محيط زيست فقط مال تو نيست

ضرورت حفاظت از طبيعت به بهانه روز جهاني محيط زيست
اصل پنجاهم قانون اساسي مي‌گويد: «در جمهوري اسلامي ايران، حفاظت از محيط‌زيست که نسل امروز و نسل‌هاي بعد بايد در آن حيات رو به رشدي داشته باشند وظيفه عمومي تلقي مي‌شود. از اين رو فعاليت‌هاي اقتصادي و غير آن‌که با آلودگي محيط‌زيست يا تخريب غيرقابل جبران آن ملازمه پيدا کند ممنوع است.»
اين اصل به سادگي موضع‌گيري قانون را در برابر محيط‌زيست مشخص کرده و به روشني مخالفت خود را با آلوده کردن محيط زيست بيان مي‌کند اما در دنيايي که هرکدام از ما لااقل به اندازه دود اگزوز يک اتومبيل، دفن يک زباله قابل بازيافت در خاک، آلوده کردن سفره‌هاي آب زيرزميني يا از بين بردن اندکي از فضاي سبز، در از بين رفتن محيط زيست نقش داريم، آيا باز مي‌توانيم بگوييم هيچ آبي را گل نکرده‌ايم و آسمان و عشق و زمين را مال خود بدانيم؟‍!
مهندس محمد مطلبي دبير انجمن متخصصان فضاي سبز و منظر ايران

فضاي سبز عمودي اقدامي بدون ساختارهاي پايه‌اي
 

در چند سال اخير به دليل شرايط خاص زندگي شهري و معضلات و مشکلات مربوط به آن، طرح‌هاي مختلف و متنوعي براي تامين فضاي سبز مورد نياز محيط ارايه شده است که يکي از آنها ايجاد فضاي سبز عمودي است. فضاي سبز عمودي در واقع بخشي از منظر عمودي است که در آن بيشتر پوشش گياهي مدنظر است. اين فضا روي سطوح عمودي يا شيب‌دار مثل ديوارها، کناره‌هاي اتوبان‌ها و جاده‌ها و حتي تراس، بالکن و جلوي پنجره‌ها به وسيله تکنيک‌هاي خاصي اجرا مي‌شود و سه دليل عمده براي ايجاد آن وجود دارد:

▪ کمبود زمين:
 

يکي از دلايل توجه به فضاي سبز عمودي در بسياري از کشورها، فضاي پرتراکم شهري به‌خصوص در بافت‌هاي مرکزي آن است. طبق پيش‌بيني‌هاي انجام شده تا سال 2050 ميلادي بيش از 80 درصد ساکنان زمين در شهرها زندگي خواهند کرد و اين موضوع موجب افزايش ارزش زمين خواهد شد. از سوي ديگر فضاهاي شهري تا حدودي خاص مي‌توانند گسترش افقي داشته باشند و همين موضوع لزوم فضاي سبز عمودي را بيش از پيش نشان مي‌دهد.

▪ بهره‌وري انرژي و توسعه پايدار:
 

زماني که از اين نوع پوشش گياهي در نماهاي ساختمان‌ها استفاده شود، ديوارها خنک‌تر مي‌شوند و تبادل انرژي بين فضاي داخلي و خارجي ساختمان کمتر مي‌شود. ايجاد اين نوع فضاي سبز همچنين موجب جذب تابش آفتاب توسط گياه مي‌گردد که در نواحي گرم مي‌تواند اثر مطلوبي بر تعديل دما بگذارد.

▪ ايجاد زيبايي:
 

يکي ديگر از دلايل توجه جوامع مختلف به فضاي سبز عمودي، ايجاد زيبايي‌هاي بصري است که مي‌تواند اثر مطلوبي بر ساکنان اين محيط‌ها داشته باشد و کيفيت زندگي و راندمان کاري را در آنها افزايش دهد.

نمونه موفق
 

يکي از نمونه‌هاي بسيار جالب ايجاد فضاي سبز عمودي که در دنيا شناخته شده است، در سال 2001 ميلادي و در هتل پرشينگ‌هال پاريس انجام شده است. در اين نمونه، ديواره‌هاي اين هتل توسط نمونه‌هاي خاصي از گياهان پوشيده شده و به‌صورت خاص و مکانيزه مورد آبياري قرار مي‌گيرد. در اين فضاي سبز به هيچ‌وجه از خاک استفاده نشده و مواد مغذي با آب به‌صورت محلول به گياهان رسانده مي‌شود (سيستم هيدروپونيک). نکته جالب ديگر در اين فضاي سبز، گياهان مورد استفاده در آن است. گياهاني که در اين فضا استفاده شده‌اند، ريشه آن‌چناني ندارند و بيشتر مواد مورد نياز خود را از طريق رطوبت هوا تامين مي‌کنند.

فضاي سبز عمودي در ايران
 

استفاده از فضاي سبز عمودي چند سالي است که در کشور ما نيز مورد توجه قرار گرفته و گاهي به صورت محدود نيز به اجرا درآمده است. مثلا اينکه سازمان پارک‌ها طي ابلاغي، از مناطق خواسته است روي اين مساله کار کنند. تلاش‌هايي نيز به ويژه در سال 1388 روي اين موضوع انجام گرفت که ايجاد فضاي سبز کناره‌هاي بزرگراه نيايش و فضاهاي سبز روي ديوار ساختمان برخي از شهرداري‌هاي مناطق از اين جمله‌اند که با استفاده از تکنولوژي‌ جديد و آبياري‌هاي اتوماتيک به اجرا درآمده‌اند.
البته اينکه آيا اين اقدامات آزمايشي به نتيجه مي‌رسد يا نه، مستلزم گذشت زمان است. چند سال زمان نياز است تا مشخص شود با توجه به هزينه‌هاي موجود براي اين طرح، ايجاد فضاي سبز عمودي به اين نحو در کشور قابل اجراست يا نه. نکته ديگري که درخصوص ايجاد اين فضاها حايز اهميت است، اين است که در ايجاد فضاهاي سبز عمودي در کشور ما، اغلب از همان گياهاني استفاده شده که در ايجاد فضاهاي سبز کلاسيک استفاده مي‌شد و با توجه به اين موضوع که در فضاهاي سبز عمودي ميزان خاک مورد استفاده بسيار محدود است، بايد انتظار کشيد و ديد که آيا اين گياهان با اين محيط‌ها سازگار مي‌شوند يا نه.

فضاي سبز عمودي، خوب يا بد؟!
 

اگر سيستم فضاي سبز عمودي در کشور جواب مطلوب دهد و به وسيله فرهنگ‌سازي‌هاي انجام شده، مردم از آن استقبال کنند و اگر هزينه‌هاي مربوط به ايجاد و نگهداري اين فضاها در حد مطلوب و معقولي باشد – که با شرايط موجود بعيد به نظر مي‌رسد- مي‌توان اميدوار بود که فضاي سبز عمودي در کشور گسترش بيابد و رسيدن به اين نتايج نياز به زمان دارد.
موضوع ديگري که در ايجاد فضاهاي سبز عمودي بايد بسيار مورد توجه قرار گيرد، سطح اين کار است. اگر ايجاد اين فضا در سطوح گسترده‌اي انجام شود، پرداختن به آن از لحاظ اقتصادي و تاثير در بهبود کيفيت هوا مطلوب است ولي اگر اين کار تنها در سطوح محدود و کوچک انجام شود، نه تنها تاثير چنداني در بهبود کيفيت هوا نخواهد داشت، بلکه از نظر نگهداري نيز مشکلات فراواني را به همراه دارد. در کشورهايي که اين نوع پروژه‌ها به ثمر نشسته‌اند نيز، ايجاد فضاي سبز عمودي در مقياس‌هاي بزرگ انجام مي‌شود و مثلا ديواره‌هاي يک برج به طور کامل با فضاي سبز عمودي پوشش داده شده‌اند.

مشکلات فضاي سبز عمودي در کشور
 

مهم‌ترين مشکل در حال حاضر در ايجاد فضاي سبز عمودي اين است که ما هنوز ساختارهاي پايه‌اي مربوط به اين کار را نداريم. ما جعبه‌هاي مخصوص ايجاد فضاي سبز عمودي را از خارج از کشور وارد کرده‌ايم. سيستم آبياري اتوماتيک را هم روي آن سوار کرده‌ايم، ولي هنوز درباره اصل موضوع که همان گياه مورد استفاده در اين محيط‌هاست اقدام خاصي انجام نداده‌ايم و فقط به‌صورت آزمون و خطا عمل مي‌کنيم. ما بايد به اين نکته توجه داشته باشيم که اقليم هرگونه گياهي و شرايط رشد آن نسبت به‌گونه‌هاي ديگر متفاوت است و بايد گياهاني در فضاي سبز عمودي مورد استفاده قرار گيرند که داراي صرفه اقتصادي نيز باشند.
يکي ديگر از چالش‌هاي مهم در بحث ايجاد فضاي سبز عمودي، مساله توسعه اين فضاها به محيط‌هاي مسکوني و شخصي است که داراي يک سري موانع است. ما اگر بخواهيم فضاي سبز عمودي را به صورت عمومي ايجاد کنيم، بايد هزينه‌هاي مربوط به آن، کمتر از اختصاص يک مترمربع زمين براي ايجاد فضاي سبز معمولي باشد وگرنه امکان گسترش اين فضاها بر محيط‌هاي شخصي به دليل عدم صرفه اقتصادي، امکان‌پذير نخواهد بود. ضمن اينکه بحث هدف‌مند کردن يارانه‌ها و افزايش قيمت آب، مي‌تواند عاملي در جلوگيري از گسترش توجه عمومي به فضاي سبز (اعم از عمودي يا کلاسيک) باشد.
نکته ديگر در اين رابطه اين است که نگهداري و رسيدگي به فضاي سبز عمودي که يک کار کاملا تخصصي محسوب مي‌شود به عهده چه کساني خواهد بود؟! شرکت‌هايي که در حال حاضر، در کشور طراحي اين فضاها را بر عهده دارند، بيشتر تنها واردکنندگان تجهيزات مربوط به ايجاد فضاهاي سبز عمودي هستند. اين گروه‌ها با به کارگيري آنچه در فضاهاي سبز خارج از کشور مشاهده کرده‌اند مي‌خواهند همان محيط‌ها را در کشور طراحي کنند که مسلما به دليل تفاوت اقليم و آب و هوا، اين مساله دور از ذهن به نظر مي‌رسد.

يک فضاي سبز عمودي سنتي
 

شايد در حياط خانه‌هاي قديمي گياه «موچسب» را ديده باشيد که با اندام‌هاي چسبنده، به ديوارها مي‌چسبد و به تدريج سطح آن را مي‌پوشاند. اين گياه با اين ويژگي‌، در واقع يک فضاي سبز عمودي سنتي ايجاد مي‌کند. در سال‌هاي اخير به دليل افزايش دما و انعکاس حرارت خورشيد از سطوح مختلف به گياه موچسب، اين نوع پوشش در بسياري از مناطق از بين رفته است. حال اگر همين گياه را که مانند يک درخت ريشه‌هاي عميق دارد و نسبت به تغييرات جوي بسيار مقاوم است با سيستم‌هاي فضاي سبز عمودي امروزي که در برابر دما، کمبود آب و ... بسيار حساس هستند مقايسه کنيم، خواهيم ديد که نگهداري از اين محيط‌ها تا چه حد مشکل است، به خصوص اينکه گياه مو چسب ريشه‌هاي خود را در زمين فرو کرده ولي سيستم‌هاي جديد داراي ريشه‌هاي ضعيف در درون باکس‌هاي مخصوص هستند که در برابر تابش خورشيد قرار گرفته‌اند.
در کل به نظر مي‌رسد اگر از اثر اندام‌هاي چسبنده و رشد بي‌رويه گياه مو چسب بر نماي ساختمان صرف‌نظر کنيم، استفاده از اين گياه و فضاي سبز عمودي سنتي باصرفه‌تر از سيستم‌هاي هزينه‌بر و جديد فضاي سبز عمودي باشد.
منبع:www.salamat.com