بازخواني عملياتها با رويكرد آسيب شناسي
بي شك حوادث و وقايع هر جنگي در اذ‌هان عمومي آن جامعه و جوامع ديگر نگرش‌‌ها و باز خودرو‌هاي زياد و عميقي مي‌آفريند كه مردم آن جامعه از شنيدن اين حوادث و وقايع برخورد مي‌بالند و در ذهن آنها تغيير نگرش ايجاد مي‌شود.
رشادت‌‌ها و قهرماني‌‌هاي يك ملت را نمي‌توان فراموش كرد هر چند كه آن ملت شكست خورده يا پيروز شده باشند، اين حماسه‌‌ها سينه به سينه براي نسلهاي آينده نقل خواهد شد، اما، سؤال اين است؛ چند در صد وقايع مذكور مورد تحريف قرار خواهند گرفت يا بر اثر گذشت زمان از ذهن‌‌ها محو خواهد گشت؟
بازخواني عملياتها چگونه مي‌تواند اين امر را محقق سازد؟
بازخواني عملياتها يكي از روش‌هايي است كه ما را در نگارش تاريخ 8 سال دفاع مقدس ياري مي‌نمايد. علي رغم اينكه مهمترين مبناي تاريخ نويسي دسترسي به اسناد و مدارك معتبر مي‌باشد ولي متأسفانه به دليل برخي بي توجهي‌‌ها و سهل انگاري‌هاي پس از جنگ، تا كنون در اين زمينه اقدام شايسته‌اي انجام نگرفته است.
از سوي ديگر مهمترين اسناد معتبر دفاع مقدس همان رزمندگان و پديد آورندگان تحولات آن دوره يعني اسناد زنده مي‌باشند كه در زمينه ثبت اطلاعات شفاهي آنان نيز، اقدام جدي صورت نپذيرفته است.
با نگرش به نارسايي‌هاي موجود، محققين و پژوهشگران در زمينه تاريخ اسناد شفاهي و بازخواني عمليا تها، بايد ضرورت وجود منابع و اسناد و مدارك را مد نظر قرار دهند. زيرا بي توجهي به اين امر، نگارش تاريخي غير مستند و پر ابهام را به همراه خواهد داشت به عبارت ديگر غفلت از تخليه ذهني پيشكسوتان دفاع مقدس سبب از دست رفتن اطلاعات و تجربيات آنها مي‌شود كه در آن صورت نه تنها تاريخ نگاشته نخواهد شد، بلكه آيندگان نيز براي ثبت آن ناگزير به حدس و گمان و تحليل ظاهري پديده‌‌ها روي خواهند آورد كه نتيجه آن مشخص است. از اين رو مي‌بايست در يك حركت با شتاب نه شتاب زده، كار پژوهش و تدوين اسناد شفاهي را به صورت صحيح و منطقي آغاز نموده و ادامه داد.
بر خلاف عده‌اي كه مي‌گويند ديگر چيزي در خاطره‌‌ها نمانده، اما مدت زمان زيادي از جنگ نگذشته است و هنوز آمادگي براي ثبت و ضبط درست اين وقايع وجود دارد ليكن ديگر تأمل جايز نيست كه چه بسا در چند سال بعد، منابع اسناد شفاهي ما كه همان رزمندگان و فرماند‌هان دوران جنگ مي‌باشند در ميان ما نباشند.
بازخواني عملياتها به صورت علمي و از روي كالك و نقشه عملياتي نيز يكي از اقداماتي است كه مي‌تواند در محقق ساختن اين امر مثمر ثمر واقع شود.
هر چند نگارندگان اين مقاله اعتقاد دارند، خاطرات پراكنده وصرف جنگ (صرفا به صورت خاطره) نيز بايد حفظ شود، ليكن بر اين باور است كه اگر خاطرات دوران دفاع مقدس با حضور رزمندگان آن دوران در قالب باز خواني‌‌ها جمع‌آوري گردد نسبت به قالبهاي احساسي ديگر مفيد فايده خواهد بود.
باعنايت به اينكه قالبهاي ديگر هم مي‌خواهند فرهنگ دفاع ما را منتقل كنند امابايد توجه داشت كه جوان امروز و آينده با اين خاطرات غريبه است ؛او بايد ابتدا كل را در يابد تا وارد جزء شود و در يابد كه واژه «ما مي‌توانيم» به چه معناست، چگونه مي‌توان از شكست‌ها درس گرفت و در پيروزي‌ها مغرور نشد و در اعتدال حركت نمود
براي ارائه مفهوم جامعي از بازخواني عملياتها وشيوه اجراي صحيح آن رجوع به تاريخچه بازخواني واسناد شفاهي الزامي به نظر مي‌رسد.
تاريخ شفاهي كهن‌ترين شيوه تاريخ نگاري است. انسان‌ها تاريخ خود را از طريق نقل و روايت اشعار و افسانه‌‌هاي منقول به نسلهاي بعدي خود انتقال دادند. كه اين شيوه تاريخ نگاري در ايران و اسلام سابقه بس غني و عميق دارد. تا اينكه بعد از جنگ جهاني دوم موج تازه‌اي از گرايش به تاريخ شفاهي در ميان تاريخ نگاران پديد آمد. كه دليل اصلي آن اختراع ضبط صوت بود .
با توجه به پژوهش‌‌هاي انجام شده در اين محور مشخص مي‌گردد كه تاريخ شفاهي منبع اوليه درباره تجربه شخص است و نقش، مكمل نامه‌‌هاي شخصي و دفترچه‌‌هاي خاطرات را ايفا مي‌كند. بازخواني و تشريح يك رويداد در واقع ثبت و ضبط حادثه مد نظر است كه اين ثبت و ضبط از طريق اسناد و مدارك به جا مانده از آن حادثه امكان پذير خواهد بود. كيفيت و چگونگي اسناد و مدارك به صورت مكتوب، غير مكتوب و اسناد شفاهي مورد بهره برداري قرار مي‌گيرد. ( تاريخ شفاهي)
طبق مطالب عنوان شده، تاريخ شفاهي يكي از مهمترين ابزار‌هاي مطالعه است، خصوصاً اينكه خاطرات تلخ و شيرين و واقعيت‌هاي موجود، جذابيت خاص خود را دارند. از اين ميان، تاريخ شفاهي جنگ تحميلي در بين ديگر مطالب تاريخ شفاهي اهميت ويژه‌اي دارد به لحاظ اينكه بسياري از واقعيت‌‌ها كه فرصت يا امكان بيان آنها نبود، در تاريخ شفاهي جنگ تحميلي وجود دارد.
بازخواني عملياتها نيز يكي از موضوعات مورد بحث در تاريخ شفاهي جنگ مي‌باشد كه مي‌توان به عنوان يك طرح پژوهشي وبا ديد علمي به آن پرداخت.
با عنايت به اينكه هر طرح پژوهشي داراي آسيب‌‌هايي است اين طرح نيز مي‌تواند آسيب‌‌هايي داشته باشد كه در ذيل به تفضيل شرح داده شده است.
1/1 ـ فعال سازي ذهن افرادي كه تاريخ شفاهي را در ذهن دارند اين امر مي‌تواند به طرق مختلف صورت پذيرد:
الف ) بازخواني عملياتها به صورت دسته جمعي با هدف تداعي خاطرات:
با اين روش مي‌توان فراموشي افراد را به حداقل رساند. چون افراد اشتبا‌هات يكديگر راكه در تعريف حادثه‌اي پيش مي‌آيد تصحيح مي‌كنند. با گفتن مطلبي از سوي يك فرد، مطالب ديگري در ذهن افراد ديگر، تداعي مي‌گردد كه در مستند بودن ثبت وقايع بسي مؤثر است.
ب) مطالعه اسناد مكتوب موجود جهت ياد آوري وقايع و حوادث.
ج ) استفاده از صوت، عكس و فيلم‌‌هاي مرتبط با عمليات و واقعه مورد تشريح، جهت باز سازي خاطرات در ذهن افراد.
پ ) تشريح كليات عمليات توسط اساتيد زبده دفاع مقدس:
قبل از اينكه افراد، به بازخواني عمليات بپردازند مي‌توان براي فعال سازي و آماده كردن ذهن افراد كليات عمليات توسط افراد زبده، به آنها شرح داده شود تا آنها بتوانند وارد جزئيات شوند.
2/1 ـ تطبيق جغرافياي عرفي زمان جنگ باجغرافياي نظامي:
باتوجه به اينكه اغلب جغرافياي عرفي زمان جنگ كه رزمندگان بر آن شناخت دارند با جغرافياي نظامي كه در اسناد جنگ ثبت و ضبط گرديده يكي نيست،بهتر است مشخصات و شناسنامه مكان‌هايي كه در آن زمان بين رزمندگان رايج بوده با مشخصاتي كه در كتب نظامي ثبت گرديده تطبيق داده شود.بطور مثال، سه راه شهادت
اغلب، زواياي پراكنده‌اي از يك حادثه در ذهن افراد وجود دارد، زماني كه مي‌خواهند اين نكات را تعريف نمايند نا خود آگاه حادثه مد نظر با تحريف روبرو مي‌گردد، فايده تواتر در تاريخ شفاهي بدين گونه مي‌باشد كه يك واقعه توسط افراد مختلف شرح داده شده وتكميل مي‌گردد.
بعضي مواقع نيز اتفاق مي‌افتد كه از يك حادثه يا واقعه، فقط يك نفر باز مانده داريم در اينگونه موارد به ناچار با استناد به صحبت‌‌هاي ايشان، مي‌بايست به تحليل و بررسي واقعه پرداخت.
2/3 ـ عدم فهم مشترك مصاحبه شونده‌‌ها از حادثه: در اين حالت طي روند بازخواني هر مصاحبه شونده، فقط زواياي كوچكي از حادثه را با ديدگاه و برداشت خود مي‌گويد و فقط همان زاويه از حادثه را كه درك كرده و در موقعيت مكاني و زماني خاص آن بوده را بيان مي‌كند در اين شرايط نيز تسلط مصاحبه كننده بر موضوع مورد بحث در روند بازخواني تاثير خواهد داشت.
3/3 ـ تاثير علم و آگاهي مصاحبه كننده: بديهي است ميزان علم و آگاهي مصاحبه كننده در خصوص اسناد شفاهي حائز اهميت مي‌باشد. هر اندازه فرد مصاحبه كننده، از علم بالايي نسبت به اسناد شفاهي و حادثه مورد بررسي برخوردارباشد. قادر به نگارش مصاحبه بهتر و مستندتري خواهد بود. همچنين فرد مصاحبه شونده نيز با اطلاع از علم مصاحبه كننده نسبت به موضوع مورد بحث، اطلاعات ارزنده وبيشتري را در اختيار ايشان قرار خواهد گذاشت.
4/3 ـ فهم، ما متأثر از هرمونتيك است. فردي كه به شرح وتوضيح وقايع جنگ مي‌پردازد سطحي از جنگ وعلوم را بيان مي‌كند اين پيام به گيرنده رسيده وگيرنده قادر به درك پيام در سطح، فكري خويش خواهد بود. هر چه مصاحبه كننده از سطح گيرايي بالايي برخوردار باشد. فهم بالايي از مطالب، گفته شده خواهد داشت
براي مقابله باآسيب فوق، مي‌توان جلسه بازخواني را طي چند جلسه برگزار نموده و قبل از شروع جلسه به صورت چهره به چهره، افراد را نسبت به هدف و روند جلسه، توجيح نمود تا بعد از ديدار‌هاي دوستانه و بيان خاطرات دوران گذشته، محور‌هاي اصلي بازخواني بررسي گردد. همچنين با انتخاب يكي از افراد به عنوان اداره كننده جلسه كه داراي مقبوليت بين حاضرين مي‌باشد وتسلط كافي به روند بازخواني وبركل عمليات مد نظر دارد، مي‌توان آسيب مسائل حاشيه‌اي، جلسات بازخواني را تعديل نمود.
حتي مي‌شود با تدبير و هدايت جلسه بازخواني، به خوش و بش‌‌هاي دوستانه و خاطره گويي‌‌هاي حاشيه‌اي هم جهت داد و از آنها مطالب حاشيه‌اي نيز به مقصود رسيد با شرط اينكه اداره كننده جلسه توان هدايت را داشته باشد.
مأيوس نشدن از دعوت افرادي كه از حضور در جلسه امتناع مي‌كنند، پي‌گيري‌‌هاي مكرر، روابط عمومي قوي عوامل اجرايي، برگزاري جلسات بازخواني متعدد و انجام نشست‌‌هاي مداوم با افراد مذكور، در اعتماد سازي جهت حضور افراد و بيان خاطرات مؤثر مي‌باشد.
ابعاد مختلف جنگ، جزئي از كل هستندو در بازخواني عملياتها بايد با تكيه بر همة اين ابعاد، وقايع ثبت و ضبط گردد. مصاحبه كننده و مصاحبه شونده بايد خود را در همان شرايط زمان و مكان واقعه قرار دهند تا تحليل درست از آن داشته باشند به همين خاطر براي درك آن اتفاق، بايد فضاي حاكم بر آن زمان در ذهن مخاطب باز سازي گردد.
2/9 - در حالتي ديگر به دليل اينكه افراد در زمان عملياتها به صورت تخصصي با كالك ونقشهي عملياتي وارد عمل نشده‌اند، قادر به تشريح حادثه بر روي نقشه عملياتي وكالك نمي‌باشند. بنابر اين جهت بهره برداري بهينه از جلسات بازخواني اقداماتي از قبيل توجيه كالك ونقشه ي عملياتي، طراحي ماكت عمليات يا تشكيل جلسات بازخواني درمناطق عملياتي مد نظر، مثمرثمر واقع خواهد شد.
برداشت مشترك از كلمات و ادبيات نظامي، فعاليت بازخواني را آسان مي‌كند پس بايد كلمات كليدي تعريف مجدد شود.
با دقت در موارد مذكور، بازخواني از تحريف به دوربوده واز سنديت لازم برخوردار خواهد بود.
تجربه بازخواني‌‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد، زماني كه فرد يا افراد شركت كننده در جلسات بازخواني از زبان محلي و بومي در تشريح عمليات استفاده نمايند از گنجينه لغات بالايي نسبت به زبان فارسي بهره‌مند خواهند بود، كه اين امر ايشان را در انتقال ذهنيات وتشريح عمليات ياري مي‌نمايد. بنابراين بهتر است در جلسات بازخواني افراد را ملزم به تكلم زبان فارسي ننموده واختيار عمل را به خود مصاحبه شونده‌‌ها بسپاريم. به شرط اين كه در هنگام ترجمه مطالب بيان شده، تغيير در محتوي حادث نگردد.
همچنين اتفاق مي‌افتد بر اثر جو سياسي و فشار‌هاي وارده از طرف افراد ذي نفوذ، نمي‌توان از همة رزمندگان براي حضور در جلسه بازخواني دعوت به عمل آورد كه به نظر نگارندگان اين آسيب، يكي از بزرگترين و خطرناكترين آسيب‌‌ها، در ثبت تاريخ جنگ مي‌باشد. چرا كه در ثبت تاريخ بايد اصل بي طرفي را رعايت نموده و حقايق را بيان كرد و تاريخ جنگ نيز از اين امر مستثني نمي‌باشد.
اين لشكر‌ها دراستان‌هاي خاصي مستقر بودند كه بعد از اتمام جنگ، تمام فعاليت‌هاي آن لشكر به نام آن استان ثبت گرديده به همين دليل اكثر اسناد مربوط به عملياتهاي انجام شده، توسط آن لشكر، در اختيار ايشان مي‌باشد. وجود همكاري وارتباط بين استان‌ها مي‌تواند در تاريخ نگاري جنگ مثمر ثمر واقع شود.
ممكن است اكثر اين عزيزان درد دل‌‌هاي بسياري داشته باشند كه البته بايد فرصت لازم براي بيان اين صحبت‌‌ها به ايشان داده شود.
با انجام بازخواني عملياتها و ايجاد آرشيو‌‌هاي تاريخ شفاهي جنگ تحميلي و گسترش اين موضوع خصوصاً در زمان حاضر كه هنوز مدت زيادي از پايان جنگ سپري نشده، مي توان اطلاعات فراواني، به دست آورد.
اين اطلاعات از يك سو مي‌تواند براي برنامه‌ريزي دفاعي و علاقمندان و محققين امروزي مورد استفاده قرار گيرد و از سوي ديگر نسل آينده ما را نسبت به درك واقعيت‌هاي جنگ تحميلي، آگاهي بخشد. براي شروع طرح بازخواني عملياتها، عمليات والفجر 8 مد نظر قرار گرفت. ابتدا چارت عملياتي گردان‌هاي شركت كننده در اين عمليات تهيه گرديد.
طي چند جلسه، مشورت، با افراد صاحب نظر (اعضاي دائم اتاق فكر) در خصوص چگونگي اجراي بازخواني عمليات، تصميم برآن شد كه همايشي با عنوان بازخواني عمليات والفجر 8 و بررسي نقش نيرو‌هاي استان وباهدف اعتماد سازي وتشريح كلي عمليات برگزار شود.
با برگزاري اين همايش فرصتي فراهم شد، تا رزمندگان شركت كننده در اين عمليات، بعد از گذشت سال‌ها به دور هم جمع شده وديدار‌‌هاي صميمي اتفاق بيافتد و همچنين همايش مذكور سبب گردآوري اطلاعات ذي قيمتي از عمليات والفجر 8 گرديد تا اداره كل حفظ آثار استان، بخشي از وظايف ذاتي خود را به نحو شايسته انجام دهد.
نحوه انجام بازخواني به شرح ذيل مي‌باشد:
تشريح كلي عمليات از روي كالك و نقشه توسط افراد متخصص، انجام گرفته و عمليات مورد نظر شرح داده مي‌شود.
طي اين تشريح هر فرمانده محدوده فعاليت و مأموريت نيرو‌هاي خود را شرح داده و اقدامات قبل از عمليات، حين عمليات و بعد از عمليات را تشريح مي‌كند.
فرمانده هر گردان بعد از تشريح، وظايف و مأموريتهاي گرو‌هان‌‌هاي تحت نظر خود را توضيح داده و به همين ترتيب، تمامي گردان‌ها نقش و مأموريت خويش را به صورت علمي و از روي كالك و نقشه شرح مي‌دهند.
بعد از بازخواني عمليات توسط فرماند‌هان گردان، نوبت به فرماند‌هان گرو‌هان و دسته‌‌ها مي‌رسد.
فرمانده گرو‌هان به همراه فرماند‌هان دسته مربوطه در طي يك يا چند جلسه به تشريح اقدامات قبل، حين و بعد از عمليات پرداخته و فرمانده دسته‌‌ها نيز بعد از تشريح و تبيين نقش و مأموريت دسته‌‌هاي تحت امر، وظايف محوله خويش را بيان مي‌كنند. اين تشريح كاملاً علمي و مستند بوده و در تكميل و تصحيح ليست نيرو‌هاي شركت كننده در عمليات مورد نظر، ما را ياري مي‌نمايند طي اين جلسات ميزان دستيابي به هدف عمليات توسط فرماند‌هان گردان و گرو‌هان بيان مي‌شود.
زماني كه بازخواني توسط فرماند‌هان گردان، گرو‌هان و دسته انجام گرديد؛ مي توان از نيرو‌هاي تحت پوشش، هر دسته با حضور فرمانده، دسته دعوت به عمل آورد تا با بيان وظايف و مأموريتهاي محوله به تكميل و غني نمودن مطالب و اسناد بازخواني پرداخت. اين فايل هميشه باز است و هر نيرويي مي‌تواند با مراجعه به اداره خاطرات، مستند خويش را از عمليات مد نظر بيان نمايد.
با اين روش از بازخواني عملياتها، زمان زيادتري را بايد صرف نموده اما خروجي كار بسيار غني و پر بار خواهد بود.
منبع:سایت جامع دفاع مقدس
ارسال توسط کاربر محترم سایت : sadali
رشادت‌‌ها و قهرماني‌‌هاي يك ملت را نمي‌توان فراموش كرد هر چند كه آن ملت شكست خورده يا پيروز شده باشند، اين حماسه‌‌ها سينه به سينه براي نسلهاي آينده نقل خواهد شد، اما، سؤال اين است؛ چند در صد وقايع مذكور مورد تحريف قرار خواهند گرفت يا بر اثر گذشت زمان از ذهن‌‌ها محو خواهد گشت؟
بازخواني عملياتها چگونه مي‌تواند اين امر را محقق سازد؟
بازخواني عملياتها يكي از روش‌هايي است كه ما را در نگارش تاريخ 8 سال دفاع مقدس ياري مي‌نمايد. علي رغم اينكه مهمترين مبناي تاريخ نويسي دسترسي به اسناد و مدارك معتبر مي‌باشد ولي متأسفانه به دليل برخي بي توجهي‌‌ها و سهل انگاري‌هاي پس از جنگ، تا كنون در اين زمينه اقدام شايسته‌اي انجام نگرفته است.
از سوي ديگر مهمترين اسناد معتبر دفاع مقدس همان رزمندگان و پديد آورندگان تحولات آن دوره يعني اسناد زنده مي‌باشند كه در زمينه ثبت اطلاعات شفاهي آنان نيز، اقدام جدي صورت نپذيرفته است.
با نگرش به نارسايي‌هاي موجود، محققين و پژوهشگران در زمينه تاريخ اسناد شفاهي و بازخواني عمليا تها، بايد ضرورت وجود منابع و اسناد و مدارك را مد نظر قرار دهند. زيرا بي توجهي به اين امر، نگارش تاريخي غير مستند و پر ابهام را به همراه خواهد داشت به عبارت ديگر غفلت از تخليه ذهني پيشكسوتان دفاع مقدس سبب از دست رفتن اطلاعات و تجربيات آنها مي‌شود كه در آن صورت نه تنها تاريخ نگاشته نخواهد شد، بلكه آيندگان نيز براي ثبت آن ناگزير به حدس و گمان و تحليل ظاهري پديده‌‌ها روي خواهند آورد كه نتيجه آن مشخص است. از اين رو مي‌بايست در يك حركت با شتاب نه شتاب زده، كار پژوهش و تدوين اسناد شفاهي را به صورت صحيح و منطقي آغاز نموده و ادامه داد.
بر خلاف عده‌اي كه مي‌گويند ديگر چيزي در خاطره‌‌ها نمانده، اما مدت زمان زيادي از جنگ نگذشته است و هنوز آمادگي براي ثبت و ضبط درست اين وقايع وجود دارد ليكن ديگر تأمل جايز نيست كه چه بسا در چند سال بعد، منابع اسناد شفاهي ما كه همان رزمندگان و فرماند‌هان دوران جنگ مي‌باشند در ميان ما نباشند.
بازخواني عملياتها به صورت علمي و از روي كالك و نقشه عملياتي نيز يكي از اقداماتي است كه مي‌تواند در محقق ساختن اين امر مثمر ثمر واقع شود.
هر چند نگارندگان اين مقاله اعتقاد دارند، خاطرات پراكنده وصرف جنگ (صرفا به صورت خاطره) نيز بايد حفظ شود، ليكن بر اين باور است كه اگر خاطرات دوران دفاع مقدس با حضور رزمندگان آن دوران در قالب باز خواني‌‌ها جمع‌آوري گردد نسبت به قالبهاي احساسي ديگر مفيد فايده خواهد بود.
باعنايت به اينكه قالبهاي ديگر هم مي‌خواهند فرهنگ دفاع ما را منتقل كنند امابايد توجه داشت كه جوان امروز و آينده با اين خاطرات غريبه است ؛او بايد ابتدا كل را در يابد تا وارد جزء شود و در يابد كه واژه «ما مي‌توانيم» به چه معناست، چگونه مي‌توان از شكست‌ها درس گرفت و در پيروزي‌ها مغرور نشد و در اعتدال حركت نمود
مروري بر تاريخ اسناد شفاهي
براي ارائه مفهوم جامعي از بازخواني عملياتها وشيوه اجراي صحيح آن رجوع به تاريخچه بازخواني واسناد شفاهي الزامي به نظر مي‌رسد.
بطور كلي تاريخ شفاهي عبارت است از:
تاريخ شفاهي كهن‌ترين شيوه تاريخ نگاري است. انسان‌ها تاريخ خود را از طريق نقل و روايت اشعار و افسانه‌‌هاي منقول به نسلهاي بعدي خود انتقال دادند. كه اين شيوه تاريخ نگاري در ايران و اسلام سابقه بس غني و عميق دارد. تا اينكه بعد از جنگ جهاني دوم موج تازه‌اي از گرايش به تاريخ شفاهي در ميان تاريخ نگاران پديد آمد. كه دليل اصلي آن اختراع ضبط صوت بود .
با توجه به پژوهش‌‌هاي انجام شده در اين محور مشخص مي‌گردد كه تاريخ شفاهي منبع اوليه درباره تجربه شخص است و نقش، مكمل نامه‌‌هاي شخصي و دفترچه‌‌هاي خاطرات را ايفا مي‌كند. بازخواني و تشريح يك رويداد در واقع ثبت و ضبط حادثه مد نظر است كه اين ثبت و ضبط از طريق اسناد و مدارك به جا مانده از آن حادثه امكان پذير خواهد بود. كيفيت و چگونگي اسناد و مدارك به صورت مكتوب، غير مكتوب و اسناد شفاهي مورد بهره برداري قرار مي‌گيرد. ( تاريخ شفاهي)
طبق مطالب عنوان شده، تاريخ شفاهي يكي از مهمترين ابزار‌هاي مطالعه است، خصوصاً اينكه خاطرات تلخ و شيرين و واقعيت‌هاي موجود، جذابيت خاص خود را دارند. از اين ميان، تاريخ شفاهي جنگ تحميلي در بين ديگر مطالب تاريخ شفاهي اهميت ويژه‌اي دارد به لحاظ اينكه بسياري از واقعيت‌‌ها كه فرصت يا امكان بيان آنها نبود، در تاريخ شفاهي جنگ تحميلي وجود دارد.
بازخواني عملياتها نيز يكي از موضوعات مورد بحث در تاريخ شفاهي جنگ مي‌باشد كه مي‌توان به عنوان يك طرح پژوهشي وبا ديد علمي به آن پرداخت.
با عنايت به اينكه هر طرح پژوهشي داراي آسيب‌‌هايي است اين طرح نيز مي‌تواند آسيب‌‌هايي داشته باشد كه در ذيل به تفضيل شرح داده شده است.
آسيبهاي بازخواني عملياتها وراهكار‌هاي پيشنهادي:
آفت فراموشي:
1/1 ـ فعال سازي ذهن افرادي كه تاريخ شفاهي را در ذهن دارند اين امر مي‌تواند به طرق مختلف صورت پذيرد:
الف ) بازخواني عملياتها به صورت دسته جمعي با هدف تداعي خاطرات:
با اين روش مي‌توان فراموشي افراد را به حداقل رساند. چون افراد اشتبا‌هات يكديگر راكه در تعريف حادثه‌اي پيش مي‌آيد تصحيح مي‌كنند. با گفتن مطلبي از سوي يك فرد، مطالب ديگري در ذهن افراد ديگر، تداعي مي‌گردد كه در مستند بودن ثبت وقايع بسي مؤثر است.
ب) مطالعه اسناد مكتوب موجود جهت ياد آوري وقايع و حوادث.
ج ) استفاده از صوت، عكس و فيلم‌‌هاي مرتبط با عمليات و واقعه مورد تشريح، جهت باز سازي خاطرات در ذهن افراد.
پ ) تشريح كليات عمليات توسط اساتيد زبده دفاع مقدس:
قبل از اينكه افراد، به بازخواني عمليات بپردازند مي‌توان براي فعال سازي و آماده كردن ذهن افراد كليات عمليات توسط افراد زبده، به آنها شرح داده شود تا آنها بتوانند وارد جزئيات شوند.
2/1 ـ تطبيق جغرافياي عرفي زمان جنگ باجغرافياي نظامي:
باتوجه به اينكه اغلب جغرافياي عرفي زمان جنگ كه رزمندگان بر آن شناخت دارند با جغرافياي نظامي كه در اسناد جنگ ثبت و ضبط گرديده يكي نيست،بهتر است مشخصات و شناسنامه مكان‌هايي كه در آن زمان بين رزمندگان رايج بوده با مشخصاتي كه در كتب نظامي ثبت گرديده تطبيق داده شود.بطور مثال، سه راه شهادت
3/1 ـ استناد بر تواتر اخبار:
اغلب، زواياي پراكنده‌اي از يك حادثه در ذهن افراد وجود دارد، زماني كه مي‌خواهند اين نكات را تعريف نمايند نا خود آگاه حادثه مد نظر با تحريف روبرو مي‌گردد، فايده تواتر در تاريخ شفاهي بدين گونه مي‌باشد كه يك واقعه توسط افراد مختلف شرح داده شده وتكميل مي‌گردد.
بعضي مواقع نيز اتفاق مي‌افتد كه از يك حادثه يا واقعه، فقط يك نفر باز مانده داريم در اينگونه موارد به ناچار با استناد به صحبت‌‌هاي ايشان، مي‌بايست به تحليل و بررسي واقعه پرداخت.
2 ـ تحديد، تضعيف و بزرگنمايي:
3 ـ عدم فهم مشترك افراد از يك حادثه:
2/3 ـ عدم فهم مشترك مصاحبه شونده‌‌ها از حادثه: در اين حالت طي روند بازخواني هر مصاحبه شونده، فقط زواياي كوچكي از حادثه را با ديدگاه و برداشت خود مي‌گويد و فقط همان زاويه از حادثه را كه درك كرده و در موقعيت مكاني و زماني خاص آن بوده را بيان مي‌كند در اين شرايط نيز تسلط مصاحبه كننده بر موضوع مورد بحث در روند بازخواني تاثير خواهد داشت.
3/3 ـ تاثير علم و آگاهي مصاحبه كننده: بديهي است ميزان علم و آگاهي مصاحبه كننده در خصوص اسناد شفاهي حائز اهميت مي‌باشد. هر اندازه فرد مصاحبه كننده، از علم بالايي نسبت به اسناد شفاهي و حادثه مورد بررسي برخوردارباشد. قادر به نگارش مصاحبه بهتر و مستندتري خواهد بود. همچنين فرد مصاحبه شونده نيز با اطلاع از علم مصاحبه كننده نسبت به موضوع مورد بحث، اطلاعات ارزنده وبيشتري را در اختيار ايشان قرار خواهد گذاشت.
4/3 ـ فهم، ما متأثر از هرمونتيك است. فردي كه به شرح وتوضيح وقايع جنگ مي‌پردازد سطحي از جنگ وعلوم را بيان مي‌كند اين پيام به گيرنده رسيده وگيرنده قادر به درك پيام در سطح، فكري خويش خواهد بود. هر چه مصاحبه كننده از سطح گيرايي بالايي برخوردار باشد. فهم بالايي از مطالب، گفته شده خواهد داشت
4 ـ بيان مباحث حاشيه‌اي در جلسات بازخواني شفاهي:
براي مقابله باآسيب فوق، مي‌توان جلسه بازخواني را طي چند جلسه برگزار نموده و قبل از شروع جلسه به صورت چهره به چهره، افراد را نسبت به هدف و روند جلسه، توجيح نمود تا بعد از ديدار‌هاي دوستانه و بيان خاطرات دوران گذشته، محور‌هاي اصلي بازخواني بررسي گردد. همچنين با انتخاب يكي از افراد به عنوان اداره كننده جلسه كه داراي مقبوليت بين حاضرين مي‌باشد وتسلط كافي به روند بازخواني وبركل عمليات مد نظر دارد، مي‌توان آسيب مسائل حاشيه‌اي، جلسات بازخواني را تعديل نمود.
حتي مي‌شود با تدبير و هدايت جلسه بازخواني، به خوش و بش‌‌هاي دوستانه و خاطره گويي‌‌هاي حاشيه‌اي هم جهت داد و از آنها مطالب حاشيه‌اي نيز به مقصود رسيد با شرط اينكه اداره كننده جلسه توان هدايت را داشته باشد.
5 ـ برخورد سليقه‌اي افراد نسبت به پياده سازي مصاحبه انجام شده:
6 ـ عدم اعتماد حاضرين به عوامل اجرايي جلسات بازخواني:
مأيوس نشدن از دعوت افرادي كه از حضور در جلسه امتناع مي‌كنند، پي‌گيري‌‌هاي مكرر، روابط عمومي قوي عوامل اجرايي، برگزاري جلسات بازخواني متعدد و انجام نشست‌‌هاي مداوم با افراد مذكور، در اعتماد سازي جهت حضور افراد و بيان خاطرات مؤثر مي‌باشد.
7 ـ عدم دسترسي رزمندگان و عوامل اجرايي به اسناد جنگ:
8 ـ تك بعدي نگريستن به ابعاد مختلف جنگ:
ابعاد مختلف جنگ، جزئي از كل هستندو در بازخواني عملياتها بايد با تكيه بر همة اين ابعاد، وقايع ثبت و ضبط گردد. مصاحبه كننده و مصاحبه شونده بايد خود را در همان شرايط زمان و مكان واقعه قرار دهند تا تحليل درست از آن داشته باشند به همين خاطر براي درك آن اتفاق، بايد فضاي حاكم بر آن زمان در ذهن مخاطب باز سازي گردد.
9 ـ دم برداشت انتزاعي افراد از رخداد‌ها:
2/9 - در حالتي ديگر به دليل اينكه افراد در زمان عملياتها به صورت تخصصي با كالك ونقشهي عملياتي وارد عمل نشده‌اند، قادر به تشريح حادثه بر روي نقشه عملياتي وكالك نمي‌باشند. بنابر اين جهت بهره برداري بهينه از جلسات بازخواني اقداماتي از قبيل توجيه كالك ونقشه ي عملياتي، طراحي ماكت عمليات يا تشكيل جلسات بازخواني درمناطق عملياتي مد نظر، مثمرثمر واقع خواهد شد.
برداشت مشترك از كلمات و ادبيات نظامي، فعاليت بازخواني را آسان مي‌كند پس بايد كلمات كليدي تعريف مجدد شود.
10 ـ ويژگي‌هاي قومي و زباني:
با دقت در موارد مذكور، بازخواني از تحريف به دوربوده واز سنديت لازم برخوردار خواهد بود.
تجربه بازخواني‌‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد، زماني كه فرد يا افراد شركت كننده در جلسات بازخواني از زبان محلي و بومي در تشريح عمليات استفاده نمايند از گنجينه لغات بالايي نسبت به زبان فارسي بهره‌مند خواهند بود، كه اين امر ايشان را در انتقال ذهنيات وتشريح عمليات ياري مي‌نمايد. بنابراين بهتر است در جلسات بازخواني افراد را ملزم به تكلم زبان فارسي ننموده واختيار عمل را به خود مصاحبه شونده‌‌ها بسپاريم. به شرط اين كه در هنگام ترجمه مطالب بيان شده، تغيير در محتوي حادث نگردد.
11 ـ جو سياسي حاكم بر استان:
همچنين اتفاق مي‌افتد بر اثر جو سياسي و فشار‌هاي وارده از طرف افراد ذي نفوذ، نمي‌توان از همة رزمندگان براي حضور در جلسه بازخواني دعوت به عمل آورد كه به نظر نگارندگان اين آسيب، يكي از بزرگترين و خطرناكترين آسيب‌‌ها، در ثبت تاريخ جنگ مي‌باشد. چرا كه در ثبت تاريخ بايد اصل بي طرفي را رعايت نموده و حقايق را بيان كرد و تاريخ جنگ نيز از اين امر مستثني نمي‌باشد.
12 ـ عدم ارتباط استان‌هاي عمل كننده در يك عمليات:
اين لشكر‌ها دراستان‌هاي خاصي مستقر بودند كه بعد از اتمام جنگ، تمام فعاليت‌هاي آن لشكر به نام آن استان ثبت گرديده به همين دليل اكثر اسناد مربوط به عملياتهاي انجام شده، توسط آن لشكر، در اختيار ايشان مي‌باشد. وجود همكاري وارتباط بين استان‌ها مي‌تواند در تاريخ نگاري جنگ مثمر ثمر واقع شود.
13 ـ عدم شناخت روحيه رزمندگان:
ممكن است اكثر اين عزيزان درد دل‌‌هاي بسياري داشته باشند كه البته بايد فرصت لازم براي بيان اين صحبت‌‌ها به ايشان داده شود.
14 ـ استفاده از القاب وعناوين افراد در جلسات بازخواني:
تاريخ شفاهي جنگ و نحوه بازخواني:
با انجام بازخواني عملياتها و ايجاد آرشيو‌‌هاي تاريخ شفاهي جنگ تحميلي و گسترش اين موضوع خصوصاً در زمان حاضر كه هنوز مدت زيادي از پايان جنگ سپري نشده، مي توان اطلاعات فراواني، به دست آورد.
اين اطلاعات از يك سو مي‌تواند براي برنامه‌ريزي دفاعي و علاقمندان و محققين امروزي مورد استفاده قرار گيرد و از سوي ديگر نسل آينده ما را نسبت به درك واقعيت‌هاي جنگ تحميلي، آگاهي بخشد. براي شروع طرح بازخواني عملياتها، عمليات والفجر 8 مد نظر قرار گرفت. ابتدا چارت عملياتي گردان‌هاي شركت كننده در اين عمليات تهيه گرديد.
طي چند جلسه، مشورت، با افراد صاحب نظر (اعضاي دائم اتاق فكر) در خصوص چگونگي اجراي بازخواني عمليات، تصميم برآن شد كه همايشي با عنوان بازخواني عمليات والفجر 8 و بررسي نقش نيرو‌هاي استان وباهدف اعتماد سازي وتشريح كلي عمليات برگزار شود.
با برگزاري اين همايش فرصتي فراهم شد، تا رزمندگان شركت كننده در اين عمليات، بعد از گذشت سال‌ها به دور هم جمع شده وديدار‌‌هاي صميمي اتفاق بيافتد و همچنين همايش مذكور سبب گردآوري اطلاعات ذي قيمتي از عمليات والفجر 8 گرديد تا اداره كل حفظ آثار استان، بخشي از وظايف ذاتي خود را به نحو شايسته انجام دهد.
نحوه انجام بازخواني به شرح ذيل مي‌باشد:
تشريح كلي عمليات از روي كالك و نقشه توسط افراد متخصص، انجام گرفته و عمليات مورد نظر شرح داده مي‌شود.
طي اين تشريح هر فرمانده محدوده فعاليت و مأموريت نيرو‌هاي خود را شرح داده و اقدامات قبل از عمليات، حين عمليات و بعد از عمليات را تشريح مي‌كند.
فرمانده هر گردان بعد از تشريح، وظايف و مأموريتهاي گرو‌هان‌‌هاي تحت نظر خود را توضيح داده و به همين ترتيب، تمامي گردان‌ها نقش و مأموريت خويش را به صورت علمي و از روي كالك و نقشه شرح مي‌دهند.
بعد از بازخواني عمليات توسط فرماند‌هان گردان، نوبت به فرماند‌هان گرو‌هان و دسته‌‌ها مي‌رسد.
فرمانده گرو‌هان به همراه فرماند‌هان دسته مربوطه در طي يك يا چند جلسه به تشريح اقدامات قبل، حين و بعد از عمليات پرداخته و فرمانده دسته‌‌ها نيز بعد از تشريح و تبيين نقش و مأموريت دسته‌‌هاي تحت امر، وظايف محوله خويش را بيان مي‌كنند. اين تشريح كاملاً علمي و مستند بوده و در تكميل و تصحيح ليست نيرو‌هاي شركت كننده در عمليات مورد نظر، ما را ياري مي‌نمايند طي اين جلسات ميزان دستيابي به هدف عمليات توسط فرماند‌هان گردان و گرو‌هان بيان مي‌شود.
زماني كه بازخواني توسط فرماند‌هان گردان، گرو‌هان و دسته انجام گرديد؛ مي توان از نيرو‌هاي تحت پوشش، هر دسته با حضور فرمانده، دسته دعوت به عمل آورد تا با بيان وظايف و مأموريتهاي محوله به تكميل و غني نمودن مطالب و اسناد بازخواني پرداخت. اين فايل هميشه باز است و هر نيرويي مي‌تواند با مراجعه به اداره خاطرات، مستند خويش را از عمليات مد نظر بيان نمايد.
با اين روش از بازخواني عملياتها، زمان زيادتري را بايد صرف نموده اما خروجي كار بسيار غني و پر بار خواهد بود.
منبع:سایت جامع دفاع مقدس
ارسال توسط کاربر محترم سایت : sadali
/ج
.jpg "معنی اسم نارین و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم آرنیکا و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم آرنا و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
