گفتگو با دكتر فرزانه تركان، متخصص طب فيزيكي و توانبخشي، درباره توانبخشي ورزشي
امروزه بسياري از بيماري‌ها را مي‌توان با حركات ورزشي درمان كرد، به ويژه در زمينه اختلالات استخوان و مفاصل. همچنين با انجام دادن ورزش‌هاي سالم مي‌توان از ابتلا به بيماري‌هايي مانند بيماري‌هاي قلبي و عروقي، ديابت، بيماري‌هاي تنفسي و برخي از بدخيمي‌يا سرطان‌ها جلوگيري يا روند آنها را كند كرد. يكي از رشته‌هاي تخصصي كه در زمينه نسخه ورزشي فعاليت مي‌كند و با استفاده از ورزش درماني به بازتواني بيماران مي‌پردازد، طب فيزيكي و توانبخشي است. به مناسبت برگزاري كنگره فيزيوتراپي كه البته از زيرمجموعه‌هاي طب فيزيكي و توانبخشي است، گفتگويي ترتيب داديم با خانم دكتر فرزانه تركان، مدير گروه طب توانبخشي بيمارستان ميلاد و مدرس فدراسيون پزشكي ورزشي كه از نظر شما مي‌گذرد.
خانم دكتر، لطفا كمي درباره طب فيزيكي و نقش آن در ورزش برايمان بگوييد.
طب فيزيكي و توانبخشي رشته اي تخصصي و ديرپا در جهان و نوپا در ايران است كه به بازتواني طيف وسيعي از بيماران استخوان و مفاصل، اعصاب، قلب و عروق، ديابت و بيماري‌هاي دستگاه ادراري مثل بي‌اختياري ادراري و بيماري‌هاي تنفسي مي‌پردازد و بخشي از كار درماني فرد متخصص اين رشته با تجويز ورزش و حركت درماني است. اغلب در كارهاي درماني توانبخشي و ورزشي، كار گروهي انجام مي‌گيرد و افرادي مانند كاردرمانگر، گفتاردرمانگر و فيزيوتراپيست تحت نظر متخصص طب فيزيكي و توانبخشي كار درمان بيماران را بر عهده دارند.
به بيماران مبتلا به مشكلات ادراري اشاره کرديد. ممكن است مثالي بزنيد؟
بله. به طور مثال براي فردي كه به ناتواني در كنترل و دفع ادرار يا بي‌اختياري ادراري مبتلاست، يك سري تمرينات تحت نام كژل وجود دارد كه در حقيقت نوعي تمرين براي تقويت عضلات كف لگن است كه موجب سفت و مناسب شدن اين عضلات و اسفنكتر يا دريچه كنترل كننده خروج ادرار مي‌شود و شدت بي‌اختياري ادراري را درافراد سالمند و به ويژه بانوان كاهش مي‌دهد. خوب در اين مورد، تشخيص با متخصص اورولوژي و طب فيزيكي و توانبخشي است تا انتخاب بيمار و درمان ورزشي او به درستي انجام گيرد.
درباره بيماران مبتلا به ضايعات عصبي هم مثالي مي‌زنيد؟
درمورد بيماران مبتلا به ضايعات نخاعي و افرادي كه به سكته‌هاي مغزي دچار شده‌اند، ورزش‌هايي وجود دارد كه با تقويت عضلات اطراف ضايعه مي‌توان حركت نسبي را به عضو آسيب ديده بازگرداند. براي مثال تمرين‌هاي ايزوتونيك با وزنه كه طول عضله تغيير مي‌كند، يكي از بهترين ورزش‌ها براي تقويت عضلات است. همچنين ورزش‌هاي ايزومتريك و پليومتريك كه براي تقويت عضلات بدون وارد آوردن فشار بر مفصل و يا براي افزايش چالاكي و سرعت حركت بيماران به كار مي‌رود.
آيا ورزش در افرادي كه مبتلا به درد گردن هستند، موثر است؟
كاملا. بسياري از بيماران مبتلا به درد گردن، به درستي معاينه نمي‌شوند و اگر اين گونه شود مشخص مي‌شود كه در بيشتر موارد، نبود قامت مناسب و وضعيت قرارگيري درست و به كارگيري نامناسب از عضلات و ستون مهره‌اي گردني موجب بروز درد در ناحيه گردن مي‌شود و نسخه ورزشي كه داده مي‌شود بر اساس تقويت عضلات اطراف گردن و آموزش روش‌هاي به كارگيري مناسب ستون مهره‌اي گردني است. براي نمونه ورزش‌هاي ايزومتريك براي رفع درد گردن بسيار مناسب است. براي مثال بيماران مبتلا به اين عارضه مي‌توانند دست راست خود را به يك طرف سر خود گذاشته و سر و دست را در دو جهت مخالف هم به هم فشار دهند و نگذارند سر يا دست حركت كند، اين كار را مي‌توان با دست مقابل و جهات گوناگون سر تكرار مي‌كنند. براي مثال مي‌توان روزي سه بار و هربار دو يا سه تكرار و در هر تكرار 10 تا 20 ثانيه، فشار را نگه داشت. اين كار را به اين ترتيب مي‌توانيم سه تا پنج بار در هفته انجام دهيم. همين كار را درباره عضلات كمر يا زانو نيز مي‌توانيم انجام دهيم تا از بروز يا تشديد درد مفصلي جلوگيري يا آن را رفع كنيم. متاسفانه دردهاي پراكنده و با مشخصات فيبروميالژي زياد ديده مي‌شود.
کارها و باورهاي نادرستي که در زمينه ورزش کردن به ويژه ورزش‌هاي گروهي وجود دارد، شامل چه مواردي است؟
ببينيد يکي از موارد بسيار مهمي که مشاهده مي‌شود، اين است که افراد در گروه‌هاي گوناگون سني و جنسي و شرايط مختلف جسمي وارد باشگاه‌هاي ورزشي يا مکان‌هاي عمومي ورزشي مي‌شوند و با افراد ديگر شروع به ورزش مي‌کنند. اين موضوع به ويژه در ورزش ايروبيک زياد اتفاق مي‌افتد. براي مثال خانم 50 ساله با دختر خانم 20 ساله در يک جا ورزش مي‌کنند. در حالي که فرد 50 ساله شرايط جسمي کاملا متفاوتي با دختر خانم 20 ساله دارد. براي مثال ايشان در آغاز دوران يائسگي هستند و در معرض خطر ابتلا به پوکي استخوان قرار دارند و بهتر است بيشتر ورزش‌هايي انجام دهند که وزن بيشتري بر استخوان‌هاي ايشان وارد مي‌کنند. همين خانم اگر بخواهد در استخر، شنا کند شايد بهره‌اي از نظر پيشگيري از روند پوکي استخوان نبرد. از طرفي خانم 50 ساله ممکن است به آرتروز مبتلا باشد که در اين صورت، بهترين ورزش براي او شنا و ورزش‌هاي آبي است ولي همين فرد به ناگهان تصميم مي‌گيرد به باشگاه ايروبيک يا بدنسازي برود و همين موضوع موجب آسيب او مي‌شود و از ورزش خسته مي‌شود. بنابراين هر کس بايد براساس نسخه ورزشي خاص خود ورزش کند.
اگر افراد بخواهند با نظر پزشک و داشتن نسخه ورزشي، ورزش کنند، بايد چه کنند؟
اولين اقدام معاينه و ارزيابي جسمي است. بسياري از افراد ممکن است مشکل استخوان و عضلات داشته باشند که اول اين موضوع بايد مشخص و برطرف شود. افراد بالاي 45 سال بايد معاينه قلبي شوند و نوار قلبي داشته باشند تا مشکلي از اين نظر نداشته باشند و سپس براساس نيازشان و هدفي که دارند مثلا استقامت قلبي تنفسي يا افزايش قدرت و سرعت، نسخه ورزشي مناسب بگيرند. اين طورنيست که هر کسي اراده کرد، هر ورزشي بخواهد مي‌تواند انجام دهد. بسياري از افراد با ورزش‌هاي نامناسب و ناگهاني، آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري به خود وارد کرده‌اند. براي مثال اگر فردي ديابت داشته باشد بايد از نظر آسيب کليه بررسي شود چون بعضي ورزش‌ها را نمي‌تواند انجام دهد. اگر فرد مبتلا به ديابت به آسيب شبکيه دچار باشد نمي‌تواند ورزش‌هاي ايزوتونيک و فشار با وزنه را انجام دهد چون در معرض آسيب عروق شبکيه و خونريزي اين ناحيه قرار مي‌گيرد. افراد مبتلا به ديابت که به آسيب عصب پا دچار شده‌اند، نمي‌توانند ورزش‌هايي که بر پاها فشار وارد مي‌آورند، انجام دهند. به طور خلاصه بايد هر فرد به ظاهر سالم يا بيماري ابتدا بايد ارزيابي و معاينه شود و سپس نسخه ورزش مناسب بگيرد.
2 توصيه ورزشي براي افراد سالم
1. ما افرادي داريم به نام قهرمانان آخر هفته يعني 5 يا 6 روز در هفته را استراحت و بخور و بخواب دارند و سپس آخر هفته تصميم مي‌گيرند ورزش کنند. اين افراد در معرض انواع آسيب قرار دارند. براي شروع بايد به صورت ملايم ورزش کنند و سپس براساس ميزان تحمل‌شان شدت آن را هفته به هفته و آن هم به صورت ملايم افزايش دهند. اصولا آقايان از 45 و خانم‌ها از 55 سال به بالا بايد پيش از ورزش معاينه شوند و حداقل، از نظر قلبي‌عروقي بررسي شوند. به ويژه اگر عوامل خطر بيماري‌هاي قلبي وجود داشته باشد. در زير 45 يا 55 سالگي نيز اگر عوامل خطر بيماري‌هاي قلبي‌عروقي وجود دارد بايد مورد بررسي و ارزيابي قلبي‌عروقي و مشورت با پزشک متخصص قلب قرار گيرند.
2. ابتدا بايد پياده‌روي يا هر ورزش هوازي ديگر را به صورت ملايم انجام داد سپس ورزش هوازي با شدت متوسط و ورزش‌هاي قدرتي ملايم را شروع کرد، به ويژه در مورد افراد با سابقه خانوادگي بيماري قلبي يا سن بالا بايد ورزش‌هاي قدرتي ملايم‌تر انجام گيرد.
منبع:http://www.salamat.com
