گفتگو با علي اكبر رئوف درباره ویژگیهای شهید دکتر پاک نژاد
درآمد
حاج علي اكبر رئوف، يكي از فعالان عرصه عملكردهاي استان يزد است كه از دوستان و همراهان شهيد دكتر پاك نژاد به شمار مي آيند. وي، با طرح نقطه نظرهاي مختلف خود و نيز بيان خاطرات متعددي از همراهي و همكاري هاي سياسي و اجتماعي، نشان مي دهد كه دكترپاك نژاد همزمان با پيشبرد بعد علمي خود، ابعاد مختلف ديگري مانند جنبه هاي مذهبي، مردم دوستي، فعاليتهاي اجتماعي و سياسي را نيز در روح و جانش تقويت مي كرد، تا جايي كه جمع اين خصوصيات و ويژگيها، شخصيت ايشان را سرآمد و زبان زد آحاد مختلف مردم كرده بود. رئوف كه از سالهاي نخستين دهه سي با شهيد پاك نژاد آشنايي و رفاقت داشته است، شغل شكوهمند«معلمي» را مهمترين و شايسته ترين شغل شهيد دكتر پاك نژاد مي داند و با توجه به رشته تحصيلي و سال ها طبابت ايشان در ميان مردم يزد، توانايي هاي علمي ، پزشکي ، مذهبي و اجتماعي دکتر پاک نژاد را به منزله تقويت كننده هاي روحيه و استعداد تعليم دهندگي ايشان مي داند. رئوف كه خود از معلمان سخت كوش استان يزد به شمار مي آيد و چندي وظيفه تعليم و تربيت فرزندان شهيد پاك نژاد را بر عهده داشته و سالها نيز عهده دار مديريت آموزش و پرورش استان يزد بوده است، با دليل هايي آشكاروخاطرات آموزنده نشان مي دهد كه چگونه علم ودين، به بهترين نحو ممكن، در وجود شهيد پاك نژاد به تلفيقي خداپسندانه و انسان دوستانه رسيده بود، طوري كه همه فعاليتهاي علمي، اجتماعي و سياسي ايشان، به منزله نشانه هاي آشكاري از ادغام جدايي ناپذيرعلم و مذهب به منصه ظهور مي رسيدندو همه مردم مي توانستند آن جلوه هاي واقعي را در وجود ايشان لمس و احساس كنند.
در آغاز گفت وگو مختصري اززمان و نحوه آشنايي خودتان با دكتر پاك نژاد بگوييد.
من، تقريباً از حدود سال 1330،با آن بزرگوار آشنا شدم. از سال 1334 به بعد هم در ارتباط با موضوع مدرسه و تدريس، ايشان را مي شناختم و با هم رفت وآمد داشتيم.
شهيددكتر پاك نژاد در آن زمان فقط در جامعه تعليمات اسلامي تدريس مي كردند يا اين به مراكز آموزشي ديگري هم مي رفتند؟
شهيد از اولين روز تأمين مدرسه تعليمات، در آنجا حضور داشتند اما بعد از يكسال كه از راه اندازي و آغاز به كار آن مدرسه گذشت، هفته اي يك روز هم با بچه ها صحبت مي كردند.
آيا سخنراني هاي شهيد پاك نژاد، صرفاً زمينه هاي مسائل ديني و مذهبي داشت يا تلفيقي از مسائل مذهبي و سياسي زمان را در سخنانشان عنوان مي كردند؟
روش بسيارخوبي كه دكترپاك نژاد در سخنراني هايشان داشتند آن بود كه به بچه ها مي گفتند در هرزمينه كه مي خواهند سؤال كنند، در زمينه هاي اجتماعي، سياسي، مذهبي وديني، بعدسؤالها را جمع مي كردند و مي گفتند: «هفته بعد جواب مي دهم.» به نظر من اين روش، روش بسيارخوبي بود كه اگر الان هم در مدارس ما اعمال شود بسياري از ابهامات ذهني دانش آموزان و دانشجويان و سردرگمي هاي آنها بلافاصله برطرف مي شود.
شما تا چه حدي با مراتب علمي، مذهبي و خدمت رساني شهيد پاك نژاد به مردم آشنايي داريد؟
اصولاً افراد وجه اشتراك جسماني و رواني فراواني با يكديگر دارند، اما بعضي از افراد هستندكه نسبت به ديگران و همشهريان شان استثنائاتي دارند. مرحوم شهيد پاك نژاد يكي ازآن جمله افرادي بودند كه نسبت به ديگران، استثنائات فراواني داشتند، از جمله در پزشكي. به موازات افزايش مراتب علمي شان، مراتب مذهبي ايشان هم بالا بود. كمتر كسي پيدا مي شود كه اين دو ويژگي را، همزمان داشته باشد. ايشان در حد قابل توجهي، قدرت پردازش مسائل را دارا بودند. يعني اين طور نبود كه چيزي را تنها در ذهن ذخيره كنند. دكتر پاك نژاد، ابتدا روشهاي پزشكي و داده هاي علمي را در ذهن خود جمع آوري مي كردند و بعد به پردازش و تلفيق آنها مي پرداختند. كتابهايشان حاكي از اين بيان بنده است.
ايشان بسيار عالم و علم دوست بودند- چه علم پزشكي و چه علم ديني. انساني به غايت فرهنگ پروربودند و توجه خاصي داشتند نسبت به افرادي كه در زمينه ي فرهنگ فعاليت مي كردند. شديداً اهل مطالعه بودند و از لحظات شب،سحر، صبح- وقت و بي وقت- براي مطالعه و دانش اندوزي استفاده مي كردند. به اعتقاد من، ايشان زاهد،سالك و عارف بودند و در بسياري موارد، چنان متواضع بودند كه با پيرزني كه حتي سواد هم نداشت طوري صحبت مي كردند كه گويي با يك عالم سخن مي گويند، در كنار آن هم مي دانستند و مي توانستند كه چگونه با مراجع و بالاترين اساتيد دانشگاه بايد صحبت كنند. يك جامعيت بياني، يك تواضع استثنايي و زهد خاصي دروجودشان ديده مي شود. درواقع مي توان گفت كه ايشان وسعت يك شهر يا استاني را داشتند. ايشان مي توانستند در هر اجتماعي و با هرشخصيتي به طرزي ابتكاري مراوده و تبادل افكار كنند، به همين دليل دكترپاك نژاد نزد جميع آحاد مردم شهر يزد از خردسال و نوجوان و دانش آموز و دانشجو گرفته تا افراد روحاني و صاحب منصب هاي بازاري و اداري و دانشگاه و مراجع، از محبوبيت و اعتبار زايدالوصفي برخوردار بودند.
به نظر شما، آيا شهيدپاك نژاد، در طول حيات خود، به منظور روشنگري افكار مردم، نگرش ها و توانايي هاي علمي شان را با زمينه هاي سياسي آن دوران، درهم تلفيق مي كردند؟
شهيد پاك نژاد با آن جامعيتي كه داشتند، درمتن سياست بودند و در آن نوع فعاليت، يد طولاني داشتند- با حضور فعال در نشست ها در مجالس و با بيانشان- آنچه من اطلاع دارم، اين است كه وقتي آيت الله صدوقي، به مشكلات و موانع سياسي برمي خورند، اولين نفري را كه مطلع مي كردند، دكتر پاك نژاد بود. بعد به ايشان مي گفتند كه چه كار كنند، كجا بروند و به چه كساني مراجعه كنند.
همانطور كه مي دانيد، آيت الله صدوقي به لحاظ ديدگاه ها و فعاليتهاي سياسي، علاوه بر سطح شهر و استان، در سطح كشوري هم مطرح بودند، به همين خاطر مسائل را با دكترپاك نژاد در ميان مي گذاشتند، كه ايشان از نظر فكري و علمي جامعيت و ابتكار لازم را داشتند.
آيا حافظه تان ياري مي كند كه درباره حضور و فعاليت سياسي دكتر پاك نژاد خاطره يا مواردي براي ما نقل كنيد؟
به ياد دارم كه تمام سخنراني هايي كه براي بچه ها، ايراد مي كردند، هم به لحاظ مذهبي و هم از جنبه سياسي جهت دار بود. بعضي اوقات هم كه بچه ها، از ايشان درباره احكام و مسائل شرعي و اعتقادي و اخلاقي مي پرسيدند و پاسخ هايشان را ازديدگاه مذهبي- سياسي مي دادند. ايشان در متن سياست به صورت عالمانه اي حضور داشتند. همواره تأکيد داشتند كه شهادت و جهاد، امر بسيار مقدسي است. هم در زمان پيش از انقلاب وهم بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، شهيد پاك نژاد، آنچنان خود را پرورده و آميخته با روح اسلامي و خصوصيات ائمه اطهار(ع) كرده بودند كه هر لحظه آمادگي شهادت را داشتند. مثلاً مي گفتند: وقتي من به جبهه مي روم وبراي جهاد كردن فعاليت مي كنم، بايد هرلحظه، در انتظار شهيد شدن خودم باشم. اين تفكرزنده و دگرگون كننده ي ديني، بسيار مهم وراه گشا است؛ دست آخر هم ديديم كه ايشان با همين تفكر هم به رحمت خدا رفتند. هم نوع نگاه و هم طرز فعاليتهاي سياسي ايشان، عالمانه و مدبرانه بود. من حتي چند مقاله هم درباره ايشان نوشته ام، اما هنوز هم نزد خودم شرمنده ام كه نتوانسته ام ايشان را آنچنان كه بايد وشايد معرفي كنم.
معروف است كه شهيد، از سطح هوشمندي بالايي برخوردار بوده اند، آن گونه كه حتي راههاي سياسي را به طرزي ظريف و همه جانبه انتخاب مي كرده اند.
بله، حتي مي توان گفت ايشان، براي بسياري از بزرگان، به عنوان مرجع بودند، طوري كه وقتي آنان به مشكل برمي خورند، دكترپاك نژاد راه درست را به آنها نشان مي داد.
نقل است كه دكتر پاك نژاد براي تدريس و سخنراني، اغلب به مدرسه تعليمات ديني مي آمدند، موقعيت جغرافيايي اين مدرسه در كجاي يزد واقع بود؟
نزديك محله اميرچخماق، كه البته هنوز هم آن مدرسه دايراست و بچه ها در‌آن حال تحصيلند.
خاطرات و گفته هاي بسياري از بزرگان استان يزد، حاكي از آن است كه دكتر پاك نژاد، علاوه بر اخلاق نيكو و رفتار پسنديده اي كه با مردم داشته اند، در زمينه مراوده و آمد وشد با سردمداران سياسي- طاغوتي آن زمان در شهر يزد نيز فعال بوده اند و حتي الامكان سعي مي کرده اند با هوشياري، از خشونت آنها در رويارويي با مردم بكاهند.
بگذاريد حرف بالاتر ازاين را، من به شما بگويم. ايشان، اگراين كار را مي كردند، كه بدون شك هم انجام داده اند، تنها با اذن مرجع شهر، يعني آيت الله صدوقي، بوده است. اعمال، رفتارها و حركتهاي سياسي شهيد پاك نژاد، به هيچ وجه خودسرانه بدون هماهنگي با شهيد صدوقي نبوده است كه بعد مثلاً بيايند ونتيجه را اعلام كنند. ايشان از مردم حمايت مي كردند و حامي همه بودند. محال بود فردي، كاري يا مشكلي كه داشته، براي رفع گرفتاري خود، نزد ايشان رفته باشد بي نتيجه برگشته باشد، حتي اگر لازم بود، با وزارت خانه مربوطه هم صحبت مي كردند. رفتار ايشان در اين مورد و در موارد ديگر با پيرمرد وپيرزن و دانشجو و دهاتي و شهري، همه يكسان بود ايشان در همه حال، براساس سيرت بزرگان و دستورات معصومين (ع)، با ديگران رفتار مي كردند.
آيا در آن زمان، افراد ديگري هم در يزد بودند که به لحاظ همفكري و مشاوره با شهيدصدوقي، كه هم تراز و همكار دكتر پاك نژاد باشند؟ اين پرسش را از اين جهت مطرح كردم كه اگر همچنين افرادي، در آن اوضاع و احوال، حضور هم داشته اند، امروز ديگر، براي مردم چندان آشنا نيستند.
مرحوم شهيد صدوقي در سطح خودشان فعاليت مي كردند و مرحوم شهيد دكتر پاك نژاد هم در سطح خودشان مؤثر بودند. خب، افراد ديگري هم بودند كه در جريانهاي پيش از انقلاب نقش داشتند و بسيار هم تلاش مي كردند، اما اين دو بزرگوار، در سطوح بالاتري، نسبت به بقيه افراد قرار داشتند. اين مسأله را همه مي دانند. من در حال حاضر، حضور ذهن ندارم كه نام هاي آن افراد را به خاطر بياورم، اما آنهايي كه به چشم مي آمدند، همين بزرگواران بودند كه همه آنها را مي شناختند. دانشجوها، طلبه ها و مردم كوچه و بازار همراه دكتر پاك نژاد بودند. ايشان، به هيچ وجه شخصيتي تك بعدي نبودند. ازنظر علمي و مسائل مذهبي و ديني، از جامعيت نسبي برخوردار بودند با اين وجود هميشه خودشان را مقلد مي دانستندو متعبدانه به اصول دين و مسائل شرعي عمل مي كردند. روي هم رفته ايشان انساني بسيار پخته، عالم، زيرك و دانا و هوشيار، دين باور، دلسوز دين و دلسوز اجتماع و مردم بودند. اينها واقعيت هايي است كه ما از ايشان مي دانستيم. وقتي كه مي خواستند نماينده مردم يزد شوند، اطلاعيه هاي زيادي در ارتباط با صلاحيت ايشان داده شد. ايشان در انتخابات، رقيب هايي هم داشتند كه آنها نيز افرادي خوب و صالح بودند. يكبار از ستاد انتخاباتي دكتر پاك نژاد با من تماس گرفتند. به آنجا رفتم، يادم نيست خودشان در آنجا تشريف داشتند يا نه، من براي همكاري با ايشان،اعلام آمادگي كردم و گفتم كه مي توانم درباره فعاليت هاي دكتر پاك نژاد اطلاعيه بنويسم. به ياد مي آورم كه ايشان بعدها به من گفتند: «همين اطلاعيه هاي دوستان مرا نماينده كرد.» من هم گفتم:«اين لياقت و شخصيت مذهبي و مردمي شما بود كه باعث شد به اين جايگاه برسيد.»
آيا از شهادت وتشييع جنازه ايشان خاطره اي داريد؟چه طور خبرشهادتشان را شنيديد؟
من وقتي آن خبر را شنيدم، باور نكردم، در عين حال كه نسبت به صحت خبر ترديد داشتم، ديگر هيچ نفهميدم، بعد هم ما و همه مردم، زار زار گريه كرديم و حالت اضطراب ما توصيف ناپذير بود، طوري كه با خودمان و به همديگر مي گفتيم كه انقلاب اسلامي و حكومت ديني ديگر تمام شد، ولي وقتي پيام امام را شنيدم، روحيه و قلب مان تقويت شد. امام، واقعاً سكان كشتي انقلاب را در دست داشتند و به موقع به همه روحيه مي دادند.
منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 46
