مهندسي فرهنگي کشور کجاي کار قرار دارد؟

پيگيري يک خواسته مقام معظم رهبري پس از شش سال
 

رهبر معظم انقلاب بارها از فرهنگ و لزوم مهندسي فرهنگي سخن گفته اند. اما مثل خيلي ار برخوردهايمان با دغدغه هاي ايشان، به نظر مي رسد مهندسي فرهنگي هم دچار سطحي نگري و انداخته شدن به پوشه روزمرگي ها شده است. اين نوشتار تلاش مي کند گزارشي اجمالي ز آنچه درفاصله سال هاي ما بين مطرح شدن بحث مهندسي فرهنگي توسط مقام معظم رهبري تاکنون در اين خصوص گذشته است، ارائه کند. خلاصه اش هم اين که همايش برگزار شده؛ سخنراني شده و... قضاوت با شما
سال 83 و آخرين سال رياست سيد محمد خاتمي-رئيس جمهور وقت- بر شوراي عالي انقلاب فرهنگي بود که اعضاي شورا به ديدار رهبر معظم انقلاب رفتند و ايشان در آن جلسه براي نخستين بار واژه «مهندسي فرهنگي» را به کار برده و فرمودند: «اين شورا مرکز بسيار مهم و حساس مهندسي فرهنگ ملي و مسوول صيانت و رشد فرهنگي جامعه است.»
دقيقا يک سال بعد و در ديدار اعضاي شورا، ايشان خواست خود را بيشتر بسط دادند و با تاکيد اهميت مساله فرهنگ عمومي و وظيفه اصلي شورا براي مهندسي فرهنگي کشور، تصريح کردند: «ما سال گذشته اينجا عرض کرديم «مهندسي فرهنگي کشور» به عهده شماست؛ گفتيم اينجا «قرار گاه اصلي» است، عقبه شما هم دبيرخانه وملحقات دبيرخانه است و شوراي اقماري و شوراي معين و کميته هاي کارشناسي و جمع هاي ديگري که هستند، خطوط مقدم اجرايي شما هم وزارت آموزش و پرورش، وزارت آموزش عالي، وزارت ارشاد و دستگاه هاي مختلف هستند. آقايان هم تلقي به قبول کرديد؛ يعني اين طور نبود که ما اين حرف را بزنيم، بعد بشنويم که دوستان گفته اند نه، ما عقيده نداريم به مهندسي فرهنگي و اينکه جايگاهش اينجاست؛ نه، من خبر دارم که بعد در جلسه که صحبت شده و دوستان که با هم بحث کرده اند-نظرات آقايان را براي من آوردند- همه تأييد کرده اند که بله، همين درست است. خيلي خوب، حالا الان بايد نقشه مهندسي فرهنگي کشور روي ميز آماده باشد و بايد روي آن بحث و کار شده باشد، تصميم گيري شده باشد و نقشه کلان با راهکارها-نه فقط چيزهايي که صرفا آرزو و آمال است- کاملا کشيده شده و مشخص شده باشد.»
دو هفته بعد که دانشجويان دانشگاه اما صادق (ع) به ديدار رهبري رفته بودند، ايشان دوباره محتويات آن جلسه را اين بار خطاب به دانشجويان يادآور شدند: «من در جلسه شوراي عالي انقلاب فرهنگي هم به آن آقاياني که مؤثرترين در فرهنگ هستند، گفته ام که شماها جايگاه مهندسي فرهنگي را در اين کشور داريد.»
در همان روزها (دي 84) رهبر انقلاب سياست هاي کلي برنامه پنجم توسعه کشور را ابلاغ کردند که يکي از مهم ترين بندهاي آن، همين مهندسي فرهنگي بود. بند اول سياست هاي فرهنگي کشور به موجب ابلاغ رهبري عبارت بود از «تکميل و اجراي طرح مهندسي فرهنگي کشور و تهيه پيوست فرهنگي براي طرح هاي مهم» همين پيگيري ادامه داشت و در ديدار امسال اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي با رهبري هم درباره مورد تاکيد قرار گرفت: «يکي از سندهاي بالادستي مورد نياز کشور، تدوين نقشه مهندسي فرهنگي است که بايد در آن، ضمن ترسيم وضع مطلوب، نيازها نيز ديده شود.»
اما واقعا براي پيگيري اين خواسته رهبري چه اقداماتي شده است؟
در طول شش سال، همايش هاي مختلفي در اندازه هاي مختلف برگزار شد. براي مثال دفتر پژوهش استانداري تهران همايشي با همين نام در سال 87 براي مديران کل برگزار کرد و سخنران متکلم وحده آن نقش حياتي فرهنگ و وابستگي حيات معنوي و تعالي جامعه به آن، لايه هاي فرهنگ و موضوعاتي از اين دست که پسوند يا پيشوندشان فرهنگ بود را کنار هم گذاشت و به خورد جماعت داد. در اردبيل، يزد و ديگر مناطق هم همايش هايي از اين دست برگزار شد. دکتر محمدرضا مخبر دزفولي که دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي است، طي مصاحبه اي در خصوص کم کاري شورا در باب مهندسي فرهنگي، گفته يود: «شايد بخشي از علت فاصله سال 1381 تا 1386 در انجام فعاليت ها به خاطر همين تضارب ها يا به خاطر لزوم شکل گيري ستادي به عنوان متولي کار بود. پس از اين بحث ها فضا براي يک گفتمان سازي فراهم شد تا اين قضيه فقط در حد سخنان رهبري باقي نماند و بتوانيم ببينيم در فضاي نخبگاني ما چه مي گذرد و دو گروه مخالف و موافق چه حرفي براي گفتن دارند. به همين منظور همايش مهندسي فرهنگي پس از يک مطالعه شش ماهه در اوايل سال 1385 با تعامل دستگاه هاي مختلف در شش ماه دوم برگزار شد. ادبيات مهندسي فرهنگي که تا پيش از اين همايش محدود به چند صفحه بود، تبديل به پنج جلد کتاب شد؛ يعني 3 هزار صفحه تحليل، اثبات، رد، اجزا، مؤلفه ها و بخش هاي مختلف.» اين گفته ها خيلي ها را قانع نمي کند. البته همه آنهايي هم که قانع نمي شوند قبول دارند که فرهنگ چيزي نيست که يک شبه بتوان از آن ثمر گرفت و ميوه چيني از اين درخت ممکن است سال ها طول بکشد، اما يک همايش، پنج جلد کتاب و يک نشريه که آن هم نامنظم منتشر مي شود، مي تواند پاسخگو باشد؟
هم اکنون نتيجه شش سال تلاش هايي که در باب مهندسي فرهنگي ممکلت انجام شده است، در قالب دو فايل روي سايت شوراي عالي انقلاب فرهنگي دو فايل قرار دارد: يکي «نظام نامه مهندسي فرهنگي» و ديگري «شاخص هاي کلان پيشنهادي نقشه مهندسي فرهنگي».
نظام نامه دو بخش اصلي دارد: يکي کليات و ديگري توليد نقشه. در کليات، سه بخش به عنوان زير مجموعه آمده: تعاريف و اصطلاحات، مباني، اهداف و ضرورت ها و مختصات نقشه، زير مجموعه هاي بخش توليد نقشه هم عبارتند از تدوين مباني، اصول و ارزش هاي حاکم بر نقشه، تدوين و تصويب چشم انداز فزهنگي کشور، تدوين سياست ها و راهبردهاي کلي فرهنگي کشور، بازآفريني محتواي فرهنگ، باز طراحي ساختارها، نظام و نمادها و نظام مديريت راهبردي فرهنگي کشور.

ماهنامه «مهندسي فرهنگي»
 

اولين شماره ماهنامه «مهندسي فرهنگي» مهر 85 و در روزهايي که همايش ملي مهندسي فرهنگي فراخوان مقاله داده بود منتشر شد. «مهندسي فرهنگي» را دبير خانه اين همايش در شوراي عالي انقلاب فرهنگي با مديريت دکتر نقيب السادات منتشر کرد و دو شماره نخست به نوعي خبرنامه همايش بود و محدود در چند صفحه، اما پس از همايش نيز اين نشريه ادامه حيات داد تا اينکه شماره پيوسته 49-50 آن، اسفند سال سال گذشته منتشر شد. هر چند انتشار اين نشريه با بي نظمي دنبال شد و گاهي سه ماه يک بار و حتي فصلي منتشر شده، اما محفلي بود براي جمع آراء در باب فرهنگ و مهندسي فرهنگي. هم اکنون اين نشريه با مدير مسوولي دکتر بابک نگهداري و سردبيري غلامرضا بصيرنيا منتشر مي شود و در هيات تحريريه آن نام هاي آشنايي چون دکتر حداد عادل، دکتر ولايتي، حجت السلام دکتر خاموشي، حجت السلام رشاد، دکتر باقري لنکراني و دکتر حميد پارسايي به چشم مي خورد.
توزيع مهندسي فرهنگي، تقريبا به روال نامطلوب نشريات کلان علوم انساني، محدود به کتابخانه هاي دانشگاهي و ارسال به بعضي نهادهاست که البته هر چند نامنظم ولي به هر حال قبول اشتراک هم مي کنند.
نشريه همچنين در آخرين شماره خود کلي موضوع داده و از صاحبنظران و صاحبان نظريات در باب فرهنگ و مهندسي آن خواسته است مقالات خود را براي چاپ، روانه ايميل mohadsifarhangi@iranculture.info کنند. نکته ديگر درباره ماهنامه مهندسي فرهنگي اينکه حجم مجله در شماره هاي آخر تقريبا به 90 صفحه رسيده و البته کمي از کليات فرهنگ و مهندسي فرهنگي فاصله گرفته و وارد فازهاي پايين دستي و موردي شده است.

رشته هاي دانشگاهي
 

کارداني امور فرهنگي، کارشناسي مديريت امور فرهنگي، کارشناسي ارشد رشته مطالعات فرهنگي و... رشته هايي هستند که هم اکنون در دانشگاه هاي ما دانشجو پذيرش مي کنند. در دوره اي هم دانشگاه اما صادق (ع) يک ورودي دانشجوي دکتراي مهندسي فرهنگي پذيرش کرد که اين دانشجويان هنوز فارغ التحصيل نشده اند. اخيرا دانشگاه صنعتي سهند هم با تدوين و ارائه سر فصل ها به شوراي عالي انقلاب فرهنگي خواستار ايجاد رشته کارشناسي ارشد مهندسي فرهنگي شده است.
منبع: ماهنامه فرهنگي همشهري آيه- شماره 4