میرزا ابو القاسم(۱۲۴۲-۱۳۰۹ه.ق) متخلص به فرهنگ فرزند میرزا کوچک است که متخلص به وصال شیرازی میباشد. او در خوشنویسی و زیبایی خطوط مختلف به پدرش اقتداء کرده بود، وی همچنین شاعری توانا بود که به فارسی و عربی شعر دارد.
ولادت و مرگ او در شیراز بودهاست. فرهنگ شیرازی شاگرد پدر و برادر بزرگترش میرزا احمد وقار معروف به وقار شیرازی بودهاست که وی از او فن شعر و ادب را فراگرفتهاست، همچنین ریاضیات و علم جفر و رمل و زبان فرانسه هم درس گرفته بود، او با صاحبان فن و شعرا معاصرش پیوندهای مستحکمی داشتهاست.
افزون بر پدر، پنج برادر او نیز از خوشنویسان و شاعران صاحبنام سده سیزدهم هجری هستند. میرزا ابو القاسم فرهنگ در خوشنویسی خط ثلث و تعلیق صاحبنام شده است.
آثار تالیفی او عبارتند از:
۱. ترجمه البارع فی احکام النجوم (فارسی در علم نجوم) که ترجمه کتاب علی ابن ابی الرجال شیبانی است، و هشت جزء دارد دو جزء را با حمایت معتمد الدوله حاکم فارس تمام کرد و باقی آنرا میرزا محمد امین موسوی خراسانی تکمیل کرد.
۲. دیوانی (فارسی ـ عربی در شعر) که حدود ده هزار بیت دارد بعضی از قصاید او در مجمع الفصحاء و دانشمندان فارس نقل شدهاست.
۳. ذخر السفاهه علی طب البلاهه (سکنجبینیه، فارسی / متفرقات) این کتاب نقدی است با ریشخند نسبت به کسانی که در کتابت سخت و غامض قلم میزنند یا بی مناسبت از موضوعی به موضوع دیگر منتقل میشوند، ضمناً مسایلی در فقه و حدیث و موسیقی و هندسه و عروض و جفر را هم متعرض شدهاست.
۴. رسالهای در خانواده وصال (فارسی / تراجم) این کتاب را به درخواست میرزا حسن فسایی مولف فارسنامه ناصری تالیف کردهاست.
۵. شرح حدایق السحر (فارسی / تراجم) این کتاب شرحی است برای کتاب رشید الدین وطواط که در سال ۱۲۹۷ هجری آن را تالیف کردهاست.
۶. فرهنگ فرهنگ (فارسی ـ عربی ـ ترکی / لغت) این کتاب معجمی است لغوی یک مقدمه و دوقسمت دارد قسمت اول دارای ۳۱ باب در مطلق مفردات است، و قسمت دوم ۲۹ باب دارد و مفردات خاص را در بر گرفتهاست، او در سال ۱۲۷۶ هجری از این کتاب فارغ شدهاست.
نمونه شعرها
از ســر کوی تو گیرم که روم جــای دگــر کو دلی را که سپارم به دلارای دگر
عاقبت از ســـر کوی تو بــرون بایـد رفت گیرم امروز دگر ماندم و فردای دگر
مگــر آزاد کنی، ورنه چــو من بنده پیـــر گر فروشی، نستاند ز تو مولای دگر
عاشــقان را طـــرب از بادهٔ انگور نیسـت هست مستان ترا تشنه ز صحبای دگر
بهر مجنون تو این کوه و بیابان تنگ است بهر ما کوه دگر باید و صحرای دگر
ما گداییِ درِ دوست به شاهــی نـــدهیم زآن که این جای دگر دارد و، آن جای دگر
گر به بتــخانهٔ چیــن نقش رُخت بنگارنـد هر که بیند، نکند میل تماشای دگر
راه پنهـــانی میخـــانه نداند همــه کس جز من و زاهد و شیخ و دو سه رسوای دگر
دل فرهنگ ز غمهای جهان خون شده است غم عشق آمد و افزود به غمهای دگر
فرهنگ شیرازی
خط ثُلث
خط ثُلث، معروف به «امّ الخطوط»، یکی از زیباترین و معروفترین خطوط اسلامی دانسته شده است که بیشترین کاربرد آن در کتیبهنویسی برای محرابها، قُبهها و ورودی مساجد است. علامه طباطبایی، سید مرتضی نجومی و احمد نجفی زنجانی از روحانیان شیعه هستند که توانایی نوشتن به خط ثلث را داشتند.
غالباً پیدایش خط ثلث را به ابنمُقله شیرازی وزیر عباسیان، نسبت میدهند. پس از ابنمقله، ابنبَواب، یاقوت مُستعصمی، عبدالله صیرفی و بایسنقر میرزا سهم مهمی در تکامل این خط داشتهاند. با رفتن شیوه ثلثنویسی ایرانی به قلمرو عثمانی، طی قرون نهم تا چهاردهم قمری، جمع کثیری از ثلثنویسان پدید آمدند که سبب تبدیل کشور ترکیه به کانون ثلث در عصر حاضر شده است.
خط تعلیق
خط تَعلیق عربی به فارسی آویختن یا تَرَسُّل اولین شیوه از خوشنویسی فارسی است که خاص ایرانیان پدید آمده است. به نظر میرسد این شیوه از خوشنویسی در اواسط سدهٔ هفتم هجری قَمری از ترکیب و توسعهٔ دو خط توقیع و رِقاع و تحت تأثیر خطوط ایرانی پیش از اسلام و با توجه به ذوق و روحیه ایرانی بهوجود آمده باشد.
خط تعلیق را میتوان نخستین خط کاملاً ایرانی دانست. درواقع این شیوه اولین نوع خوشنویسی بود که برای خط پارسی که از عربی منشعب شده بود، ابداع گشت و در آن علامتهای زیر و زبر و پیش بهکار نمیرفت.
تعلیق خطی تودرتو و متصل بههم است و کلمات و حروف در آن یکنواخت نوشته نمیشوند، یعنی گاهی بزرگ و گاهی ریزند. خط تعلیق دوایر زیاد، حروف مدور و قابلیت فراوان در ارائهٔ ترکیبهای متنوع را دارد.
به همین سبب بیشتر در بین افرادی رواج داشت که از نظر سواد و میزان آشنایی با خط در سطح بالایی بودهاند. از آن جایی که این خط ویژه کاتبان دربارها و دیوانهای حکومتی بوده امروزه به تدریج کاربرد خود را از دست داده است.
خط تعلیق بیشتر به عنوان خط تحریری و برای نوشتن نامهها و فرمانهای حکومتی بهکار میرفته است. بهنظر میرسد خط تعلیق در اثر نیاز به تندنویسی در امور منشیگری شکل گرفته باشد. پیوسته نوشتن کلمات و کمتر جدا کردن قلم از کاغذ در این شیوه به سرعت کاتب میافزود.
افزون بر آن کلمات و حروف در خط تعلیق در هم پیچیدهاند و به طور پیوسته نگاشته میشوند از این رو تغییر و تصرف در آن کمتر ممکن است. این نکته بهویژه برای فرمانها و منشورهای حکومتی و اسناد مختلف حائز اهمیت بود.
منابع
پایگاه شهر زیبای فرهنگ و هنر ایران شیراز
فضایلی، حبیبالله. اطلس خط. انتشارات مشعل اصفهان. چاپ دوم، اصفهان۱۳۶۲ش.
ابوالفضل ذابح، دانشنامه جهان اسلام
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg "راه های مودبانه برای «متوقف کردن» افراد پرحرف")
.jpg "معرفی انواع ورق فولادی؛ مقایسه روش تولید، کاربرد و قیمت")