آشنايي با اصطلاحات شرعي

طاهر و مطهر
 

اين دو اصطلاح در ابتداي رساله ها که معمولاً به بخش طهارت و نجاست اختصاص دارد، زياد به چشم مي خورد و در زندگي عادي هم زياد احکام مربوط به اين دو اصطلاح سرو و کار داريم، اما بايد به اين نکته مهم توجه داشته باشيم که طاهر به معناي پاک است، اما اين پاکي به معناي نظافت و بهداشت و تميزي عادي نيست.
در حقيقت در همه شريعت ها، نوعي از پاکي براي اعمال خاصي مانند عبادات، لازم و ضروري دانسته شده که اين تکليف در اسلام بسيار به نظافت شخصي نزديک است، اما حقيقت و فلسفه ي ديگري دارد.
در اسلام به غير از چند مورد محدود، همه چيز پاک محسوب مي شوند که در فقه به آن ها «طاهر » گفته مي شود؛ اما برخي چيزها هستند که علاوه بر پاک بودن، عامل پاک شدن چيزهاي ناپاک هم مي شوند، مانند آب که به وسيله آن مي توان چيزهاي ديگر را هم پاک کرد. به اين چيزها «مطهر» گفته مي شود.

نجس، منجِّّّس و متنجِّّس
 

در مقابل چيزهاي پاک يا طاهر، چيزهاي ناپاک يا نجس قرار دارند که در چند مورد خاص مانند خون، سگ، ادرار، مدفوع و ... خلاصه مي شوند. گاهي اين موارد ناپاک به صورتي هستند که عامل ناپاک شدن چيزهاي پاک ديگر هم مي شوند و گاهي اين گونه نيست. در صورت اول به اين نجاسات، «منجس» يعني نجس کننده هم گفته مي شود.
مثلاً خون به هرچيزي بخورد، آن را هم نجس مي کند، اما اگر خون خشک شود، با وجود آن که نجس است، اما با تماس با اشياي خشک ديگر، عامل نجس شدنشان نمي شود و منجس آن ها نيست. در هر حال اگر چيزي به خودي خود پاک باشد، اما به چيز نجس کننده اي مانند ادرار برخورد کند، ناپاک يا به اصطلاح «متنجس » مي شود.
اگر چه در تعبيراتمان مي گوييم، دستم نجس شده، بايد بدانيم که دست ما نجس نشده، بلکه متنجس شده، زيرا نجس حقيقي همان چيزهايي هستند که ذات شان نجس است و اين نجاست ذاتي هم با آب و مانند آن برطرف نمي شود، همان طور که نجاست سگ و خوک، با شستن و ... برطرف نمي شود.

مطلق، مضاف
 

حال که به بحث طهارت و نجاست رسيديم، اجازه بدهيد در مورد چند تعبير رايج توضيحاتي بدهيم. همان طور که مي دانيد، «آب » يا همان مايه حيات و نماد پاکي و زندگي است؛ اما بايد بدانيم هر آبي با هر شرايطي پاک کننده يا مطهر نيست و اين مايع گران قدر براي پاک کردن چيزهاي نجس بايد چند شرط داشته باشد:
شرط اول اين است که اين آب، آب طبيعي و عادي ياشد، نه آبي که مخلوط با چيز ديگر است. در علم احکام، دو نوع آب مطرح است؛ آبي که اصلاً با چيزي مخلوط نيست يا اگر هم مخلوط است، در حدي نيست که از آب طبيعي بودن خارج شده باشد که به اين آب «آب مطلق » گفته مي شود.
همه آب هاي نوشيدني و حتي آب رودخانه ها و درياها، قدري نمک و گل دارند، اما آب مطلق محسوب مي شوند. برخي آب ها هم از ابتدا از چيزي گرفته شده اند، مانند همه آب ميوه ها که آب خالص نيستند و از ميوه هاي تازه گرفته شده اند يا مانند گلاب که از تقطير برگ گل ها به دست مي آيد. بخش عمده اين قبيل مايعات، آب است، اما چون به چيز ديگري اضافه شده اند و «آب ميوه » يا «گلاب » نام دارند، «آب مضاف » محسوب مي شود.

کر، قليل
 

کر و قليل هم از کاربردي ترين اصطلاحات باب طهارت و نجاست هستند. در واقع اين دو تعبير، اشاره به دو نوع آب از نظر حجم و اندازه دارند. از نظر فقه اسلامي، آبي که از نظر مقدار و اندازه به حدود 378 کيلوگرم برسد، آب «کر » ناميده مي شود، اما اگر مقدار آب کمتر از اين اندازه باشد، آب کم يا قليل خوانده مي شود؛ اما تفاوت بسياري با آب قليل دارد. مثلاً اگر دست انسان که قبلاً نجس شده، وارد آب حوض شود و بعد خارج شود، نه دست پاک مي شود و نه آب ديگر پاک است.
آب قليل، تنها در وضعيت و شکل خاصي براي پاک کردن چيزهاي نجس کاربرد دارد و طهارت با آن قدري سخت تر است، اما آب کر به راحتي چيزهاي نجس را پاک مي کند و به اين آساني ها هم در تماس با چيزهاي نجس، پاکي خود را از دست نمي دهد.
حال که صحبت از آب کر و قليل شد، بد نيست اين نکته را هم تذکر بدهيم که آب موجود در لوله هاي معمولي خانه ها و مجتمع ها که به آب شهري متصل است، آب کر است، نه آب قليل، زيرا اگر همه آب هاي به هم پيوسته در لوله ها را در نظر بگيريم، حجم آن ها از هزاران کر هم بيشتر مي شود. در نتيجه شستن چيزهاي نجس با آن آسان تر از آب قليل است.
بايد توجه داشته باشيم که اين آب تا زماني از لوله خارج مي شود و در حال اتصال با آب هاي قبلي در شبکه است، حکم آب کر را دارد و به محض آن که در درون ظرف يا ليوان قرار گرفت يا حتي اگر در مشت مان جمع و از جريان اصلي جدا شد، ديگر حکم آب قليل را دارد و در تماس با شيء نجس، متنجس مي شود.
منبع: نشريه انتظار نوجوان، شماره 65.