اوقات فراغت کودکان
نویسنده: فاطمه قاسم زاده
اوقات فراغت زمانی است که کودک باید آزادانه به انجام فعالیت های مورد علاقه خود بپردازد. تنظیم زمان و فراهم کردن اوقات فراغت برای کودکان به عهده بزرگسالان است. بهره مندی از اوقات فراغت برای همه انسان ها به ویژه کودکان به دلایل زیر اهمیت اساسی دارد:
*کودکان برای رشد خود به تحرک و بازی نیاز دارند. تحرک رمز سلامت کودکان است. بازی های پر تحرک سبب تخلیه هیجانی و در نتیجه آرامش کودکان می شود.
*بررسی های انجام شده نشان می دهند، کودکانی که در خانه و مهد کودک از تحرک کافی در قالب بازی های مناسب برخوردارند آرامش و تمرکز بیشتری دارند بازی سبب شادی و نشاط کودکان می شود و آنان را با جهان پیرامون خود همراه و با شوق و شور کودکانه آشنا می سازد. بهترین برنامه برای اوقات فراغت کودکان تشویق آنها به بازی های مناسب مورد علاقه آنان است.
ادبیات و فعالیت های مربوط به آن، کتاب و قصه خوانی، تصویر خوانی و ... در کنار هنر و انواع آن، نقاشی، کاردستی، موسیقی، نمایش و... از جمله نیازهای اصلی و زمینه های مناسب برای اوقات فراغت کودکانی است که پرداختن به آنها می تواند اوقات فراغت دلپذیر، شاد و آموزنده ای را برای آن ها فراهم کند جستجوگری، تجربه کردن، بودن در طبیعت و مشاهده پدیده های آن، کشف دنیای پیرامون خود به صورت آزاد و خلاق از جمله فعالیت هایی است که اگر کودکان به صورت آزاد و دلخواه و نه به شکل اجباری و تحمیلی به آن ها بپردازند اوقات فراغت خود را به صورت سازنده ای گذرانده اند.
کودکی، سالهای رشد و بالندگی است و در شکل گیری رفتار کودکان دورانی حساس و تاثیرگذار است اگر در این سال های طلائی بتوانیم زندگی آن ها را با فعالیت های مناسب و مورد علاقه شان همراه سازیم رشد و سلامت آن ها را تامین کرده ایم. توجه به علایق کودکان در شکوفائی توانمندی شان تاثیر زیادی دارد اوقات فراغت کودکان را نباید با تحمیل فعالیت های مورد علاقه خودمان هدر دهیم. در نظر گرفتن علایق کودکان، انگیزه هایشان را تقویت می کند، حق انتخاب را از کودکی به آن ها می آموزد، توانایی تصمیم گیری شان را افزایش می دهد و احساس ارزشمندی را در آن ها ایجاد می کند. همه این موارد سلامت شخصیت کودکان را سبب می شود. با توجه به این ضرورت ها برنامه ریزی اوقات فراغت کودکان در خانه و مراکز آموزشی یکی از اولویت های رشد کودکان است در این زمینه مشکلاتی نیز وجود دارد که به مهم ترین آن ها همراه با ارائه راه کارهایی مناسب اشاره می شود: مفهوم اوقات فراغت هنوز برای بسیاری از والدین و مربیان روشن نیست و به جای در نظر گرفتن علایق کودکان خواست های خود را در نظر می گیرند و حتی گاه والدین آرزوهای تحقق نیافته دوران کودکی خود را به عنوان فعالیت های مناسب به آن ها پیشنهاد و بلکه تحمیل می کنند و این امر کاملا برخلاف مفهوم اوقات فراغت است که به انجام فعالیت های مورد علاقه کودکان تأکید دارد. ضرورت برخورداری از اوقات فراغت برای گروهی از والدین و مربیان مشخص نیست برخی از والدین اوقات فراغت را برای کودکانی که به مدرسه می روند نوعی وقت گذارنی و مانعی برای درس خواندن به حساب می آورند و کودکان خود را به خصوص در موقع امتحان از هر فعالیتی منع می کنند در حالی که خستگی ناشی از این روش یادگیری و بازدهی آموزشی کودکان را کاهش می دهد. در مهدهای کودک گاه برخی از مربیان به بهانه عقب ماندن(آموزش) کودکان، مانع پرداختن آنان به فعالیت های آزاد خلاق می شوند و در نتیجه دلزدگی از محیط های آموزشی را از سال های اولیه کودکی در آنان ایجاد می کنند. مشکلات مالی خانواده و امکانات محدود مراکز آموزشی (مهد کودک و مدرسه) شرایط نامناسبی را برای اوقات فراغت کودکان ایجاد می کند. برخی از خانواده ها به دلیل فقر اقتصادی نمی توانند امکانات لازم را برای گذراندن اوقات فراغت به صورت مناسب برای فرزندانشان فراهم سازند. در مراکز آموزشی نیز کمبود امکانات و تعداد زیاد کودکان مانع بهره مندی درست آنان از اوقات فراغت خود می شود. مسئولان نهادهای فرهنگی جامعه وظایف خود را در زمینه فراهم کردن امکانات مناسب اوقات فراغت کودکان به درستی انجام نمی دهند. در بسیاری از نقاط محروم شهر حداقل امکانات برای اوقات فراغت کودکان وجود ندارد و یا به علت هزینه بالای استفاده از آن ها برای کودکان محروم که تعدادشان در جامعه کم نیست، وجود ندارد، در نتیجه فقر اجتماعی در کنار فقر خانوادگی، امکان دسترسی کودکان فقیر را به فعالیت های اوقات فراغت از بین می برد. برای همه ما بازی کودکان فقیر شهر در کوچه ها خیابان ها به ویژه در ماه های تابستان صحنه های آشنایی است که بارها شاهد آن بوده ایم. در زمینه اوقات فراغت چند نکته بیشتر قابل تأمل است:
*متنوع نبودن فعالیت های اوقات فراغت چه در خانواده و چه در مراکزآموزشی مشکل دیگری است که وجود دارد.
*براساس بررسی های انجام شده، در جامعه ما کودکان بیشترین زمان اوقات فراغت خود را به تماشای برنامه های تلویزیون می پردازند. علاوه بر آن که محتوای بسیاری از برنامه های تلویزیونی برای کودکان مناسب نیست، اصولا دیدن این برنامه ها کمتر جنبه خلاق و فعال دارد تنوع برنامه های اوقات فراغت با توجه به تفاوت های کودکان، سبب بروز توانمندی های گوناگون در آنان می شود و رشد همه جانبه آن ها را موجب می گردد.
*بسیاری از والدین، اسباب بازی ها و فعالیت های مناسب برای گروه های سنی کودکان را نمی شناسند و این امر سبب افزایش بازی ها و اسباب بازی های خشونت آمیز، نامناسب با سن و توان کودکان، رقابتی و... می شود که به رشد و سلامت آنان آسیب می رساند.
*با توجه به امکانات محدود در ارتباط با آموزش خانواده ها، این وظیفه بر عهده مراکزآموزشی، از مهد تا دبیرستان می باشد که با وجود تلاش های انجام شده کافی به نظر نمی رسد، مگر آن که ارتباط و آموزش خانواده جزء وظایف و اولویت های مراکز آموزشی باشد و برای آن برنامه های مناسبی تدوین گردد.
*پدر و مادر و مربیان الگوهای اصلی یادگیری کودکان به شمار می روند. اگر آنان در خانواده و مراکز آموزشی فعالیت های مناسبی برای اوقات فراغت خود داشته باشند، کودکان نیز می آموزند الگوهای شایسته ای برای آنان باشیم.
منبع: ماهنامه قرآنی نسیم وحی
*کودکان برای رشد خود به تحرک و بازی نیاز دارند. تحرک رمز سلامت کودکان است. بازی های پر تحرک سبب تخلیه هیجانی و در نتیجه آرامش کودکان می شود.
*بررسی های انجام شده نشان می دهند، کودکانی که در خانه و مهد کودک از تحرک کافی در قالب بازی های مناسب برخوردارند آرامش و تمرکز بیشتری دارند بازی سبب شادی و نشاط کودکان می شود و آنان را با جهان پیرامون خود همراه و با شوق و شور کودکانه آشنا می سازد. بهترین برنامه برای اوقات فراغت کودکان تشویق آنها به بازی های مناسب مورد علاقه آنان است.
ادبیات و فعالیت های مربوط به آن، کتاب و قصه خوانی، تصویر خوانی و ... در کنار هنر و انواع آن، نقاشی، کاردستی، موسیقی، نمایش و... از جمله نیازهای اصلی و زمینه های مناسب برای اوقات فراغت کودکانی است که پرداختن به آنها می تواند اوقات فراغت دلپذیر، شاد و آموزنده ای را برای آن ها فراهم کند جستجوگری، تجربه کردن، بودن در طبیعت و مشاهده پدیده های آن، کشف دنیای پیرامون خود به صورت آزاد و خلاق از جمله فعالیت هایی است که اگر کودکان به صورت آزاد و دلخواه و نه به شکل اجباری و تحمیلی به آن ها بپردازند اوقات فراغت خود را به صورت سازنده ای گذرانده اند.
کودکی، سالهای رشد و بالندگی است و در شکل گیری رفتار کودکان دورانی حساس و تاثیرگذار است اگر در این سال های طلائی بتوانیم زندگی آن ها را با فعالیت های مناسب و مورد علاقه شان همراه سازیم رشد و سلامت آن ها را تامین کرده ایم. توجه به علایق کودکان در شکوفائی توانمندی شان تاثیر زیادی دارد اوقات فراغت کودکان را نباید با تحمیل فعالیت های مورد علاقه خودمان هدر دهیم. در نظر گرفتن علایق کودکان، انگیزه هایشان را تقویت می کند، حق انتخاب را از کودکی به آن ها می آموزد، توانایی تصمیم گیری شان را افزایش می دهد و احساس ارزشمندی را در آن ها ایجاد می کند. همه این موارد سلامت شخصیت کودکان را سبب می شود. با توجه به این ضرورت ها برنامه ریزی اوقات فراغت کودکان در خانه و مراکز آموزشی یکی از اولویت های رشد کودکان است در این زمینه مشکلاتی نیز وجود دارد که به مهم ترین آن ها همراه با ارائه راه کارهایی مناسب اشاره می شود: مفهوم اوقات فراغت هنوز برای بسیاری از والدین و مربیان روشن نیست و به جای در نظر گرفتن علایق کودکان خواست های خود را در نظر می گیرند و حتی گاه والدین آرزوهای تحقق نیافته دوران کودکی خود را به عنوان فعالیت های مناسب به آن ها پیشنهاد و بلکه تحمیل می کنند و این امر کاملا برخلاف مفهوم اوقات فراغت است که به انجام فعالیت های مورد علاقه کودکان تأکید دارد. ضرورت برخورداری از اوقات فراغت برای گروهی از والدین و مربیان مشخص نیست برخی از والدین اوقات فراغت را برای کودکانی که به مدرسه می روند نوعی وقت گذارنی و مانعی برای درس خواندن به حساب می آورند و کودکان خود را به خصوص در موقع امتحان از هر فعالیتی منع می کنند در حالی که خستگی ناشی از این روش یادگیری و بازدهی آموزشی کودکان را کاهش می دهد. در مهدهای کودک گاه برخی از مربیان به بهانه عقب ماندن(آموزش) کودکان، مانع پرداختن آنان به فعالیت های آزاد خلاق می شوند و در نتیجه دلزدگی از محیط های آموزشی را از سال های اولیه کودکی در آنان ایجاد می کنند. مشکلات مالی خانواده و امکانات محدود مراکز آموزشی (مهد کودک و مدرسه) شرایط نامناسبی را برای اوقات فراغت کودکان ایجاد می کند. برخی از خانواده ها به دلیل فقر اقتصادی نمی توانند امکانات لازم را برای گذراندن اوقات فراغت به صورت مناسب برای فرزندانشان فراهم سازند. در مراکز آموزشی نیز کمبود امکانات و تعداد زیاد کودکان مانع بهره مندی درست آنان از اوقات فراغت خود می شود. مسئولان نهادهای فرهنگی جامعه وظایف خود را در زمینه فراهم کردن امکانات مناسب اوقات فراغت کودکان به درستی انجام نمی دهند. در بسیاری از نقاط محروم شهر حداقل امکانات برای اوقات فراغت کودکان وجود ندارد و یا به علت هزینه بالای استفاده از آن ها برای کودکان محروم که تعدادشان در جامعه کم نیست، وجود ندارد، در نتیجه فقر اجتماعی در کنار فقر خانوادگی، امکان دسترسی کودکان فقیر را به فعالیت های اوقات فراغت از بین می برد. برای همه ما بازی کودکان فقیر شهر در کوچه ها خیابان ها به ویژه در ماه های تابستان صحنه های آشنایی است که بارها شاهد آن بوده ایم. در زمینه اوقات فراغت چند نکته بیشتر قابل تأمل است:
*متنوع نبودن فعالیت های اوقات فراغت چه در خانواده و چه در مراکزآموزشی مشکل دیگری است که وجود دارد.
*براساس بررسی های انجام شده، در جامعه ما کودکان بیشترین زمان اوقات فراغت خود را به تماشای برنامه های تلویزیون می پردازند. علاوه بر آن که محتوای بسیاری از برنامه های تلویزیونی برای کودکان مناسب نیست، اصولا دیدن این برنامه ها کمتر جنبه خلاق و فعال دارد تنوع برنامه های اوقات فراغت با توجه به تفاوت های کودکان، سبب بروز توانمندی های گوناگون در آنان می شود و رشد همه جانبه آن ها را موجب می گردد.
*بسیاری از والدین، اسباب بازی ها و فعالیت های مناسب برای گروه های سنی کودکان را نمی شناسند و این امر سبب افزایش بازی ها و اسباب بازی های خشونت آمیز، نامناسب با سن و توان کودکان، رقابتی و... می شود که به رشد و سلامت آنان آسیب می رساند.
*با توجه به امکانات محدود در ارتباط با آموزش خانواده ها، این وظیفه بر عهده مراکزآموزشی، از مهد تا دبیرستان می باشد که با وجود تلاش های انجام شده کافی به نظر نمی رسد، مگر آن که ارتباط و آموزش خانواده جزء وظایف و اولویت های مراکز آموزشی باشد و برای آن برنامه های مناسبی تدوین گردد.
*پدر و مادر و مربیان الگوهای اصلی یادگیری کودکان به شمار می روند. اگر آنان در خانواده و مراکز آموزشی فعالیت های مناسبی برای اوقات فراغت خود داشته باشند، کودکان نیز می آموزند الگوهای شایسته ای برای آنان باشیم.
منبع: ماهنامه قرآنی نسیم وحی
