ستاره هاي دوتايي تيزپا
نويسنده:کلي بيتي
ترجمه:الهام شعباني
ترجمه:الهام شعباني
با سريع ترين دوتايي عالم آشنا شويد:HM-خرچنگ.هيچ منظومه ي دوتايي شناخته شده ي ديگري، دوره ي تناوبي به اين کوتاهي ندارد.
دانش آموزان من در دبيرستان احتمالاً خسته شده اند.بس که از من شنيدند که با بررسي نور هر ستاره چقدر اطلاعات به دست مي آوريم، به ويژه زماني که رصدها در طيف هاي گوناگون انجام بگيرند.خوب، باز هم بايد بشنوند زيرا مي خواهم داستان شگفت انگيز ستاره يHM–خرچنگ را تعريف کنم.
ستاره يHM –خرچنگ، از قدر بصري 21، حتي براي اخترشناسان هم تا سال 1999/1378 ناشناخته بود.زماني که رصدخانه ي فضايي روست در مدار بود، توانست چشمه ي پرتو ايکسي را کشف کند که هر5/4 دقيقه يکبار روشن و سپس کم نور مي شد.معمولاً چنين فرستنده ي منفردي از پرتو ايکس، «دوتايي برهم کنشي» بود ن خودش را فرياد مي زند.دوتايي برهم کنشي شامل نوعي از ستاره هاي رو به زوال، کوتوله ي سفيد يا ستاره ي نوتروني، است که ماده را از همد م بداقبال خود مي بلعد.جريان ماده ي خروجي با شدت به سطح کوتوله ي سفيد يا ستاره ي نوتروني (يا به قرص اطراف آن)برخورد مي کند؛ آن قدر شديد که پرتو ايکس توليد مي شود.
هيچ منظومه ي دوتايي شناخته شده ي ديگري، دوره ي تناوبي به اين کوتاهي ندارد (نزديک ترين رقيب اين دوتايي، ستاره ي 407 Vروباهک با دوره ي تناوب 9/5 دقيقه است).ظاهراً رصدهاي جديد اين نظر را اثبات مي کنند که دو ستاره ي منظومه ي HM- خرچنگ در حقيقت با آهنگ پرشتاب 5/4 دقيقه اي به يکديگر قفل شده اند.گروهي جهاني از اخترشناسان سال گذشته با استفاده از تلسکوپ کک 1 در موناکي هاوايي طيف اين منظومه را تهيه کردند.
در طيف به دست آمده از تلسکوپ کک تابش آبي رنگ حاصل از هليوم خنثاي داغ (که احتمالاً از ستاره ي دهنده ي ماده گسيل مي شود)و هليوم يونيزه شده (از ستاره ي داغ تر و چگال تر که ماده را دريافت مي کند)آشکار شد.جالب اين جاست که اين گسيل ها در جهات مخالف هم دچار انتقال دوپلري مي شوند.زماني که يکي از چشمه ها از ما دور مي شود ديگري به طرف ما حرکت مي کند و برعکس.و همين نشان دهنده ي اين است که اين منظومه يک دوتايي سريع است.البته ستاره ي نوتروني منفرد هم سريع مي چرخد، اما با رصدهاي کک مطابقت ندارد.
براساس محاسبات گروه اخترشناسان، فاصله ي ستاره هاي منظومه HM–خرچنگ از يکديگر فقط 3 برابر قطر زمين است.در واقع آنها خيلي به هم نزديک اند؛ آن قدر نزديک که ستاره ي دهنده ي ماده (کوتوله ي سفيدي با حدود يک چهارم جرم خورشيد)بايد به سبب کشش از سوي همد م سنگين تر (با حدود نصف جرم خورشيد)متورم و منسبط شود.دوبرابر شدن گسيل هليوم يونيزه شده همچنين حاکي از وجود حلقه اي از مواد است که بسيار سريع مي چرخد.اين حلقه، يا به صورت کمربندي بر سطح ستاره ي گيرنده ي ماده يا به صورت قرصي بر فراز آن، اين ستاره را احاطه کرده است.
يکي از موارد باقي مانده يافتن پاسخ براي اين پرسش است که چرا ستاره هاي دو تايي به تدريج سريع و سريع تر مي چرخند.از آن جايي که جرم کل ثابت مي ماند ممکن نيست انتقال جرم، پاسخ آن باشد.همچنين، اين گروه اميدوار است فاصله ي جرم، پاسخ آن باشد.همچنين، اين گروه اميدوار است فاصله ي اين منظومه را به دقت تعيين کند.فعلاً برآورده مي شود که اين منظومه در حدود 16000 سال نوري از ما فاصله داشته باشد.
چرخش تنگاتنگ ستارگان HM-خرچنگ، اين منظومه ي دوتايي را به يکي از چشمه هاي قوي امواج گرانشي در کهکشان تبديل کرده است.اختر فيزيک دانان انرژي هاي بالا در ناسا بر اين باورند که اين جرم احتمالاً انرژي بيشتري به صورت امواج گرانشي گسيل مي کند تا به صورت امواج الکترومغناطيسي.همين موضوع ممکن است موجب از دست رفتن انرژي مداري اين جفت و در نتيجه افزايش سرعت آنها شود.عجيب نيست که اين طرح در صدر فهرست اهداف پيشنهادي سازمان فضايي اروپا براي رصد شدن با آنتن فضايي تداخل سنج ليزري (ليزا)قرار دارد.ليزا ابزاري است متشکل از سه فضاپيماي دور از هم که براي آشکارسازي چشمه هاي امواج گرانشي با بسامد کوتاه طراحي شده اند.
ماهنامه ي نجوم، ارديبهشت 1389
دانش آموزان من در دبيرستان احتمالاً خسته شده اند.بس که از من شنيدند که با بررسي نور هر ستاره چقدر اطلاعات به دست مي آوريم، به ويژه زماني که رصدها در طيف هاي گوناگون انجام بگيرند.خوب، باز هم بايد بشنوند زيرا مي خواهم داستان شگفت انگيز ستاره يHM–خرچنگ را تعريف کنم.
ستاره يHM –خرچنگ، از قدر بصري 21، حتي براي اخترشناسان هم تا سال 1999/1378 ناشناخته بود.زماني که رصدخانه ي فضايي روست در مدار بود، توانست چشمه ي پرتو ايکسي را کشف کند که هر5/4 دقيقه يکبار روشن و سپس کم نور مي شد.معمولاً چنين فرستنده ي منفردي از پرتو ايکس، «دوتايي برهم کنشي» بود ن خودش را فرياد مي زند.دوتايي برهم کنشي شامل نوعي از ستاره هاي رو به زوال، کوتوله ي سفيد يا ستاره ي نوتروني، است که ماده را از همد م بداقبال خود مي بلعد.جريان ماده ي خروجي با شدت به سطح کوتوله ي سفيد يا ستاره ي نوتروني (يا به قرص اطراف آن)برخورد مي کند؛ آن قدر شديد که پرتو ايکس توليد مي شود.
هيچ منظومه ي دوتايي شناخته شده ي ديگري، دوره ي تناوبي به اين کوتاهي ندارد (نزديک ترين رقيب اين دوتايي، ستاره ي 407 Vروباهک با دوره ي تناوب 9/5 دقيقه است).ظاهراً رصدهاي جديد اين نظر را اثبات مي کنند که دو ستاره ي منظومه ي HM- خرچنگ در حقيقت با آهنگ پرشتاب 5/4 دقيقه اي به يکديگر قفل شده اند.گروهي جهاني از اخترشناسان سال گذشته با استفاده از تلسکوپ کک 1 در موناکي هاوايي طيف اين منظومه را تهيه کردند.
در طيف به دست آمده از تلسکوپ کک تابش آبي رنگ حاصل از هليوم خنثاي داغ (که احتمالاً از ستاره ي دهنده ي ماده گسيل مي شود)و هليوم يونيزه شده (از ستاره ي داغ تر و چگال تر که ماده را دريافت مي کند)آشکار شد.جالب اين جاست که اين گسيل ها در جهات مخالف هم دچار انتقال دوپلري مي شوند.زماني که يکي از چشمه ها از ما دور مي شود ديگري به طرف ما حرکت مي کند و برعکس.و همين نشان دهنده ي اين است که اين منظومه يک دوتايي سريع است.البته ستاره ي نوتروني منفرد هم سريع مي چرخد، اما با رصدهاي کک مطابقت ندارد.
براساس محاسبات گروه اخترشناسان، فاصله ي ستاره هاي منظومه HM–خرچنگ از يکديگر فقط 3 برابر قطر زمين است.در واقع آنها خيلي به هم نزديک اند؛ آن قدر نزديک که ستاره ي دهنده ي ماده (کوتوله ي سفيدي با حدود يک چهارم جرم خورشيد)بايد به سبب کشش از سوي همد م سنگين تر (با حدود نصف جرم خورشيد)متورم و منسبط شود.دوبرابر شدن گسيل هليوم يونيزه شده همچنين حاکي از وجود حلقه اي از مواد است که بسيار سريع مي چرخد.اين حلقه، يا به صورت کمربندي بر سطح ستاره ي گيرنده ي ماده يا به صورت قرصي بر فراز آن، اين ستاره را احاطه کرده است.
يکي از موارد باقي مانده يافتن پاسخ براي اين پرسش است که چرا ستاره هاي دو تايي به تدريج سريع و سريع تر مي چرخند.از آن جايي که جرم کل ثابت مي ماند ممکن نيست انتقال جرم، پاسخ آن باشد.همچنين، اين گروه اميدوار است فاصله ي جرم، پاسخ آن باشد.همچنين، اين گروه اميدوار است فاصله ي اين منظومه را به دقت تعيين کند.فعلاً برآورده مي شود که اين منظومه در حدود 16000 سال نوري از ما فاصله داشته باشد.
چرخش تنگاتنگ ستارگان HM-خرچنگ، اين منظومه ي دوتايي را به يکي از چشمه هاي قوي امواج گرانشي در کهکشان تبديل کرده است.اختر فيزيک دانان انرژي هاي بالا در ناسا بر اين باورند که اين جرم احتمالاً انرژي بيشتري به صورت امواج گرانشي گسيل مي کند تا به صورت امواج الکترومغناطيسي.همين موضوع ممکن است موجب از دست رفتن انرژي مداري اين جفت و در نتيجه افزايش سرعت آنها شود.عجيب نيست که اين طرح در صدر فهرست اهداف پيشنهادي سازمان فضايي اروپا براي رصد شدن با آنتن فضايي تداخل سنج ليزري (ليزا)قرار دارد.ليزا ابزاري است متشکل از سه فضاپيماي دور از هم که براي آشکارسازي چشمه هاي امواج گرانشي با بسامد کوتاه طراحي شده اند.
ماهنامه ي نجوم، ارديبهشت 1389
