میرزا محمدکاظم تهرانیان معروف به میرزا کاظم از زبردستترین خوشنویسان سدهٔ گذشته است که از او سیاهمشقهای استادانهای باقی مانده است.
او نستعلیق را به شیوهٔ میرحسین خوشنویسباشی و شکسته را به شیوهٔ درویش عبدالمجید بسیار استوار مینوشت و معلم خط شاهزاده محمدتقی میرزا قاجار ملقب به رکنالدوله و فرزندانش بوده است. محمد کاظم فرزند «شیخمحمد مجتهد» بود.
از اساتید او سیدعلی حکاک و از شاگردانش سیدعباس را ذکر کردهاند. از او آثاری بین سالهای ۱۲۷۸ تا ۱۳۱۸ ه.ق باقی مانده و به سال ۱۳۲۵ ه.ق درگذشته است.
فعالیت
میرزا محمدکاظم طهرانی معروف به میرزا کاظم از خوشنویسان نیمهٔ دوم قاجار است که لقب او «انجم نقط» به معنی ستارهٔ نقطهها میباشد. میرزا کاظم نستعلیق را به شیوه میرحسین خوشنویسباشی و شکسته را به شیوه عبدالمجید طالقانی مینوشت.
وی از شاگردان سید علی تهرانی مشهور به سید علی حکاک و همدورهٔ میرزا غلامرضا اصفهانی و میرحسین خوشنویسباشی بوده است. مرحوم میرزا کاظم فرزند شیخ محمد مجتهد طهرانی و برادرزادهٔ شیخ عبدالحسین طهرانی ملقب به شیخالعراقین بودهاست.
تاریخ دقیق تولد و حتی فوت و محل دفن این خوشنویس مشخص نیست؛ ولی طبق آثاری که دیده شده و شاهزاده رکنالدوله که جزو شاگردان هم بوده، گفته شده تا سال ۱۳۲۵ قمری زندگی کرده است.
او بیشتر به سطرنویسی و سیاهمشق علاقه داشته و ندرتاً چلیپا هم مینوشته و از ایشان کتابتی هم دیده شده است. سنگ مزار ناصرالدین شاه قاجار هم به خط این خوشنویس شهیر است که در خلوت کریمخانی کاخ گلستان نگهداری میشود.
از شاگردان میرزا کاظم میتوان به احمد قوامالسلطنه و محمدحسن وثوقالدوله و میرزا یدالله کجوری و شاهزاده رکنالدوله و علینقی کاتب همایون عبدالغفار همدانی سید عباس احمدیان علی مخصوص، محمد تقی کمال و دیگران یاد کرد.
پس از فوت میرزا غلامرضا اصفهانی که از خوشنویسان دورهٔ قاجار بوده بیشتر شاگردان و علاقهمندان او، برای گرفتن تعلیم به محضر میرزا کاظم رسیدهاند. میرزا کاظم فرزندی هم داشته بهنام غلامرضا پاکنهاد که در خوشنویسی از شاگردان میرزا غلامرضا بوده است.
وی نستعلیق را به شیوه میرحسین خوشنویسباشی و شکسته را به شیوه درویش عبدالمجید طالقانی بسیار استوار مینوشت و معلم خط شاهزاده محمّدتقی میرزا قاجار رکنالدوله و فرزندانش بوده است. نام یکی از شاگردانش را سید عباس ذکر کرده اند که قطعه ای از او به خط گلزار موجود است. آثار شناختهشدهٔ او بین سالهای ۱۲۷۸ تا ۱۳۱۸ قمری نوشته شدهاست. میرزا محمدکاظم تهرانی در سال ۱۳۲۵ قمری در گذشت.
خط نستعلیق
خط نستعلیق خطی ایرانی مربوط به نیمه دوم قرن هشتم قمری که آنرا نماینده ویژگیهای تمدنی شیعی و ایرانی میدانند. بیشتر مورخان میرعلی تبریزی را مخترع این خط دانسته و وجه تسمیه آن را یا به معنای نسخکننده خط تعلیق یا ترکیبی از خط نسخ و خط تعلیق دانستهاند.
به جهت خوانایی و قابلیت اعرابگذاری کمتر خط نستعلیق نسبت به خط نسخ، در کتابت قرآن کمتر مورد استفاده قرار گرفته است؛ اما روح سیال و فرم دَوَرانی حروف، زمینه مناسبی را در کاربرد این خط در هنرهایی چون کتابآرایی، حجاری، گچبری، قالیبافی و معماری فراهم میآورد.
برخی، آموزههای مکتب تشیع و نیز آموزههای عرفان اسلامی را به عنوان دو خاستگاه نظری در این خط به رسمیت شناختهاند. برخی از اساتید متقدم نستعلیق، مهارت خود را مدیون الهامات حضرت علی(ع) دانسته و ارادتشان به ساحت علوی را در قالبهایی چون نگارش آیات ولایت، شهادت ثالثه و سخنان آن حضرت، ظاهر ساختهاند.
سلطانعلی مشهدی، میرعلی هروی و مجنون رفیقی هروی، میر عماد حسنی قزوینی، علیرضا عباسی، میرزا غلامرضا اصفهانی و محمدرضا کلهر را از اساتید متقدم در این هنر میدانند. پس از انقلاب اسلامی ایران و با رونق انجمن خوشنویسان ایران، اساتید بسیاری در این فن به ظهور رسیدند.
حبیبالله فضائلی، روحانی خوشنویس و هنرپژوه شیعه، خط نستعلیق را الهام گرفته از طبیعت دانسته و معتقد است که خطوط، دایرهها، مدها و … هرکدام نماینده بخشی از طبیعت است
شکستهنستعلیق
شکستهنستعلیق از جدیدترین خطوط و زیباترین و سومین گونه از خوشنویسی ایرانی است که در اوایل سده یازدهم هجری قمری ابداع شد. چون بیشتر شکلهای آن از شکستن و رها کردن خط نستعلیق گرفته شده بود به نام شکستهٔ نستعلیق شهرت یافت. این خط را میتوان ایرانیترین خط از میان خطوط مختلف خوشنویسی اسلامی دانست.
خط شکسته نستعلیق از طرفی حاوی جزئیاتی از خط تعلیق است که در تندنویسی به کار کاتب میآید. در واقع خط شکسته پلی است میان روانی و تندنویسی تعلیق و ظرافت و زیبایی نستعلیق.
در اواسط قرن هشتم هجری خوشنویسی ایرانی قدم در یکی از عالیترین دورههای خود گذاشت و سه قلم از خطوط ایرانی یعنی «تعلیق»، «نستعلیق» و «شکسته نستعلیق» بر جریدهٔ ایام جلوهگر شدند. خطوطی که اگر چه الفبای آن برگرفته از الفبای عربی است، اما آثار آن را باید از ابداعات خاص ایرانیان دانست.
قرن هشتم و نهم هجری در هرات از بهترین دورههای رشد خوشنویسی بهشمار میآید و این هنر بزرگ پارسی در تمام مجامع و موسسات علمی مورد توجه بوده، شاهان و شاهزادگان به آن نظر ویژهای داشتهاند تا آنچه که خط نویسان و خط شناسان بسیاری را در دربار خویش جلب کرده و آنان را ترغیب و تشویق شایسته مینمودند.
چنانچه در احوال بعضی از هنرمندان آمده حتی جایزههای بسیار بزرگ و با ارزش را برای هنرمندان منظور میکردند و از علاقهمندی آنان بدین هنر این بس که تعدادی از شاهان و بزرگان خود از خوشنویسان صاحب نام بودهاند. آثار بجا مانده از آنان خود دلیل و مدرک بارزی بر این مدعا است. در چنین بستری خط شکسته نستعلیق پا به عرصه وجود گذاشت.
منابع
خلج، اهورا (۱۴۰۱). خطات. تهران: اران.
بیانی، مهدی. احوال و آثار خوشنویسان. انتشارات علمی. چاپ دوم. تهران ۱۳۶۳ش
قلیچخانی، حمیدرضا (۲۷ خرداد ۱۳۸۹). «فهرست خوشنویسان دوران قاجار تا معاصر». پایگاه اطلاعرسانی خوشنویسی ایران. دریافتشده در ۱ دی ۱۳۸۹.
مرقع رنگین، انجمن خوشنویسان ایران، تهران، ۱۳۶۴ش ج ۱
فضائلی، حبیبالله، اطلس خط، انتشارات مشعل اصفهان، ۱۳۶۲
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg "شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در قرآن")
