دايه: مورچه
نويسنده: مهدي ميرزايي
اين پروانه شگفت انگيز به كمك موجودات ديگري بچه هايش را بزرگ مي كند
زندگي موجودات زنده پر از شگفتي هايي است كه برخي از آنها به معجزه مي ماند. همين پروانه ها را در نظر بگيريد. اتفاقاتي كه در طي دوره زندگي يك پروانه، از بيرون آمدن از تخم تا تخمگذاري پروانه هاي ماده مي افتد، باور كردنش سخت است؛ مثلا در دوره شفيرگي پروانه ها، زماني كه نوزاد يك پروانه به دور خود پيله مي تند، طي فرايندهاي بيولوژيك، تمام بدن لارو و همه اندام هاي آن در پيله از بين مي رود و لارو تبديل به يك مايع مي شود و سپس اندام هاي پروانه از اين مايع به وجود مي آيد. يعني پروانه در پيله دوباره آفريده مي شود اما اين همه ماجرا نيست. برخي پروانه ها شگفتي هاي ديگري هم در زندگي شان رو مي كنند؛ مثلا همين پروانه بزرگ آبي. با ما باشيد تا با اين پروانه بيشتر آشنا شويم.
پروانه بزرگ آبي يكي از پروانه هاي اروپايي محسوب مي شود كه در بعضي مناطق آسيا زندگي مي كند. اين پروانه در كشور انگلستان اهميت خاصي دارد چرا كه يكي از نمونه هاي موفق تلاش دانشمندان براي حفظ تنوع زيستي و باز گرداندن يك گونه حشره به طبيعت، پس از انقراض آن است. نسل اين پروانه ها در سال 1979 ميلادي در كشور انگلستان منقرض شد اما محققان آن كشور با كوشش توانستند آن را مجددا احيا كنند. البته اين كار تا همين اواخر به دليل عدم اطلاع دانشمندان از چرخه زندگي زيباي آبي مشكل بود.
نوزادهاي پروانه بزرگ آبي حدود 12 ميلي متر طول دارند و نه ماه بعد از به دنيا آمدن از تخم وارد مرحله شفيرگي و آمادگي براي تبديل شدن به پروانه مي شوند. پروانه وقتي بال هايش را باز مي كند حدود 6 سانتي متر عرض دارد و بال هايش به خاطر نقاط سياهرنگي كه دارد، لكه لكه ديده مي شود. دوره زندگي حشره بالغ يعني خود پروانه نسبت به نوزادش كوتاه و تنها چند هفته است.
پروانه هاي بزرگ آبي، زندگي جالب و منحصر به فردي دارند و در طول زندگي آنها اتفاقات عجيب و غريبي رخ مي دهد. رابطه خاص آنها با مورچه ها هم ازهمين دسته اتفاقات است. نوزاد اين پروانه ها در روزهاي ابتدايي زندگي خود، گل هاي گياهان مرزنگوش و آويشن كوهي را مي خورد. در انگلستان و نواحي كوهستاني سردسير اروپا، گياه آويشن كوهي مورد استفاده نوزادان قرار مي گيرد و در مناطق گرم تر، نوزادان از مرزنگوش تغذيه مي كنند. تغذيه كافي از گياه باعث مي شود نوزادان بتوانند براي جذب مورچه هاي قرمز(Myrmica sabuleti) به خود، مايع شيرين و چسبنده اي(عسلك) ترشح كنند. مورچه ها اين نوزادان را براي تغذيه از عسلك، به لانه خود مي برند. نوزادان پروانه در دالان هاي مورچه ها وارد يك مرحله خواب زمستاني مي شوند و بعد از بيدار شدن شروع به خوردن تخم ها و لاروهاي مورچه ها مي كنند. در واقع تغذيه از تخم و لارو مورچه هاي قرمز براي كامل شدن سيكل زندگي نوزدان پروانه ضروري است. نوزادان پس از سه هفته تغذيه در دالان مورچه ها، با كمك پاهاي خود از سقف لانه آويزان شده و يك پيله شفاف(Chrysalis) به دور خود مي سازند تا در آن با خيال راحت زماني را به شفيرگي بگذرانند. اين زمان به سرعت و پس از سه هفته تمام مي شود و نوزاد تبديل به يك پروانه مي شود. حالا زمان آن رسيده كه پروانه بزرگ آبي از پيله خود خارج شود و براي يافتن جفت، لانه مورچه ها را ترك كند. يكي از اتفاقات شگفت انگيز زندگي اين پروانه ها همين جا اتفاق مي افتد. جالب است كه معمولا مورچه ها پروانه تازه متولد شده را هنگام خروج از لانه تا سطح زمين همراهي مي كنند و به آن كمك مي كنند تا روي يك گياه يا بوته كوتاه در آن نزديكي قرار بگيرد. پروانه بايد تا زماني كه بال هايش خشك شود و بتواند پرواز كند در آنجا بماند. مورچه ها دراين مدت مانند باديگارد، به دور پروانه حلقه زده و از او در برابر شكارچي هاي مهاجمي كه قصد حمله به پروانه و خوردن آن را داشته باشند، محافظت مي كنند. مورچه ها پس از اينكه پروانه پرواز كرد، به لانه هايشان بر مي گردند. البته اين پروانه ها، لطف مورچه ها را از ياد نمي برند و دوباره اين سيكل را تكرار مي كنند، يعني نوع ماده اين پروانه پس از جفت گيري روي جوانه هاي گياه آويشن يا مرزنگوش كه همان طور كه گفتيم تخمگذاري مي كنند. نوزادان آنها پس از سومين پوست اندازي خود را از روي گياه به زمين انداخته و منتظر مورچه ها مي مانند تا از راه برسند و آنها را با خود به لانه ببرند. در اين سيكل تكرار شونده اتفاقات ريز و عجيبي در داخل لانه مورچه ها مي افتد. مورچه ها در برخورد با اين نوزادان كرمي شكل با شاخك هاي خود بدن آنها را لمس كرده و با اين كار آنها را تحريك به توليد عسلك مي كنند؛ در واقع كاري شبيه دوشيدن شير. اين كار ادامه پيدا مي كند تا جايي كه نوزاد پروانه نيمي از بدنش را از روي زمين بلند مي كند و با اين كار مورچه ها مي توانند لارو پروانه را با دندان گرفته و آن را به لانه ببرند. در داخل لانه هم مورچه ها همچنان به دوشيدن نوزاد پروانه مشغول مي شوند و پس از مدتي نوزادان بيشتري عسلك توليد مي كنند كه علاوه بر خود مورچه ها، لاروهايشان نيز از آن مي خورند. اما شگفت انگيز اينكه بعد از مدت كوتاهي ورق بر مي گردد و اين بار، اين نوزادان پروانه هستند كه تخم ها و لاروهاي مورچه ها را مي خورند و در نهايت با نزديك شدن پاييز به خواب زمستاني مي روند.
بسيار اتفاق مي افتد كه مورچه هاي قرمز تعداد زيادي از نوزادان پروانه را وارد اجتماع (كلوني) خود مي كنند كه در اين صورت معمولا نوزادان همه تخم ها و لاروهاي مورچه ها را خورده و در نتيجه اجتماع مورچه ها كلاً از بين مي روند. در اين حال نوزادان چون غذايي براي خوردن ندارند، از گرسنگي خواهند مرد. يكي ديگر از اتفاقات عجيب و غير قابل توضيح در اين رابطه اين است كه اگر در يك اجتماع مورچه، بيش از يك ملكه ظاهر شود، مورچه هاي كارگر دستور خواهند داشت به نوزادان پروانه حمله كنند و آنها را بخورند.
نكته ظريفي در اينجا وجود دارد و آن تدابيري است كه نوزادان پروانه براي آنكه در اجتماع مورچه ها مزاحم شناخته نشوند، دارند و آن اين است كه تا حد امكان شبيه آنها رفتار مي كنند. علاوه بر تقليد صداي آنها، حتي بوي مورچه ها را نيز توليد مي كنند و از همه مهم تر اينكه از مورچه ها با شيره جان خود پذيرايي مي كنند. براي تقليد صدا، نوزادي كه در پيله رفته با ماليدن سر خود به ديواره آن صدايي شبيه به آنچه مورچه هاي قرمز توليد مي كنند ايجاد مي كنند.
دست آخر نوزادان پروانه مي دانند هر گونه اشتباه رفتاري در دوره زندگي در لانه مورچه هاي مي تواند به قيمت جانشان تمام شود چرا كه در اين صورت توسط مورچه هاي قرمز خورده خواهند شد.
منبع: نشريه دانستنيها شماره 31
زندگي موجودات زنده پر از شگفتي هايي است كه برخي از آنها به معجزه مي ماند. همين پروانه ها را در نظر بگيريد. اتفاقاتي كه در طي دوره زندگي يك پروانه، از بيرون آمدن از تخم تا تخمگذاري پروانه هاي ماده مي افتد، باور كردنش سخت است؛ مثلا در دوره شفيرگي پروانه ها، زماني كه نوزاد يك پروانه به دور خود پيله مي تند، طي فرايندهاي بيولوژيك، تمام بدن لارو و همه اندام هاي آن در پيله از بين مي رود و لارو تبديل به يك مايع مي شود و سپس اندام هاي پروانه از اين مايع به وجود مي آيد. يعني پروانه در پيله دوباره آفريده مي شود اما اين همه ماجرا نيست. برخي پروانه ها شگفتي هاي ديگري هم در زندگي شان رو مي كنند؛ مثلا همين پروانه بزرگ آبي. با ما باشيد تا با اين پروانه بيشتر آشنا شويم.
پروانه بزرگ آبي يكي از پروانه هاي اروپايي محسوب مي شود كه در بعضي مناطق آسيا زندگي مي كند. اين پروانه در كشور انگلستان اهميت خاصي دارد چرا كه يكي از نمونه هاي موفق تلاش دانشمندان براي حفظ تنوع زيستي و باز گرداندن يك گونه حشره به طبيعت، پس از انقراض آن است. نسل اين پروانه ها در سال 1979 ميلادي در كشور انگلستان منقرض شد اما محققان آن كشور با كوشش توانستند آن را مجددا احيا كنند. البته اين كار تا همين اواخر به دليل عدم اطلاع دانشمندان از چرخه زندگي زيباي آبي مشكل بود.
نوزادهاي پروانه بزرگ آبي حدود 12 ميلي متر طول دارند و نه ماه بعد از به دنيا آمدن از تخم وارد مرحله شفيرگي و آمادگي براي تبديل شدن به پروانه مي شوند. پروانه وقتي بال هايش را باز مي كند حدود 6 سانتي متر عرض دارد و بال هايش به خاطر نقاط سياهرنگي كه دارد، لكه لكه ديده مي شود. دوره زندگي حشره بالغ يعني خود پروانه نسبت به نوزادش كوتاه و تنها چند هفته است.
پروانه هاي بزرگ آبي، زندگي جالب و منحصر به فردي دارند و در طول زندگي آنها اتفاقات عجيب و غريبي رخ مي دهد. رابطه خاص آنها با مورچه ها هم ازهمين دسته اتفاقات است. نوزاد اين پروانه ها در روزهاي ابتدايي زندگي خود، گل هاي گياهان مرزنگوش و آويشن كوهي را مي خورد. در انگلستان و نواحي كوهستاني سردسير اروپا، گياه آويشن كوهي مورد استفاده نوزادان قرار مي گيرد و در مناطق گرم تر، نوزادان از مرزنگوش تغذيه مي كنند. تغذيه كافي از گياه باعث مي شود نوزادان بتوانند براي جذب مورچه هاي قرمز(Myrmica sabuleti) به خود، مايع شيرين و چسبنده اي(عسلك) ترشح كنند. مورچه ها اين نوزادان را براي تغذيه از عسلك، به لانه خود مي برند. نوزادان پروانه در دالان هاي مورچه ها وارد يك مرحله خواب زمستاني مي شوند و بعد از بيدار شدن شروع به خوردن تخم ها و لاروهاي مورچه ها مي كنند. در واقع تغذيه از تخم و لارو مورچه هاي قرمز براي كامل شدن سيكل زندگي نوزدان پروانه ضروري است. نوزادان پس از سه هفته تغذيه در دالان مورچه ها، با كمك پاهاي خود از سقف لانه آويزان شده و يك پيله شفاف(Chrysalis) به دور خود مي سازند تا در آن با خيال راحت زماني را به شفيرگي بگذرانند. اين زمان به سرعت و پس از سه هفته تمام مي شود و نوزاد تبديل به يك پروانه مي شود. حالا زمان آن رسيده كه پروانه بزرگ آبي از پيله خود خارج شود و براي يافتن جفت، لانه مورچه ها را ترك كند. يكي از اتفاقات شگفت انگيز زندگي اين پروانه ها همين جا اتفاق مي افتد. جالب است كه معمولا مورچه ها پروانه تازه متولد شده را هنگام خروج از لانه تا سطح زمين همراهي مي كنند و به آن كمك مي كنند تا روي يك گياه يا بوته كوتاه در آن نزديكي قرار بگيرد. پروانه بايد تا زماني كه بال هايش خشك شود و بتواند پرواز كند در آنجا بماند. مورچه ها دراين مدت مانند باديگارد، به دور پروانه حلقه زده و از او در برابر شكارچي هاي مهاجمي كه قصد حمله به پروانه و خوردن آن را داشته باشند، محافظت مي كنند. مورچه ها پس از اينكه پروانه پرواز كرد، به لانه هايشان بر مي گردند. البته اين پروانه ها، لطف مورچه ها را از ياد نمي برند و دوباره اين سيكل را تكرار مي كنند، يعني نوع ماده اين پروانه پس از جفت گيري روي جوانه هاي گياه آويشن يا مرزنگوش كه همان طور كه گفتيم تخمگذاري مي كنند. نوزادان آنها پس از سومين پوست اندازي خود را از روي گياه به زمين انداخته و منتظر مورچه ها مي مانند تا از راه برسند و آنها را با خود به لانه ببرند. در اين سيكل تكرار شونده اتفاقات ريز و عجيبي در داخل لانه مورچه ها مي افتد. مورچه ها در برخورد با اين نوزادان كرمي شكل با شاخك هاي خود بدن آنها را لمس كرده و با اين كار آنها را تحريك به توليد عسلك مي كنند؛ در واقع كاري شبيه دوشيدن شير. اين كار ادامه پيدا مي كند تا جايي كه نوزاد پروانه نيمي از بدنش را از روي زمين بلند مي كند و با اين كار مورچه ها مي توانند لارو پروانه را با دندان گرفته و آن را به لانه ببرند. در داخل لانه هم مورچه ها همچنان به دوشيدن نوزاد پروانه مشغول مي شوند و پس از مدتي نوزادان بيشتري عسلك توليد مي كنند كه علاوه بر خود مورچه ها، لاروهايشان نيز از آن مي خورند. اما شگفت انگيز اينكه بعد از مدت كوتاهي ورق بر مي گردد و اين بار، اين نوزادان پروانه هستند كه تخم ها و لاروهاي مورچه ها را مي خورند و در نهايت با نزديك شدن پاييز به خواب زمستاني مي روند.
بسيار اتفاق مي افتد كه مورچه هاي قرمز تعداد زيادي از نوزادان پروانه را وارد اجتماع (كلوني) خود مي كنند كه در اين صورت معمولا نوزادان همه تخم ها و لاروهاي مورچه ها را خورده و در نتيجه اجتماع مورچه ها كلاً از بين مي روند. در اين حال نوزادان چون غذايي براي خوردن ندارند، از گرسنگي خواهند مرد. يكي ديگر از اتفاقات عجيب و غير قابل توضيح در اين رابطه اين است كه اگر در يك اجتماع مورچه، بيش از يك ملكه ظاهر شود، مورچه هاي كارگر دستور خواهند داشت به نوزادان پروانه حمله كنند و آنها را بخورند.
نكته ظريفي در اينجا وجود دارد و آن تدابيري است كه نوزادان پروانه براي آنكه در اجتماع مورچه ها مزاحم شناخته نشوند، دارند و آن اين است كه تا حد امكان شبيه آنها رفتار مي كنند. علاوه بر تقليد صداي آنها، حتي بوي مورچه ها را نيز توليد مي كنند و از همه مهم تر اينكه از مورچه ها با شيره جان خود پذيرايي مي كنند. براي تقليد صدا، نوزادي كه در پيله رفته با ماليدن سر خود به ديواره آن صدايي شبيه به آنچه مورچه هاي قرمز توليد مي كنند ايجاد مي كنند.
دست آخر نوزادان پروانه مي دانند هر گونه اشتباه رفتاري در دوره زندگي در لانه مورچه هاي مي تواند به قيمت جانشان تمام شود چرا كه در اين صورت توسط مورچه هاي قرمز خورده خواهند شد.
شفيره
شفيره پروانه در پيله شفاف
مهمان قاتل
لارو پروانه بزرگ آبي
پروانه بالغ
منبع: نشريه دانستنيها شماره 31
