راهنماي تغذيه بيماران مبتلا به سرطان

چگونه نيازهاي غذايي بيمار مبتلا به سرطان را تامين کنيم؟
 

عصر حاضر دوره بروز بيماري‌هاي مزمن و زمينه‌اي‌ است. با کنترل بيماري‌هاي عفوني امروزه سيماي بيماري‌ها چهره عوض کرده است. شيوع بيماري‌هايي مانند ديابت، بيماري‌هاي قلبي عروقي، پرفشاري خون، سرطان‌ها و نشانگان متابوليک افزايش يافته که در ايجاد آنها عواملي مانند شيوه زندگي و الگوي غذايي ناسالم نقش دارد و موجب مي‌شود فرد با دارا بودن استعداد و زمينه ژنتيکي و ديگر عوامل محيطي بيشتر در معرض خطر قرار گيرد.
نه تنها نوع تغذيه در ايجاد اين بيماري‌ها اهميت دارد بلکه تغذيه و رژيم درماني به عنوان گام درماني مهمي‌در کنار دارودرماني تحت نام تغذيه - پزشکي درماني (MNT) در کنترل اين بيماري‌ها مطرح است.
در کشورهاي پيشرفته به محض شناسايي بيماري در کنار درمان‌هاي معمول که طبق نظر متخصص انکولوژي راديوتراپي صورت مي‌گيرد بيمار از کانال رژيم درماني نيز عبور مي‌کند تا حمايت‌هاي تغذيه‌اي‌ لازم صورت گيرد و تا جاي ممکن از بروز مشکلات بعدي پيشگيري شود.

چرا تغذيه اين بيماران اهميت دارد؟
 

زيرا در اين بيماري، توليد عوامل ضد توموري که به طور طبيعي به‌وسيله سلول‌هاي بدن براي مقابله ايجاد مي‌شود و همچنين راديوتراپي و شيمي‌درماني کم اشتهايي و مشکلات تغذيه‌اي‌ را به همراه مي‌آورد. يعني در عين اينکه بدن در شرايطي قرار گرفته که سلول‌ها نياز‌هاي غذايي خاص و افزايش يافته‌اي‌ دارند به علت کم اشتهايي و ديگر عوارضي که ذکر خواهد شد کمتر غذا دريافت مي‌کنند.
• وضعيت غذايي بهبود يافته، آثار جانبي را کاهش داده به باز تواني بيمار کمک مي‌کند.
• بيماراني که تغذيه مناسب در پيش مي‌گيرند بهتر درمان‌هاي معمول را تحمل مي‌کنند و شانس بيشتري در بازيابي سلامت خود دارند.
• با رعايت تغذيه مناسب، سيستم ايمني ضعيف نشده و احتمال ايجاد عفونت‌هاي متعدد که در بيماران شايع است، کاهش مي‌بايد.
• افرادي که تغذيه مناسب دارند کمتر دچار کاشکسي عضلاني (از دست رفتن توده عضلاني) مي‌شوند.
• تغذيه متنوع و مکفي نياز به انرژي، پروتئين و ريز مغذي‌ها را تامين کرده، با دريافت مقادير کافي از انواع آنتي اکسيدان‌ها مانند کاروتنوئيد‌ها، ويتامين E، اسيدهاي فنوليک، آنتي‌اکسيدان قوي رسوراترول و... از طريق غذا، بدن بهتر با عوامل اکسيدان مبارزه مي‌کند. التهابات کاهش مي‌يابد و راديکال‌هاي آزاد که طي سوخت و ساز در بدن شکل مي‌گيرند و يا از محيط خارج بدن را تحت تاثير قرار مي‌دهند، خنثي مي‌شوند. هر نوع سرطان با توجه به محل ضايعه، عوارض خاص خود را دارد و رژيم درماني امري کاملا فردي است که با توجه به چگونگي سير بيماري، سوابق پزشکي فرد، آزمايش‌هاي وي، داروهاي مصرفي و. .. صورت مي‌گيرد. در اين مقاله سعي بر آن شده که اطلاعاتي عمومي ‌و کلي براي بهبود وضعيت غذايي به بيماران و خانواده آنها در خصوص شيوه تغذيه داده شود ولي ممکن است توصيه‌هاي داده شده به افراد گوناگون قدري متفاوت باشد.
به‌طور کلي مصرف پروتئين در بيشتر بيماران ‌بايد افزايش يابد که از طريق مصرف گروه گوشت و جانشين‌ها مانند گوشت قرمز به ويژه گوشت مرغ و ماهي، تخم پرندگان، مغزدانه‌ها، حبوبات تامين مي‌شود. بيمار بايد از تمامي‌گروه‌هاي غذايي استفاده کند.به ويژه مصرف کافي از گروه ميوه و انواع سبزي‌ براي تامين مقادير کافي فيبر، ويتامين‌ها و فيتوکميکال‌ها ضروري است. بيماران سرطاني بايد از آب سالم به مقادير بالا طي دوره‌هاي راديوتراپي استفاده کنند. اگر بيمار از لحظه تشخيص تحت مراقبت‌هاي غذايي صورت گيرد بهتر تحت کنترل قرار مي‌گيرد و کاشکسي عضلاني (حالتي که در آن بيمار دچار افت شديد وزني و از دست رفتن توده عضلاني مي‌شود) کمتر اتفاق مي‌افتد.

کم‌خوني
 

حدود 40 تا 60 درصد بيماران مبتلا، کم خوني دارند. اين امر به دليل عوارض پرتودرماني است. در صورت لزوم پزشک آهن درماني يا تزريق خون را توصيه مي‌کند. بيماران بايد رژيم غذايي متعادل با مقادير مصرف کافي از گروه گوشت و پروتئين‌هاي با کيفيت بالا داشته باشند. به ويژه مصرف منابع آهن هم که در منابع حيواني وجود دارد و از سويي ديگر منبع خوب پروتئين است بايد افزايش يابد. ممانعت‌کننده‌هاي جذب آهن، مانند چاي بايد تا يک ساعت پيش و پس از غذا مصرف نشود.مصرف منابع ويتامين C مانند آب پرتقال، گوجه فرنگي و. ..همراه غذا جذب آهن را افزايش مي‌دهد. بيمار نبايد خودسرانه مکمل آهن مصرف کند.

بي‌اشتهايي
 

بي‌اشتهايي در بيماران شايع است در حالي که بيماران به مقادير کافي انرژي و پروتئين براي حفظ ذخاير بدني نياز دارند، اغلب به دليل داروهاي شيمي‌درماني، راديوتراپي، يبوست‌هاي طولاني، درد و فاکتورهاي ضدتوموري که بدن به صورت طبيعي براي مبارزه با سلول‌هاي سرطاني ايجاد مي‌کند، دچار بي‌اشتهايي مي‌شوند.

اطرافيان بيمار بايد با صبر و حوصله سعي کنند به بيمار غذا بخورانند. به اين صورت که تعداد وعده‌هاي غذايي را از سه به شش وعده افرايش دهند و در عين حال حجم وعده غذايي کوچک باشد.
مقداري آرد، پودر جوانه گندم، بلغور گندم به غذاهاي مايع مانند سوپ و آش اضافه کنند. اگرچه به هيچ عنوان توصيه به زياده روي در مصرف چربي‌ها نمي‌شود ولي در بيماران بي‌اشتها بايد سعي شود مصرف روغن‌هاي سالم (روغن‌هاي مايع) کمي ‌افزايش يابد تا انرژي غذا تا حد ممکن افزايش يابد. غذاهاي مورد پذيرش بيمار براي وي تهيه شود. از چاشني‌هاي گوناگون مانند ليمو و آب‌غوره براي تحريک اشتها و ترشح بزاق بيمار استفاده شود.
اگر بيمار زود احساس سيري مي‌کند، سعي شود تا يک ساعت پيش از غذا و در بين غذا آب و مايعات مصرف نکند و مصرف انواع سبزي خام کنار غذا، به پس از صرف غذاي اصلي موکول شود همچنين غذاهاي سرخ شده کمتر مصرف شود.

تغييرات حس چشايي
 

در مواردي که بيماران تحت پرتودرماني سر و گردن قرار داشته باشند ممکن است از تغييرات حس چشايي شکايت کنند. براي مثال روي طعم گوشت حساس مي‌شوند و از طعم آن ناراضي‌اند.در چنين شرايطي از ديگر جانشين‌هاي گروه گوشت استفاده کنيد.
بيشتر از گوشت ماکيان به ويژه ماهيان که منابع خوب امگا 3 هستند، تخم مرغ، حبوبات و مغزدانه‌ها و کره پسته و کره بادام زميني استفاده کنيد. اگر حس چشايي بيمار ضعيف شده ، به ناچار مقادير بيشتري از طعم دهنده‌ها استفاده کنيد ولي در مصرف شکر و نمک زياده روي نشود.

تمايل به مصرف غذاهاي سرد يا مايع
 

برخي بيماران نسبت به غذاهاي گرم ابراز بي‌تمايلي مي‌کنند. براي اين افراد سعي کنيد بيشتر غذاها را به صورت سرد سرو کنيد. محل صرف غذا تهويه مناسب داشته باشد و بوي غذا در خانه نپيچد. غذاهاي سرد مانند الويه، کوکوها و... آب‌ميوه‌ها، بستني و ژله، مغزدانه‌ها مناسب‌اند.کساني که داراي ضايعه در ناحيه سر و گردن، دهان، حنجره، مري هستند اغلب بايد غذاهاي مايع يا با قوام نرم که نياز زيادي به جويدن ندارند، مصرف کنند. اين افراد نبايد از غذاهاي پر ادويه استفاده کنند و ممکن است آب ميوه‌هاي اسيدي آنها را اذيت کند که در نتيجه بايد از آب ميوه‌هايي که اسيديته کمتري دارد مانند آب هلو، آناناس و. .. استفاده کنند يا آب‌ميوه‌هاي اسيدي را رقيق کنند.

يبوست
 

بيماران مبتلا به يبوست بايد مصرف فيبر و مايعات را به روزي هشت ليوان افزايش دهند.در صورت لزوم، پزشک داروهاي مسهل را توصيه مي‌کند.
مصرف مقادير کافي، يعني روزي حداقل پنج سروينگ از گروه ميوه و سبزي، فعاليت بدني متناسب با شرايط بيمار ضروري است ضمن اينکه فعاليت بدني به بهبود وضعيت روحي و احساس نداشتن وابستگي و استقلال فرد کمک مي‌کند.

اسهال
 

بسياري از بيماران از اسهال‌هاي طولاني شاکي هستند. اين اسهال‌ها ممکن است به دليل سوء جذب يا عارضه جانبي ايجاد شده باشد. براي مثال فردي که قبلا درمصرف شير مشکل نداشته به دليل کاهش توليد آنزيم هضم کننده قند شير(لاکتاز) طي دوره درمان دچار عدم تحمل شيرمي‌شود.در دوره‌هاي اسهال ضمن اطلاع به پزشک معالج بايد مصرف مايعات، چاي، انواع ميوه‌ها و آب‌ميوه‌ها و دفعات تغذيه را افزايش دادضمن اينکه به هيچ عنوان از نوشيدني‌هاي قندي غليظ مانند نوشابه استفاده نشود چراکه موجب بدتر شدن اسهال مي‌شود. بايد از مصرف آنچه که سبب نفخ در بيمار مي‌شود، خودداري شود.

تهوع و استفراغ
 

تهوع و استفراغ که پس از شيمي‌درماني بروز مي‌کند تا حد زيادي به کمک داروها قابل کنترل است.در مواقعي که فرد احساس تهوع دارد، نفس عميق کشيدن، قرار دادن تکه‌هاي يخ در دهان، صرف وعده‌هاي غذايي کوچک که بدون ادويه هستند و بو و طعم شديد ندارند و زود هضم هستند توصيه مي‌شود بنابراين در اين حالت بايد از غذاهاي پرچرب و سرخ شده پرهيز شود. ماست، مرغ آب‌پز و ميوه‌هاي کمپوت شده، نوشابه‌هاي کربناته مناسب‌اند.در بيماري که استفراغ مي‌کند تغذيه نبايد قطع شود. سر بايد بالا قرار گيرد. در دفعات زياد و حجم کوچک غذا مصرف شود.غذا نبايد داراي بو و مزه شديد باشد.

خشکي دهان، بلع مشکل، زخم دهان
 

بيماري که تحت راديوتراپي سر و گردن قرار دارد ممکن است دچار خشکي دهان شود که اين امر به افزايش پوسيدگي‌هاي دنداني و تمايل نداشتن به غذا خوردن مي‌انجامد.مکيدن به افزايش ترشح بزاق کمک مي‌کند. مکيدن آب نبات‌هاي ترش، ليمو، تکه‌هاي يخ، جويدن آدامس‌هاي بدون قند به افزايش بزاق مي‌انجامد.
در مواردي که فرد دچار سخت بلعي است بايد بر حسب تحمل بيمار غذاهاي مايع ولي پر انرژي شده از طريق افزودن آرد، پودر شير خشک، روغن مايع يا کره و... يا با قوام نرم که از طريق ميکس کردن غذاها در مخلوط کن به دست مي‌آيد به وي داده شود. در صورت بروز زخم در دهان ضمن اطلاع به پزشک از غذاهاي با قوام نرم استفاده شود. مصرف غلات سبوس دار و ادويه جات تا زمان بهبودي منع مي‌شود.آب مرکبات و آب ميوه‌هاي اسيدي نيز نبايد مصرف شود.
منبع:www.salamat.com