میر خلیل الله شاه یا خلیل الله شاه هراتی (درگذشت ۱۰۳۵ ه.ق) ملقب به «پادشاه قلم» و «قلندر» از خوشنویسان و نستعلیقنویسان ایرانی اواخر سده دهم و اوایل سده یازدهم هجری بود که مدتی در هند و دربار ابراهیم عادلشاه ثانی (۹۸۸–۱۰۳۵ه.ق/۱۵۸۰-۱۶۲۶م) امیر دکن به خوشنویسی مشغول بودهاست.
میر خلیلالله شاگرد سیداحمد مشهدی بود و تذکرهنویسان قدیمیتر او راشاگرد محمودبن اسحاق شهابی و از مردم هرات ذکر کرده و بهاو لقب «قلندر» نیز دادهاند.
وی برادرزادهٔ محمدحسین باخرزی بود و در خوشنویسی از عموی خود برتری داشت. او در مشهد سکونت داشت و در سفری که شاهتهماسب صفوی به مشهد آمد، از میر خلیلالله سرمشق گرفت و در بازگشت شاه بهعراق، میر خلیلالله نیز همراه او به قزوین رفت.
بعدها سفری به کاشان کرد و از آنجا به هندوستان رفت و در دکن اعتبار زیادی یافت و تمکن او به حدی رسید که یکبار هدیهای به ارزش دویست تومان برای شاه تهماسب از نفایس هندوستان فرستاد.
او ملقب به «پادشاه قلم» و ممدوح شعرا شد. شاعر نامدار ظهوری ترشیزی (درگذشت ۱۰۲۵ق) از معاصران میر خلیلالله بود که او را در خوشنویسی بسیار مدح کردهاست.[۲] میر خلیل الله شاه خود نیز شعر میسروده است.
موقعیت اجتماعی او چنان رشد کرد که یکبار عادلشاه او را بهعنوان سفیر به دربار شاه عباس فرستاد. در دربار شاه عباس قربت یافت ومدعی شد از میرعماد بهتر مینویسد و شاه از علیرضا عباسی خواست در این باره نظر دهد و او خط میر خلیل الله را به خط میرعماد ترجیح داد.
آثار و امضاء
از وی چندین قطعه بهقلم دودانگ خوش باقی مانده که برخی از آنها دارای این رقمها هستند: "مشّقهالعبد خلیلالله"؛ "فقیرالمذنب خلیلالله"؛ "خلیلالله" و "کتبه خلیلاللهالحسینی"؛ صفحهٔ اول از "گلستان" سعدی، بهقلم کتابت جلی عالی، با رقم: "کتبهالفقیر خلیلالله غفر ذنوبه".
خط نستعلیق
خط نستعلیق خطی ایرانی مربوط به نیمه دوم قرن هشتم قمری که آنرا نماینده ویژگیهای تمدنی شیعی و ایرانی میدانند. بیشتر مورخان میرعلی تبریزی را مخترع این خط دانسته و وجه تسمیه آن را یا به معنای نسخکننده خط تعلیق یا ترکیبی از خط نسخ و خط تعلیق دانستهاند.
به جهت خوانایی و قابلیت اعرابگذاری کمتر خط نستعلیق نسبت به خط نسخ، در کتابت قرآن کمتر مورد استفاده قرار گرفته است؛ اما روح سیال و فرم دَوَرانی حروف، زمینه مناسبی را در کاربرد این خط در هنرهایی چون کتابآرایی، حجاری، گچبری، قالیبافی و معماری فراهم میآورد.
برخی، آموزههای مکتب تشیع و نیز آموزههای عرفان اسلامی را به عنوان دو خاستگاه نظری در این خط به رسمیت شناختهاند. برخی از اساتید متقدم نستعلیق، مهارت خود را مدیون الهامات حضرت علی(ع) دانسته و ارادتشان به ساحت علوی را در قالبهایی چون نگارش آیات ولایت، شهادت ثالثه و سخنان آن حضرت، ظاهر ساختهاند.
سلطانعلی مشهدی، میرعلی هروی و مجنون رفیقی هروی، میر عماد حسنی قزوینی، علیرضا عباسی، میرزا غلامرضا اصفهانی و محمدرضا کلهر را از اساتید متقدم در این هنر میدانند. پس از انقلاب اسلامی ایران و با رونق انجمن خوشنویسان ایران، اساتید بسیاری در این فن به ظهور رسیدند.
منابع:
بیانی، مهدی. احوال و آثار خوشنویسان. انتشارات علمی. چاپ دوم. تهران ۱۳۶۳ش ص ۱۷۷-۱۸۰
فضایلی، حبیبالله. اطلس خط. انتشارات مشعل اصفهان. چاپ دوم، اصفهان۱۳۶۲ش. ص۵۵۲-۵۵۳
شکیباپور، عنایتالله. اطلاعات عمومی. چاپ هفتم، کتابفروشی اشراقی، ۱۳۴۸ش. ص ۵۴
آزادیور، هوشنگ، بدیهه سازی؛ شیوه بیان هنری در ایران، پژوهشی در مبانی هنر سنتی ایرانی و اسلامی، تهران، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان، ۱۳۷۹ش
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg "شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در قرآن")
