مقدمه:
صحیفه سجادیه، به حق چکیده نیایشها، گنجینهای ارزشمند از آموزههای دینی و اخلاقی است که توسط امام زین العابدین (علیه السلام) به عنوان راهنمایی برای سلوک معنوی و تقرب به خداوند متعال به ما هدیه شده است.دعای چهاردهم این صحیفه، دربرگیرنده درخواستهایی برای صبر، تسلیم، عدالتخواهی و آرامش قلبی است.
فراز "اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ وَفِّقْنِی لِقَبُولِ مَا قَضَیْتَ لِی وَ عَلَیَّ وَ رَضِّنِی بِمَا أَخَذْتَ لِی وَ مِنِّی، وَ اهْدِنِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ، وَ اسْتَعْمِلْنِی بِمَا هُوَ أَسْلَمُ" این دعا، به اوج تسلیم به مشیت الهی و درخواست هدایت به سوی مسیر صحیح اشاره دارد و بر پذیرش قضا و قدر، خشنودی به آنچه خداوند رقم زده و بهرهمندی از هدایت و توفیق الهی تاکید میکند.
این تحلیل، با استناد به آیات قرآن کریم، به شرح و تبیین این فراز میپردازد و سعی دارد تا ابعاد مختلف معنوی و عملی آن را برای مخاطب روشن سازد.
متن و ترجمه فراز دعا:
(۱۳) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ وَفِّقْنِی لِقَبُولِ مَا قَضَیْتَ لِی وَ عَلَیَّ وَ رَضِّنِی بِمَا أَخَذْتَ لِی وَ مِنِّی، وَ اهْدِنِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ، وَ اسْتَعْمِلْنِی بِمَا هُوَ أَسْلَمُ.
خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا به پذیرفتن هر سود و زیانی که برایم مقرر کردهای موفّق دار و مرا به آنچه از دیگری برای من و از من برای دیگری میستانی، خشنود ساز؛ و به راستترین راه هدایتم کن و به سالمترین برنامه به کارم گمار.
شرح و تحلیل فراز دعا:
این فراز از دعای چهاردهم، شامل درخواستهای مهمی است که در مسیر کمال معنوی و رسیدن به آرامش قلبی، نقش اساسی ایفا میکنند:۱. صلوات بر محمد و آل او: "اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ"
آغاز این فراز با صلوات بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و خاندان پاک او، بیانگر اهمیت پیروی از سنت نبوی و توسل به اهل بیت (علیهم السلام) است. صلوات، نه تنها یک عمل عبادی است، بلکه یک تأیید و تصدیق بر مقام و منزلت پیامبر و خاندان اوست.* آیه ۵۶ سوره احزاب:
«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیماً»
«همانا خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود میفرستند. ای کسانی که ایمان آوردهاید، بر او درود فرستید و کاملا تسلیم شوید.»
توضیح: این آیه دستور مؤکد به صلوات بر پیامبر است و جایگاه والای او را نزد خداوند (و حتی ملائکه) نشان میدهد. ابتدای دعا با این مضمون نشاندهنده تاسی به الگوی نبوی و درخواست توفیق اتصال قلبی و معنوی به منبع رحمت الهی است. دستور آیه و مضمون این فراز دعا، هر دو بر ضرورت صلوات و تسلیمشدن نسبت به مقام نبوی و الهی تأکید دارند.
۲. توفیق پذیرش قضا و قدر الهی: "وَ وَفِّقْنِی لِقَبُولِ مَا قَضَیْتَ لِی وَ عَلَیَّ"
این درخواست، نشاندهنده اوج تسلیم به اراده الهی و پذیرش قضا و قدر است. پذیرش قضا و قدر، به معنای رضایت به آنچه خداوند برای انسان رقم زده و عدم اعتراض به آن است. این پذیرش، به دور از هرگونه ناامیدی یا بیتوجهی، نشأت گرفته از ایمان به حکمت و عدالت الهی است.* آیه ۵۱ سوره توبه:
«قُلْ لَنْ یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَعَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»
«بگو: جز آنچه خدا براى ما مقرر داشته هرگز به ما نمىرسد. او سرپرست ماست، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند.»
توضیح: در متن دعا مسأله رضایت به قضا و قدر الهی مطرح است و این آیه، دقیقترین بیان قرآنی درباره پذیرش و باور به قضا و قدر الهی و توکل بر پروردگار است، نه ناامیدی و نه اعتراض. این نگرش، مبنای آرامش و طمانینه در برابر حوادث و مقدرات الهی است. پذیرش قضا و قدر، نه تنها به معنای سرسپردگی بلکه آرامش در برابر ناملایمات بیرونی است که در دعا تبلورش را مییابد.
۳. خشنودی به آنچه از دست میرود: "وَ رَضِّنِی بِمَا أَخَذْتَ لِی وَ مِنِّی"
این درخواست، به معنای خشنودی به آنچه خداوند از انسان میگیرد، چه مال، جان، یا آبرو باشد. این خشنودی، نشاندهنده ایمان به این حقیقت است که خداوند، از آنچه میگیرد، خیری را جایگزین خواهد کرد.* آیات ۱۵۵ و ۱۵۶ سوره بقره:
«وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ * الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ»
«و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جانها و محصولات مىآزماییم؛ و مژده ده شکیبایان را، آنان که چون به حادثه سخت و ناگواری دچار شوند (صبوری پیش گرفته و) گویند: ما به فرمان خدا آمدهایم و به سوی او رجوع خواهیم کرد.»
توضیح: این آیه برجستهترین نحوه برخورد مؤمن با فقدانها و از دست دادنها را بیان میکند: صبر و تسلیم، و ایمان به بازگشت نزد خداوند متعال.
درخواست دعا نیز، درونمایه همین صبر و رضایت است که باید در برابر هر امری که «برای من یا از من» گرفته میشود، راضی بود و بیم و اندوه را به ایمان بدل کرد. حقیقت صبر دینی، همان رضایت فعالانه به مشیت و مقدرات الهی است.
۴. هدایت به راه راست و برنامهی سالم: "وَ اهْدِنِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ، وَ اسْتَعْمِلْنِی بِمَا هُوَ أَسْلَمُ"
این درخواست، نشاندهنده نیاز دائمی انسان به هدایت الهی و طلب کمک برای انتخاب مسیر صحیح است. "أقوم" به معنای راستترین و بهترین راه است و "أسلم" به معنای سالمترین و امنترین برنامه است.* آیه ۶ در سوره حمد:
«اهْدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ»
«ما را به راه راست هدایت فرما.»
توضیح: درخواست هدایت، اساس و ستون هر حرکت معنوی حقیقی است و همانطور که حضرت امام سجاد (علیه السلام) در این فراز از دعا میخواهد، قرآن نیز به ما تعلیم داده مرتبا راه راست و سالمترین مسیر را با خلوص طلب کنیم. خواست دایمی بندگان صالح، تداوم هدایت و نیل به بهترین و سالمترین برنامه زندگی است که ریشه در فطرت و دین دارد.
جمعبندی و نکات تکمیلی:
فراز سیزدهم از دعای چهاردهم صحیفه سجادیه نمایانگر نقطه اوج اندیشه اسلامی درباره تسلیم و رضایت به مشیت الهی است؛ فرازی که مفاهیمی چون صلوات، تسلیم، صبر، رضایت، و هدایت را در یک ساختار واحد جمع میکند و نمونهای کامل از سلوک معنوی شیعی را به تصویر میکشد.در این دعا، امام سجاد (علیه السلام) مسیر تعالی معنوی انسان را ترسیم میکند:
* آغاز با صلوات، اتصال به سرچشمه پاکی و رحمت نبوی و اهلبیت و الهامگیری از آنها در مسیر بندگی.* درخواست توفیق برای پذیرش قضا و قدر، تبلور اعتماد کامل به حکمت الهی و آرامش در برابر حوادث، که بر پایه آموزههای آیات قرآن (از جمله سوره توبه) قوام یافته است.
* رضایت به آنچه خداوند عطا یا سلب میکند، که اوج صبر و ایمان فعالانه در برابر سختیها و فقدانهاست و در قرآن (سوره بقره) به عنوان واکنش مومنان حقیقی معرفی شده است.
* سرانجام، طلب هدایت به “راستترین راه” و برگزیده شدن به “سالمترین برنامه” که مستمر و همیشگی بودن نیاز انسان به هدایت و سالمسازی عمل را یادآوری مینماید (سوره حمد).
این فراز، نگرش قرآنی امام سجاد (علیه السلام) را درباره زندگی دینی خلاصه میکند:
* هدف نیایش، شکلگیری شخصیت مؤمنی است صبور، راضی، و رهجو؛ مؤمنی که همه شئون زندگیاش را با توکل، تسلیم، و درخواست هدایت الهی پیوند میزند.* تفسیر آیات قرآنی منتخب در تبیین این دعا نشان میدهد که طلب رضایت و صبر در برابر سود و زیانهای دنیا، نه نشانه ضعف، بلکه تعالی روح و سلامت معنوی است؛ نشانه ایمان به عدالت و حکمت خداوند.
* درخواست هدایت در متن دعا و در قرآن، نشانگر سیری است که هیچگاه پایان ندارد و همواره باید از خداوند آن را طلبید؛ زیرا این هدایت، عامل ماندگاری در صراط مستقیم و سعادتمندی است.
نتیجهگیری ویژه برای پژوهشگران و فرهنگسازان
ترکیب این دعا با آموزههای قرآنی نشان میدهد که سلوک معنوی اسلامی، بر اساس پیوند قلبی با اهلبیت، تسلیم و اعتماد به خواست خدا، تحمل فقدانها، و طلب مداوم هدایت پایدار است.در مقام عمل، چنین دگرگونی درونی و نگرش مثبت به تقدیر الهی، بنیان آرامش روانی و اجتماعی و مقاومت فرد و جامعه در برابر آسیبهای پریشانی و اضطراب است.
این نگاه، پایه فرهنگ صبر و رضایت نزد شیعه و راهنمایی برای اهل ایمان است تا در بحرانها و موقعیتهای دشوار، با پشتوانه اعتقادی و معنوی، امیدوارانه مسیر رشد و صلاح را پی بگیرند.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
