ديزي سنگي ؛ سوغات ديروز و امروز مشهد

سنگ‌تراشي و قلمزني روي سنگ، يكي از صنايع و فنون كهن ايراني است. صنعتگران سنگ‌تراش از گذشته‌هاي دور با بهره‌گيري از بعضي ابزار و اشيا و اسباب‌خانه و وسايل آييني و زينتي را مي‌ساختند و استادان قلمزن بر روي آنها نقش مي‌انداختند.
«سرپانتين» از جمله سنگ‌هايي است كه از آن به دليل ضربه پذير بودن و جنس نرم هم در ساخت اجسام تزييني و هم ظروف استفاده مي‌شود و چون در برابر آتش مقاوم است، به دليل پخت ملايم، غذا را لذيذتر مي‌كند. سرپانتين واژه‌اي لاتيني و به معناي «ماري شكل» است؛ چون روي سطح خارجي اين سنگ، لكه‌هايي شبيه پوست مار به چشم مي‌خورد به اين نام ناميده شده است. سرپانتين هنوز هم سنگ اوليه ساخت ديگ‌هاي سنگي مشهد است.

*راسته سنگتراش‌ها
 

از جمله صنايع دستي و سوغات شهر مشهد، قدمت آن به 14 قرن مي‌رسد همين ديگ‌هاي سنگي است كه از سنگ «سرپانتين» ساخته مي‌شود.
در قديم، سنگ‌ها را با كلنگ و ديگر وسايل از كوهسنگي واقع در جنوب شرق مشهد تهيه و با گاري به شهر حمل مي‌كردند و سنگتراشان از آن با چكش و تيشه و دستگاه‌هاي ساده ديگ هركاره مي‌ساختند. بعدها با چرخ چاه از دهنه كوه، تا سي چهل متر پايين‌تر را حفر و سنگ‌ها را استخراج مي‌كردند و به كارگاه هاي تراش سنگ كه بيشتر در بست بالا مستقر بودند انتقال مي‌دادند و سنگتراش‌ها در راسته خودشان كه جاي ويژه‌اي در بازار مشهد بود، با قلم بند و غيره ديگ‌ها را مي‌ساختند.
ديگ‌هاي سنگي عمدتا دو نوع هستند يا ديزي سنگي كه استوانه‌اي شكل است و معمولا يك نفره يا نهايتا دو نفره است يا هر كاره كه در واقع قابلمه‌هايي سنگي هستند و مي‌توان از آن‌ها براي تهيه غذاي حتي 12 نفر هم استفاده كرد.
در متون جغرافياي تاريخي خراسان، از حرفة سنگتراشي نوقان و حمل آن به ديگر شهرها نيز ياد شده است.
امروزه گرچه معادن سنگ هركاره، در مناطقي چون زنجان، سيستان، خوي، كرمان ، ماكو، سبزوار، تربت حيدريه و بيرجند نيز وجود دارد ؛ اما گويا استخراج عمده و انبوه آن از معادن اطراف مشهد است كه به جمهوري آذربايجان، قرقيزستان، آلمان و ايتاليا هم صادر مي‌شود.

*سنگتراشي امروزي
 

صنعتگران امروزه ديگر آنقدرها از روش سنتي، براي تهيه ظروف و وسايل سنگي استفاده نمي‌كنند؛ بلكه بيشتر تكنولوژي را براي سرعت در كار و ازدياد توليد به خدمت مي‌گيرند.
استخراج سنگ هركاره از معدن با كمك ديناميت انجام مي‌گيرد و قطعات بزرگ سنگ، به كمك پتك در اندازه‌هاي مورد لزوم قواره شده و به كارگاه‌ها انتقال مي‌يابد. در گذشته به كمك تيشه و سوهان، ناهمواري‌ها پرداخت مي‌شد و از اسكنه براي خالي كردن درون سنگ بهره مي‌گرفتند و با پرگار قطر دلخواه دهانه ظرف مورد نظر بر روي سنگ اوليه ترسيم و با سوهان بدنه ظرف صاف و صيقلي مي‌شد و با قلم فولادي كه اندازه‌هاي متفاوتي دارد، نقش‌ها و كتيبه‌هاي مورد نظر را بر بدنه ظرف حكاكي مي‌كردند.
اما حالا، دستگاه سنگتراش با نيروي برق كار مي‌كند و مانند دستگاه خراطي قادر است درون سنگ‌ها را به سرعت خالي كند و روية ظرف‌هاي سنگي را صيقل دهد.

*ديزي سنگي
 

كارگاه‌هاي توليد آثار سنگي، عمدتا در بخش مركزي شهر مشهد و نيز نقاط ييلاقي اطراف آن فعاليت دارند و توليدات آنها در مجاورت اين كارگاه‌ها و نمايشگاه‌ها و فروشگاه‌ها و نقاط پررفت و آمد به زائران و مسافران عرضه مي‌شود.
زائران امام رضا (ع) خريداران اصلي صنايع سنگي، هستند، اما گذشته از مشتريان داخلي ، اعراب حاشيه خليج فارس نيز در شمار مشتريان مشتاق ظروف و اشياي تزئيني سنگي شهر مشهد قرار دارند.
منبع:http://www.ettelaat.com
ارسال توسط کاربر محترم سایت :hasantaleb