نمايشگاه نقش هاي مشاغل بر روي سنگ قبر مدفونان قبرستان تخت فولاد اصفهان

هنر حجاري بر سنگ قبر که متاسفانه سال هاست به فراموشي سپرده شده. از جمله هنرهاي مظلومي است که شايد به دليل همسايگي با داستان مرگ، کمتر کسي سري به سراي آن مي زند. قبرستان هاي قديمي در طول سال ها يکي پس از ديگري نابود شده و آنچه هم که باقي مانده، مورد کم لطفي مردم قرار مي گيرند. چه بسا همين نقش هايي که بر سنگ قبرها پهن شده اند، تنها سندهاي تاريخي و توده شناسي باشند که بتواند به ما در شناخت بيشتر فرهنگمان کمک کند.
تخت فولاد يکي از بزرگترين و با اهميت ترين قبرستان هاي ايران (و حتي جهان) از نظر تاريخي، مذهبي و هنري است. حجاري بر سنگ قبر هم يکي از هنرهاي اصلي اين مجموعه است. در قبرستان هاي کوچکتر، زمين هاي اطراف امامزاده ها، کليساها و قبرستان ارامنه اصفهان هم البته اين هنر را مي شود ديد. در ميان نقش هاي بي شمار و متنوع روي سنگ قبرها، تعدادي از نقوش به پيشه ها مربوط است و به نوعي شغل صاحب قبر را اعلام مي کند. ميرسيد علي جناب در کتاب الاصفهان که به سال (1303)خورشيدي چاپ شده است، شغل هايي که در ميان مردم اصفهان محترم بوده را چنين فهرست مي کند: «شاطر نانوا، آهنگر، سلماني، ضرب گير، زورخانه چي، فراش [مامور عدليه يا اداره حکومتي]، خراط، درويش، شاعر، بنا، نعلبند، پالان دوز، پينه دوز، سقا، چيلان گر، [چيلان: آلات و ابزار آهني از قبيل زرفين، حلقه، زنجير، کارد، چاقو]، گارز [رختشور]».
ارنست هولتسر هم که اواخر سال (1863)ميلادي از آلمان به اصفهان آمده و (20)سال در اين شهر زندگي کرده، مي نويسد: «اصفهان به شکرانه موقعيت مناسب جغرافيايي اش در مرکز کشور ايران، در دوران صفوي ترقي شاياني کرده و امروز هم يک شهر تجاري است.»
او شغل هاي ارامنه اصفهان را اين گونه فهرست کرده است: «تاجر، نجار، آهنگر، سنگ تراش، ساعت ساز، زرگر، جواهر ساز، حکاک، کاسب، علاف، کرباس باف، خياط، نانوا، بقال، قصاب، سمسار، سلماني، حمامي يا دلاک، بزاز، صابون ساز، کفاش، آشپز، نوکر، زارع، گله دار».
آنچه حالا و در اين گود (2)صفحه در چرخشي سريع خواهيد ديد، تنها گوشه اي کوچک از نقوش پيشه هايي است که بر سنگ قبرهاي مردم اصفهان آمده است.
*قبرستان ارامنه منطقه اي وسيع است که در آن هنر حجاري بر سنگ قبر به خوبي قابل مشاهده است. بر بيشتر اين سنگ ها، شغل هاي صاحبان سنگ نقش ده و استفاده از نقوش فيگوراتيو انسان در آنها حائز اهميت است. اين آشپز ارمني حدود (126)سال پيش (1883 ميلادي) آشپزخانه را به ديگري سپرده و در اين مکان آرام گرفته است.
*جعبه ابزار حجا محمد حسين دانش پژوه فرزند ميرزا آقا در سال (1354)خورشيدي روي سنگ قبر او جا مانده است. خلاصه اش اينکه يا در آن سراي باقي کار نجاري رونقي ندارد يا اينکه آدمي چيزي جز کارهاي خوب و بدش با خود نمي برد.
*سندان، پتک، انبر و پرگار حاضر، از وسايل حاجي سيد مصطفي دوات گر فرزند اسد عبدالله است. در سال (1357)قمري (حدود (1317)خورشيدي) اين وسايل را به يادگار بر سنگ قبر وي نقش کرده اند. اگر از سر کوي او رد شديد بهتر است به جاي کوبيدن مشک بر سندان، انگشتي بر اين وسيله بگذاريد و فاتحه اي بخوانيد.
*ترکيب بندي سنگ قبر محمد ميوه فروش فرزند سيد فتح الله صلواتي بسيار خاص است؛ شايد چيزي شبيه يک سيني با دو بشقاب، يکي پر از ميوه و ديگري پر از حروف. اين اتفاق هنري در سال (1358)قمري (حدود 1318 خورشيدي) رخ داده است.
*بسياري از شغل ها منشا نام فاميلي مردم شده اند؛ گاهي تا حالا هم اين شهرت ها روي بازماندگان ايشان مانده است. در هر صورت اينجا آرامگاه عباس خباز فرزند مشهدي رجبعلي است که در سال (1366)قمري (حدود 1326 خورشيدي) در گذشته است
*کليساها نيز از مکان هايي بوده که در آن خاکسپاري انجام مي شده است.آهنگر خوش خلق ارمني خفته است و از سال (1625) ميلادي تاکنون به جاي صداي کوبيدن آهن، صداي ناقوس کليساي هوانس را مي شنود.
آرامشش ابدي باد
*شايد کمي فانتزي باشد؛ به هر حال اين قامت استوار دوم مهدي جنگارا فرزند رجبعلي بيدآبادي است که بر سنگ قبرش با شاخه گلي در دست و لبخندي بر لب حجاري شده است. سنگ ديدني اين استوار به هر عابري که وارد تخت فولاد مي شود، با لبخندي سلام نظامي مي دهد.
منبع: همشهري جوان شماره 211