سیدعلی بن محمدمقیم بن میرشاهمیر، از سادات حسینی تبریز بود. ظاهر و باطنی آراسته است و به فضائل نفسانی موصوف بود. در عباس آباد اصفهان مسکن داشت.
او بعدها به همراهی پدر خود، به هندوستان رفت. وی از خوشنویسان و نستعلیقنویسان زبردست قرن یازدهم هجری در ایران و هند بوده است.
او خط نستعلیق را از پدرش که شاگرد میرعماد بوده تعلیم گرفت و با عبدالرشید دیلمی دیگر خوشنویس طراز اول همنشین و مصاحب بود.
در زمان سلطنت شاه جهان به همراه پدر به هندوستان رفت و به دربار پسر او اورنگزیب عالمگیر راه یافت و خطاب "خان" و عنوان "هزاری" و لقب "جواهر رقم" را دریافت کرد. از آثار او در ایران و هندوستان بسیار است.
علی قلی خان واله و غلام محمد، گویند که در اوایل دورۀ سلطنت اورنگزیب عالمگیر (۱۱۱۹-۱۰۶۸) به هندوستان رفت، ولی دیگران، مانند صاحب مرآت العالم و شاه جهان نامه و کلمات الشعراء و غیره متّفقند، که در زمان کشورداری شاه جهان (۱۰۶۸-۱۰۳۷)، به هندوستان رسیده و به معلّمی عالمگیر، گماشته شده و هم از شاهجهان لقب «جواهررقم» را گرفته است.
به هرحال، شهرت وی در دربار عالمگیر بوده و خطاب «خان» و عنوان «هزاری» را از او دریافته و از آن درگذشته و سمت «خدمتنویسی» و کتابداری خاصّه را یافته است.
در پشت صفحۀ اولی یک نسخه دیوان حافظ، که سابقاً در کتابخانۀ سلطنتی سلاطین گورکانی هند بوده است، سجع مُهر: «مرید عالمگیر پادشاه سیدعلی الحسینی ۱۰۶۹ سنۀ احد» موجود است.
شهرت اهمیت و اعتبار او از هند به ایران رسیده است که میرزاطاهر نصرآبادی در تذکرۀ خود آورده: گویند کتابدار است و نهایت اعتبار دارد.
باری، جواهررقم، تا آخر عمر در خدمت و ملازمت عالمگیر بوده، در کشمیر و دکن و دیگر مسافرتها همرکاب بوده است. در پایان زندگی مبتلا به داءالضحک شد که گاهی چنان سخت میخندید که از هوش میرفت. هنگامی که پادشاه در اورنگآباد بود، جواهررقم به سال ۱۰۹۴ در همان شهر درگذشت و جنازۀ او را به شاهجهان آباد انتقال دادند و به خاک سپردند.
سیدعلیخان شعر میگفت و تخلّص بهنام میکرد. در خط نستعلیق شاگرد پدر خود محمدمقیم و این یک، خود شاگرد میرعماد بود، ولی از خطوط وی پیداست که از روی خطوط میرعماد، زیاد مشق و شیوۀ میر را به خوبی اخذ کرده است.
چنانکه در ترجمۀ احوال عبدالرشید دیلمی گذشت، جواهررقم، جانب رشیدا را گرامی میداشت و با یکدیگر اتحاد قلبی داشتند. گویند روزی از قلمدانبردار جواهررقم پرسیدند که، خان، از خط چه کس مشق میکند؟ ـ گفت، روزی از خط میرعماد، و روزی از خط رشیدا
در مقام سنجش خط جواهررقم و رشیدا، گویند که با همۀ شهرتی که داشت، خط او برابر خط رشیدا، به اصطلاح غلام محمد «سرسبز» نشد. واقعاً اگرچه جواهررقم در جای خود، از استادان و از بهترین خوشنویسان هندوستان است، مایه و استواری خط رشیدا را ندارد.
در مقابل چنانکه در شاهجهاننامه آمده، ترکیب درست و اندام نیکو و تناسب حروف و کلمات قطعات مرغوب وی کم نظیر است. آنچه از معاینۀ خطوط متعدّد او برمیآید، اینکه کرسی و نمک خط جواهررقم به خط رشیدا میچربد.
اینکه صاحب شاهجهاننامه گوید که جواهررقم، در زمان خود، در ایران و هند، نظیری در خوشنویسی نداشته، شاید مبالغه است، زیراکه در همان اوان به پیروی از تعلیمات میرعماد، و توجه و عنایتی که سلاطین صفوی به خط داشتند، این هنر، مراحل ترقّی و اعتلا را می پیمود و هم در آن زمان استادان چندی در خط نستعلیق، میزیسته اند که ذکر نام و تفصیل احوال هر یک، به جای خود خواهد آمد.
از خطوط جواهررقم، کتابتی ندیده ام، ولی قطعات متعدّد به خط او موجود است، به این قرار:
پنج قطعه از مُرقّعهای مختلف، به قلمهای سهدانگ و دودانگ و کتابت خفی خوش، با رقمها و تاریخ: «جواهررقم» و «بندۀ مهجور جواهررقم سنۀ ۱۰۸۳» در کتابخانۀ کاخ گلستان
یک قطعه از مُرقّع، به قلم دودانگ خوش، رقم: «کتبه العبد جواهررقم» در کتابخانۀ مجلس شورا
دو قطعه، به قلم های دودانگ و نیم و دودانگ و کتابت جلی عالی، با رقمها و تاریخهای: «جواهررقم غفرله سنۀ ۱۰۸۰» و «کتبه العبد سیدعلی الحسینی غفرله فی سنۀ ۱۰۸۳» در مجموعۀ مهندس عباس مزدا
یک قطعه، به قلم نیمدودانگ عالی، با رقم و تاریخ: «حرّره العبد جواهررقم سنۀ ۱۰۸۱» در موزۀ دولتی، کابل
دو قطعه، به قلم سه دانگ، با رقم: «جواهررقم» در کتابخانۀ رامپور، هند
یک صفحه، از بیاض بختاورخان، به قلم کتابت خوش، با رقم: «الفقیر الحقیر سیدعلی الحسینی» در موزۀ باستانشناسی، دهلی
یک قطعه از مُرقّعی، به قلم دودانگ و نیمدودانگ خوش، با رقم و تاریخ: «کتبه العبد سیدعلی غفرله ۱۰۶۲» در موزۀ آثار ترک و اسلام
دو قطعه، به قلم نیمدودانگ عالی، که مُهر شاهجهان در ظهر آن است، با رقم: «جواهررقم»، در مجموعۀ جعفر سلطانالقرّایی، تهران
پنج قطعه، به قلم های نیمدودانگ و کتابت خوش و عالی، با رقمها و تاریخهای: «کتبه العبد سیدعلی الحسینی» و «سیدعلی» و «کتبه العبد سیدعلی الحسینی غفرله، فی سنۀ ۱۰۸۶، در بلدۀ فاخرۀ اورنگآباد مرقوم گشت» در مجموعۀ دکتر بیانی.
درگذشت سیدعلی تبریزی
سید علی خان در سال ۱۰۹۴ هجری قمری در هندوستان درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.
منابع:
فضایلی، حبیبالله. اطلس خط. انتشارات مشعل اصفهان. چاپ دوم، اصفهان۱۳۶۲ش. ص۵۴۰-۵۴۱
یساولی، جواد. پیدایش و سیر تحول هنر خط. انتشارت یساولی، چاپ دوم ۱۳۶۰ش. ص ۱۶۳ (به نقل از دکتر م. بیانی)
دکتر حمیدرضا قلیچ خانی.
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg "راه های مودبانه برای «متوقف کردن» افراد پرحرف")
