به ياد يار مهربان نقش جهان

چکيده يراث فرهنگي به ما رسيده است، بخشي از زندگي فرهنگي ماست. فضيلت و ارزش اين ميراث قطعاً در کهنه بودن، اسرار آميز بودن و يا «ميراث» بودن آن نيست بلکه به اعتبار ارزش امروزي اش مورد توجه است. گذشته براي آن نيست که به سويش بازگرديم، بلکه مسير طي شده اي است که آثار عيني آن در پيش روي ماست. ميراث هاي گذشته به زمان حال مربوطند و حضور زمان را در مکان نشان مي دهند، در حفظ تعادل انسان سهمي انکارناپذير دارند و حافظه ي تلاش انسان براي بقا و تعالي بخشيدن به حيات در آن ها ذخيره شده است. با شکل گيري و رشد تفکر جديد در حفظ آثار تاريخي در دنيا، امر مرمت متحول گرديد و در پي آن در ايران نيز نگاهي متفاوت به آثار فرهنگي دوران هاي متفاوت تاريخي شکل گرفت. حال اين سوال به وجود مي آيد که اين مسير چگونه شکل گرفت، حرکت کرد، در طول زمان با شرايط اجتماعي هماهنگ شد و به صورت علمي به سوي مقصد پيش رفت. در اين نوشتار، سعي بر آن گرديده که با جمع آوري اطلاعات پژوهشي و اجرايي، دکتر باقر آيت ا... زاده شيرازي به عنوان پدر مرمت علمي ايران، در طول 40 سال خدمت به فرهنگ و تاريخ اين مرز و بوم، معرفي گردد. شايد بتوان بزرگ مرداني چون ايشان را در عمل شناخت.
کليد واژه: دکتر باقر آيت ا... زاده شيرازي، ميراث فرهنگي، معماري و شهرسازي اصفهان، ديدگاه ها، جايزه آقاخان
 

مقدمه
 

اصفهان صفوي در به کارگيري دو محور فرهنگ و طبيعت به نحوي کاملاً پويا و خلاق با آن برخورد کرد و براي دست يابي به طرح آرماني خود تمام ابزارهاي لازم را آفريد و با درايتي شايسته به کار بست. مردمان اصفهان آن زمان شهري هزار ساله داشتن و براي انجام خدمتي به فرهنگ، گذشته و ارزش هاي مردمي به شدت نيازمند آن بودند تا تحت شرايطي مطلوب، شهر خود را به اين گذشته ي طولاني پيوند زنند. در آغاز سده ي يازدهم طرح جامع صفوي مهر زرين و پر رنگ خود را بر تاريخ معماري و شهرسازي اصفهان زد که با مرور زمان در دوران مختلف و بدون حضور صفويان دچار اضمحلال و فروپاشي شد. (3)
در دوران قاجار و درماندگيش در اداره ي شهر، مشروطيت و غروب قاجار، انقلاب صنعتي، اوج قدرت پهلوي اول و نابساماني هاي دوران جنگ جهاني اول و دوم و در نهايت طرح جامع کوکس، اصفهان به طور حيرت انگيزي با ارزش هاي تاريخي و فرهنگي خود بيگانه شد. تا اين که با پديد آمدن جريان مثبت و فراگير جهاني در مورد تجديد نظر در نگرش هاي حاکم بر شهرهاي تاريخي، به جبران ضربه هاي وارد شده به پيکره ي شهر تفکري روشن و معتقد پا به عرصه گذاشت. در ادامه ي اين جريان، در سال 1346، دکتر باقر آيت ا... زاده شيرازي با احساس مسئوليتي دردمندانه و با هدف به جريان انداختن دوباره راز و رمزهاي اين ميراث هاي فرهنگي پا به اين شهر گذاشت. سال هاي سال مونس و مجاور آثار تاريخي معماري و شهرسازي اصفهان و ايران شد و با علم به اين نياز، در همه ي حوزه هاي مرمت و تاريخ معماري ايران، از مديريت گرفته تا تاريخي، از آموزش و مشاوره گرفته تا اجراي مستقيم مرمت ميراث فرهنگي، همه ي توانايي هاي خود را با تمام وجود به کار گرفت. يادگاري هاي ايشان نه تنها در اصفهان بلکه در سراسر کشور در رده هاي مختلف کارشناسي، باستان شناسي و مرمت و معرفي آن براي دوست داران فرهنگ و هنر و ادب ايران زمين باقي و برقرار است. استاد در 28 مرداد 1386 درحالي که شيفتگانش در مراسم تجليلش دور او را گرفته بودند، در شام گاه روز يکشنبه زندگي را بدرود گفت و بي شک عشق به اين فرهنگ و تاريخ را در دل هزاران انسان برافروخت و در راستاي آن جان و روح خود را فدا کرد و آنچه شرط بلاغ بود گفت و نوشت و تدريس کرد.

زندگي نامه:
 

نام و نام خانوادگي: باقر آيت ا... زاده شيرازي
نام پدر: سيد محمد حسين
مليت: ايراني
دين و مذهب: مسلمان، شيعه ي اثني عشري
تاريخ تولد: شهريور 1315 هـ.ش (مصادف با ميلاد امام حسن (ع) در ماه مبارک رمضان) - 1936 ميلادي
شماره ي شناسنامه: 10981
محل تولد: نجف اشرف
وضعيت تأهل: متأهل
تعداد فرزندان: 3
آشنايي با زبان: فارسي (زبان مادري)، عربي، انگليسي، ايتاليايي، فرانسوي (زبان تحصيلي) (4)
تحصيلات:
اول تا ششم ابتدايي (بدر تهران و علوي ايراني ها در نجف اشرف)
ديپلم رياضي (دبيرستان دارالفنون 1334-1335)
فوق ليسانس معماري (دانشکده ي هنرهاي زيبا - دانشگاه تهران 1335-1342 (1956-1963م)
دوره ي عالي شهرسازي (ناتمام) (دانشکده ي هنرهاي زيبا - دانشگاه تهران 1342-1343 (1963-1964م.)
دوره ي تخصصي مطالعه و مرمت بناها و بافت هاي تاريخي (مرکز تخصصي معماري و مرمت آثار تاريخي - دانشکده ي «ساپينز»- دانشگاه رم -ايتاليا 1343-1350 (1964-1971م.) دوره ي کوتاه مدت مرمت بناهاي سنگي (انستيتو مطالعات پيشرفته ي معماري دانشگاه يورک - انگلستان 1354 (1975م.) (5)
پدر باقر آيت ا... زاده شيرازي، سيد محمدحسين شيرازي - نواده ي ميرزاي شيرازي (سيد محمد حسن شيرازي )- و مادرش فرزند سيد محمد کاظم شيرازي - از علماي طراز اول عالم تشيع و مرجع تقليد - بود (6). او تا چهار سالگي در نجف زندگي کرد و به همراه خانواده اش در سال 1318 زمان جنگ جهاني دوم به تهران آمدند. آن ها ابتدا در محله ي قديمي پاچنار و سپس در کوچه ي ميرزا محمود وزير سکني گزيدند. در آن دوران به علت ناتمام ماندن تحصيلات پدر هنوز به نجف رفت و آمد داشتند. زندگي در فضاهاي فرهنگي و مذهبي گرايش او را به فضاي تاريخي بيش تر کرد و ناخودآگاه به سوي علم و فرهنگ و سنت کشيده شد.
در دوران دانشجويي، شاگرد هوشنگ سيحون بود. از او بازگشت به هويت ملي و علاقه به فضاهاي سنتي را آموخت. سيحون نه از طريق علم که از طريق احساس او را با فضاي معماري مأنوس کرد و تعصب و غيرت نسبت به حرفه را به او آموزش داد و از فرانک لويد رايت عشق به طبيعت، معماري طبيعت گرا و دوري از معماري صنعتي را آموخت. (7) در سال 1342 دوره ي عالي شهرسازي را ناتمام گذاشت وبه ايتاليا رفت و در رشته ي مطالعه و مرمت بناها و بافت هاي تاريخي به تحصيل ادامه داد. او دررم آموخت که شهر فرهنگ ساز است؛ کافي است ياد بگيريم چطور به آن نگاه کنيم. اوعاطفه را در دانشکده ي هنرهاي زيبا و برخورد علمي را در رم آموخت و از هر دو در اصفهان بهره برد. زندگي کرد و از آن لذت برد. (8)
24 ارديبهشت 1346 در اصفهان شاگرد عباس بهشتيان شد و سخنان استادش را در سه راستاي طبيعت، فرهنگ و توليد گروه بندي کرد. آموخت که حفاظت لازمه ي بقا و رونق پوينده ي آن است وفرهنگ و طبيعت، بسترهاي اصلي توليد مي باشند. آموخت که اصالت توليد برخاسته از اين دو سرچشمه است و هر توليدي که با اين دو بيگانه باشد بيگانه با فطرت و اصل خويش است. شيرازي مي گفت: «اصفهان بزرگ ترين مدرسه اي بود که به آن وارد شدم» (9) و در نهايت رساله ي دکتري خود را با عنوان احياي بازار اصفهان - مرکز کهن تجاري و فرهنگي شهر ارائه کرد.
با معماراني مانند حسين معارفي، ترابي، منشئي و ... همکاري سازنده داشت (10) و با پشت کار فوق العاده و عاشقانه اي در اصفهان کار کرد وگفت و نوشت و تدريس کرد. او را جاذبه ي عشق به تاريخ، هنر و بالاتر از همه انسان به اين کار کشاند. بسيار آموخت و آموزش داد:
راه ما از گذشته مي گذرد، و معرفت ما از گذشته از طريق ميراث فرهنگيست. ميراث فرهنگي رکن اساسي هويت بخشي و منشأ خلاقيت هاست و با حذف آن کسب هويت و انتظار خلاقيت، نوعي ساده نگريست. ارزش به خودي خود محافظت نمي شود مگر آن که انسان ارزش آن را بداند. ميراث فرهنگي در شناختش ارزش پيدا مي کند، ثمر مي دهد و بازده دارد. حتي نياز اصلي بازده ي اقتصادي حفاظت است. (11) مرمت پيش از آن که حرف باشد ترضيه ي روح و طلب رضاي خداوند ا ست و مرمت پيش از آن که نبوغ بخواهد شناخت مي خواهد، بردباري و وجدان مي خواهد نه هيجان، شرافت مي خواهد نه تحصيل منفعت، و تواضع مي خواهد که منيت براي اين کار آفت است. (12)
خدا را بي نهايت سپاس مي گويم که مرا به راهي که دوست داشت هدايتم کرد. (13)

خلاصه ي سوابق کاري دکتر باقر آيت ا... زاده شيرازي: (14)
 

1342-1343 (1963-1964م): کارشناس معماري اداره کل ساختمان (سازمان برنامه و بودجه)
1345-1386 (1966-2007م): کارشناس علمي حفاظت ومرمت بناها و محوطه هاي تاريخي - فرهنگي ICOMOS
1346 (1967م.): شروع پژوهش در تاريخ معماري و شهرسازي ايران - بازگشت به ميهن
- عضو شوراي حفاظت آثار باستاني اصفهان
- مؤسس، کارشناس و رييس دفتر فني سازمان ملي حفاظت آثار باستاني در استان اصفهان.
- مدير تربيت نيروي انساني ماهر فني - تخصصي در زمينه هاي متفاوت مطالعه، مرمت و احياي آثار و بناهاي تاريخي در کنار کارهاي اجرايي براي تمام استادکاران مرمت.
1346-1358 (1967-1979): مسوؤل پروژه هاي مطالعاتي، تهيه ي طرح هاي مرمت، احيا و اجرا در اصفهان شامل:
بازارچه بلند، چهارسوق و مسجد ساروتقي، ميدان نقش جهان، بازار مسگرها، مسجد امام (مسجد شاه)، مسجد شيخ لطف ا...، مسجد جامع (شروع مرمت در اثر بمباران هوايي در زمان جنگ)، پل ا... وردي خان (سي و سه پل)، پل خواجوي، پل شهرستان، پل مارنان، پل جويي، خانه هاي تاريخي سوکياسيان، مارتا پيترز، داويد، حقيقي، اميني، بخردي، سرهنگ وثيق، قزويني ها، شيخ الاسلام يدالهي و امام جمع در اصفهان، بناي توحيد خانه، رکيب خانه، تالار اشرف، حمام خسرو آقا، مجموعه ي علي قلي آقا، منارجنبان، درب امام، آتشگاه، بازار نجارها، مدرسه چهارباغ اصفهان، امامزاده احمد، مسجد حکيم، مسجد علي، هارونيه، مدرسه ي درب کوشک، مدرسه ي ملاعبدا...، مدرسه ي نيم آورد، بقعه ي الراشد يا ...، بقعه ي بابا رکن الدين، بقعه ي آقا حسين خوانساري، بقعه ي شيخ ابومسعود، مسجد جامع نايين، خانه ي پيرنيا در نايين، مسجد جامع بافران نايين، مسجد بابا عبدا... نايين، بازار نايين، مسجدو حسينه ي کلوان در نايين، مسجد محموديه ي نايين، مسجد سر کوچه ي نايين، مسجد جامع اردستان، مسجد خسرو اردستان، مسجد امام حسن اردستان، بازار زواره، مسجد جامع زواره، مسجد جامع و خانقاه و مسجد پردله، مسجد جامع گلپايگان، بقعه ي هفده تنان گلپايگان، مسجد جامع پوده، مسجد جامع هفتشويه، مسجد جامع ميمه، امامزاده اسحاق هرند، بقعه ي شاهزاده ابن الفتوح وانشان گلپايگان، کاروان سراي مهيار، کاروان سراي انوشيروان، مناره سين، مسجد جامع و کاروان سراي برسيان، مسجد و امامزاده شاه کرم و تکيه وآرامگاه ملامحسن فيض کاشاني در کاشان، شبستان غربي مسجد ميرعماد کاشان، مسجد جامع پرزله و حاجت گاه ابيانه، تعمير درب بزرگ حسينيه ي کوچک گذر اصلي ابيانه، تعمير و بهسازي مجموعه اي تاريخي و زنده ي ابيانه (به وسعت يک روستا)، تهيه ي طرح آرامگاه کمال الدين اسماعيل، ... .
1346-1381 (1967-2002م) مطالعه، تهيه و اجراي بيش از دويست پروژه مرمت بناهاي تاريخي در ايران
آذربايجان شرقي (مسجد کبود و حريم آن - 1369- پل هاي چاي کنار، خانه ي مشروطه، مسجد جزيره، باغ موزه ي کمال الدين بهزاد، باغ موزه ي کمال حجندي، مقبره و مدرسه و مسجد سيد حمزه تبريز، مسجد شهرک سليمي، پل دختر ميانه، مجموعه ي حسن پادشاه تبريز، تهيه ي طرح محوطه و آرامگاه کمال بهزاد و کمال خجندي تبريز)، آرامگاه خواجه نظام الملک، عمارت ناصرالدين شاهي شهرستانک، مسجد جامع يزد، ساماندهي ميدان ميرچخماق يزد، عمارت مسعوديه تهران، مدرسه علوم ديني و مقبره ي شيخ حيدر مشکين شهر، خانه ي رييس علي دلواري، ساماندهي تپه ي جمعه و مسجد اردبيل، گنبد جنت سراي اردبيل، مسجد سليمان شاه اردبيل، طرح گسترش موزه ي اروميه، دير گلچين، کاروان سرا قصر بهرام، کاروان سرا عين الرشيد، مسجد امام حسن قم، مدرسه ي جهانگيرخان قم، ساماندهي موزه ي ملي ايران، همکاري در اجراي طرح گنجينه و توسعه ي موزه ي آبگينه تهران و ...
1347 (1968 م.): ارائه ي مقاله «مراکز شهرهاي تاريخي ايران» در گردهمايي احياي مراکز شهرهاي تاريخي در تونس از سوي ايکوموس
1349-1374 (1970-1995م.): بنيان گذار و طراح پروژه ي احياي دولت خانه ي صفويه در اصفهان و پي گيري تا مراحل اجرايي
1350-1357 (1971-1979م.): عضو شوراي هماهنگي امور عمراني شهر اصفهان
1350 (1971م.): مطالعه و تهيه ي طرح روان بخشي بازار اصفهان (رساله ي دکتري) و کسب درجه ي عالي از دانشکده ي معماري رم.
1352 (1973م.): کارشناس مدعو يونسکو در کميته ي تخصصي ميراث فرهنگي
1353 (1974م.): ارائه ي مقاله ي «اصفهان نو و اصفهان کهنه» در گردهمايي اصفهان شناسي دانشگاه هاروارد.
1354 (1975م): عضو هيأت نمايندگي ايران در کنفرانس عمومي يونسکو
ارائه ي گزارش علمي در ارتباط با سه شهر اسلامي اندونزي: دماک، کدوس، چريبون از طرف سازمان علمي فرهنگي يونسکو.
1355 (1976م). برگزاري نمايشگاه معرفي شهر تاريخي اصفهان در موزه ي بريتانيا - به مناسبت جشنواره ي جهان اسلام
- تهيه ي کتابچه ي «اصفهان شهرنور» به زبان انگليسي جهت ارائه در جشنواره ي جهان اسلام.
1355 (1976م): ايفاي سهم در تشکيل نخستين دانشکده ي مرمت در کشور
به همت دکتر شيرازي موفقيتي پراهميت در زمينه ي حفاظت فعال از بناهاي تاريخي به دست آمد. توافقي بين يک سازمان تحقيقاتي (دانشگاه فارابي) و يک سازمان اجرايي (سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران) به وجود آمد که در نهايت در مهرماه سال 56 در خانه داويد دانشگاه فارابي پرديس اصفهان در دوزمينه ي آموزش مرمت آثار، بناها و مکان هاي تاريخي و پژوهش معماري و در رشته هاي فوق ليسانس معماري (تعميرات معماري و تعميرات آثارهنري)، باستان شناسي و هنر شروع به کار نمود. (15)
1356-1386 (1977-2005م.): تدريس در زمينه هاي مختلف معماري، شهرسازي و مرمت در دانشگاه هاي دولتي (و آزاد).
1358 (1980م.): طراح سئوالات کنکورهاي اعزام دانشجو، دوره هاي کارشناسي ارشد و دوره ي دکترا.
- شرکت در تدوين برنامه ي آموزشي دانشگاه در گروه هنر، معماري، شهرسازي و مرمت.
1358-1362 (1980-1984م.): مديريت و هدايت پروژه ي مطالعاتي و روان بخشي محله ي عودلاجان
- مديريت و هدايت پروژه ي مطالعاتي و روان بخشي بازار تهران
1358-1366 (1980-1988م.): رييس سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران و عضو شوراي فني سازمان
- مديرکل (و سرپرست) اداره ي کل حفاظت بناهاي تاريخي و آثار باستاني ايران (در سال 1362 به دفترآثار تاريخي تغيير نام يافت).
1359 (1980م.): دريافت جايزه ي بين المللي بنياد آقاخان براي مرمت بناهاي تاريخي اصفهان
همکاري علمي و اجرايي مشترک با هيأت کارشناسي ايتاليايي ايزمئو (16) در امور مربوط به مطالعه و مرمت بناهاي تاريخي کاخ عالي قاپو، هشت بهشت، چهل ستون، مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع برسيان و پيربکران در فاصله ي 1346 تا 1357 و دريافت جايزه ي مشترک به خاطر توفيق در ارائه ي مطلوب ترين شکل کار و تربيت نيروي انساني. (17)
359-1385 (1981 - 2004 م): مؤسس و مدير مسئول مجله ي تخصصي و علمي ترويجي «اثر»
نخستين شماره ي مجله ي اثر با جستاري از زنده ياد استاد کريم پيرنيا در بهار 1359 چاپ گرديد و در سال هاي 63، 62 و 66 به علت شرايط جنگ تحميلي امکان انتشار نيافت. (18).
مجله در تمام عمر نسبتاً طولاني خود در حدود 334 مقاله ي پربار، به روز و مستند در زمينه ي باستان شناسي، معماري و هنرهاي وابسته و کتيبه شناسي منتشر کرد. (19) تا اين که در سال 1378 از سوي وزارت فرهنگ و آموزش عالي درجه ي علمي - ترويجي به آن عطا شد. (20)
سرانجام پس از 27 سال به پاسداشت روح و جاني که دکتر در چاپ صفحه صفحه ي اين اثرهاي جاودانه گذاشت، ضميمه ي شماره 42 و 43 اثر به ميراث فکري زنده ياد استاد باقر شيرازي (پاييز 86) اختصاص داده شد و مقالات او تجديد چاپ گرديد. شايد اين نسل تازه خبر گيرد: يکي بود بي شعار و بي منت، فارغ ازغم نان و خوف سياست که بي ريا به مردمش خدمت مي کرد. او بيش ازآن که خود بنويسد زمينه را براي نوشتن پژوهش هاي ديگر محققان و دانشمندان فراهم کرد. (21)
1362 (1983): تدريس در دوره ي کارشناسي ارشد معماري دانشگاه شهيد بهشتي
1362- 1366 (1983- 1987): عضو کميته ي فني شوراي عالي شهرسازي ايران
1363 (1984): عضو هيأت نمايندگي ايران در اجلاس عمومي کميته ي ميراث فرهنگي و طبيعي جهان
1364- 1367 (1985-1988): ايفاي نقش در تشکيل سازمان ميراث فرهنگي کشور
- دکتر مي گفت: «کارمند باشيد يا کارگر، تاجر باشيد يا دانشجو، هر کسي در هر لباسي هستيد فقط بايد صفت ايراني بودن در شما متجلي باشد.» (22)
اقدامات او هر کدام يک الگوي عملي از حفاظت و مرمت آثار فرهنگي ايران بود. او زماني اين فعاليت ها را آغاز کرد که انجام آن ها ساده نبود و مشکلات و محدوديت هاي بسياري در اين زمينه وجود داشت. روزگاري با گسترش ابعاد پژوهشي و حفاظت ميراث فرهنگي و طبيعي کشور در وزارت فرهنگ نياز به تشکيل يک ساختار قانوني همراه با حمايت مجلس، حس شد که بدون تلاش هاي فراوان دکتر شيرازي تلفيق سازمان هاي موجود امکان پذير نبود و بر اساس همان تلاش ها، ميراث فرهنگي به يک جريان تبديل شد که در نهايت در 1367 شکل گرفت (23) تا بتواند بستر کارآمدي براي رشد و ارتقاي صنعت گردشگري و جهان گردي و جهت گيري فرهنگي آن ها ايجاد نمايد. او سال ها بر اين نهال چشم دوخت و ترکش نکرد. ايستاد و با همه ي ناملايمات ساخت و بي حرمتي ها را به جان خريد و موجب آبروي ميراث فرهنگي کشورش شد.
1365 (1986م): عضو هيأت داوران مسابقات معماري مصلاي بزرگ تهران
1366- 1373 (1987- 1994م): تهيه ي طرح گسترش مجموعه ي سازمان ميراث فرهنگي کشور
- مشارکت مستقيم در برنامه ريزي، اجرا و نظارت پروژه هاي ايجاد، توسعه و تجهيز و مرمت 45 موزه ي کشور
1366- 1374 (1987- 1995م): عضو کميته ي ارزش يابي مشاغل تخصصي و کارشناسي سازمان ميراث فرهنگي کشور
1366- 1379 (1987- 2000م ): قائم مقام و معاون اجرايي سازمان ميراث فرهنگي کشور
1367- 1374 (1988-1995): عضو شوراي ثبت آثار تاريخي در فهرست آثار ملي
-عضو کميته ي گزينش هيأت علمي دانشگاه ها، گروه هنر شوراي انقلاب فرهنگي
1367- 1377 (1988- 1998م): عضو کميته ي تخصصي شوراي ارزش يابي هنرمندان کشور
1368 (1989م): عضو هيأت نمايندگي ايران در کنفرانس عمومي ايکروم (دو نوبت)
1368- 1373 (1989- 1994م): عضو هيأت تحريريه ي فصل نامه ي ميراث فرهنگي
1369 (1990م): تدريس در دوره هاي آموزشي با همکاري ايکروم - يونسکو
1370- 1385 (1991- 2006م): عضو هيأت تحريريه ي فصل نامه ي موزه ها، صفه، هنرهاي زيبا
1371- 1374 (1992- 1996م): مشارکت مستقيم و برنامه ريزي، هدايت، نظارت و ارزيابي پروژه هاي ويژه ي مطالعاتي ومرمتي شامل:
محور فرهنگي شهر اصفهان، محور فرهنگي شهرشيراز، مجموعه ي آثار هخامنشي فارس، مجموعه ي کاخ گلستان، مجموعه ي کاخ هاي سعد آباد و نياوران، ارگ بم ، کرمان، مجموعه ي سلطانيه، تپه ي همگتانه، تخت سليمان تکاب، معبد کنگاور، باغ فين کاشان، مجموعه آثار شوش، چغازنبيل و هفت تپه.
1371- 1374 (1992- 1995م): عضو شوراي تخصصي شهرداري تهران
1372 (1993م): سرپرست هيأت کارشناسي اعزامي به ارمنستان جهت مطالعه و تهيه ي طرح مرمت و احياي مسجد جامع ايروان
1373 (1994م): تدريس در دوره ي دکتراي معماري دانشکده ي هنرهاي زيبا، دانشگاه تهران
- عضو هيأت داوران مسابقات معماري فرهنگستان هاي ايران و فرهنگسراي رفسنجان
- عضو هيأت داوران مسابقات معماري جايزه ي آبادي
1374 (1995م): عضو هيأت داوران مسابقه ي طراحي بدنه ي چهارباغ اصفهان
- عضو هيأت داوران مسابقه ي معماري کتابخانه ي ملي ايران
1374 و 1378 و 1385: دبير اولين، دومين و سومين کنگره ي تاريخ معماري و شهرسازي ايران درارگ بم کرمان
دکتر شيرازي با اعتقاد به اين که حرکتش مورد حمايت تعداد زيادي از اهالي اين حرفه قرار مي گيرد، تصميم گرفت خارج از تهران در نقطه اي غريب ولي شايسته، اين کنگره را برگزار نمايد. ارگ بم محليست براي دوست داران معماري ايران که همه ي آن از فضا، مصالح و ساختار گرفته تا محيط زندگي اش مردمي است، نه فرمايشي. (24) در نهايت به همت سازمان ميراث فرهنگي و شش مؤسسه و مرکز علمي - پژوهشي کشور، کنگره ي تاريخ معماري و شهرسازي ايران با شرط اوليه ي توليد دانش فني و بومي و لزوم مطالعات علمي و کارشناسانه در بافت هاي فرهنگي - تاريخي به عنوان منابع مستند ميراث تشکيل گرديد (25) و با هدف توسعه ي فرهنگ و تاريخ کشور در تمام عرصه هاي جغرافياي تاريخي ايران تا سومين دوره در سال 1385 پيش رفت و در همان جهت کليه ي مقالات برگزيده ي دو کنگره ي اول و دوم در قالب 10 جلد کتاب به همت دکتر شيرازي به چاپ رسيد تا منابعي باشد علمي و تاريخي از دانش بومي ميراث ايران زمين متأسفانه سفر زودهنگام ايشان به ديارباقي مجالي براي ارائه ي مدون مقالات سومين دوره ي کنگره به دوست داران فرهنگ باقي نگذاشت.
1376 (1997م): دبير همايش معماري مسجد
1378 (1999م): تدريس در دانشگاه شهيد باهنر کرمان
1378- 1381 (1999- 2002م): عضو کميته ي معماري و شهرسازي فرهنگستان هنر و قائم مقام گروه معماري فرهنگستان هنر
1379 (2000م): مسؤول پروژه ي مطالعاتي تهيه ي طرح مرمت و احيا و اجراي عمارت مسعوديه (شروع مطالعات و تعميرات 1377)
1379 (2000م): بازنشسته ي نمونه کشوري
1379- 1385 (2000- 2006م): عضو هيأت علمي نيمه وقت دانشگاه آزاد اسلامي مرکز- کارشناسي ارشد مرمت بناها و بافت هاي تاريخي
1379- 1381 (2000- 2002م): موسس و مدير ايکوموس ايران
روزگاري پس از همه ي تلاش هاي دکتر شيرازي براي پايه گذاري اولين ها در ايجاد بستر مناسب مرمت علمي آثار و ابنيه ي تاريخي اصفهان و ايران، دغدغه اش فقدان مؤسسات غير دولتي در اين ارتباط شد.
او مي گفت با گذشت بيش از هشتاد سال از فعاليت هاي پژوهشي، حفاظتي انجام يافته در زمينه هاي مرتبط بناها و محوطه ها هنوز مقررات و آيين نامه هاي ملي مبتني بر اصول مقبول بين المللي در کشورمان تدوين نگرديده است گرچه حضور روز افزون فارغ التحصيلان معماري و حفاظت مرمت بناها، بافت ها و آثار تاريخي در صحنه ي کارنويد حرکتي گسترده و بالنده در بسترهاي تحقيقاتي، علمي، فني و حرفه اي مرمت را فراهم مي آورد. (26)
ضرورت فعال شدن هر چه بيش تر کميته ي ملي ايکوموس ايران به عنوان بازوي مشاور تخصصي غير دولتي در اين رشته به صورت محسوس، نمايان شد و اين بار نيز دکتر شيرازي پايه گذار مؤسسه ي فرهنگي ايکوموس ايران گرديد.
1379- 1386 (2000- 2006م): دريافت تقديرنامه از وزارت مسکن و شهرسازي، بنياد ايران شناسي، فرهنگستان هنر، همايش اخلاق و نيايش درآيينه هنر و پژوهش و ... .
1380 (2001م): کارشناس مدعو ايکومو سيونسکو جهت ثبت شهر تاريخي سمرقند ازبکستان در فهرست جهاني
- ترجمه ي کتاب معماري اسلامي (پروفسور هيلن براند)
- عضو افتخاري آکادمي معماري کشورهاي شرقي
- عضو کميته ي راه بردي پژوهش و حفاظت ارگ تاريخي بم و قلعه ي الموت
- عضو کميته ي ملي يونسکو
- عضو کميته ي ملي ميراث فرهنگي و طبيعي
1380 (2001م): دريافت نشان چهره ي ماندگار در رشته ي معماري از سوي فرهنگستان ايران
1382 (2002 م): برنده ي جايزه ي تشويقي کتاب سال ايران (ترجمه ي کتاب معماري اسلامي (پروفسور هيلن براند)
1382 (2002م): بازنشسته ي برگزيده ي ملي از سوي رياست جمهوري ايران
1382 (2003م): خادم برگزيده ي ميراث فرهنگي از سوي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي
1382 (2003م): استاد برگزيده ي دانشگاه آزاد اسلامي
1383 (2004م): دريافت لوح تقدير از سوي انجمن صنفي معماران اصفهان، ...
- ترجمه ي کتاب «راهنماي ميراي فرهنگي در مناطق زلزله خيز اثر سربرنارد فيلدن با همکاري اکرم بحرالعلومي»
1384 (2005م): تشکيل گروه مطالعه براي تهيه ي منشور ايراني مرمت آثار تاريخي و حفاظت از ميراث معماري
باقر آيت ا... زاده شيرازي در سال 1384 (2005) گروه مطالعاتي براي تدوين منشور ملي حفاظت از ميراث فرهنگي تشکيل داد تا بتواند طرحي استوار بر پايه ي تحقيقاتي موشکفانه و بنيادي با امکان تفکري جديد درباره ي مفهوم ميراث فراهم آورد. دکتر شيرازي پيش نويس آن را براي دفتر يونسکو ارسال نمود (27) و قراردادي در اين خصوص شکل گرفت. اين منشور براساس سطح بندي آثار تاريخي در جهت بهره برداري مطلوب تر از منابع و امکانات محدود سازمان در راستاي مستند سازي، حفاظت باغ هاي تاريخي، توجه به ميراث معنوي و طبيعي، حفاظت از آثار منقول و حفاظت از اشياي تاريخي تدوين شد.
صد افسوس در تاريخ پايان قرارداد يونسکو و تحويل متن - مهرماه 1386- (28) دکتر شيرازي ديگر در ميان ما نبود تا منشوري که چندين سال برايش تلاش کرد را ببيند.

با نهايت تأسف سرانجام اين که ...
 

او به حق انساني بود از جنس زمين و از روح بزرگ خداوند.
بي شک هنوز به دکتر مديونم که نتوانستم تمامي فعاليت هايش را دراين صفحات جاي بدهم. فقط مي خواستم بگويم او ايراني بود و سعي مي کرد همگام با تاريخ همچنان در جهت ارتقاي فرهنگي تاريخي ايران ما بکوشد. نشان پيش کسوت برگزيده ي ملي را دريافت کرد چرا که همه ي تاريخ حفظ شده در سازمان ميراث فرهنگي يک صدا نام او را به زبان مي آورند. دراين دو سال، پس از عروجش، بسيار خوانديم و شنيديم که او در خانواده ي روحاني بزرگ شد و با بزرگان معماري ايران زيست و آموخت ايراني بودن هنراست و حفظ ايران، حفظ قسمتي از تاريخ بشريت است، حال مگر ما شاگردان بزرگي چون او نبوده ايم و مگر در ايران اسلامي بزرگ نشديم پس چه شد که ديگر صداي قدم هاي چون اويي در جاي جاي ميراث فرهنگي مان نمي شنويم. بخش عمده اي از فعاليت هاي حرفه اي و اجرايي دکتر شيرازي حول آثار و محوطه هاي فرهنگي تاريخي استان اصفهان متمرکز بود و در راستاي شکل دهي به مجموعه ي فرهنگي - تاريخي دولت خانه ي صفويه نقش کليدي و مهمي را ايفا کرد. به گفته ي ايشان اين شهر در طول تاريخ دوره هاي سختي پشت سر گذاشته و از همه ي آن ها با سربلندي عبور کرده است. آيا اين دوره از عبور افغان ها، مشروطيت، غروب قاجار، ورود انقلاب صنعتي، نابساماني هاي جنگ جهاني اول و دوم سخت تر است؟ پس چه دارد بر سر شهر موزه ي اصفهان مي آيد؟ چه کم شده از هنر، ذوق، فرهنگ و غيرت ايراني؟
ايشان زماني سُکان ميراث فرهنگي را به دست گرفت که مديريت وظيفه اي بس سنگين بود مخصوصاً در نصف جهان، ولي با دانش آکادميک و تجربيات دوره هاي تخصصي تحصيلي شان که در ساير کشورها تا آن جا که توانست اين ثروت هاي فرهنگي - تاريخي را حفظ نمود.
سال 1351 در آموزشگاه مرمت توانست کارگران ماهر در رشته هاي سنتي آيينه کاري، گچ بري، آجرچيني، نجاري طاق زني و ... تربيت کند که متأسفانه پس از انقلاب تعطيل شد و حاصل آن استادکاراني شد که هنوز در مرمت بناهاي تاريخي کار مي کنند. دکتر نمي گذاشت استاد کاران با تجربه بازنشسته شوند و مي گفت: "بيايند و شاگرد تربيت کنند."
در کاوش هاي باستان شناسي حضوري فعال داشت تا اين که بتواند پژوهش درخصوص ارزش هاي بي همتاي اين خاک، که هر يک شناسنامه اي فرهنگي در حوزه ي اقليمي بستر خود دارند و قرن ها سکوت کرده اند را با مشارکتي فعال آغاز کند.
حفظ آثار و شواهد به عنوان يکي از اصول حفاظت و مرمت علمي در مسئوليت هاي اجرايي ايشان مشهود بود و به همه ي استادکاران سنتي گوشزد مي کرد و آن ها را با علم مرمت آشنا مي ساخت. در اجرا، حتي تا سن 70 سالگي، پابه پاي مرمت گران جوان به بناهاي تاريخي سر مي زد و در خصوص مرمت آن ها بهترين و کامل ترين نظريات را ارائه داد.
علاوه بر اجرا، در مستندسازي شايسته ي اين فعاليت ها نقش به سزايي داشت و شخصاً مسئوليت انتشاراين يافته هاي علمي را در مجله اثر بر عهده مي گرفت. اعتقاد داشت مرمت گر بايد طوري عمل کند که کار او تاريخ را به بيان آورد و تداوم و استمرار بخشد و اين که مرمت گر امانت داري پرهيزگار است.
در يونسکو، سازمان ايکوموس و هر کنگره اي در جهان حاضر مي شد و در معرفي اصفهان و ايران و تاريخ اين کشور نهايت تلاش خود را به کار مي گرفت. به موقعيت علمي خود در ايران و جهان در حوزه ي تاريخ معماري ايران به خوبي آگاه بود و حفظ شأن اين موقعيت را براي خود و ايران وظيفه مي شمرد.
آيا هنگامي که دکتر باقر آيت ا... زاده شيرازي مي گفت مخازن علوم و فرهنگ مان را ريشه اي احيا کنيم و بشناسيم مگر مي شد غير از اين ها عمل کرد؟
و خلاصه اين که تاريخ اين مرز و بوم همه دلواپسي دکتر بود و براي يادگاري هاي آن با قلب نگرانش راهي دورترين مکان ها و دورترين بناها مي شد تا مرحمي باشد بر روي زخم يادگاري هاي تاريخ بکشد.

پي نوشت ها :
 

1- اين مقاله بخشي از پايان نامه ي کارشناسي ارشد تحت عنوان «مرکز پژوهشي معماري و شهرسازي اصفهان - بازخاطره آفريني دکتر باقر آيت ا... زاده شيرازي» به راهنمايي دکتر سياوش تيموري و دکتر عبدا... جبل عاملي در دانشگاه آزاد اسلامي واحد خوراسگان اصفهان مي باشد.
2- دانشجوي کارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسلامي واحد خوراسگان اصفهان .
minaroohollahi@Gmail.com
3- آيت ا... زاده شيرازي، 1382.
4- آيت ا... زاده شيرازي، 1374.
5- آيت ا.. زاده شيرازي، 1385.
6- گفتگوي خبري دکتر عبدا..و نصري و دکتر باقر آيت ا... زاده شيرازي، 1383.
7- هاديان، 1386.
8- همان، 1386.
9- آيت ا... زاده شيرازي، مراسم تجليل از دکتر شيرازي به پاس چهل سال فعاليت علمي، فرهنگي در حوزه ي ميراث فرهنگي کشور در دانشگاه هنر اصفهان، 1386.
10- درويش، 1386.
11- هاديان، 1386.
12- آيت ا.. زاده شيرازي، 1386.
13- وصيت نامه دکتر باقر آيت ا.. زاده شيرازي، 20 آبان 1379.
14- اطلاعات جمع آوري شده بر اساس رزومه و مصاحبه هاي شخصي دکتر شيرازي و مستندات مندرج در سازمان ميراث فرهنگي، پژوهشکده ي حفاظت و مرمت اشيا تاريخي - فرهنگي و تزيينات وابسته ي معماري، سازمان ايکوموس ايران و دفتر مجله علمي - ترويجي اثر مي باشد.
15- آيت ا... زاده شيرازي، زماني، 1386.
16- مؤسسه ي شرق شناسي ايتاليا ISMEO (Italian instiute for middle east and far east)
17- آيت ا... زاده شيرازي، زماني، 1356.
18- هاديان، 1386.
19- حجت، 1386.
20- آيت ا... زاده شيرازي، 1386.
21- نيساني، ص 5، 1386.
22- رياحي، 1388.
23- حجت، 1386.
24- آيت ا... زاده شيرازي، 1378.
25- حجت، 1386.
26- هاديان، 1386.
27- November 2007, Jukilehto
28- هفته نامه ي خبري - تحليلي پارسه، ششم مرداد 1386.
 

منابع:
1- آيت ا... زاده شيرازي، باقر. اخلاق در مرمت، فرهنگستان هنر، شماره 57، شهريور 86.
2- آيت ا... زاده شيرازي، باقر. ايران و جهان اسلام از نگاه اصفهان در شهر موزه ي نقش جهان، فصل نامه ي اثر، شماره 35، صص 22-3، بهار 1382.
3- آيت ا... زاده شيرازي، باقر. خلاصه ي سوابق کاري سال هاي 1335-1374، پژوهشکده ي حفاظت و مرمت آثار تاريخي - فرهنگي.
4- آيت ا... زاده شيرازي، باقر. شرح تحصيلات و فعاليت ها از سال 1335-1385، پژوهشکده ي حفاظت و مرمت آثار تاريخي - فرهنگي.
5- آيت ا... زاده شيرازي، باقر. زماني، داريوش. گزارش تعميرات خانه هاي قديمي: داويد، حقيقي، سوکاس، آرشيو سازمان ميراث فرهنگي اصفهان، اسفند 1356.
6- آيت ا... زاده شيرازي، محمد رضا. زندگي نامه ي دکتر باقر آيت ا... زاده شيرازي، فصل نامه ي خبري و آموزشي مرمت، شماره 19، پاييز 86.
7- بلوچستاني، مهشاد. گزارش تجليل از استاد در دانشگاه هنر اصفهان، بهار 1386.
8- درويش، محمود. يادي از دکتر شيرازي، ماهنامه ي فني - تخصصي دانش نما، شماره ي 148-150، ص 75، تير - شهريور 1386.
9- رحيمي، طاهره. گفت و گوي جمعي درباره ي زنده ياد دکتر آيت ا... زاده شيرازي، فرهنگستان هنر، شماره ي 57، شهريور 86.
10- قيومي بيدهندي، مهرداد. ذکر سيد باقر شيرازي، فرهنگستان هنر، شماره 57، شهريور 86.
11- هاديان دهکردي، منيژه. متن گفت و گو دکتر عبدا... نصري با دکتر باقر آيت ا... زاده شيرازي در برنامه ي «ديدار با فرزانگان»، فرهنگستان هنر، شماره 57، شهريور 1386.
12- هاديان دهکردي، منيژه. گزارش هشتمين همايش دو سالانه ي حفاظت و مرمت اشيا تاريخي - فرهنگي و تزيينات وابسته، پژوهشکده ي حفاظت و مرمت آثار تاريخي - فرهنگي.
13- رياحي، عظيمه. گام هاي بلند، حيات بخش يادگاري هاي تاريخ، خبرگزاري ميراث فرهنگي، 1388
14- يوکيلهتو، يوکا. شيرازي، دوست و همکار، ترجمه ي : مژده مومن زاده، فصل نامه ي خبري و آموزشي مرمت، شماره ي 19، پاييز 86.
15- هفته نامه ي خبري - تحليلي پارسه، شماره ي 100، سال سوم، ششم مرداد 1386.
16- www.ICCROM.com
17- www.Chn.ir
18- www.Chn.ir

 

منبع: نشريه دانش نما، شماره 176-178