يارب تو هر چه بهتر و نيکوترش بده

شاعر : سعدي

اين شهريار عادل و سالار سروران		يارب تو هر چه بهتر و نيکوترش بده
هرچ آن تو را پسند نيايد برو مران		توفيق طاعتش ده و پرهيز معصيت
يارب به حق سيرت پاک پيمبران		از شر نفس و فتنه‌ي خلقش نگاه دار
نيکش بود که نيک تأمل کند در آن		بعد از دعا نصيحت درويش بي‌غرض
حادث شود چنانکه تو بر جاي ديگران		داني که دير زود به جاي تو ديگري
درويش دست گير و خردمند پروران		بيدار باش و مصلحت انديش و خير کن
چشمست و روي و قامت زيباي دلبران		اين خاک نيست گر به تأمل نظر کني
گردان شاهنامه و خانان و قيصران		نوشيروان کجا شد و دارا و يزدگرد
اکنون که بر تو مي‌گذرد نيک بگذران		بسيار کس برو بگذشتست روزگار
از دور ملک دادگران و ستمگران		جز نام نيک و بد چه شنيدي که بازماند
بهتر ز نام نيک، بضاعت مسافران		عدل اختيار کن که به عالم نبرده‌اند
خالي مباش يک نفس از حال کهتران		خواهي که مهتري و بزرگي به سر بري
گر مقبلي به گوش مکن قول مدبران		دذنيا نيرزد آنکه پريشان کند دلي
تا دلشکسته‌اي نکند بر تو دل گران		اين پنجروزه مهلت دنيا بهوش باش
چندين دلاوري نکند بر دلاوران		از من شنو نصيحت خالص که ديگري
گر بشنوي سبق بري از سعد اختران		نيک اختران نصيحت سعدي کنند گوش
در پيشت ايستاده کمر بسته چاکران		بادا هميشه بر سر عمرت کلاه بخت
خالي مباد مجلست از ماه پيکران		تا آن زمان که پيکر ما هست بر فلک
که چهارم نزاد مادرشان		پسران فلان سه بدبختند
وان بتر تر که خاک بر سرشان		اين بدست آن بتر به نام ايزد
چو بخشيدي و دادي ملک ايمان		خدايا فضل کن گنج قناعت
به از نان خوردن از دست ليمان		گرم روزي نمايد تا بميرم
به تخت ملک بر چون پادشاهان		گدايان بيني اندر روز محشر
که گويي آفتابانند و ماهان		چنان نوراني از فر عبادت
که بر دوشت بود بار گناهان		تو خود چون از خجالت سر برآري
بيا پيش از عقوبت عذرخواهان		اگر داني که بد کردي و بد رفت
نبايستي چنين بالا نشستن		چو مي‌دانستي افتادن به ناچار
کز اسب افتادن و گردن شکستن؟		به پاي خويش رفتن به نبودي
به که حاجت به ناسزا بردن		صبر بر قسمت خدا کردن
کاب سقاي بي‌صفا خوردن		تشنه بر خاک گرم مردن به
با کس مکن اي برادر من		هر بد که به خود نمي‌پسندي
دشنام مده به مادر من		گر مادر خويش دوست داري
انديشه کن ز ناوک دلدوز در کمين		هان اي نهاده تير جفا در کمان حکم
پيکان آه بگذرد از کوه آهنين		گر تير تو ز جوشن فولاد بگذرد
چندان روان بود که برآيد روان او		دوران ملک ظالم و فرمان قاطعش
آباد بعد از آن نبود خاندان او		هرگز کسي که خانه مردم خراب کرد
نه بدکردار را فرجام نيکو		نه نيکان را بد افتادست هرگز
چه ماند؟ نام زشت و نام نيکو		بدان رفتند و نيکان هم نماندند
مگر چندان که در معني بري راه		زمان ضايع مکن در علم صورت
که اين تخمست و آنها سر به سر کاه		چو معني يافتي صورت رها کن
نيفزايد برو بر قدر جولاه		اگر بقراط جولاهي نداند
عجبست ار نميرد آن دابه		جامع هفت چيز در يک روز
تخم مرغ و جماع و گرمابه		سير بريان و جوز و ماهي و ماست
هرگزش نيک نباشد بد نيکي فرماي		تا تو فرمان نبري خلق به فرمان نروند
کو به فرمان تو باشد تو به فرمان خداي		ملک و دولت را تدبير بقا داني چيست
به وقتي که اقبال دادت خداي		چنان زندگاني کن اي نيکراي
گرت بر زمين آيد انگشت پاي		که خايند از بهرت انگشت دست
عزيز من به خردان برببخشاي		نخواهي کز بزرگان جور بيني
چرا بايد که بر موران نهي پاي؟		اگر طاقت نداري صدمت پيل
که نبض را به طبيعت شناس بنمايي		اميد عافيت آنگه بود موافق عقل
دليل راه تو باشد به عز دانايي		بپرس هر چه نداني که ذل پرسيدن
وليکن صبر به بر بينوايي		خداوندان نعمت را کرم هست
هنوز از دوستان خوشتر گدايي		اگر بيگانگان تشريف بخشند
که مي‌گردد سرم چون آسيايي		طبيبي را حکايت کرد پيري
نه دستي ماند جهدم را نه پايي		نه گوشي ماند فهمم را نه هوشي
نه رفتن مي‌توانم بي‌عصايي		نه ديدن مي‌توانم بي‌تأمل
اگر دستت دهد تدبير و رايي		روان دردمندم را ببنديش
بساز از بهر چشمم توتيايي		وگر داني که چشمم را بسازد
وزين ناسازتر آب و هوايي		نديدم در جهان چون خاک شيراز
تحول کردمي زينجا به جايي		گرم پاي سفر بودي و رفتار
ز جور دور گيتي ماجرايي		حکايت برگرفت آن پير فرتوت
ز دستش تا به گردن در بلايي		طبيب محترم درماند عاجز
که جز مرگش نمي‌بينم دوايي		بگفتا صبر کن بر درد پيري
به تجربت بزند بر محک دانايي		ضمير مصلحت انديش هر چه پيش آيد
بود بلندتر از راي هر کسي رايي		اگر چه راي تو در کارها بلند بود
چرا گويد به خدمت مي‌نيايي		مرا گر صاحب ديوان اعلي
خلاف عقل باشد خودنمايي		چو مي‌دانم قصور پايه‌ي خويش
و کل الصيد في جوف الفراء		باي فضيلة أسعي اليکم
گر به راي من و انديشه‌ي من خرسندي		بشن از من سخني حق پدر فرزندي
آن روا دار که گر بر تو رود بپسندي		چيست داني سر دينداري و دانشمندي
که به مردي قدم سپردندي		رحم الله معشر الماضين
راحت جان خود شمردندي		راحت جان بندگان خداي
باري اين ناکسان بمردندي		کاش آنان چو زنده مي‌نشوند
همه دانند که از سگ نتوان شست پليدي		نجس ار پيرهن شبلي و معروف بپوشد
جاي آنست که گويند که يوسف تو دريدي		گرگ اگر نيز گنهکار نباشد به حقيقت
بازگويم نه که صدباره ازو نحس تري		خواستم تا زحلي گويمت از روي قياس
ترسم از گرسنگي تخم ملخ را بخوري		ملخ از تخم تو چيزي نتواند که خورد
گر تو خواهي که به تندي برهاني بدري		دامن جامه که در خار مغيلان بگرفت
ياري آنست که نرمي کني و لابه‌گري		يار مغلوب که در چنگ بدانديش افتاد
تو از ان دشمن خونخواره ستمکارتري		ور به سختي و درشتي پي او خواي بود
تو به ناداني تعجيل سرش را ببري		کو هنوز از تن مسکين سر مويي نازرد
همصحبت تو همچو تو بايد هنروري		غماز را به حضرت سلطان که راه داد؟
فردا نکوهش تو کند پيش ديگري		امروز اگر نکوهش من کرد پيش تو
وز آسمان بربايي کلاه جباري		اگر ممالک روي زمين به دست آري
نيرزد آنکه وجودي ز خود بيازاري		وگر خزاين قارون و ملک جم داري
تا دل پادشه به دست آري		اي پسنديده حيف بر درويش
حيف باشد که حق بيازاري		تو براي قبول و منصب خويش
که هيچ خربزه داري رسيده؟ گفت آري		شنيده‌ام که فقيهي به دشتواني گفقت
وزان چهار به دانگي قياس کن باري		ازين طرف دو به دانگي گر اختيار کني
که فرق نيست ميان دو جنس بسياري		سال کرد که چندين تفاوت از پي چيست
نيامدست به دستم به وجه آزاري		بگفت از اينچه تو بيني حلال ملک منست
حرام را نبود با حلال مقداري		وزان دگر پسرانم به غارت آوردند
ازين حرامترت هست صد به ديناري؟		فقيه گفت حکايت دراز خواهي کرد
تو برگ حاشيت و لشکر از کجا آري؟		گر از خراج رعيت نباشدت باري
روا مدار که بر خويشتن بيازاري		پس آنکه مملکت از رنج برد او داري
اي که در کام نعمت و نازي		ديگران در رياضتند و نياز
او همي تيزد و تو مي‌تازي		چه خبر دارد از پياده سوار
جهد کن تا برون خط باشي		هر کجا خط مشکلي بکشند
تا نبايد که خود غلط باشي		چون غلط بشنوي شتاب مکن
به که گوينده‌ي سقط باشي		خامشي محترم به کنج ادب
خوار و مذموم و متهم باشي		آن مکن در عمل که در عزلت
تا همه وقت محترم باشي		در همه حال نيک محضر باش
چو بي‌جرم از کسي آزرده باشي		مکافات بدي کردن حلالست
نکويي کن که با خود کرده باشي		بدي با او روا باشد وليکن
گوش و چشمم به مطرب و ساقي		دوش در سلک صحبتي بودم
هر چه سالوس بود و زراقي		پايمال معاشرت کردم
که همين بود حد مشتاقي		گفتم اي دل قرار گير اکنون
طلب نفس همچنان باقي		ديگر از بامداد مي‌بينم
که بد يا نيک باشد در بزرگي		ز لوح روي کودک بر توان خواند
توان دانست ريحان از دو برگي		سرشت نيک و بد پنهان نماند
تا پاي برآمدت به سنگي		بس دست دعا بر آسمان بود
ناگه به سر افتدت پلنگي		اي گرگ نگفتمت که روزي
مرد خدايي چکار بر در والي؟		حاجت خلق از در خداي برآيد
هر دو جهان پيش چشم همت عالي		راغب دنيا مشو که هيچ نيرزد
نديدم به ز خاموشي خصالي		نظر کردم به چشم راي و تدبير
وليکن هر مقامي را مقالي		نگويم لب ببند و ديده بر دوز
که باشد نفس انسان را کمالي		زماني درس علم و بحث تنزيل
که خاطر را بود دفع ملالي		زماني شعر و شطرنج و حکايت
نگردد هرگز از حالي به حالي		خدايست آنکه ذات بي‌نظيرش
نيش بر جان مي‌زند چون کژدمي		بي‌هنر را ديدن صاحب هنر
گر به چشمش درنيايد مردمي		هر که نامردم بود عذرش بنه
خار پشتي خوشترست از قاقمي		راست مي‌خواهي به چشم خارپشت
نگاه دار دل مردم از پريشاني		نبايدت که پريشان شود قواعد ملک
تو در پناه دعا و نماز ايشاني		چنانکه طايفه‌اي در پناه جاه تواند
هر چند که بالغ شدي آخر تو آني		اي طفل که دفع مگس از خود نتواني
آنست که قدر پدر پير بداني		شکرانه‌ي زور آوري روز جواني
ماند پس مرگ جاوداني		خرم تن آنکه نام نيکش
ور عادت بد نهي تو داني		اينست جزاي سنت نيک
مگر کسي که تهور کند به ناداني		مقابلت نکند با حجر به پيشاني
تواني و نکني و يا کني و نتواني		کس اين خطا نپسندد که دفع دشمن خود
که التفات نکردند به روي اهل معاني		نظر به چشم ارادت مکن به صورت دنيا
که ناگهت به زمين برزند چنانکه نماني		پياده رفتن و ماندن به از سوار بر اسپي
از منقطعان کارواني		ياران کجاوه، غم ندارند
تا حال پيادگان بداني		اي ماه محفه سر فرود آر
روا بود که به کمترگناه بند کني		چو بندگان کمر بسته شرط خدمت را
خلاف امر خداوندگار چند کني		تو نيز بنده‌اي آخر ستيز نتوان برد
شکر يک نعمت از انعام خدايي نکني		اي که گر هر سر موييت زباني دارد
که به جاي آوري و سست وفايي نکني		حق چندين کرم و رحمت و رأفت شرطست
تا به شب بر در معبود گدايي نکني		پادشاهيت ميسر نشود روز به خلق
منت منه که ملک خود آباد مي‌کني		از من بگوي شاه رعيت نواز را
بدبخت گو ز دست که فرياد مي‌کني؟		و ابله که تيشه بر قدم خويش مي‌زند
ليکن تو گوش هوش نداري که بشنوي		هر دم زبان مرده همي گويد اين سخن
هر روز بر سري نهد اين تاج خسروي		دل در جهان مبند که دوران روزگار

يارب تو هر چه بهتر و نيکوترش بده

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته