دختري را براي کسب دانش به مکتب يا مدرسه بفرستد و بسيار والديني که آموزش و آشنائي با خط و نوشتن را براي دختران خود جايز نمي دانستند.
به اين ترتيب بانو امين به تحصيل ادامه مي دهد تا اين که در 15 سالگي با پسرعموي خود حاج ميرزا مُلقب به معين التجار که از بازرگانان سرشناس و معتبر اصفهان بود ازدواج مي کند و به خانه داري و تربيت فرزندان مشغول مي شود. اما اين امر نمي تواند مانع ادامه تحصيل و عشق به مطالعه و تحقيق ايشان در معارف اسلامي شود. بانو امين صاحب 8 فرزند شد که 7 تن از آن ها در زمان حيات ايشان به مرگي زودرس در گذشتند و فقط يک پسر ايشان باقي ماند و خود اين واقعه را امتحان و آزمايش حق تعالي تعبير مي کرد.
اين بانو فاضله با پشتکار و تلاش بي نظير به تحصيل صرف، نحو، بلاغت، تفسير قرآن، حديث، فقه، اصول، فلسفه و عرفان مي پردازند و با وجود مشکلات متعددي که در فضاي حاکم بر آن ايّام براي زنان در امر تحصيل وجود داشت، طلبگي و تحصيل علم را در سطوح عاليه نيز ادامه مي دهد تا اين که در چهل سالگي مرتبت و تسلط علمي ايشان مورد تأييد علما و مراجع تقليد وقت قرار مي گيرد و به دريافت درجه اجتهاد و روايت نائل مي شود.
بانو امين از چهل سالگي تا پايان عمر با تأليف کتب، تدريس، پاسخگوئي به پرسش هاي ديني مردم و ارشاد دختران و زنان مي پردازد.
آثار ايشان عبارت است از:
1- اربعين الهاشميه (به زبان عربي)
2- جامع الشتات (به زبان عربي)
3-معاد يا آخرين سير بشر
4- النفحات الرّحمانيه في الواردات القلبيه (به زبان عربي)
5- اخلاق (ترجمه کتاب ابن مسکويه)
6- مخزن العرفان (تفسير قرآن در 15 جلد)
7- روش خوشبختي و توصيه به خواهران ايماني يا اخلاق خانواده
8- مخزن اللثالي در مناقب مولي الموالي اميرالمؤمنين علي (عليه السلام)
9- سير و سلوک در روش اولياء و طريق سير سعداء
مجتهده مُهذّبه بانو سيده نصرت بيگم امين در سال 1344 با سرمايه خود مکتبي به نام فاطمه زهرا (س) و نيز دبيرستاني دخترانه تأسيس مي کند به اين ترتيب براي بسياري از دختراني که به واسطه جوّ حاکم بر آن ايام و با توجه به کشف حجاب و اين که دبيران مرد در دبيرستان هاي دخترانه تدريس مي کردند. از نعمت تحصيل منع شده بودند، زمينه ادامه تحصيل را فراهم مي آورد. ايشان همچنين در کانون تبليغات و تعليمات ديني بانوان اصفهان به تدريس معارف و تفسير قرآن و پاسخگوئي به سؤالات مي پردازد و تا پايان عمر پربرکت خود به تعليم و کوشش در جهت رشد علمي و معنوي دختران و زنان اهتمام مي ورزد. اين حکيمه الهي که نسبت به ايشان با سي واسطه به حضرت علي (ع) مي رسد، پس از يک عمر خدمت خالصانه در سن 97 سالگي در بيست و سوم خرداد 1362 هجري خورشيدي به جوار رحمت الهي شتافت و مزارش در اصفهان زيارتگاه اهل علم و تقواست.
مراحل تحصيل و مراتب علمي:
(در سن 6 – 7 سالگي که به مکتب مي رفتم، معلم هميشه به مادرم مي گفت: دختر گوشت نپز است که نمي پزد. تدريس به او بي فايده است و در نهايت چيزي نخواهد شد. بيهوده او را به مدرسه نياوريد).
به اين صورت بانو امين تحصيل را آغاز مي کند تا حدود يازده سالگي که به تحصيل زبان عربي مي پردازد. ايشان از خاطرات زمان کودکي اش چنين مي گويد: (درست به ياد دارم در اوقاتي که با بچه هاي هم سن خود بودم، مثل آن ها تفريح و گردش نمي کردم، بلکه بيشتر مشتاق بودم تنها باشم تا بتوانم فکر کنم، زيرا گمشده ام را در وجود خود احساس مي کردم. حتي اگر در مجالس عمومي مي رفتم، باز در حال تفکر بودم، و در مقام اين که پا از جاده شريعت بيرون نگذارم. هنگامي که بيست ساله مي شود به سبب شوقي که به کسب دانش داشته است به تحصيل فقه و اصول و تفسير و علم حديث مي پردازد. خود ايشان در اين مقوله مي گويد: (هميشه لطف پرودگار بدرقه راهم بود و حين تحصيل گاهي حالات خوش و نوراني نصيبم مي شد).
در همين ايام به حکمت و فلسفه روي مي آورد و ديري نمي گذرد که ذوق عرفان در او پديد مي آيد و به کشف و شهود مطالب عارفانه شايق مي شود و طي مراحل منازل سير الي الله مي کند.
بانو امين براي مصونيت از تعرض آلودگي جَوبي حيا و بي حجابي رژيم پهلوي، همه ي اين دورس را در خانه تعليم مي گيرد. در وادي علم و معرفت معضل بسيار بود، اما روح تشنه او نيز در جست و جوي محبوبي بود که سال ها سراغ از او مي جست و خود مي گفت:
(هيچ بدبختي بالاتر از اين نيست که آدمي از محبوبش دور باشد) و بانوي عارف به نفحات رحماني، در راه کسب علم با جديّت استقامت مي ورزند و نقل مي کند: (که وقتي به مطالعه مشغول مي شد، بارها نزديکان و خويشاوندان ملامت مي کردند که آن چه مي کني جز بطالت و کسالت نيست و او تمامي اينها را براي رضاي دوست تحمل مي کرد و با وجود فضاي حاکم بر جامعه و ملامت هاي اطرافيان، مؤمنانه به راه خود ادامه مي داد و چنين بود که درهاي حکمت به رويش گشوده شد).
در مورد آموختن علوم و کسب معارف، اين بانوي فاضله چنين اظهار مي دارد: (در نوشته هايم کمتر از امور خارجي کمک گرفته ام. نمي گويم که از غيب خبر دارم اغلب معنويات و معارف را از استاد فرا نگرفته ام و غالب نوشته هايم با ارشاد و هدايت (او) بوده است).
جديّت اين حکيمه الهي در امر تحصيل به حدي بود که مي گفت: (هيچ چيزي نمي تواند کلاس درس را تعطيل کند، حتي مرگ فرزند) يکي از اساتيد بانو امين، مرحوم آيت الله حاج مير سيد علي نجف آبادي نقل کرده است: (روزي شنيدم فرزند ايشان فوت شده است. فکر کردم خانم ديگر درس را تعطيل خواهد کرد؛ ولي بر عکس دو روز بعد کسي را به سراغم فرستاد که براي تدريس به منزل ايشان بروم و من از اين علاقه ايشان به درس و تحصيل، سخت متعجب کردم).
به اين ترتيب او بيشتر علوم را در خانه و نزد علامه فقيه ايت الله سيد محمد علي نجف آبادي و شيخ مرتضي مظاهري فرا گرفت، تا اين که تحصيل و تحقيق ايشان در سن چهل سالگي به حدي مي رسد که بعضي از علما و مراجع تقليد از جمله مرحوم آيت الله العظمي محمد کاظم شيرازي، آيت الله العظمي عبد الکريم حائري و آيت الله العظمي ابراهيم حسيني اصطهباناتي، البته پس از امتحان و طرح پرسش هاي بسيار و دريافت جوابيه هاي مکفي و مطمئن، به ايشان اجازه اجتهاد و استنباط احکام مي دهند. خانم امين به همچنين از آيت الله محمد رضا نجفي اصفهاني و حجت الاسلام و المسلمين مظاهري نجفي اصفهاني اجازه روايت دريافت مي دارد و به آيت الله العظمي مرعشي نجفي و حجت الاسلام و المسلمين زهير الحسون نيز اجازه روايت مي دهد.
آيت الله آقا سيد محمد علي نجف آبادي از اساتيد برجسته بانو امين که ايشان فقه و اصول و حکمت را نزدشان خوانده بود، گفته اند: (حکمت را دايي ام به من درس داد و يکي نيست که من به او درس بدهم. من مي خواهم به اين خانم درس بدهم که از من يادگاري باقي مانده باشد).
زماني که بانو امين اولين کتاب خود را به نام (اربعين هاشميه) نوشت و اين کتاب به حوزه علميه نجف سيد و علما از آن استقبال کردند، آيت الله آقا سيد محمد علي نجف آبادي در تکميل تشويق هاي علما گفتند: (بانو امين هر چه در اين کتاب نوشته اند، از تراوشات فکري خودشان بوده است و ربطي به تعليمات من ندارد) بعد از نگارش همين کتاب بود که علما در صدد برآمدند تا از ايشان امتحان اجتهاد بگيرند. براي اولين بار خانم امين در مقام تنها بانوي مجتهده عصر خود قرار گرفت و علماي زيادي از کشورهاي اسلامي براي ملاقات و گفتگو با ايشان به نزدشان آمدند و علماي معاصر از جمله آيت الله العظمي مرعشي نجفي، علامه طباطبائي، علامه محمد تقي جعفري و اساتيد مُبرّز حوزه و دانشگاه نيز با ايشان ملاقات و گفت و شنود داشته اند. بانوي عالمه امين، عاشق تحصيل بود و تحصيل بخشي از برنامه روزانه ايشان بود که به عنوان وظيفه به آن مي نگريست و در زمانه اي که هنوز در بسياري محافل و مجالس بحث سر اين که آيا اصولاً زن، انساني در رتبه مرد است؟ و آيا جامعه که تنها برازنده قامت مرد است؟ يا زن را نيز نصيبي از کمال هست؟ مرتبت و موفقيت علمي و عرفاني ايشان بدانجا رسيد که اکابر و اعاظمي از علما و عرفا، حضور در محضر ايشان را مايه معنوي مي دانستند. اين بانوي عالمه رباني سال هاي متمادي به تحصيل علم و مقامات معنوي پرداخت و عملاً به جهان اعلام کرد که زن حتي در محيط اجتماعي نامساعد و با وجود موانع و مشکلات، با رعايت کمال تقوا مي تواند به تحصيل علم ادامه دهد و مقام شامخي را هم احراز کند و راه را براي ديگران هموار سازد.
آثار قلمي بانو امين:
از ديگر آثار بانو خانم امين کتاب روش خوشبختي يا توصيه به خواهران ايماني است که با توجه به موضوعات مطرح شده در کتاب، اين کتاب به عنوان (اخلاق خانواده) شهرت يافته است که در اين مقاله به طرح نگرش بانو امين به روش خوشبختي در نهاد خانه و خانواده براساس کتاب روش خوشبختي پرداخته ام.
نگرش قرآني:
بانو امين با توجه به دو واژه مهم و کارساز (خوشبختي و بدبختي) و معنا و مفهومي که از اين دو واژه نزد اقشار مختلف و خانواده ها وجود دارد. به توضيح و تفسير خوشبختي و بدبختي از منظر قرآن و روايايت پرداخته و براي جلب توجه مخاطبان اسم کتاب خود را روش خوشبختي ناميده اند. پردازش اين موضوع به عنوان يک رويکرد يا نگرش اساسي در نگاه به زندگي و کيفيت زندگي بوده تا با اصلاح نوع نگاه زمينه اعتقادي و ايماني زندگي افراد را سامان داده و آنگاه اخلاق زندگي و چگونگي بکارگيري آن در متن خانه و خانواده و اجتماع را مطرح سازند.
بانو امين در ارتباط با اين که خوشبخت واقعي و بدبخت واقعي کيست نوشته است:
خوشبختي هر کس بسته به اين است که اولاً به عالم طبيعت به چه نظر نگاه مي کند يعني روح او تا چه درجه تکامل کرده زيرا خوشبختي بيشتر مربوط به روح است و ريشه آن را در عقل و ادراک خود شخص بايست پيدا کرد البته عقل بشر بدون چراغ ايمان راه سعادت و خوشبختي خود را نمي شناسد، عقل اگر به همراهي ايمان به سوي سعادت حرکت نمود البته کامياب خواهد شد و موفقيت نصيب او مي گرد. اي خواهران و مادران عزيز اگر طالب سعادت و نيک بختي خود و خانواده مي باشيد و مي خواهيد کامياب، موفق و مسرور باشيد دل و سريره خود را از آلايش اخلاق زشت و صفات ناشايسته پاک گردانيد و حسد و طمع و خودخواهي و بخل و کينه و آرزوهاي بيجا و توقعات بي مورد را در خود راه ندهيد، فساد اخلاقي و شهوت پرستي و عياشي و بي عفتي و دزدي و دروغ و خيانت و صدها جناياتي که امروزه بين مردم شايع گرديده از عدم ايمان به مبدأ و معاد است . کسي که دين و ايمان ندارد هرگز سعادت و خوشبختي نصيب او نخواهد شد.
بانو امين کتاب خود را در پنج فصل به ترتيب ذيل ارائه نموده است.
فصل اول: ايمان راه سعادت و خوشبختي در پنج بخش.
1- شامل ارکان ايمان به خدا، اثبات صانع، معناي واجب الوجود، اوصاف جلال و جمال خدا (صفات ثبوتيه و سلبيه)، اقسام توحيد
2- شامل صفات و خصوصيات پيغمبر، خاتميت رسول الله (ص)، مقام عصمت رسول الله (ص)، معجزات انبياء، قرآن معجزه رسول الله (ص)
3- شامل معاد جسماني و روحاني، براهين عقلي در اثبات معاد، ميزان و حساب در قيامت، بهشت و جهنم و مقامات آن
4- شامل معناي عدل و تعاريف عدل و دلايل اثبات عدل
5- شامل دلايل عقلي و قرآني بر امامت، صفات و خصوصيات امامت، شروط امامت، مقام عصمت امام، غديرخم و انتخاب الهي حضرت علي (ع) بر خلافت و امامت مسلمين بعد از رسول الله (ص)
فصل دوم: جايگاه و منزلت کانون خانواده در پنج بخش
1- شامل جايگاه و منزلت زن مسلمان در آيات قرآن و اثبات مساوات زن و مرد در مقام انسانيت و ايمان
2- شامل حقوق زن و مرد در اسلام و روابط صحيح زوجين براساس آيات قرآن
3- شامل اثبات مساوات زن و مرد در عمل صالح و صفات حسنه قرآني
4- شامل حقوق زناشوئي و تکاليف مخصوصه زن و مرد در کانون خانواده
5- شامل خصوصيات ويژه زنان و اينکه زن موجود جميل و مظهرجمال خلقت است.
فصل سوم: نهاد خانواده و تربيت اولاد در پنج بخش
1- شامل وظائف مادر نسبت به فرزند و وظائف مشترک والدين در تربيت فرزند
2- شامل بررسي نظريات تربيتي غزالي در خصوص نقش والدين در تربيت کودک
3- شامل زمانبندي تربيت کودک (از وقت انعقاد نطفه تا دوران کودکي و رسيدن به سن بلوغ)
4- تربيت کودک بزرگترين وظيفه و شغل بانوان
5- براي تربيت و اخلاق خوب فرزندان ما بايد عامل به دستورات اسلام باشيم
فصل چهارم: شئونات زن مسلمان در پنج بخش
1- شامل بررسي نظريات دانشمندان پيرامون هويت و شخصيت زن
2- آيات حجاب و وظيفه زن در ايمان و تقّيد و رعايت اين حکم قرآني
3- بررسي تفسيري آيات 30 سوره نور و 33 و 58 سوره احزاب در خصوص حجاب
4- شيک پوشي و بي حجابي دليل بر تمدن و شرافتمندي نيست
5- حقوق والدين بر اولاد و امتيازات و خصوصيات زنان مسلمان و مؤمنه
فصل پنجم: اخلاق نيک و حميده در پنج بخش
1- اساس اخلاق نيک در وظيفه شناسي و مراعات حقوق است
2- اخلاق بندگي
3- شيوه هاي مبارزه با وسواس و خرافات
4- رابطه خوشبختي و نيک نامي با اخلاق نيک
5- اصول ملکات حميده
براي آگاهي خوانندگان ميزان مطالب و صفحات اختصاص يافته به اين پنج فصل به ترتيب ذيل تنظيم گرديده است.
1- فصل اول: (ايمان راه سعادت و خوشبختي) در پنج بخش از صفحه 7 تا 50 و از صفحه 119 تا 154
2- فصل دوم: (جايگاه و منزلت کانون خانواده) در پنج بخش باز صفحه 51 تا 79
3- فصل سوم: (نهاد خانواده و تربيت اولاد) در پنج بخش از صفحه 79 تا 87
4- فصل چهارم: (شئونات زن مسلمان) در پنج بخش از صفحه 87 تا 118 و از صفحه 168 تا 171
5- فصل پنجم: (اخلاق نيکو و حميده) در پنج بخش از صفحه 160 تا 165 و از صفحه 171 تا 175
شناسنامه کتاب:
محتواي کتاب:
اهداف نويسنده:
1- آشناسازي مخاطبان با ايمان به خدا به عنوان تنها راه سعادت و خوشبختي
2- روشن سازي نقش عقل همراه با ايمان در نيل به سعادت و خوشبختي و خوش کامي در دنيا و آخرت
3- آگاهي بخش برنامه ي اسلام در شکوفائي، رشد و پرورش استعدادها و منزلت زن مسلمان به عنوان رکن مهم خانه و خانواده
4- نقادي روش ها و تفکرات انديشمندان مسلمان و غيرمسلمان در ارتباط با زن و نقش او در تربيت و رشد اخلاقي اعضاء خانواده
5- تعريف و تبيين عوامل مؤثر در تربيت انسان و روشن سازي حدود و نقش هر کدام
6- روشن سازي معنا و مفهوم خوشبختي و راهکارهاي وصول به خوشبختي از مسير اخلاق و تربيت قرآني
7- آشناسازي مخاطبان با حقوق زن، حقوق زوجين، حقوق والدين و حقوق فرزندان و تأکيد بر مراعات اين حقوق ها
8- آشناسازي مخاطبان با شئونات زن، وظائف ذاتي زن، رسالت زن، شغل زن و حجاب و عفاف زن مسلمان
9- معرف اصول ملکات حميده و فضائل اخالقي و دعوت مردم به تهذيب اخلاق و عمل به دستورات دين.
برداشت هاي اصلي نويسنده:
پرداختن به چنين موضوعات کليدي علاوه برآشناسازي و روشنگري اذهان موجب رفع و دفع جهالت ها، خرافات و بدعت ها گرديده و به طور کلي مي توان نتيجه گرفت که نويسنده در پرتو اخلاق نيک، تربيت صحيح و عمل به دستورات اسلام را مطرح ساخته است.
ايده هاي بانو امين در تربيت فرزند:
1- مؤثرترين افراد براي تربيت فرزند، پدر و مادر و اهل خانه که داراي فضيلت اخلاقي و ايمان و تقوا هستند مي باشد.
2- اگر اطفال در کودکي به اخلاق خوب و نيکو و تعليم و تربيت ديني نرسند مادر مرتکب گناه بزرگي شده است.
3- نخستين طريق تربيت طفل اعمال و افعال خود پدر و مادر در نهاد خانواده است چرا که اطفال از آن ها سرمشق مي گيرند.
4- تقيّد والدين به دستورات دين مقدس اسلام و عمل صحيح به آن ها، زمينه ساز تربيت خوب اطفال است.
5- بايستي طفل را از همان کودکي با اصول عقايد و کلمات توحيد و احکام شرعيه آشنا ساخت و اين امور را به او تلقين کرد.
6- بايستي با مراقبت و مواظبت با کمال جديت از رسوخ خلق بد به ملکات نفساني اطفال جلوگيري نمود.
7- بايستي به کودکان آموزش داد که شرافت و عزت به عقل و فضيلت و اخلاق نيکو و تقوي و ايمان است نه به مال و مقام.
8- در برابر کارها و اعمال نيک بچه ها بي تفاوت نباشيد بلکه آن ها را مورد تشويق و ترغيب قرار دهيد و از آن ها تعريف کنيد.
9- در انذار و ترساندن بچه ها از کارهاي بد، کاري نکنيد که حياي بچه ها بريزد و به آن اعمال عبادت کنند.
10- بچه هاي خود را به مدارسي بفرستيد که معلمين و رؤساي آن مدرسه اشخاص دين دار و با ايمان و تقوي باشند.
11- مواظب بچه هاي هم کلاسي فرزند خود باشيد تا آن ها از خانواده هاي محترم و دين دار باشند زيرا که اخلاق بچه ها در هم تأثير کلي دارد.
12- از تحصيل بچه ها در مدارسي که به اخلاق و آداب و عقايد ديني اهميت نمي دهند با جديت احتراز کنيد.
13- بايستي بچه ها را براي تعليم و تربيت و پيشرفت در علوم و صنعت منطبق با مقتضيات همان وقت به مدرسه فرستاد.
14- بايستي در کنار رشد علمي بچه ها روح ايمان و تقوا و اخلاق نيکو در آن ها تقويت گردد و اين دو بايد با هم توأم باشند.
مخاطبان کتاب:
(در نظر دارم به ياري خداوند متعال به طور بسيار ساده و مختصر که هر عامي بتواند از کتاب بهره مند گردد و در عين حال پيامي مشتمل بر اندرزهاي نيکو به خواهران ايماني خود ابلاغ نموده باشم، بنويسم)
بانو امين براي توجه دادن مخاطبان ويژه خود با اين عبارات آن ها را مورد خطاب قرار داده است. (اي جماعت بانوان، اي خواهران محترم، اي دوشيزگان عزيز). بانو امين در بخشي از کتاب با توجه به اين که نيمي از جمعيت جهان را زنان تشکيل مي دهند و نيمي از مسلمانان را زنان تشکيل مي دهند و با توجه به نقش مادرانه آن ها در نهاد خانه و خانواده اذعان دارند که بانوان مخاطبان خاص کتاب هستند.
ميزان پاسخ گوئي به مقتضيات زمان:
تسلط نويسنده محترمه بر تفسير و ترجمه قرآن و روايات وارده از حضرات معصومين (عليهم السلام) از يک سو و شناخت سؤالات و گمشده هاي بشر امروزي به ويژه جماعت بانوان از سوي ديگر باعث شده که نويسنده به خوبي از عهده پاسخگوئي به سؤالات و مقتضيات زمان برمي آيد و بتواند از طريق ابلاغ فرهنگ مکتوب ديني به مبارزه با خرافات، بدعت ها، جهالت ها و گمراهي ها بپردازد.
عرصه و گستره ي کتاب:
اعتبار و اتقان مطالب کتاب:
مطالب کتاب به واسطه بهره گيري از آيات و روايات و نظريات عالمان مسلمان در امر تربيت و ارتقاء نهاد خانه و خانواده از اعتبار و اتقان خوبي برخوردار است. نويسنده محترمه به جهت آشنائي و تسلط بر تفسير قرآن و روايات معصومين (ع) نوشتار خود را از منظر قرآن و روايات سامان داده است.
منابع و مصادر کتاب:
در درجه اول قرآن کريم مهم ترين منبع و بعد از نهج البلاغه و روايات صادره از حضرات معصومين (ع) و نظريات علمي و اشعار پرمغز شاعران صاحب نظر منابع و مصادر کتاب را شکل مي دهند. آدرس دهي نويسنده محترمه بيشتر در متن انجام شده است و با گذر و نظري بر کتاب مي توان بر اين امر مهم واقف شد.
نتيجه گيري:
2- کتاب نيازمند فهرست نويسي جديد و دسته بندي موضوعي مطالب به صورت جزئي تر مي باشد.
3- گزارش گر بر آن است تا در صورت توفيق و دعاي مجتهده مُهذّبه بانو امين نسبت به بازنگري و بازنويسي و فهرست نويسي و نشر جديد کتاب موفق گردد.
4- مطالعه اين کتاب را به همگان به ويژه مادران جوان سفارش مي نمايم.
(پژوهشگر علوم قرآني و استاد راهنماي سطوح حوزه)*
منبع: فصلنامه قرآني کوثر / شماره 33
/ن
.jpg "5 ابزار ضروری برای زنده ماندن در صعودهای زمستانی")
