پيدايش سير كها از ديروز تا امروز
نويسنده: ساناز دهخوار قاني
از ابتدايي ترين تا عجيب ترين و جالب ترين و معروف ترين سيرك هاي جهان
سيركوبا
سيب بزرگ
برادران رينگلينگ
برادران رينگلينگ در سال 1907 امتياز سيرك بارنوم و بيلي را به مبلغ 400هزار دلار خريدند و تا مدت ها دو سيرك را به صورت مجزا اداره مي كردند. ولي بعدها تصميم گرفتند هر دو سيرك را در هم ادغام كنند. اولين نمايش ادغامي اين دو سيرك در سال 1919 در ميدان باغ مديسون در نيويورك به روي صحنه رفت.سيرك برادران رينگلينگ به فعاليت خود ادامه مي داد تا اينكه جنگ جهاني دوم اتفاق افتاد. اين سيرك چنان محبوب بود كه به رغم محدوديت هاي فراوان، پرزيدنت روزولت اعلام كرد آنها براي جابه جايي و اجراي برنامه در نقاط مختلف آمريكا مي توانند از خط آهن استفاده كنند. به اين ترتيب در آن زمان سيرك برادران رينگلينگ از بزرگ ترين سيرك هاي متحرك به حساب مي آمد. سيرك برادران رينگلينگ تاريخي 140 ساله دارد و به جرأت مي توان گفت يكي از جذاب ترين سيرك هاست. اين سيرك پس از گذشت سال ها همچنان در دست بازماندگان خانواده رينگلينگ مي چرخد و توانايي هاي هنرمندانش را به اجرا مي گذارد. سيرك برادران رينگلينگ هنوز هم با همين نام در آمريكا به فعاليت مي پردازد و همچنان از شهرت خوبي برخوردار است.
آموك
كمديا دل آرتا
آنها به جاهاي مختلف سفر مي كردند و داستان ها و نمايش هاي خنده داري را با تقليد صداها و ميميك هاي صورت يا به صورت پانتوميم براي مردم اجرا مي كردند.
آنها همچنين با نمايش هاي عروسكي و راه رفتن روي طناب، تماشاچيان خودشان را متحير مي كردند.
كمديا دل آرتا اولين سيرك رسمي در دوره رنسانس بود كه اعضاي آن به نقاط مختلف سفر يم كردند و برنامه هاي پرطرفدار زمان خود را به نمايش مي گذاشتند.
بارنوم و بيلي
او در سال 1843 به نيويورك سيتي رفت و در آنجا زني پير را پيدا كرد كه كور و فلج بود. او از اين زن در برنامه هايش استفاده مي كرد و يكي از جالب ترين نمايش ها را به اجرا مي گذاشت. او ادعا مي كرد اين زن 160 سال دارد و يكي از قديمي ترين پرستاران جورج واشنگتن است. اين برنامه موفقيت كوتاهي براي او به همراه داشت تا اينكه اين زن درگذشت و مشخص شد او پيرترين زن نبوده و تنها 80 سال سن داشت.
پس از مرگ پيرزن، او شكستي موقت را تجربه كرد و اين بار تصميم جديد و مبتكرانه ديگري گرفت. دلقك ها و غول پيكرها، كوتوله ها و دوقلوهاي به هم چسبيده با بارنوم به دنياي سيرك راه پيدا كردند و او، كسي بود كه براي اولين بار از آنها براي اجراي نمايش هايش استفاده كرد.
اين ايده هاي جديد دوباره او را به شهرت رساند و آوازه او در تمام شهرها پيچيد و سرانجام جميزبيلي نيز در سال 1800 به او پيوست. با هم گروهي تشكيل دادند كه نامش را «بارنوم و بيلي» گذاشتند، آنها با يكديگر بهترين و مهيج ترين و سرگرم كننده ترين برنامه ها را اجرا مي كردند. پس از نمايش «پيرترين زن روي زمين»، نمايش «چاق ترين مرد روي زمين» از محبوب ترين نمايش هايشان ميان مردم آن زمان بود. سال 1891 بارنوم فوت كرد و بيلي امتياز سيرك را از همسر او خريد و به اجراي برنامه هايش در سمت شرقي آمريكا ادامه داد و در 1897 سيركش را به اروپا منتقل كرد و تورهايي در سراسر قاره برپا نمود. كارهاي خارق العاده سيرك آنها باعث شد تا برادران رينگلينگ كه در آن زمان گروه حركات خاص و آواز تشكيل داده بودند، هم به گروه شان بپيوندند و حلقه بزرگ تري از هنرمندان و سرگرم كنندگان را تشكيل دهند. آنها با واگن هاي كوچك مملو از لباس ها و وسايلشان به جاهاي مختلف سفر مي كردند و از بزرگ ترين سيرك هاي آمريكا شدند.
دوسولي
چند نكته جذاب درباره اين سيرك وجود دارد؛ اول اينكه تمام نقش آفرينان اين سيرك را آدم ها تشكيل مي دهند و هيچ جانوري در نمايش هاي آن حضور ندارد. تا قبل از اين جاذبه اصلي سيرك ها حيوانات دست آموزي بودند كه در كنار انسان ها نقش آفريني مي كردند ولي سال هاي 1960 تا 1970 دوران سختي براي سيرك بود، چرا كه نظر جهانيان به سمت حقوق حيوانات جلب شد و سازمان هاي بسياري تأسيس شدند كه مدافع حقوق حيوانات بودند. اين جنبش حمايتي از حيوانات، سيرك ها را مجبور كرد از آنها كمتر استفاده كنند و به سمت فعاليت هاي ديگري بروند تا بتوانند حرفه خود را سر پا نگه دارند. آنها نمايش هايي ابداع كردند كه تنها انسان ها نقش اصلي شان را برعهده داشتند و امروزه مي بينيم در سيرك هاي مدرن كم كم آمار استفاده از حيوانات براي حركات نمايشي نزديك به صفر شدن است. سيرك دوسولي هم از آن سيرك هايي است كه تمام هنرش در حركات خاص، نورپردازي، موسيقي زنده و ايجاد فضايي سوررئال و فانتزي است كه حيوانات در آن جايي ندارند. در اين سيرك از رام كنندگان شير و مربيان پلنگ خبري نيست. آنچه مردم مي بينند فقط و فقط اجراهاي هنرمنداني است كه با مهارت و ظرافت تمام، دنيايي رويايي و رمزآلود را به تصوير مي كشند.
نكته جالب دوم درباره نمايش هاي اين سيرك، اين است كه آنها حالتي داستان گونه و منسجم دارند كه به صورت نمايشنامه اي بسيار خلاق و موزيكال نوشته شده اند و در پشت اين داستان هاي جالب و رويايي، مفاهيمي چون روح و فكر، بهشت و جهنم، نيكي و بدي و مفاهيم انساني ديگري ذهن انسان را درگير مي كند. هر يك از نمايش هاي اين سيرك، با درون مايه اي معناشناختي، جدا از بعد سرگرمي كه دارند، از نظر هنري به راحتي مي توانند با زيباترين و بهترين اپراها، باله ها، تئاترها، و هنرهاي ظريف موزيكال ديگر رقابت كنند. با نمايش هاي خلاق و شگفت انگيز سيرك دوسولي، هر بيننده اي مي تواند به قلب دنيايي رويايي و رمزآلود سفر كند، دنيايي فانتزي به دور از هياهوهاي روزمره و تجربه اي جديد از لذت و سرگرمي را با هم تجربه كند.
نكته آخر اينكه موسيقي سيرك كاملاً به طور زنده اجرا شده و سازها زنده نواخته و آوازها نيز به طور زنده سروده مي شوند. آوازها زبان خاصي ندارند و در آنها از سنت «بي زباني» استفاده مي شود و شعرها با زباني ساختگي و بي معني خوانده مي شوند و همين، خود رنگ و بويي عجيب و غريب و بيگانه به نمايش ها مي دهد و بيننده راتا مرز دنيايي خيالي مي كشاند. تمام اينها به همراه رنگ و نور و حركات نمايشي دست به دست هم مي دهند تا اجراهايي محسور كننده و دلربا و پرانرژي در برابر چشمان بينندگان به تصوير كشيده شود.
سيرك دوسولي توانسته نام خود را در كتاب ركوردهاي گينس هم به ثبت برساند. سيرك دوسولي با داشتن 90 چوب پا كار خود را آغاز كرد و اكنون با حضور 40 هزار چوب پا كار كه قادرند 22 ساعت روي چوب پا راه بروند، توانست ركورددار كتاب گينس باشد.
اين سيرك تاكنون طي 25 سال فعاليت هنري خود، 19 نمايش زيبا و به ياد ماندني در كارنامه خود ثبت كرده و اگرچه شهرت جهاني دارد و به همين راحتي از ذهن ها پاك نمي شود، ولي تهيه كنندگان سيرك همچنان به دنبال راه هايي براي زنده نگه داشتن گروه و حفظ محبوبيت خود هستند. براي اين منظور، آنها در برنامه هاي تلويزيوني هم شركت مي كنند. آنها برنامه اي به نام «باور» در سال 2008 با كريس آنجل ساختند. اعضاي اين سيرك همين طور قرار است در فيلم جديد جيمز كامرون، كارگردان معروف فيلم هايي چون تايتانيك و آواتار هم نقش آفريني كنند.
خاندان فرانكوني
سيرك ملي ايتاليا
در سال 1350 به دعوت سيرك فاست، به ايرلند سفر و ايران را ترك كرد و سپس به سيرك جري كاتل در انگلستان پيوست. او تمام عمر خود را در سيرك هاي مختلف گذراند و اين اواخر نيز به همراه سيرك ايتاليايي دريكس توني به ايران بازگشت. سيرك دريكس توني يك سيرك خانوادگي است كه بيشتر اعضاي آن را خانواده توني تشكيل مي دهند. آنها 350 سال است كه اين كار را به صورت حرفه اي دنبال مي كنند و ظاهراً آن قدر از كارشان راضي هستند كه همچنان هنرشان را به نسل بعدي خانواده منتقل كنند. داريكس توني در سن هفت سالگي به ميدان سيرك پا گذاشت و با نمايش سواركاري فعاليت خود را آغاز كرد و بعدها به نمايش با ببرها و شيرها علاقه نشان داد و يكي از رام كنندگان اين حيوانات درنده خو شد. نمايش او با ببرها تا مدت ها امضاي اين سيرك به حساب مي آمد و با همين نمايش بود كه به شهرت جهاني رسيد. پس از مرگ او، سيرك به دست پسران و نوادگانش افتاد و آنها نيز طبق سنت ديرينه همين راه را ادامه دادند. سيرك داريكس توني به دليل آشنايي نزديكي كه با خليل عقاب داشتند، به پيشنهاد او به ايران سفر كردند و در شهرهاي مختلف از جمله تهران، سمنان، كرج، قزوين و رشت برنامه هاي خود را به اجرا گذاشتند. از برنامه هاي اين سيرك ژانگولر بازي با آتش، بندبازي ، نماي دلقك ها و كوتوله ها، موتورسواري، سواركاري وحركات آكروباتيك، نمايش شيرها و ببرها و پريدن شان از حلقه آتش و نمايش هاي مهيج ديگري چون بازي با تمساح ها و مارهاست.
منبع: هفته نامه همشهري سرنخ- ش:88
