نقش و تاثير قدرتهاي خارجي در عدم همگرايي در ميان اعضاي اکو(3)

ترکيه: پس از فروپاشي امپراتوري عثماني و ظهور ترکيه جديد، تغييرات بنياديني در نظام اقتصادي اين کشور به وجود آمد.از سال 1980 ترکيه سياست اقتصادي جديدي در پيش گرفت و حمايت از بخش صنعت افزايش يافت و سرمايه گذاري هاي خارجي تشويق گرديد. مشارکت استراتژيک اين کشور با تحول هاي اقتصادي جهان نظير آمريکا، روسيه، آلمان و ساير کشورهاي اروپايي سبب گرديد تا سرمايه گذاري قابل توجهي در اين کشور صورت گيرد. تعامل اصلي اين کشور با کشورهاي اروپايي است و بازار نسبتا غني ترکيه از عوامل مهم جلب سرمايه هاي خارجي بوده است. تاکنون 91 حوزه ي نفتي و 19 حوزه گازي در ترکيه کشف شده و شرکت هاي بين المللي آرامکو و شل و موبيل عمده ترين شرکت هاي فعال در زمينه استخراج نفت در ترکيه بوده اند. حجم مبادلات بازرگاني ترکيه در سال 2005 ميلادي در سال هاي قبل از آن با 40 درصد افزايش به 80 ميليارد و 60 ميليون دلار رسيد. بدين ترتيب در تاريخ اقتصاد ترکيه بزرگ ترين رکورد اقتصادي صادراتي شکسته شد. در اين ميان صنايع خودروسازي ترکيه نقش مهمي ايفا کرده اند، بيشترين صادرات اين صنايع به کشورهاي آلمان، فرانسه، روسيه، ايتاليا، انگلستان و اسپانيا بوده است. آلمان به عنوان بزرگ ترين شريک تجاري ترکيه در سال 2006 بيش از8/5 ميليارد دلار از ترکيه واردات داشته است.
صادرات ترکیه در سال 2006

صادرات به	میلیارد دلار
آلمان	8/5
انگلستان	181/4
آمریکا	5/2
ایتالیا	25/3
فرانسه	7/2
اسپانیا	9/1
هلند	24/1
روسیه	675
بلژیک	641

پيوندهاي اقتصادي ترکيه با اعضاي اتحاديه اروپايي با پيوستن اين کشور به اتحاديه گمرکي در سال 1996 محکم تر شده است. اين کشور به اين ترتيب خود را به نظام واردات جديد تعرفه هاي گمرکي مشترک و جاري در کشورهاي عضو اتحاديه اروپا وفق داده است. ترکيه عضو سازمان تجارت جهاني نيز مي باشد و سيستم گمرکي خود را تحت الزامات اين سازمان تنظيم مي کند. براساس آمار و تخمين هاي موجود، عضويت در اتحاديه اروپايي، تجارت دو جانبه ترکيه با اعضاي اين اتحاديه را تا 40 درصد افزايش خواهد داد و در صورت پيوستن ترکيه به اتحاديه اروپايي، مرزهاي ترکيه به مرزهاي اتحاديه تبديل خواهد شد. آن گاه در تجارت با داخل اتحاديه اروپايي ترکيه از نرخ هاي ترجيحي گمرکي و جا به جايي آزاد سرمايه برخوردار گرديده و زمينه رشد و توسعه بيشتر روابط اقتصادي ميان آنها فراهم خواهد شد. در مورد مناسبات سياسي و نظامي -امنيتي ترکيه به عنوان يکي از اصلي ترين اعضاي اکو با قدرت هاي خارجي مي توان به روابط اين کشور با ايالات متحده اشاره کرد.چرا که اين کشور به علت موقعيت خاص خود نقش حلقه اتصال مواصلاتي را در ابعاد ارتباطات زميني، دريايي و هوايي بين دو قاره اروپا و آسيا ايفا مي کند. از سوي ديگر، نحوه گسترش تاسيسات نظامي و استقرار پايگاههاي هوايي، دريايي و موقعيت نظامي سواحل اين کشور در درياهاي سياه، اژه و مديترانه وتسلط بر دو گذرگاه استراتژيک بسفر و داردانل ارزش نظامي و اقتصادي خاصي را براي اين کشور در منطقه جنوب غربي آسيا فراهم نموده است. اين کشور همواره مورد توجه دولت هاي اروپايي و آمريکا بوده و درحال حاضر نيز نقش ارزنده اي براي غرب در قالب ناتو ايفا مي کند.پس از عمليات مارس 2003 آمريکا در عراق، آمريکا از ترکيه خواست که به عنوان مرکز نظامي نيروهاي آمريکايي در بالکان، قفقاز و خاورميانه عمل کند و همچنين خواهان واگذاري تعدادي از پايگاه هاي هوايي از جمله پايگاه اینجرلیک ( که هم اکنون هم در اختیار آمریکاست)، پایگا هوایی قونیه و نیز پایگاه دريايي سامسون و ترابوزان در درياي سياه شد. بنابراين اهميت راهبردي ترکيه به لحاظ نزديکي با خاورميانه و بالکان و قفقاز از يک سو و عدم تمايل ساير کشورها براي همکاري با آمريکا يکي از دلايل اصلي نزديکي آمريکا و ترکيه به يکديگر مي باشد. طرح آموزش هاي نظامي بين المللي براي ترکيه يکي ديگر از برنامه هاي آمريکا در حمايت از نيروهاي مسلح ترکيه به شمار مي رود. که براساس آن، آمريکا از سال 1950 با هزينه خود، 23268 نفر از پرسنل نظامي ترکيه را تحت آموزش قرار داده است. اين طرح به لحاظ نظامي حائز اهميت فراواني است. بنابراين در طول دهه گذشته، ترکيه بزرگ ترين دريافت کننده آموزش هاي نظامي آمريکا به شمار آمده است. به طوري که حتي از نزديک ترين متحدان آمريکا هم چون مصر و اسرائيل نيز پيشي گرفته است.
آمريکا همچنين به کمک ترکيه به توليد مشترک هواپيماي جنگنده F-16پرداخته است. اين برنامه به عنوان نخستين و بزرگ ترين طرح توليد مشترک تجهيزات نظامي با ترکيه، از سال 1984 آغاز شد. بودجه لازم براي توليد 80 فروند هواپيماي جنگنده F-16 معادل 2/5 ميليارد دلار توسط آمريکا و به نشانه تقدير از همکاري ترکيه در جنگ خليج فارس تأمين گرديد. از سوي ديگر در برنامه هاي غرب، ترکيه به عنوان تکيه گاه محکم ناتو و نوار ضربه گير ميان اروپا و خاورميانه و عامل بازدارنده اسلام گرايي و عنصر مهم مقابله با روسيه در قفقاز و حوزه درياي سياه در نظر گرفته شده است. دولتمردان آنکارا نيز مي کوشند با عقد قراردادهاي دو و چند جانبه با ديگر کشورهاي عضو ناتو به خصوص آمريکا، امنيت خود را به امنيت ساير اعضاء گره زده و موقعيت سياسي و نظامي خود را تحکيم نمايند. با مطرح شدن طرح خاورميانه بزرگ توسط آمريکا و الگو قرار گرفتن ترکيه به عنوان يک کشور مسلمان لائيک در اين طرح، اين کشور اهميتي بيش از اندازه پيدا کرد. ناتو در ترکيه يک مرکز آموزش مشارکت براي صلح که زيرنظر ارتش اين کشور اداره شده و بعضي از کشورهاي ترک زبان آسياي مرکزي و قفقاز که خود را براي عضويت در ناتو آماده مي کنند در آن عضويت دارند. اين کشور همچنين در رزمايش هايي که توسط ناتو برگزار مي شود، حضوري فعال داشته و داراي دومين ارتش ناتو بعد از آمريکا و سومين نيروي دريايي بعد از آمريکا و انگليس مي باشد.
در حالي که ترکيه خود را متعهد به هم بستگي بيشتر با اروپا مي داند، اولويت هاي امنيتي آن بيشتر با استراتژي هاي آمريکا هم سويي داشته است و به ترجيحات آمريکا شبيه تر است. زيرا چالش هاي امنيتي که اين کشور با آن مواجه است بدون کمک آمريکا قابل حل نمي باشد.

نتيجه گيري
 

هدف اين مقاله بررسي علت اصلي ناکامي اعضاي اکو در رسيدن به همگرايي منطقه اي بود.مبادلات و جهت گيري هاي خارجي و برون منطقه اي اعضاي اکو را به عنوان يک شاخص مهم و تاثيرگذار در فرايند همگرايي منطقه اي دانستيم و به بررسي اين روابط با قدرت هاي: ايالات متحده، اعضاي اتحاديه اروپا، روسيه و چين پرداختيم و در نهايت متوجه شديم که اعضاي اين سازمان به دلايل اقتصادي و سياسي گرايش هاي برون منطقه اي بسياري در هر دو بعد از خود نشان داده اند.
قدرت هاي خارجي و برون منطقه اي نيز تمايلات زيادي در اين زمينه از خود نشان داده اند. به همين خاطر روند همگرايي در اين سازمان طي مدت زماني که از تجديد حيات آن مي گذرد دستاورد چندان مثبتي نداشته است. اين در حالي است که اعضاي سازمان اکو در يکي از حساس ترين مناطق جهان با ميراث تاريخي و فرهنگي کمابيش مشترک واقع شده اند و اين استعداد را دارند که تبديل به يکي از قطب هاي اقتصادي جهان شوند. در منطقه اکو نيز قدرت هاي اثرگذار در سال هاي اخير هريک به تناسب اهداف خويش دست به اقدامات گوناگون زده اند و از شيوه هاي مختلف براي تاثيرگذاري و نفوذ در اين کشورها بهره جسته اند. در واقع مشکلات اقتصادي آنها باعث شده تا اين کشورها به مبادلات برون منطقه اي و تلاش در جهت جلب سرمايه گذاري خارجي روي آورده و همين امر چشم انداز همگرايي را در اين منطقه با ابهاماتي روبرو مي سازد.
اعضای اکو برای برون رفت از این وضعیت می بایست به اصول زیر توجه بیشتری نشان دهند:
1-توسعه اقتصادي هرچه بيشتر ميان اعضاء
2-حذف تدريجي موانع اقتصادي -تجاري ميان اعضاء و رشد و ترقي تجارت درون منطقه اي که البته دراين زمينه گامهايي برداشته شده است.
3-گسترش خطوط حمل ونقل و ارتباطات ميان دول عضو با جهان خارج
4-آزادسازي هرچه بيشتر اقتصادي و خصوصي سازي آن در کشورهاي عضو.
5-گسترش و تعميق پيوندهاي فرهنگي و تاريخي ميان مردم منطقه ي اکو
6-تلاش هاي مشترک براي دسترسي به بازارهاي جهاني به منظور دسترسي به مواد و محصولات جديدتر
7-تلاش براي هرچه موثر کردن نهادهاي اکو و توافق نامه هاي مربوط به همکاري
8-تلاش براي داشتن يک رهيافت مشترک در پيوستن به توافقنامه هاي برون منطقه اي
9-اولويت دادن به مبادلات درون منطقه اي نسبت به جهت گيري هاي برون منطقه اي و خارجي.
منابع:
1-الهه،کولايي،اکو و همگرايي منطقه اي (تهران :مرکز پژوهش هاي علمي،1379)ص15تا17
2-http://www.ECO secretariat.org(1386/3/25)
3-کامبيزشيخ حسني،اکو يک ديدگاه منطقه اي (تهران: دفتر مطالعات سياسي و بين المللي ،1375صص27-29.
4-سعيد بيشداد، همگرايي در سازمان اکو(تهران:باز، 1383)ص 78
5-ECO cultural,News letter,Vol 6,2 may2007
6-http://www.Isna.ir(1386/4/25)
7-Georg Thomas The State of International Integration Theorv(New Delhi:Anmol,2000)p88-95.
8-Leon.Linderberg, Economic Integrntion(Stanford:Stanford University press,1973)p6.
9-Leon jonson,Vladimir putin and Central Asia,(London:Tauris,2004)p95-98.
10-الهه کولايي ،بازي بزرگ جديد در آسياي مرکزي(تهران ،وزارت امورخارجه،1384)ص75.
11-تورج حاتمي، برخورد منافع روسيه و آمريکا درآسياي مرکزي(تهران ،خوزن ،1382)ص 55 تا ص 70.
Gill Stephen,American Hegemony(London:London University press,1994)p232.
12-زادوخين،سياست خارجي روسيه-خودآگاهي و منافع ملي،مترجم:مهدي سنايي (تهران :ابرار معاصر ،1384)ص 57.
13-http://www.International Special Reports.com(1386/5/15)
14-http://www.Isna.ir(1386/4/25)
15-Stephen Blank,"Central Asia:Terrorism,..."House of Representatives,29 October 2003,Number 108,p110
16-روي آليسون، امنيت در آسياي مرکزي، مترجم:محمدرضا دبيري(تهران: وزارت امورخارجه ،1383)صص75-78.
17-Mansour Rahmani,"Central Asia States",Central Asia and the Caucasus, No 2,2003,p142.
18-Stephen Blank, "Us Strategic priorities in Central Asia "Global policy Forum.25March 2004.p15.
19-Roy Alison,"Strategic Reassertion in Russia's Central Asia policy".
20-Source:http://www.Irica-gov.ir
21-http://www.Isna.ir(1386/3/8)
22-Source:http://www.Irica-gov.ir
23-منوچهر پايور،«ايران و روسيه، فصلنامه مطالعات خاورميانه ،ض 4،(زمستان 1382)ص 85.
24-Rwoo,"Russian National Interests and Forign policy" pacific Focus,Vol.17.No 1.2002,p97.
25-الهه کولايي،فرصت ها و چالش هاي روابط ايران و روسيه (تهران:موسسه تهران،1384)ص 68،ص 72.
26-Adam Truck."Tehran and Russian in Stratrgic Audience".Third World Quarterly, Vol.18,No.2,200,p.111.
27-جواد رنجبر،«سياست خارجي آمريکا در قبال افغانستان».کتاب آسيا(تهران :ابرار ،1383)،ص 82
28-Nabi Midaq, Afghanistan.political Frailty and Foreign Interference.(USA:Rutledge,2006)p78
29-http://www.Isna.ir(1386/12/8)
30-نوذر شفيعي،«چالش هاي اساسي دولت کرزاي» کتاب آسيا(تهران :ابرار ،1383)ص 52 و ص 55.
31-http://www.Afghan paper.com
32-patrik Martin,"us planned war In Afghanistan Long before september 11".In World Socialist Web site www.Org.20/2001
33-غزاله نظيف کار، برآورد استراتژيک پاکستان (تهران :ابرار ،1384)ص 60.
34-http://www.pakistan biz.com.(1386/3/7)
35-http://www.Pakistan infirmation.com(1386/3/6)
36-http://www.Pakistani Tehreek.com(1386/3/12)
37-Jamal Nagavi,Inside pakistan (New Dehi:patrist publishers,1990)p.154.
38-Mehtab Alishah, The foreign policy of pakistan(London:I.B.Taurus:2000)p29.
39-Ahmad Fraqui,"failure in command lessons from pakistan India wars".Defense Analysis,2001,p 142.
40-Ehsan Ahrari,"china,pakistan",Asan survey,No 2002,July200,p104.
41-http://www.Forish.org/pak-chins-html.91386/4/15)
42-محسن مراديان، برآورد استرتژيک ترکيه(تهران :ابرار،1385)ص 85.
43-http://www.Turkish press.com(1386/2/25)
44-http://www.All about turkey.com(1386/2/15)
45-Amikam Nachmani,Turkey Facing New Millennium Coping with Interwined
46-http://www.Turkish daily News.com(1386/5/10)
47-http://www.Atatarksociety.org.(1386/4/15)
48-http://www.Turkish daily news.com.(1386/4/12)
فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال شانزدهم، دوره چهارم، شماره 60، زمستان 1386

/ج