بناهای تاریخی اصفهان ( 2 )

یكی از آنها تبریز نو نام دارد كه سكنه‏اش را آن عده‏ای از اهالی تبریز كه به اصفهان كوچ كرده‏اند تشكیل می‏دهند محله دیگر به نام جلفاست كه سكنه آن را مهاجرین جلفا تشكیل داده‏اند و همه آنها ارمنی، مسیحی و پروتمند هستند... در سومین محله زرتشتیان ساكنند.
پیترودولاواله دلیل كوچ ارمنیان به جلفا را این دانسته است كه آنان در اطراف مرزهای تركان عثمانی در خظر تجاوز و اسارت بوده‏اند و به همین دلیل به اطراف پایتخت ایران كوچانیده شده‏اند تا در امنیت به سر برند و مورد تهدید عثمانیان واقع نشوند.
كلیساهایی كه در جلفا ساخته شده است از آثار جالب و با ارزش تاریخی است. البته كلیساهای زیادی در این شهر امروی قرار دارد كه قدیمی‏ترین آنها عبارتند از: ۱ - كلیساهای كوپ( یعقوب مقدس) ۲ - كلیسای گیورك ۳ - كلیسای مریم ۴ - كلیسای بیت خهم یا بیت الحم ۵ - كلیسای وانك
۱ - كلیساهاكوپ یا یعقوب مقدس قدیم‏ترین كلیسای جلفاست. این كلیسا بنا به مندرجات كتیبه‏ای كه بر در آن موجود است در سال ۱۶۰۶-۷ میلادی، برابر با ۱۰۱۴ هجری قمری ساخته شده است. كلیساهاكوپ در گوشه صحن كلیسای مریم واقع در محله میدان بزرگ قرار دارد.
۲ - كلیسای گیورگ كه به كلیسای غریب نیز شهرت دارد، در محله میدان كوچك جلفا واقع است. این كلیسا پس از كلیساهاكوپ از دیگر كلیساهای جلفا قدیم‏تر است در این كلیسا باستانی سنگهایی نگهداری می‏شود كه پیش از آن در بنای عمارت اوچ كلیسای ایروان بوده است. اوچ كلیسا در همان زمان از بین رفته بوده است. كاشیكاری بالای سر در كلیسای گیورك صحنه‏ای از زندگانی حضرت مسیح )ع( را نشان می‏دهد و در آن كتیبه‏ای هست كه سال ساخت بنای كلیسا را ۱۱۶۸ ارمنی برابر با ۱۷۱۹ میلادی و ۱۱۳۱ هجری قمری بیان می‏كند.
۳ - كلیسای مریم نیز از كلیساهای باستانی جلفای اصفهان است. سازنده این كلیسا همان طور كه پیش از این گفته شد بازرگانی ثروتمند به نام خواجه آودیك بود كه نام دقیق او به ارمنی خواجه اوتیك باباكیان بوده این كلیسا در آغاز به كلیسای آودیك شهرت داشته و به منظور گسترده كردن كلیسای كوچك‏ها كوپ ساخت شده است. خواجه آودیك در سال ۱۶۳۹ میلادی برابر با ۱۰۴۸ هجری قمری در گذشته و در كلیسای مریم - عبادتگاهی كه خود ساخته - مدفون است. این مرد مسیحی علاوه بر ساختن این كلیسا در تكمیل بنای كلیساهای دیگر نیز مشاركت داشته است. پیترودولااله درباره خواجه آودیك چنین اظهار نظر كرده است:
به اندازه‏ای با تقوی است كه می‏توان گفت و مسیحیت شرقی است. او با وجودی كه دارای فرزندان متعددی است. دارایی خود بیش از آنكه صرف مخارج خانه كند برای بنای كلیساها و تزئینات آنها از قبیل چراغ و قندیل های زرین و سیمین و تابلوها و تصاویر گرانبها خرج می ‏كند.
۴ - كلیسای بیت خهم یا بیت اللحم نیز نزدیك كلیسای مریم است و در محله بزرگ قرار دارد این كلیسا نیز به وسیله بازرگانی مسیحی به نام خواجه پطرس و یا خواجخ بیدروس ولی جانیان كه در سال ۱۶۴۹ میلادی در گذشته و در همان كلیسا مدفون است ساخته شده. تاریخ ساختمان كلیسای بیت خهم بر اساس كتیبه‏ای كه بر سردر جنوبی آن موجود است ۱۰۷۷ ارمنی است. این سال با ۱۰۳۶ هجری قمری و ۱۶۲۷-۸ میلادی برابر است. معماری زیبای این كلیسا تزییناتی از طلاكاری و نقوشی از زندگانی حضرت مسیح (ع) را در بردارد.
۵ - كلیسای وانك زیباترین كلیسای جلفاست كه در محل كلیسایی قدیم‏تر ساخته شده. این كلیسا كه به زبان ارمنی آمنا پركیچ به معنی منجی یا نجات دهنده خوانده می‏شود به نام كلیسای ((سن سور)) نیز شهرت دارد.
معماری كلیسای وانك شیوه‏ای ایرانی دارد و همانند مساجد ایرانی دارای گنبد است. البته درون كلیسا به سبك كلیساهای وانك و نقاشیها و آب طلاكاریهای آن شیوه ایرانی است. تابلوهایی كه بر اساس مندرجات كتاب مقدس از زندگی حضرت مسیح در این كلیسا موجود است سبكی اروپایی و عمدتاً ایتالیایی دارند. كتیبه‏های درون كلیسا به خط ارمنی طلایی بر زمینه لاجوردی است. بر سر در شمالی كلیسا صحنه‏ای از مراسم تدفین حضرت مسیح(ع) نقاشی شده است. برج ناقوس كلیسا در سال ۱۱۱۳ هجری قمری برابر با ۱۷۰۱ میلادی ساخته شده در برابر در ورودی قرار دارد.
در سال ۱۹۰۵ میلادی برابر با ۱۳۲۲ هجری قمری در شمال كلیسای وانك ساختمان بنا نهاده شد كه دارای چند سالن است و به محل موزه كلیسا اختصاص داده شد. تابلوهای نقاشی كه از سوی كشورهای اروپایی به كلیسا تقدیم شده در این موزه نگداری می‏شود. از جمله اشیا موزه‏ای دیگر كه در موزه كلیسا موجود است تعدادی كتاب خطی ارمنی و نیز نخستین كتاب چاپ شده در زمان صفویه را می‏توان به شمار آورد.
از جمله نقاطی باستانی دیگر جلفا قبرستان ارامنه است كه در جنوب جلفا در دامنه كوه صفه قرار دارد. از آغاز اقامت ارامنه در جلفا تاكنون، هنوز انان مردگان خویش را در همین گورستان دفن می‏كنند. قبور بسیاری از سفیران و بازرگانان مشهور اروپایی كه در اصفهان در گذشته‏اند هنوز در این گورستان همراه با كتیبه هایی كه نام و شغل آنها را می‏نمایانند موجود است.

● سرستون‏ های كاخ ساسانی اصفهان
 

از آثار دوره ساسانی در اصفهان، دو سر ستون به دست آمده كه هر دو دارای نقوش برجسته می‏باشد. محل پیدایش و تاریخ كشف این دو سر ستون نامعلوم است. یكی از آنها كه دارای شكستگی، در كاخ چهلستون و دیگری در موزه ایران باستان نگهداری می‏شود. سرستون موجود در موزه ایران باستان در تهران به شرح زیر معرفی شده است: یكی از دو سرستون سنگی اصفهان، نظیر سرستون‏های بیستون، متعلق به اواخر زمان ساسانی كه در هفت حوض عمارت تیموری اصفهان به دست آمده است.
صاحب كتابهای آثار ملی اصفهان، تاریخ پیدایش این اثر را، سال ۱۳۳۰ خورشیدی و محل كشف آن را تالا تیموری ذكر می‏كند.
مستر هرتسفلد، در كنفرانس خود در سالن معارف، در اردیبهشت ۱۳۰۶ شمسی، از این دو سر ستون اسم برده كه در هشتاد سال قبل در اصفهان وجود داشته و حلیه اثری از آنها نیست. این دو ستون در مقابل درب خورشید ( در حرامسرا ) سال گذشته ۱۳۰۶، از زیر خاك و آوار میدان بیرون آمد و به نظر می‏رسد كه اصل آنها متعلق به عمارت سلطنتی شهر جی بوده است كه آنجا منتقل شده.
نوشته‏های بالا، بخصوص نوشته جناب در مورد مذكور مبهم و تاریك است. معلوم نیست آیا خود او ناظر این ماجرا بوده و یا از كسی شنیده است. بنابراین بر اساس نوشته‏های شاردن، ممكن است او حدس زده باشد كه این ستون‏ها، باید در میدان نقش جهان پیدا شده باشد. جناب می ‏نویسد : این دو سر ستون سنگی، با نقش او رمزدا و غیره، حالیه جلو عمارت تیموری در چهار حوض می ‏باشد.
هرتسفلد، خود این دو سر ستون را ندید و بر اساس گراووری كه در كتاب فلاندن و كست دیده از آن یاد كرده است. معلوم نیست كه در چه زمانی، این دو سر ستون ناپدید شده و یا دوباره به دلایلی زیر آوار رفته‏اند. شاردن در سفرنامه خود از دو سر ستون كه از تخت جمشید آورده و مقابل سردرحرمسرا قرار داده‏اند یاد می‏كند. از همینجا این تفكر سرچشمه گرفته كه سر ستون‏های مذكور همانهایی هستند كه شاردن از آن‏ها نام برده است. این امر از شاردن بعید می‏نماید. او كه تخت جمشید را از نزدیك دیده و از آن تصاویری تهیه كرده بود، چگونه ممكن بود سر ستون ساسانی را از سرستون هخامنشی تخت جمشید تشخیص نداده باشد؟ بنابراین كشف این دو سر ستون در مقابل تالار تیموری اگر در همان محل پیدا شده باشد غیر از سرستون‏های هخامنشی مورد نظر شاردن است. بنابراین جایگاه پیدا شدن سرستون‏ ها و زمان كشف آنها روشن نیست.
به طور یقین، این سر ستون‏ها مربوط به اصفهان و حوالی میدان نقش جهان است. زیرا شكستگی دو سر ستون و نقش‏های زایل شده آنها، ارزش آن را نداشت كه از نقطه‏ای دو دست همچون كرمانشاه به این محل انتقال داده شده باشد.●

● توصیف سرستون ‏ها
● سرستون موزه ایران باستان
 

سرستون موزه ایران باستان ،با زیرنویس سرستون طاق بستان كرمانشاه معرفی شده بود؛ كه بعد از تذكر نگارنده و دیدن دفاتر ثبت اثر در موزه، زیرنویس مزبور برداشته شد. در دتفر موزه، این اثر بدین گونه ثبت شده است: »سرستون ساسانی، شماره ثبت ۶۰۸، شماره موزه ۲۶۰۸، سرستون سنگی منقوش به نقش برجسته گل رز، در داخل لوزی‏های خوشه گندمی كه بالای آن سوراخی شبیه هاون است، طول ۵۹، عرض ۷۵، محل اكتشاف اصفهان، تاریخ اكتشاف نامعلوم، سنگ سفید رنگ، با كف مسطح.
این سر ستون چهار ضلعی، مانند هرمی با قاعده مربع معكوس است كه ارتفاع آن ۶۲ سانتیمتر می‏باشد. قطر ستونی كه بروی شالی آن قرار گرفته، ۵۰ سانتیمتر و سطح بالایی یا قسمت مربع شكل آن ۷۷*۷۷ سانتیمتر می‏باشد. سرستون، شامل سه قسمت است: قسمت اول كه مانند شالی ستون تراشیده شده و نقش‏های زیگزاگی دارد. شاید هدف نمایاندن نقش امواج آب بوده است. قسمت دوم یا میانی كه اضلاع هرمی شكل سرستون را تشكیل می‏دهد. در یك سطح آن نقش نیم تنه شاهنشاه ساسانی وجود دارد. ارتفاع نقش، ۴۳ سانتیمتر می‏باشد. تاج این نقش شبیه تاج خسرو پرویز در نقش برجسته طاق بستان است. تاج او در طاق بستان، تاج كنگره داری است كه در میان كنگره‏ها هلال ماه و. در قسمت بالای آن هلال دیگری وجود دارد كه قرص خورشید را در میان گرفته و در وسط دو بال جای دارد. در سكه‏های خسروپرویز، به جای هلال ماه یك ستاره قرار دارد . در نقش سرستون‏ها فقط دو بال و هلال ماه و قرص خورشید قابل مشاهده و بقیه نقش زایل شده است. دور سرشاه، هاله نور نقش شده، مانند مجلس شكار گراز در طاق بستان كه شاه در قایقی ایستاده و هاله‏ای گرد سر او را فراگرفته، همچنین در طاق بستان اسب سواری كه زره به تن دارد، به نظر می‏رسد هاله‏ای دور سر او را نیز فرا گرفته نقش شده است. این نقش‏ها را نیز مربوط به خسرو پرویز دانسته ‏اند.
از پشت سرشاه، چهار نوار مواج دیده می‏شود. در مقابل صورت و پشت سر شاه، دو گل شكفته شده قرار دارد. گل پشت سرشاه سالم‏تر باقی مانده و در روبروی او فقط دو گلبرگ از گل بر جا مانده است. شاهنشاه چند رشته مروارید بر گردن داشته كه چند دانه آن در سمت راست شانه دیده می‏شود و بقیه از میان رفته، همچنین سه رشته مروارید در قسمت كمر دیده می‏شود كه احتمالاً به كمر بند تعلق داشته است. بقیه نقش را به طور كامل از میان برده‏ اند.

● نقش آناهیتا:
 

این نقش در ضلع دیگر سرستون قرار دارد و به صورت نیم تنه است )تصویر ۳۳۱) ارتفاع آن ۴۰ سانتیمتر و لباس پرچینی بر تن دارد .كمربندی چین‏های لباس او را مرتب كرده است. شنلی بر روی دوش انداخته كه تا بازدوان او را پوشانده، سپس از پشت سرآویخته شده، احتمالاً این شنل از جلو با سگك جواهر نشان نگهداشته می‏شده، آثار گردنبندی بر گردن او دیده می‏شود كه دارای سه آویز است. موها به نظر می‏رسد به سبك آرایش زنان ساسانی با روبانی در بالای سر جمع شده و به صورت گوی در آمده )تصویر ۳۳۲) گرداگرد سر او هاله‏ای قرار گرفته كه دو دایره تودرتو است.
آناهیتا دست راست خود را، كه حلقه را گرفته، بالا آورده و گویی می‏خواهد حلقه را به شاه تقدیم كند. دو روبان مواج كه به آن بسته شده به طرف بالا در حال حركت و دست چپ بر روی سینه قرار گرفته و شاید چیزی در دست خود داشته است.
در قسمت پایین لباس او، حاشیه‏ای با گل‏های پنج برگ دیده می‏شود. این نقش بسیار آسیب دیده و جزئیات بیشتری از آن مستفاد نمی‏شود. دو طرف دیگر یعنی حد فاصل بین نقش شاه و آناهیتا، در دو طرف ستون، نقش‏های گل گندمی كه در بین هرلوزی گل شكفته شده‏ای - احتمالاً گل سرخ ایرانی - است دیده می ‏شود.
این سرستون در قسمت بالا، دارای حاشیه‏ای است كه دور تا دور نقوش را زینت می‏دهد و ۱۲ سانتیمتر پهنا دارد. موضوع آن پیچش گلی است كه در دوران اسلامی به نام پیچش اسلیمی یا اسلامی مشهود شد این یكی از دلایلی است كه سابقه این نقوش را، كه در دوران اسلامی بر كاشیكاری‏ها نقش بسته شد تا دوران ساسانی به پیش می‏برد.
در قسمت بالای سرستون، حفره‏ای به قطر ۳۲ و عمق ۲۲ سانتیمتر می‏باشد كه در وسط سرستون قرار نگرفته و به نظر می‏رسد در دوران بعد به آن اضافه شده است.

● سرستونی كه در چهلستون اصفهان نگهداری می ‏شود
 

این سرستون مدت‏ها در گوشه‏ای از باغ چهلستون افتاده بود و بعد از محوطه استانداری اصفهان سر در آورد. دوباره به چهلستون بازگردانده‏شد و این بار در گوشه‏ای افتاده بود و به عنوان صندلی بازدیدكنندگان مورد استفاده قرار می‏گرفت تا اینكه بعد از پیگیری مستمر نگارنده به یكی از ایوانهای شرقی باغ چهلستون انتقال یافت و در آنجا نهاده شداین سرستون از سنگ سفید است كه شكستگی بزرگی دارد.
ابعاد آن سرستون هرمی شكل از سه قسمت تشكیل شده و ارتفاع مجموعه سه قسمت، ۶۸ سانتیمتر است. نخستیم قسمت كه بر روی ستون می‏نشیند، شالی گردی است كه قطر آن ۵۰ سانتیمتر می‏باشد این شالی ۱۵ سانتیمتر عرض دارد و نقش آن به شكل مارپیچی است این نقش در ایران سابقه‏ای كهن دارد و بر روی مفرغهای لرستان و اشیا مارلیك نیز دیده می‏شود. ظاهراً یك سمبل مذهبی در این نقش مدنظر بوده و شاید تصوری از نقش آب یا رودخانه ‏ای در حال حركت باشد.
ارسال توسط کاربر محترم سایت :mashhadizadeh
ادامه دارد...