مشهد در تب و تاب انقلاب اسلامي (2)

« در آمدي بر حوادث روزهاي نهم و دهم دي خونين مشهد »
 

اعزام هيئتي از سوي دولت جهت پايان دادن به تحصن
 

به دنبال تشديد تحصن علما ، نخست وزير ايران از پزشکان مشهد به علت تيراندازي مأموران فرمانداري به بيمارستان شاهرضا و مقتول و مجروح شدن عده اي در داخل بيمارستان عذر خواهي کرد . در همين راستا سرتيپ جعفري فرماندار نظامي مشهد عزل و سرتيپ شاپور به جاي او منصوب شد .(2) با وخيم تر شدن اوضاع دولت هيئتي را به مشهد اعزام کرد . هيئت اعزامي پس از ورود به مشهد ، خواستار ملاقات با سيد حسن طباطبايي قمي شد ، اما ايشان نپذيرفت و فرزند ايشان ( سيد محمود قمي ) به شکل زننده اي با آنها برخورد کرد . اعضاي هيئت که از ملاقات با قمي نااميد شده بودند تصميم گرفتند تا با پزشکان بيمارستان شاهرضا ملاقات نمايند و رضايت آنها را جلب کنند . پزشکان نيز آنها را مورد بي مهري قرار دادند و از بيمارستان اخراج کردند . کادر بيمارستان اظهار کردند که هدف و خواسته آنها اخراج شاه از کشور است .
پس از مدتي پزشکان بيمارستان تصميم گرفتند تا با هيئت اعزامي دولت ملاقات کنند . آنها عده اي را به نمايندگي خود تعيين کردند . در جلسه تشکيل شده ، کيفيت حادثه بيمارستان به سمع و نظر هيئت رسيد و اعضاي جلسه ، رژيم و دولت را عاملان اصلي حادثه ذکر کردند . در اين جلسه هيئت اعزامي از وقوع اين حادثه عذر خواهي نمود .، جلسه با شعار مرگ بر شاه پايان يافت .
جلسات سخنراني همچنان ادامه داشت . در يکي از اين جلسات حدود 140 هزار نفر به دستور روحانيون و پزشکان در بيمارستان شاهرضا اجتماع آقايان سيد عبدالکريم هاشمي نژاد و سيد علي خامنه اي سخنراني نمودند و خواستار خروج شاه از ايران شدند . در پايان سخنراني اجتماع کنندگان در حرکتي نمادين پس از شکستن تمثال شاه که در مقابل بيمارستان نصب شده بود ، آن را تا بهشت رضا تشييع کردند . (3)
آثار حادثه بيمارستان شاهرضا تنها منوط به مشهد نبود . در اين باره جلسه اي نيز با شرکت بيش از دو هزار نفر در سالن غذا خوري بيمارستان پهلوي تهران تشکيل گرديد . برنامه جلسه بيش از دو هزار نفر در سالن غذا خوري بيمارستان پهلوي تشکيل گرديد . برنامه جلسه از طرف دکتر محمد علي راشد اعلام شده بود . پس از سخنراني نمايندگان مشهد که در آن جلسه حضور داشتند ، محمد رضا راشد از طرف دانشگاه جندي شاپور ، آقاي ابوالفضل قاسمي از طرف جبهه ملي ، علي اصغر حاج سيد جوادي از طرف نويسندگان ، حسن نزيه ، رئيس کانون وکلا و شخصي به نمايندگي از دانشگاه ملي مطالبي اظهار نمودند . سپس مخبر امريکايي مجمع بين المللي حقوق بشر امريکا نيز سخنراني کرد . اين جلسه با قرائت قطعنامه پزشکان مشهد پايان يافت .
از صبح روز 57/9/27 ، کليه مغازه ها و اکثر بانک ها و ادارات تعطيل بودند . تظاهرات کنندگان پس از تجمع در منازل قمي و شيرازي به سوي بيمارستان حرکت و با خود عکس هايي از کشته شدگان اخير و پلاکاردهايي حاوي شعار عليه رژيم حمل کردند . آنها داشتند جنازه محمد منفرد را ـ که بر اثر اصابت گلوله در حوادث اخير پس از چند روز بستري در بيمارستان شهيد شده بود ـ از بيمارستان تا آخر خيابان زد تشييع نمايند . (4) در اين تجمع هاشمي نژاد طي سخناني عليه شاه ، بيان داشت بنا بر فتواي امام ، قمي و شيرازي از اين زمان به بعد ، سهميه خمس و زکات به کارکنان شرکت نفت تعلق مي گيرد . او سپس به پزشکان توصيه کرد که کارکنان ارتش را بدون دفترچه درماني پذيرش کند و در صورت نداشتن پول ويزيت و داور ، آن را علما پرداخت خواهند کرد . ايشان در پايان افزود که تا دو سه روز ديگر ، گروهي توسط علما سازماندهي شده است که به هر خانه اي که ارتشي نباشد ، هر دو شب يک بار ، بيست ليتر نفت به طور رايگان بدان ها تحويل داده شود . (5)

حمله به مردم در مقابل بيت آيت الله شيرازي
 

تظاهرات و ناآرامي ها تا حادثه روز دوم دي و همچنين حوادث روزهاي نهم و دهم دي ادامه يافت . در روز اول دي گروهي از منزل شيرازي و گروهي از منزل قمي با سردادن شعارهايي عليه رژيم راهي بيمارستان شدند تا متحصنين را همراهي کنند . مردم که با کمبود نفت و سرماي طاقت فرساي زمستان مواجه شده بودند تا جهت مقداري نفت و مواد سوختني مدت زيادي را در صف هاي طويل نفت منتظر بمانند ، در اين راهپيمايي شعارهايي با اين مضمون سر مي دادند : « کمبود نفت و بنزين به دست شاه بي دين ، مرگ بر اين شاه » آنها پس از پيمودن خيابان هاي شهر در ميدان داخل بيمارستان تجمع کردند . در اين تجمع پس از اتمام سخنراني سيد هادي خامنه اي پيام امام را که به مناسبت فرا رسيدن عيد کريسمس به ملت مسيح فرستاده شده بود ، قرائت کرد . در پايان تجمع کنندگان ، تعدادي از کشته شدگان حوادث چند روز اخير را به سوي بهشت رضا تشييع کردند . (6)
روز دوم بهمن ، عده زيادي در اطراف بيت شيرازي تجمع و تظاهرات کردند . به دستور سرلشگر ميرهادي ، فرماندار نظامي مشهد ، ساعت سه بعد از ظهر در چهارراه نادري ، ماقبل منزل شيرازي ، مردم را به مسلسل بستند . در اين حادثه 12 نفر کشته و 60 نفر مجروح شدند . در نقلي ديگر ، تعداد کشته شدگان ـ به موجب اعلاميه تأييد شده که مقابل منزل شيرازي نصب شده بود ـ 8 نفر و تعداد زخمي ها بسيار بود . تعداد کشته شدگان پس از مدتي به 20 نفر افزايش يافت . (7)
پس از حادثه دوم دي ، شهر مشهد را غم و عزا فراگرفت . روز چهارم دي 98 درصد مغازه ها و دکاکين شهر بسته بود . کليه شعب بانک ها و ادارات دولتي به حالت نيمه تعطيل در آمدند و تنها رؤساي ادارات و مديران کل در محل کار خود حاضر شدند . مردم که از حادثه تير اندازي بسيار ناراحت بودند در سطح شهر به تظاهرات خياباني دست زدند . آنها با قطع درختان ميدان شاه آنها را در پاي پيکر رضاشاه به آتش كشيدند.جمعيت حاضر در حدود 5 هزار تخمين زده شده بود. آنها پايه مجسمه رضاشاه را با وسايلي چون پتک از بين بردند و با خاک يکسان کردند . (8)
متعاقب اين حادثه شيرازي و قمي اعلاميه اي در 57/10/3 برابر با 1399 خطاب به مسلمانان مجاهد و ملت ايران صادر کردند . در اين اعلاميه آنها به حوادث بيمارستان و تحصن علما اشاره ، عامل و مسبب حادثه مذکور را يک جاني ديوانه خطاب کردند و به او اخطار نمودند که هر چه زودتر بايد مشهد را ترک کند . آنها درباره کيفيت وقوع حادثه چنين اعلام کردند :
مأموران حکومت نظامي در چند نقطه شهر بدون جهت به روي مردم آتش گشودند و آنان را از دم درو کردند و تا پاسي از شب تيراندازي و رگبار مسلسل ادامه داشت که نتيجه آن 10 کشته و بيش از 60 زخمي گزارش شده است . اين رقم بيش از مقتولين و مصدومين اکثر حوادث سابق مشهد است .
آنها در پايان بر ادامه تحصن علما و جامعه روحانيت مشهد در بيمارستان امام رضا ( ع) و حمايت کامل مراجع تقليد و مسلمانان از آنها تأکيد و روزهاي 24 و 25 محرم را روزهاي عزا و تعطيل عمومي همراه با راهپيمايي اعلام کردند . (9) ديگر علما و فضلاي حوزه مشهد هم اعلاميه هايي مشابه و با مضمون فوق صادر کردند .
روز سوم بهمن بازار مشهد تعطيل و عده زيادي از مردم در مقابل بيوت علما از جمله شيرازي ، قمي ، مرعشي و همچنين در ميدان شاه ،چهار راه دروازه طلايي ( چهار طبقه فعلي ) ، مقابل بيمارستان شاهرضا اجتماع و شعارهايي عليه رژيم سردادند . تجمع کنندگان مقابل بيمارستان شاهرضا خواستار تشييع جنازه کشته هاي ديروز شدند. در داخل بيمارستان ، سيد علي خامنه اي در جمع متحصنين سخنراني و ضمن تشريح حوادث اخير ، راجع به اوضاع سياسي و اجتماعي ايران سخن گفت . در پايان مقرر گرديد تا سه روز عزاي عمومي در مشهد اعلام و روز سه شنبه 25 محرم ، تظاهرات عمومي در اعتراض به اين اقدامات رژيم صورت گيرد . آنها همچنين تصميم گرفتند تا دفن جنازه عده اي از کشته شدگان در ميدان شاه ، نام ميدان را به ميدان شهدا تغيير دهند . (10)
در پي اين حادثه همچنين شيرازي طي تلگرافي فوري به نخست وزير ازهاري ، احضار و عزل فوري سرلشکر مير هادي را خواستار مي گردد . شيرازي در اين تلگراف با لحن تندي اعلام مي کند که اگر او را زنده مي خواهد ، بايست ظرف 48 ساعت مشهد را ترک نمايد و در غير اين صورت جنازه او به تهران حمل خواهد شد . (11)
روز پنجم دي /25 محرم ، به خاطر وقايع خونين دوم بهمن ، تعطيل بود . در اين روز عده اي از مردم از منزل شيرازي به سوي خيابان تهران حرکت کردند و در مقابل شهرباني با ديدن مأموراني که مشغول تير اندازي به سوي مردم بودند خشمگين شدند و شعارهايي عليه شاه سردادند و در پايان به جمع تحصن کنندگان در بيمارستان پيوستند . در اين روز همچنين شهداي روز دوم بهمن تشييع و سيد علي خامنه اي براي آنها سخنراني کرد .
در اين اوضاع و احوال علماي مبارزه مشهد از جمله سيد کاظم مرعشي ، علي تهراني و سيد علي خامنه اي در جلسه اي در منزل شيرازي شرکت کردند . دراين جلسه اعلام مي شود که از سوي امام 48 ساعت به شاه مهلت داده شده است تا ايران را ترک نمايد ، در غير اين صورت طرفداران ايشان کودتاي همگاني و ملي خواهند کرد . در همين روز زندان شهرباني دچار آتش سوزي گرديد .آتش سوزي زماني رخ داد که زندانيان جهت همبستگي با مردم شروع به تظاهرات و سر دادن شعار کردند . لذا پليس با تير اندازي و پرتاب گاز اشک آور وارد عمل گرديد و در اين زد و خورد آتش سوزي به وقوع پيوست . بامتشنج شدن اوضاع ، ازهاري طي تماس با طاهر احمد زاده از او مي خواهد شخصا به زندان روز و به وضعيت زندانيان سياسي و غير سياسي رسيدگي نمايد . (12)

پي نوشت ها :
 

1 . كارشناس ارشد تاريخ ايران اسلامي
2 . تقويم تاريخ خراسان ، ص 314 .
3 . آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي ، ش بازيابي ،‌572 ،‌سند ش 108 و 109 ،‌همچنين : انقلاب اسلامي به روايت اسناد ساواك ، ج 21 ، ص 123 و 124 .
4 . همان ، ص 125 .
5 . آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي ،‌ش بازيابي 627 ،‌سند ش 108.
6 . شاكري ، همان ،‌ص 113.
7 . روزنامه آفتاب شرق ،‌س 54 ، ش 310 ، ص 2 .
8 . انقلاب اسلامي به روايت اسناد ساواك ،‌ج 22 ، ص 160 .
9 . آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي ، ش بازيابي 1566 ، سند ش 2.
10 . همان ، ش بازيابي 572 ،‌اسناد 110 و 111 .
11 . روزنامه آفتاب شرق ، س 54 ، ش 310 ، ص 2 .
12 . همان ،‌ش 312 ، ص 2 .
 

منبع: نشريه 15 خرداد شماره 17