مقدمه:
واقعه غدیر خم، فصلی زرین و نقطه عطفی بی‌بدیل در تاریخ اسلام است که نه تنها یک رخداد تاریخی، بلکه تجلی اراده ازلی الهی در تعیین مسیر هدایت امت پس از پیامبر اکرم (ص) به شمار می‌رود.این واقعه مهم، بیش از آنکه صرفاً به اعلام جانشینی و رهبری زمینی خلاصه شود، پرده از حقیقتی عمیق و فرازمانی برمی‌دارد: ولایت امام علی (ع)، یک انتصاب الهی ازلی است که پیش از خلقت عالمیان در لوح محفوظ نگاشته شده بود.
این حقیقت بنیادین، از خلال احادیث گران‌بهایی که از زبان رسول اکرم (ص) و اهل بیت مطهرشان به ما رسیده، آشکار می‌شود.
از نامگذاری "امیرالمؤمنین" برای علی (ع) توسط خداوند متعال پیش از خلقت آدم، تا دستور پیامبر (ص) به صحابه برای سلام با این لقب در حیات خود، و وصیت قاطع ابوذر غفاری در لحظات پایانی عمرش، همگی حلقه‌هایی پیوسته در یک زنجیره ازلی-ابدی هستند که بر شایستگی بی‌بدیل و منحصر به فرد امام علی (ع) برای مقام ولایت و رهبری امت تأکید می‌کنند.
این فضایل، نه تنها برتری‌های فردی و اخلاقی ایشان را نشان می‌دهند، بلکه عمق جایگاه معنوی و تکوینی آن حضرت را نیز هویدا می‌سازند؛ جایگاهی که او را به ستون فقرات ثبات زمین و تربیت‌کننده حقیقی امت تبدیل کرده است.
در این نوشتار، قصد داریم با بررسی روایات کلیدی حول محور لقب "امیرالمؤمنین" و ارتباط آن با واقعه غدیر، به تبیین اهمیت این رخداد عظیم و اثبات حقانیت ولایت و جانشینی حضرت علی (ع) بپردازیم و نشان دهیم چگونه این فضایل، واقعه غدیر را به مثابه ابلاغ یک حکم الهی قطعی و ازلی معرفی می‌کنند.
ولایت علی (ع): از اعطای ازلی لقب تا ابلاغ غدیر و چالش صحابه
إعلان عمومی لقب امیرالمؤمنین برای حضرت علی (ع)
سیزدهم ذی الحجه، آخرین روزی بود که پیامبر اکرم ﷲصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در شهر مکه از اعمال حج فارغ شده و عازم مدینه بودند. در این روز مهم و تاریخی، خداوند جل شأنه به عنوان نشانه‌ای از ولایت و مقام والای حضرت علی بن ابیطالب (ع)، لقب "امیرالمؤمنین" را به ایشان اعطا کرد.در این روز، جبرئیل (ع) نازل شد و با فرمان الهی به حضرت علی (ع) سلام کرد «السلامُ علیک یا أمیرَ المؤمنین؛ سلام بر تو ای فرمانده تمام اهل ایمان(1)
پیامبر اسلام ﷲصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند: «این جبرئیل است که از سوی خداوند خبر وفا کردن به آنچه به من وعده داده شده بود را برای من آورده است.»
آنگاه پیامبراکرم ﷲصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به اصحاب دستور دادند تا به حضرت علی (ع) با عنوان "امیرالمؤمنین" سلام کنند. این امر به صورت یک اعلان همگانی و تکلیف شرعی در مراسم حج سال دهم هجری نازل شد و مردم قبل از بیعتِ روز غدیر، متوجه شدند که حضرت علی (ع) از طرف خداوند به عنوان امیرالمؤمنین و پیشوای اهل ایمان انتخاب شده است.
این اعلام، نشانه‌ای برجسته از اختصاص این لقب مخصوص به حضرت علی (ع) است و زمینه‌ساز رویداد بزرگ‌تر — یعنی اعلام ولایت عامه در روز غدیر خم — بود.
. چرا لقب "امیرالمؤمنین" تنها مختص حضرت علی (ع) است؟
لقب "امیرالمؤمنین" ، عنوانی است که فقط و فقط به حضرت علی بن ابیطالب (ع) اختصاص دارد. این موضوع نه تنها در منابع شیعه، بلکه در روایاتی از پیامبر اسلام ﷲصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و امامان معصومین (ع) به‌خوبی برجسته شده است.«... این لقب از ویژگی‌های حضرت علی (ع) است. حتی امامان معصوم (ع) از این که کسی آنها را امیرالمؤمنین خطاب کند نهی کرده و می‌فرمودند: این لقب از طرف خدا و رسول به حضرت علی (ع) اختصاص داده شده است. »(2)
«تمام افرادی که در تاریخ به دروغ خود را امیرالمؤمنین خواندند، فسق و فحشای خود را اثبات نموده‌اند.القاب الهی از روی حکمت انتخاب می‌شود و خداوند عادل است و به همه جهان از اول خلقت تا آخر خلقت نظر کرد و بین همه بندگان فقط حضرت علی (ع) را شایسته این لقب یافت.»(3)
- دلایل اختصاص این لقب:
لقب الهی : این لقب از سوی خداوند تعیین شده است و از طریق جبرئیل (ع) به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) ابلاغ گردید.
اختصاص در علم الهدی : خداوند در علم خود، فقط حضرت علی (ع) را شایسته این مقام دانسته است.
تکرار در مناجات و شب معراج : در مراسم معراج نیز تمام پیامبران قدیم، حضرت علی (ع) را با این لقب خطاب کردند.
نفی این لقب از دیگران : امامان بعدی شیعه این لقب را رد کرده و تأکید کردند که این لقب شخصی و اختصاصی حضرت علی (ع) است .
2. چگونه این لقب، جانشینی و ولایت عامه حضرت علی (ع) را ثابت می‌کند؟
لقب "امیرالمؤمنین" تنها یک عنوان ادبی یا تعظیم نیست، بلکه یک تعیین الهی است که نقش عمده‌ای در ثبوت جانشینی و ولایت عامه حضرت علی (ع) دارد.«پیامبر اسلام ﷲ صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: اَنتَ واللّهِ أمیرُهُم تَمیرُهُم مِن عُلومِک فَیَمتارونَ. وَاَنتَ واللّهِ دَلیلُهُم وَبِکَ یَهتَدونَ :
به خدا قسم تویی امیر تمام اهل ایمان، تو آنها را با علومت رسیدگی و فرماندهی می‌کنی و آنها از تو تغذیه و بهره‌مند می‌شوند و به خدا قسم، تویی دلیل و راهنمای آنان و به واسطهٔ تو آنها هدایت می‌شوند.» (4)
در کلام دیگری پیامبراکرم صلى الله علیه وسلم فرمودند:«لَویَعلَمُ النَّاسُ متى سُمّى على الا امیر المؤمنین ما اَنگر وا فَضلَهُ»اگر مردم می‌دانستند چه زمانی علی امیرالمؤمنین نامیده شده منکر برتری او نمی‌شدند
« سمی امیر المؤمنین و آدم بین الروح والجسد…»او امیرالمؤمنین نامیده شد آن زمانی که در عالم نورانیت آفریده شده بود و هنوز آفرینش حضرت آدم کامل نشده بود.(5)
- دلایل استنادی:
تکلیف شرعی عمومی : پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) دستور داد که تمام مردم به حضرت علی (ع) با این لقب سلام کنند. این امر، یک اعلان عمومی و ولایت عامه است.
ثبت در علم الهدی : حضرت علی (ع) از قبل از وجود بشر به عنوان امیر مؤمنان معروف شده است.
خطاب فرشتگان : جبرئیل (ع) نیز با این لقب به حضرت علی (ع) سلام کرده است، نشان از مقام بالای ایشان دارد.(6)
3. چه نقشی در حقانیت روز غدیر دارد؟
لقب "امیرالمؤمنین" در روز سیزدهم ذی الحجه و در زمان حج وداع اعلام شد. این امر، پیش از اعلام ولایت عامه در روز غدیر صورت گرفت و زمینه‌ساز اعلام ولایت عامه بود.«... این امر الهی به تنهایی کافی است برای همه اهل ایمان که تا قیامت پیشوای به حق خود را بشناسند. امیر مؤمنان علیه السلام، امیر تمام بندگان صالح از اولین و آخرین و جن و انس و ملک می‌باشد. »(7)
این لقب، یک امر همگانی و تکلیف شرعی بود که در مراسم حج سال دهم هجری نازل شد و مردم قبل از بیعتِ روز غدیر متوجه شدند که حضرت علی (ع) از طرف خداوند به عنوان امیرالمؤمنین و پیشوای اهل ایمان انتخاب شده است.»(8)
- نقش در غدیر:
پیش‌درآمدی بر اعلام ولایت عامه : این لقب، یک اعلامیه عمومی بود که زمینه‌ساز اعلام ولایت عامه در روز غدیر خم بود.
ایجاد آمادگی در مردم : مردم قبل از غدیر متوجه شده بودند که حضرت علی (ع) مقام والایی دارد.
تأکید دوباره در غدیر : این لقب، در غدیر با اعلام ولایت عامه تکرار و تقویت شد.
4. چرا دیگر امامان شیعه این لقب را برای خود نپذیرفتند؟
در فرهنگ اسلامی، عنوان «امیر» به معنای فرمانده نظامی یا سردار جنگی است و در دوره پیامبر اکرم ﷲصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به کسانی که به فرماندهی سپاه‌ها منصوب می‌شدند، اطلاق می‌شد. اما عنوان «امیرالمؤمنین» از این حد بالاتر است و به معنای خلیفه و فرمانده کل قوای اسلامی و پیشوای عام مؤمنان است.روایات متعددی از ائمه معصومین علیهم‌السلام وجود دارد که نشان می‌دهد این لقب تنها و فقط مخصوص حضرت علی بن ابیطالب (ع) است و استفاده این لقب برای هر فرد دیگری، اعم از صحابه، خلفا، یا حتی سایر ائمه معصومین (ع)، ممنوع و غیرمجاز است .
الف) این لقب مختص حضرت علی (ع) است
«... این لقب از ویژگی‌های حضرت علی (ع) است. حتی امامان معصوم (ع) از این که کسی آنها را امیرالمؤمنین خطاب کند نهی کرده و می‌فرمودند: این لقب از طرف خدا و رسول به حضرت علی (ع) اختصاص داده شده است. » (9)
«تمام افرادی که در تاریخ به دروغ خود را امیرالمؤمنین خواندند، فسق و فحشای خود را اثبات نموده‌اند.القاب الهی از روی حکمت انتخاب می‌شوند و خداوند عادل است و به همه جهان از اول خلقت تا آخر خلقت نظر کرد و بین همه بندگان فقط حضرت علی (ع) را شایسته این لقب یافت. » (10)
ب) نهی امامان معصوم (ع) از استفاده این لقب
در منابع شیعه، نقل شده است که وقتی شخصی به امام صادق (ع) گفت: «السلامُ عَلَیکَ یا أمیر المؤمنین،» حضرت فرمودند: «ساکت باش! این لقب جز برای علی بن ابی طالب (ع) جایز نیست.» (11)
همچنین در منبع دیگری آمده است: «اگر به کسی غیر از حضرت علی (ع) امیرالمؤمنین بگویند و او شاد شود یا بپذیرد، قطعاً آن فرد مرتکب منافی عفّت شده است و این پذیرش و شادی دلیل بر فسق و فحشا است.» (12)
ج) نمونه‌ای از واکنش امام صادق (ع)
در منابع شیعه آمده است که یکی از شیعیان از امام صادق (ع) پرسید: «آیا جایز است به حضرت قائم (عج) بگوییم: السلام علیک یا امیرالمؤمنین؟»
امام (ع) فرمودند: «نه، زیرا خداوند تنها علی (ع) را با این لقب نامیده است. نه قبل از او کسی این لقب را داشته و نه بعد از او کسی حق دارد این لقب را برای خود بخواهد.» (13)
د) لقب "بقیة الله" به جای "امیرالمؤمنین"
در منبعی دیگر آمده است: «به فرموده اهل بیت (ع)، لقب امیرالمؤمنین تنها و تنها برای حضرت علی (ع) است و حتی برای امام زمان (ع) اجازه استفاده از آن داده نشده است. بلکه به امام زمان (ع) لقب "بقیة الله" داده شده است.» (14)
لقب "امیرالمؤمنین" تنها و تنها مخصوص حضرت علی بن ابیطالب (ع) است.
این لقب، از طرف خداوند تعیین شده و از سوی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و فرشتگان به ایشان اطلاق شده است.
امامان معصوم (ع) اصرار دارند که این لقب را نباید به کسی غیر از حضرت علی (ع) داد و حتی در مواردی این کار را فسق و فحشا می‌دانند.
امام زمان (ع) نیز با لقب‌های دیگری مثل "بقیة‌الله" خطاب می‌شوند و این موضوع نشان‌دهنده تمایز و مختص بودن لقب "امیرالمؤمنین" برای حضرت علی (ع) است.
این مطلب، نشان از قداسّت و امتیاز خاص حضرت علی (ع) در نظام ولایت و مقام والای ایشان دارد
5. چگونه واکنش صحابه به این لقب، انحراف برخی از آنان را آشکار می‌کند؟
لقب "امیرالمؤمنین" ، عنوانی است که تنها و فقط مخصوص حضرت علی بن ابیطالب (ع) است. این لقب نه تنها از سوی خداوند تعیین شده، بلکه پیامبر اسلام ﷲصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم دستور داد که تمام مردم به حضرت علی (ع) با این لقب سلام کنند.
این امر، در زمان حج وداع و در سیزدهم ذی الحجه به صورت عمومی اعلام شد و این سلام، یک اعلان همگانی و تکلیف شرعی بود.
اما واکنش برخی از صحابه نسبت به این لقب، نشان‌دهنده تمایلات سیاسی و انحرافاتی است که بعد از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به روشنی برجسته شد.
الف) اعتراض عمر و ابوبکر به این لقب
«عمر و ابوبکر به عنوان اعتراض به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) گفتند: آیا این دستور از طرف خدا و رسولش است؟
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: بله، این دستور از طرف خدا و رسولش است. »(15)
این سؤال، اولین نشانه از عدم پذیرش ولایت و جانشینی حضرت علی (ع) بود. این موضوع، در روایات متعددی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و امامان معصومین (ع) تأکید شده است. این سؤال، نه از روی تردید علمی، بلکه از روی مقاومت در برابر امر الهی بود.
«نفر اول با اکراه بلند شد و گفت: محمد! این سخن تو است یا از طرف خدا؟ پیامبر فرمود: این دستور از طرف خداوند و رسولش است.»(16)
این نوع رفتار، نشان‌دهنده وجود منافقان و دورو بازانی در میان صحابه است که در ظاهر فرمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را قبول می‌کردند، اما در باطن از این فرمان سرپیچی می‌کردند.
ب) واکنش صحابه و تقسیم بندی آنان
«... نفر سوم مقداد بود، برخاست و بدون آن که اعتراضی کند رو به علی (ع) کرد و با احترام گفت: السلام علیک یا امیرالمؤمنین.
پس از مقداد، سلمان و ابوذر و حذیفه که از یاران خوب پیامبر بودند برخاستند و با ادبِ تمام به حضرت علی (ع) سلام دادند:
السلام علیک یا امیرالمؤمنین.
کم کم اصحاب پیامبر آماده رفتن شدند. شنیدم دو نفری که اعتراض کرده بودند، به هم گفتند: هرگز تسلیم علی نخواهیم شد. » (17)
این بخش نشان می‌دهد که: برخی از صحابه مانند مقداد، سلمان، ابوذر، حذیفه ، این لقب را با ایمان و بدون هیچ تردیدی پذیرفتند.
برخی دیگر مثل عمر و ابوبکر با اظهار تردید و اعتراض، نشان دادند که این دستور الهی برایشان غلط است.
دو نفر از صحابه حتی گفتند: هرگز تسلیم علی نخواهیم شد. این بیان، نشان‌دهنده نفاق و انحراف ارادی برخی از صحابه است.
ج) اعتراض بریده و عمران بن حصین به ابوبکر
در منبع آمده است: «... بریده نزد عمران بن حصین آمد و گفت:گمان می‌کنم مردم کلام پیامبر را فراموش کرده‌اند.
وقتی پیامبر دستور داد هر کس به او وارد می‌شود و سلام می‌دهد، بر علی بن ابی طالب نیز با عنوان "امیرالمؤمنین" سلام کند، عمر اعتراض کرد و گفت:
آیا این امری از خدا و رسولش است؟ پیامبر فرمود: امری از طرف خدا و رسولش است. بریده گفت: پس جایز نیست برای هیچ یک از مسلمانان که امیر شود بر امیر المؤمنین علی، بعد از این که پیامبر او را امیرالمؤمنین نامید!!»(18)
همچنین در ادامه آمده است: «آن دو نزد ابوبکر آمدند و مسئله را با او مطرح کردند.او نیز گفت: من هم این واقعه را به یاد می‌آورم.
بریده جواب داد:پس جایز نیست برای هیچ یک از مسلمانان که امیر شود بر امیرالمؤمنین علی، بعد از این که پیامبر او را امیرالمؤمنین نامید!!
ابوبکر جواب داد:نه، به خدا قسم، بعد از آن چیزی به من نرسیده است، لکن مسلمانان نظری داشتند و من از نظر آنها تبعیت کردم.»(19)
این داستان، نشان می‌دهد که: ابوبکر ، در مقابل استدلال‌های بریده و عمران بن حصین، بدون دلیل قطعی و بدون وحی جدید ، ادعای خلافت کرد.
این امر، یک انحراف از دستور پیامبر محسوب می‌شود.این مطلب، اهمیت این دستور الهی را برجسته می‌کند: «السلام علیک یا امیرالمؤمنین» ، یک دستور شرعی و امری الهی است و تخطّی آن، تجاوز به حق خدا و رسول است.
د) تفاوت صحابه مؤمن و منافق
در منبع آمده است: «... سلمان، مقداد، ابوذر و حذیفه، بدون هیچ تردیدی به حضرت علی (ع) سلام کردند:السلام علیک یا امیرالمؤمنین.
اما برخی از صحابه با این لقب مخالفت کردند و حتی در داخل خودشان گفتند: هرگز تسلیم علی نخواهیم شد.»(20)
این واکنش‌ها نشان می‌دهد که:
- همه صحابه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) خوب نیستند.
- برخی از صحابه، ایمانشان بالا و محض بود و بدون تردید این لقب را پذیرفتند.
- برخی دیگر، این دستور را نپذیرفتند و حتی در خلوت گفتند: هرگز تسلیم علی نخواهیم شد.
- این نوع واکنش، نشانه نفاق و انحراف است و در نهایت منجر به رخدادهای مهمی پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) شد.
- واکنش‌های صحابه به لقب "امیرالمؤمنین"، نشان‌دهنده تفاوت‌های عمیق ایمانی و سیاسی میان آنان است.
- برخی از صحابه با ایمان واقعی، فوراً این لقب را پذیرفتند و به حضرت علی (ع) سلام کردند.
- برخی دیگر، با تردید، اعتراض و حتی اظهار ناراحتی، نشان از نفاق و انحراف دادند.
- اعتراض عمر و ابوبکر به این لقب، قبل از غدیر خم، نشانه‌ای از واکنش‌هایی است که بعد از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) برجسته‌تر شد.
- این موارد، نشان می‌دهد که همه صحابه مومن نبودند و اختلاف در بین صحابه وجود داشت.
این موارد، همچنین نشان‌دهنده عدم انسجام و وحدت در صفوف صحابه است، و این امر، پیش‌درآمدی برای اتفاقات بعدی بود
ه)ارتباط لقب "امیرالمؤمنین" با فرمان غدیر
منشأ الهی لقب: طبق منابع شیعه و سنی، پیامبر(ص) در غدیر خم با عبارت «مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ» (هر که من مولای اویم، علی مولای اوست) امامت حضرت علی(ع) را اعلام کردند.
لقب ویژه: اولین بار پیامبر(ص) پس از نزول آیه ﴿إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...﴾ (مائده:۵۵) حضرت علی(ع) را «امیرالمؤمنین» خطاب کردند.
شیخ طوسی در نقل می‌کند: «رسول خدا(ص) فرمود: یا علی! تو امیر مؤمنان و پیشوای پرهیزگارانی...»(21)
اعتراض امام صادق(ع) به مثابه تأیید غدیر
امام صادق(ع) با منع کاربرد این لقب برای غیر امام علی(ع):
تأکید بر نص غدیر: این واکنش نشان می‌دهد مقام امیرالمؤمنین یک منصب الهی است که تنها از طریق نصب پیامبر(ص) (در غدیر) به امام علی(ع) رسیده است.
رد نظریه انتخاب: اگر جانشینی پیامبر(ص) توسط مردم تعیین می‌شد، امام صادق(ع) با چنین شدتی نسبت به کاربرد لقب اعتراض نمی‌کردند.حفاظت از حریم امامت: این موضع‌گیری امتداد دفاع از حریم ولایت است که ریشه در غدیر دارد
حدیث "خدا علی را امیرالمؤمنین نامید": انتصاب الهی، تأیید غدیر
در حدیثی از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله آمده است که: «خدا علی -علیه السلام- را امیرالمؤمنین نامیده است».(22)«پیامبر(ص) فرمود: خداوند به من وحی کرد که علی را "امیرالمؤمنین" نامیدم». «هذا اسمٌ سَمَّاهُ اللَّهُ تَعَالَی» (23).
ارتباط مستقیم با غدیر خم
این حدیث تکمیل‌کننده‌ی خطبه‌ی غدیر است و دو پیام کلیدی دارد:
الف) نصب الهی
تعیین لقب «امیرالمؤمنین» از سوی خداوند، تأیید می‌کند که مقام جانشینی پیامبر(ص) یک منصب الهی است، نه انتخابی توسط مردم.
ب) استمرار ولایت
این لقب تنها به امام علی(ع) اختصاص دارد، زیرا ولایت او بر مؤمنان تا قیامت (طبق حدیث غدیر: «عَلیٌّ مَولاکُم») جریان دارد.
بنابراین، غدیر تجلی‌بخش این نامگذاری الهی است.
ج)انطباق با آیه‌ی ولایت
خداوند در آیه‌ی ﴿إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ...﴾ (مائده:۵۵) ولایت علی(ع) را تأیید کرد و این حدیث تفسیر عملی همان آیه است.
د)پاسخ به شبهه‌ی جانشینی:
این حدیث ثابت می‌کند که صلاحیت رهبری امت تنها از سوی خدا تعیین می‌شود و امام علی(ع) واجد این صلاحیت ذاتی بوده‌اند.
ابن ابی الحدید معتزلی در شرح نهج البلاغه می‌نویسد: «لقب "امیرالمؤمنین" مانند "خلیفة الله" ویژه‌ی علی(ع) بود و کسی پیش از او به این نام خوانده نشد» (24).
این حدیث حلقه‌ی اتصال میان سه اصل است:
۱. نصب الهی در غدیر → «مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِیٌّ مَولاهُ».
۲. نامگذاری الهی → «سَمَّی اللَّهُ عَلِیًّا أَمِیرَ المُؤمِنِینَ».
۳. حفاظت ائمه(ع) از حریم ولایت → اعتراض امام صادق(ع) به تحریف لقب.
بنابراین، حدیث شما نه تنها شایستگی امام علی(ع) را برای جانشینی اثبات می‌کند، بلکه نشان می‌دهد غدیر خم تجلی فرمان الهی در تعیین ولی‌المؤمنین حقیقی بوده است.
مطابق با روایتی پیامبر از عده ای خواست تا به حضرت علی با لقب «امیرالمؤمنین» سلام کنند (سلِّموا عَلی علیّ بإمرَة المؤمنین) و آنها - که ابوبکر و عمر نیز از جمله آنها بودند - به همان نحوه که پیامبر امر کرده بود، به او سلام کردند
ارتباط این حدیث با واقعه غدیر
اگرچه این حدیث به صراحت به واقعه غدیر اشاره ندارد، اما با توجه به محتوای آن، ارتباط تنگاتنگی با غدیر خم پیدا می‌کند:
تکمیل کننده ابلاغ غدیر: واقعه غدیر خم، اوج ابلاغ عمومی ولایت امام علی (ع) بود. پیامبر اکرم (ص) در غدیر، "مَن کُنتُ مولاهُ فَهذا علیٌ مولاه" را اعلام کردند. این حدیث "خدا علی را امیرالمؤمنین نامیده است" در حقیقت مکمل و تشریح کننده عمق و ریشه الهی آن ابلاغ است.
به این معنا که پیامبر (ص) در غدیر، چیزی را از طرف خدا ابلاغ کردند که ریشه در اراده و نامگذاری الهی داشت. این حدیث به نوعی دلیل و پشتوانه الهی برای آن "مولا" قرار دادن است.
اثبات شایستگی ذاتی: این نامگذاری از سوی خدا، دلالت بر شایستگی‌های ذاتی و منحصر به فرد علی (ع) دارد که ایشان را مستعد این مقام عظیم ساخته است.
خداوند جز به کسی که از نظر علم، تقوا، عدالت، شجاعت و تمامی فضایل، در اوج باشد، چنین عنوان مهمی را اعطا نمی‌کند. این نامگذاری نشان می‌دهد که امام علی (ع) به دلیل فضایل بی‌بدیلش، از دیدگاه الهی، شایسته‌ترین فرد برای فرمانروایی بر مؤمنان بود.
فضیلت علی (ع) و دلالت بر حقانیت او در غدیر
فضیلت "خدا علی را امیرالمؤمنین نامیده است" به طور مستقیم دلالت بر حقانیت ایشان در غدیر دارد زیرا:
تایید ولایت عمومی با نامگذاری خاص: ابلاغ عمومی ولایت در غدیر خم، با این نامگذاری الهی، اعتبار و عمق بیشتری پیدا می‌کند. پیامبر (ص) در غدیر، چیزی را علنی کردند که خداوند پیش‌تر به آن حکم کرده بود. این حدیث، دلیل و پشتوانه الهی برای ابلاغ پیامبر (ص) در غدیر است.
معرفی اوج شایستگی‌ها: این نامگذاری، اوج شایستگی‌های امام علی (ع) را به نمایش می‌گذارد و هرگونه سوالی را در مورد "چرا علی؟" پاسخ می‌دهد. وقتی خالق هستی کسی را با این لقب خطاب می‌کند، یعنی ایشان بهترین گزینه برای ادامه مسیر رسالت و رهبری امت است.
حجت قاطع بر همگان: این حدیث، حجت قاطعی است بر همگان که ولایت علی (ع) امری از جانب خداست و اطاعت از او، اطاعت از خداوند است. این امر، فلسفه و ضرورت واقعه غدیر را بیش از پیش روشن می‌سازد.
در نهایت، این حدیث شریف، نه تنها یک فضیلت برای امام علی (ع) است، بلکه بنیانی محکم برای فهم صحیح واقعه غدیر خم و اثبات حقانیت ولایت و امامت ایشان پس از پیامبر اکرم (ص) به شمار می‌رود.
حدیث "سلام با لقب امیرالمؤمنین": بیعتی پیش‌رو در غدیر
مطابق با روایتی پیامبر از عده ای خواست تا به حضرت علی با لقب «امیرالمؤمنین» سلام کنند (سلِّموا عَلی علیّ بإمرَة المؤمنین) و آنها - که ابوبکر و عمر نیز از جمله آنها بودند - به همان نحوه که پیامبر امر کرده بود، به او سلام کردند.(25)
این روایت که پیامبر اکرم (ص) از عده‌ای، از جمله ابوبکر و عمر، خواستند تا به حضرت علی (ع) با لقب «امیرالمؤمنین» سلام کنند (سلّموا عَلی علیّ بإمرَة المؤمنین)، و آنها نیز چنین کردند، یکی از قوی‌ترین شواهد بر حقانیت ولایت امام علی (ع) و جایگاه ویژه ایشان پیش از واقعه غدیر است. اهمیت این روایت را می‌توان از چند جنبه بررسی کرد:
۱. اقرار و بیعت پیشین به ولایت
- سلام به مثابه بیعت
در فرهنگ عرب، سلام کردن به کسی با یک لقب خاص، به‌ویژه لقبی حاکی از مقام و منصب، نوعی اقرار به آن مقام و پذیرش آن جایگاه است.
وقتی پیامبر (ص) دستور می‌دهند که با لقب "امیرالمؤمنین" به علی (ع) سلام کنند، این صرفاً یک احترام ظاهری نیست، بلکه به معنای پذیرش ولایت و امارت او از سوی مخاطبان است. این عمل، نوعی بیعت زبانی و اقرار عمومی به جایگاه رهبری علی (ع) است که حتی پیش از اعلام رسمی و گسترده در غدیر خم صورت گرفته است.
- حضور و پذیرش صحابه بزرگ
حضور ابوبکر و عمر در میان کسانی که به این دستور عمل کردند، بر اهمیت روایت می‌افزاید. این نشان می‌دهد که حتی افراد برجسته و پیش‌گام در اسلام، پیش از واقعه غدیر، از جایگاه ویژه علی (ع) و امر پیامبر (ص) در این زمینه آگاه بودند و به آن اذعان داشتند. این پذیرش اولیه، هرگونه ادعای ناآگاهی یا عدم اطلاع از مقام علی (ع) در آینده را رد می‌کند.
۲. تأکید پیامبر (ص) بر عنوان "امیرالمؤمنین"
- تعیین لقب از سوی پیامبر
انتخاب و دستور به استفاده از لقب "امیرالمؤمنین" توسط خود پیامبر اکرم (ص)، اهمیت بسیار بالایی دارد. این عنوان، صرفاً یک نامگذاری عادی نیست، بلکه نشان‌دهنده فرمانروایی، سرپرستی و رهبری بر جامعه مؤمنان است. پیامبر (ص) با این اقدام، عملاً جایگاه علی (ع) را به عنوان جانشین خود در امر امارت و رهبری امت تثبیت کرده‌اند.
- آماده‌سازی جامعه برای غدیر
این دستور پیامبر (ص) را می‌توان به مثابه آماده‌سازی ذهنیت جامعه برای پذیرش ولایت علی (ع) در آینده نزدیک (در واقعه غدیر) دانست.
پیامبر (ص) با این اقدامات تدریجی و تأکیدات مکرر بر مقام علی (ع)، بستر را برای ابلاغ رسمی و عمومی ولایت ایشان در غدیر خم فراهم می‌کردند. این روایت نشان می‌دهد که غدیر یک اتفاق ناگهانی نبود، بلکه نتیجه سلسله‌ای از تمهیدات و تأکیدات نبوی بود.
۳. فضیلت علی (ع) و دلالت بر حقانیت او در غدیر
- ویژگی منحصر به فرد
این روایت نشان می‌دهد که لقب "امیرالمؤمنین" برای علی (ع)، یک ویژگی منحصر به فرد بوده است. پیامبر (ص) این دستور را برای هیچ فرد دیگری صادر نکردند. این انحصار، خود گواهی بر شایستگی بی‌بدیل علی (ع) برای این مقام است.
- تکمیل کننده ابلاغ غدیر
این عمل (سلام با لقب امیرالمؤمنین) به خوبی تکمیل‌کننده ابلاغ "مَن کُنتُ مولاهُ فَهذا علیٌ مولاه" در غدیر است. اگر در غدیر، پیامبر (ص) علی (ع) را "مولا" معرفی کردند، این روایت نشان می‌دهد که پیش از آن، جایگاه "امیرالمؤمنین" نیز برای ایشان از سوی پیامبر (ص) تصریح و حتی از سوی دیگران اقرار شده بود. این دو مکمل یکدیگرند و نشان می‌دهند که منظور از "مولا" در غدیر، همان "امیر و سرپرست مؤمنان" بوده است.
- اثبات حقانیت از زبان و عمل حاضران
وقتی افرادی مانند ابوبکر و عمر به امر پیامبر (ص) عمل کرده و به علی (ع) با این لقب سلام می‌کنند، این خود دلیلی محکم بر شناخت و اذعان آنها به مقام و منزلت علی (ع) است. این روایت، هرگونه انکار بعدی از ولایت علی (ع) را به چالش می‌کشد و بر حقانیت آن مهر تأیید می‌زند.
این روایت، تصویری روشن از تمهیدات پیامبر اکرم (ص) برای ولایت امام علی (ع) پیش از غدیر ارائه می‌دهد و اثباتی قاطع بر شایستگی و انتصاب الهی ایشان برای رهبری امت اسلامی است.
حدیث "علی، امیرالمؤمنین از ازل": جایگاه فرازمانی ولایت در غدیر
عبدالله بن عباس می گوید: «به خدا قسم ما علی بن ابی طالب را به امیرالمومنین نام نبردیم تا اینکه رسول خدا صلی الله علیه و آله او را به آن نامگذاری کرد.روزی با رسول خدا در یکی از کوچه های مدینه می رفتیم که علی (ع) از راه رسید و به رسول خدا این گونه سلام کرد: «السلام علیک یا رسول الله و رحمة الله و برکاته».
پیامبر نیز در پاسخ فرمود: «و علیک السلام یا امیرالمومنین». از لقبی که رسول خدا به علی بن ابی طالب داد، تعجب کردم و به پیامبر گفتم: «ای رسول خدا، آنچه درباره پسر عمویم، علی گفتی از روی محبت و دوستی شخصی با او بود یا لقبی از ناحیه خداوند؟».
رسول خدا فرمود: «نه، به خدا سوگند آنچه درباره علی گفتم با چشم خودم دیده‌ام». پرسیدم: «ای رسول خدا چه دیدید؟» پیامبر فرمود: «در شب معراج به هر دری از درهای بهشت نظر می‌کردم، روی آن نوشته شده بود: علی بن ابیطالب از هفتاد هزار سال پیش از خلقت آدم امیرالمومنین بوده است».(26)
این روایت از عبدالله بن عباس، یکی از پرنورترین و عمیق‌ترین احادیث در باب ولایت امام علی (ع) و ارتباط آن با واقعه غدیر است. این حدیث نه تنها به نامگذاری امام علی (ع) به «امیرالمؤمنین» توسط پیامبر (ص) اشاره دارد، بلکه ریشه‌های این نامگذاری را به ازل و قبل از خلقت آدم (ع) پیوند می‌زند. اهمیت این روایت را می‌توان از چندین جنبه بررسی کرد:
۱. تأیید نبوی بر نامگذاری الهی و ازلی
- سلام پیامبر (ص) با لقب "امیرالمؤمنین"
این بخش از روایت، تأییدی بر حدیث قبلی است که پیامبر (ص) به این لقب برای امام علی (ع) تصریح کرده و حتی به دیگران دستور داده بودند که به این گونه به او سلام کنند. این اتفاق در یک فضای عمومی‌تر (در کوچه) رخ می‌دهد و بر علنی بودن و جایگاه این لقب تأکید می‌کند.
- ریشه الهی و فرازمانی لقب
اوج این روایت در پاسخ پیامبر (ص) به سوال ابن عباس است. پیامبر (ص) با سوگند می‌فرمایند که این نامگذاری از روی محبت شخصی نبوده، بلکه واقعیتی است که خودشان در شب معراج مشاهده کرده‌اند.
این نکته، ماهیت «امیرالمؤمنین» بودن علی (ع) را از یک انتصاب زمینی یا صرفاً تاریخی به یک انتصاب الهی و ازلی ارتقا می‌دهد. یعنی قبل از خلقت آدم و شکل‌گیری زمان، این جایگاه برای علی (ع) در عالم ملکوت ثابت بوده است.
- وجود این لقب بر درهای بهشت
تأکید بر اینکه این لقب بر درهای بهشت نوشته شده بود، نشان‌دهنده قطعی و ابدی بودن این جایگاه است. بهشت، نماد حقیقت و پاداش الهی است و آنچه بر درهای آن نگاشته شده، حقیقتی تغییرناپذیر و جاودانه است. این نشان می‌دهد که ولایت علی (ع) نه یک امر اتفاقی، بلکه بخشی از طرح الهی خلقت و هدایت بوده است.
۲. چگونگی معرفی بهتر غدیر از طریق این فضیلت
این روایت، غدیر را در سطحی بسیار عمیق‌تر و فراتر از یک واقعه تاریخی صرف معرفی می‌کند:
- غدیر، ابلاغ امر ازلی
واقعه غدیر خم، دیگر صرفاً ابلاغ یک جانشینی پس از پیامبر (ص) نیست، بلکه اعلام عمومی یک حقیقت ازلی و الهی است که پیش از خلقت عالم وجود داشته است.
پیامبر (ص) در غدیر، پرده از حقیقتی برمی‌دارند که ریشه‌های آن در عالم غیب و لوح محفوظ نهفته است. این روایت، "مَن کُنتُ مولاهُ فَهذا علیٌ مولاه" را به عنوان تجلی و ابلاغ زمینی یک ولایت ازلی و الهی معرفی می‌کند.
- ولایت علی (ع)، محور نظام هستی
وقتی نام علی (ع) با لقب امیرالمؤمنین، از ۷۰ هزار سال پیش از خلقت آدم بر درهای بهشت نوشته شده باشد، یعنی ولایت او، محور و جزء لاینفک نظام هستی و خلقت بوده است. این ولایت، یک امر فرعی یا ثانوی نیست، بلکه جزئی جدایی‌ناپذیر از فلسفه آفرینش و هدایت بشر است. غدیر، تجلی این محوریت الهی است.
- غدیر، تجلی اراده حتمی الهی
این روایت به مسلمانان می‌فهماند که امر ولایت علی (ع) در غدیر، نه یک تصمیم لحظه‌ای یا سیاسی، بلکه حکم حتمی و اراده ازلی خداوند بوده است. این امر، جایگاه ولایت را از هرگونه چالش بشری فراتر می‌برد و هرگونه تردید در آن را از بین می‌برد.
۳. چرا تنها علی (ع) این شایستگی را داشته است؟
پاسخ این سؤال در این روایت به وضوح نهفته است:
- انتخاب ازلی و تقدیر الهی
شایستگی علی (ع) برای ولایت، ریشه در انتخابی ازلی و تقدیر الهی دارد. این انتخاب، بر اساس بالاترین معیارهای الهی صورت گرفته است. هیچ کس دیگری در عالم خلقت، این جایگاه را از ازل و قبل از آفرینش، از سوی خداوند دریافت نکرده است.
- کمالات بی‌نظیر و ازلی
وجود لقب "امیرالمؤمنین" بر درهای بهشت، نشان از کمالات و فضایل بی‌نظیر و حتی ازلی امام علی (ع) دارد. این کمالات، تنها به بعد از خلقت یا زندگی دنیوی محدود نمی‌شوند، بلکه ریشه در جوهر وجودی ایشان و قربی دارند که از ازل با خداوند داشته‌اند. تنها کسی که در این مرتبه از کمالات الهی قرار دارد، می‌تواند بار سنگین ولایت بر مؤمنان را بر دوش کشد.
- جایگاه معنوی منحصر به فرد
این روایت، امام علی (ع) را در جایگاهی معنوی قرار می‌دهد که هیچ فرد دیگری به آن نمی‌رسد. این جایگاه، نشأت‌گرفته از نزدیکی بی‌واسطه ایشان به حقیقت الهی و نقش محوری ایشان در نظام آفرینش است.
۴. فضیلت علی (ع) و دلالت بر حقانیت او در غدیر
این فضیلت "امیرالمؤمنین از ازل" به طور قاطع دلالت بر حقانیت امام علی (ع) در غدیر دارد زیرا:
- منشأ الهی ولایت
این روایت به وضوح منشأ الهی و ازلی ولایت علی (ع) را بیان می‌کند. وقتی خداوند، پیش از خلقت آدم، علی را امیرالمؤمنین نامیده، پس ابلاغ این ولایت در غدیر، صرفاً ابلاغ یک حقیقت ازلی الهی بوده است.
- لزوم اطاعت مطلق
آنچه از سوی خدا نامگذاری شده و بر درهای بهشت نگاشته شده، امری قطعی و لازم‌الاطاعه است. بنابراین، امر پیامبر (ص) در غدیر مبنی بر ولایت علی (ع)، نه یک انتخاب سیاسی، بلکه الزام به اطاعت از یک حکم الهی ازلی بوده است.
- قطعیت و نفی هرگونه تردید
این روایت هرگونه شک و تردید را در مورد حقانیت ولایت علی (ع) برطرف می‌کند. اگر این جایگاه از ازل و در عالم ملکوت تثبیت شده باشد، پس هیچ کس حق انکار یا نادیده گرفتن آن را ندارد. غدیر، بیان علنی همین قطعیت بود.
این روایت، افقی نوین در فهم واقعه غدیر خم می‌گشاید و آن را به یک رویداد صرفاً تاریخی محدود نمی‌کند، بلکه آن را تجلی‌گاه یک حقیقت الهی و ازلی در عرصه هستی معرفی می‌کند.
وصیت ابوذر به "امیرالمؤمنین علی (ع)": ستون فقرات امت و زمین
این روایت از ابوذر غفاری، صحابی بزرگ و مورد وثوق پیامبر (ص)، در لحظات پایانی عمرش، نه تنها تأکیدی دوباره بر لقب «امیرالمؤمنین» برای امام علی (ع) است، بلکه جایگاه ایشان را به عنوان محور و ستون فقرات هستی و نظام امت معرفی می‌کند.این حدیث، ابعاد عمیق‌تری از ولایت علی (ع) را آشکار می‌سازد و اهمیت آن را در واقعه غدیر و پس از آن، به بهترین نحو تبیین می‌کند:
۱. تصریح ابوذر به ولایت علی (ع) و رد جانشینان دیگر
- رد صریح عثمان و تأیید علی (ع)
مهم‌ترین نکته در این روایت، پاسخ قاطع و صریح ابوذر به پرسش درباره وصی خود است. وقتی به او گفته می‌شود "به عثمان؟"، او با قاطعیت می‌گوید "نه، اما به علی بن ابیطالب (ع) که او حقیقتاً امیرالمؤمنین است وصیت کردم." این سخن در شرایطی حساس و پایانی عمر ابوذر، نشان‌دهنده اعتقاد راسخ او به حقانیت ولایت علی (ع) و عدم پذیرش جانشینی دیگران است. ابوذر، که به صراحت‌گویی و حق‌گویی شهره بود، در این لحظه نیز از بیان حقیقت ابا نکرد.
- "حقیقتاً امیرالمؤمنین"
واژه "حقیقتاً" در کلام ابوذر بسیار کلیدی است. این نشان می‌دهد که از دیدگاه او، لقب امیرالمؤمنین برای دیگران صرفاً یک عنوان ظاهری یا قراردادی بوده، اما برای علی (ع) یک حقیقت وجودی و الهی است. این اعتقاد ریشه در درک عمیق ابوذر از مقام و منزلت علی (ع) دارد که پیش‌تر توسط پیامبر (ص) ابلاغ شده بود.
۲. فضایل امام علی (ع) در این روایت و ارتباط با غدیر
ابوذر در این وصیت، دو فضیلت بسیار مهم برای امام علی (ع) برمی‌شمارد که به طور مستقیم بر حقانیت ولایت ایشان در غدیر دلالت دارد:
- او قوام و پایه نظام زمین است
این عبارت، عمق ولایت علی (ع) را فراتر از یک مقام سیاسی یا اجتماعی می‌برد. "قوام و پایه نظام زمین" بودن به این معناست که هستی و ثبات عالم، به وجود و ولایت ایشان بستگی دارد.
این فضیلت، نشان‌دهنده جایگاه تکوینی و ولایت کلیه الهیه امام علی (ع) است. اگر هستی و ثبات زمین به او وابسته است، پس هدایت و پایداری جامعه بشری نیز به ولایت ایشان گره خورده است.
این موضوع، ابعاد الهی و فرازمانی واقعه غدیر را بیش از پیش نمایان می‌کند؛ غدیر تنها یک حادثه تاریخی نیست، بلکه تجلی یک حقیقت کیهانی است.
- تربیت‌دهنده این امت است"
این تعبیر، نشان‌دهنده نقش تربیتی و هدایتی امام علی (ع) پس از پیامبر (ص) است. امت برای رشد، بالندگی و رسیدن به سعادت، نیازمند یک تربیت‌کننده الهی و معصوم است که راهنمای مسیر حق باشد. این وظیفه خطیر، بر عهده کسی است که از نظر علم، عمل، تقوا و بصیرت در اوج باشد، و ابوذر علی (ع) را شایسته‌ترین فرد برای این مسئولیت می‌داند. پیامبر (ص) در غدیر، این تربیت‌کننده الهی را به امت معرفی کردند.
۳. چرا تنها علی (ع) این شایستگی را داشته است؟
پاسخ این سؤال از کلام ابوذر واضح است:
محور ثبات هستی و امت: ابوذر علی (ع) را نه تنها امیرالمؤمنین واقعی، بلکه محور و ستون فقرات ثبات زمین و تربیت امت می‌داند. این جایگاه، منحصر به فرد است و کسی جز علی (ع) این ظرفیت وجودی و الهی را برای عهده‌داری آن نداشته است. اگر چنین جایگاهی به دیگری سپرده می‌شد، نظام هستی و امت دچار تزلزل می‌شد.
اثر فقدان ولایت او: جمله "اگر او را از دست دهید زمین را و آنچه بر او است دگرگون خواهید یافت" بیانگر عواقب وخیم کنار گذاشتن ولایت حق است. این سخن هشداری است به امت که انحراف از مسیر ولایت علی (ع)، تنها یک خطای سیاسی نیست، بلکه به تزلزل در نظام اجتماعی و حتی طبیعی منجر خواهد شد. این هشدار، عمق فاجعه‌ای را که با کنار گذاشتن غدیر اتفاق افتاد، نشان می‌دهد.
۴. فضیلت علی (ع) و دلالت بر حقانیت او در غدیر
این وصیت ابوذر، به چند دلیل قاطع بر حقانیت امام علی (ع) در غدیر دلالت دارد:- شهادت یک صحابی موثق
شهادت ابوذر، به عنوان یکی از صادق‌ترین و بی‌تکلف‌ترین صحابه پیامبر (ص)، در لحظه مرگ، از اعتبار بالایی برخوردار است. این شهادت، هرگونه تردید درباره جایگاه علی (ع) را از بین می‌برد.
- تبیین عملی معنای "مولا"
وقتی پیامبر (ص) در غدیر فرمودند "مَن کُنتُ مولاهُ فَهذا علیٌ مولاه"، کلام ابوذر به خوبی معنای عملی و عمق این "مولا" بودن را نشان می‌دهد: مولا یعنی امیرالمؤمنین واقعی، ستون فقرات زمین و تربیت‌دهنده امت.
- تأیید الهی ولایت
اگر ثبات زمین و تربیت امت به وجود علی (ع) وابسته است، این نشان‌دهنده خواست الهی در استمرار ولایت ایشان پس از پیامبر (ص) است. غدیر، ابلاغ عمومی همین خواست الهی بود.
این روایت، نه تنها یک فضیلت دیگر برای امام علی (ع) را بیان می‌کند، بلکه آن را به نقش محوری ایشان در حفظ نظام هستی و هدایت امت پیوند می‌زند و عمق و ضرورت ولایت غدیر را از دید یک صحابی آگاه و صدیق روشن می‌سازد.
نتیجه:
لقب "امیرالمؤمنین" برای حضرت علی (ع) نه یک عنوان افتخاری، بلکه یک انتصاب الهی و ازلی است که ریشه در علم و اراده خداوند متعال دارد.این نامگذاری، که حتی پیش از خلقت آدم در عالم ملکوت و بر درهای بهشت نگاشته شده بود، نشان می‌دهد که ولایت و رهبری علی (ع) جزء جدایی‌ناپذیر از طرح آفرینش و هدایت بشر است.
پیامبر اکرم (ص) در مناسبت‌های گوناگون، از جمله در معراج و در کوچه، با خطاب "امیرالمؤمنین" به علی (ع) و دستور به دیگران برای سلام با این لقب، این جایگاه الهی را تأیید و علنی فرمودند.
این امر، به ویژه در سیزدهم ذی‌الحجه، به عنوان یک تکلیف شرعی عمومی در میان حجاج اعلام شد و زمینه‌ساز واقعه عظیم غدیر خم گردید.
واقعیت این است که این لقب، تنها و تنها مختص حضرت علی (ع) است و نه تنها هیچ‌کس قبل و بعد از ایشان شایسته این عنوان نیست، بلکه حتی امامان معصوم (ع) نیز از پذیرش آن برای خود نهی کرده و استفاده از آن برای غیر علی (ع) را فسق و فحشا دانسته‌اند.
این انحصار، خود گواه بر کمالات بی‌بدیل و منحصر به فرد امام علی (ع) است که او را شایسته‌ترین فرد برای عهده‌داری رهبری امت و حتی قوام و پایه نظام زمین قرار داده است.
ابوذر غفاری، در لحظات پایانی عمرش، با تأکید بر وصیت به "امیرالمؤمنین علی" و هشدار درباره عواقب کنار گذاشتن ولایت ایشان، اهمیت تکوینی و تشریعی این جایگاه را به وضوح بیان می‌کند.
واکنش برخی از صحابه، مانند عمر و ابوبکر، به این نامگذاری، نشان از وجود نفاق و انحراف سیاسی در میان آنان دارد و این امر، پیش‌درآمدی بر حوادث تلخ پس از رحلت پیامبر (ص) بود. بنابراین، غدیر خم نه تنها ابلاغ یک جانشینی، بلکه تجلی عملی و ابلاغ عمومی همین نامگذاری و انتصاب الهی ازلی است که ولایت علی (ع) را به عنوان حجتی قاطع بر همگان تثبیت می‌کند.
پی نوشت:
1. مناقب آل ابی طالب، ج3، ص54.2.مناسبت های ایام غدیر در ماه ذیحجه، ص 106
3.همان ، صفحه 110
4.امالی طوسی: ص .۷۰۸
5. نهج الحق وکشف الصدق: ص.۱۹۱
6.مناسبت های ایام غدیر در ماه ذیحجه، ص 107، 121
7. همان،: ص ه 106
8 همان
9. همان،: ص ه 106
9.مجلسی، بحار الانوار ، ج۳۷، ص ۳۳۱
10.همان
11.شیخ کلینی، الکافی ، ج۱، ص ۴۱۱–۴۱۲ .
12. مجلسی، بحار الانوار ، ج۲۴، ص ۲۱۱.
13. مجلسی، بحار الانوار ، ج۳۷، ص ۲۲۴، باب ۵۴، حدیث ۹.
14. مناسبت های ایام غدیر در ماه ذیحجه، ص ۱۱۵ .
15.همان ، صفحه 108 .
16. همان ، صفحه 113 .
17. همان .
18. همان ، صفحه 110 .
19. همان .
20. همان. صفحه 113
21. «الأمالی» ص ۵۸۶
22.مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۲۴، باب ۵۴، مناقب ابن مغازلی، ج۱، ص۲۸۱/23. فرائد السمطین، ج۱، ص۱۵۸
23. الاحتجاج، ج۱، ص۳۰۵
24. شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۱۱۹
25.شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸.
26. مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۳۳۹، باب ۵۴، حدیث۸۴.
منابع:
کتاب سید علی بحرینی: مناسبت های ایام غدیر در ماه ذیحجه: ناشر ستاد احیای غدیر.کتابخانه مدرسه فقاهت-https://lib.eshia.ir/71860/37/320
https://wiki.ahlolbait.comامیرالمؤمنین
https://emamat.org/
.jpg)
.jpg)
