محيط زيست فرهنگي
نويسنده: مسعود رضوي
دغدغه هايي در مهندسي محيط زيست فرهنگي
همان طور که يک محيط زيست طبيعي داريم، يک محيط زيست فرهنگي هم داريم. اگر در طبيعت، گياهان و آب ها و هوا محيط زيست ما را تشکيل مي دهند، ذهن ما هم در محيطي از محيط بهره مي برد، تاثير مي پذيرد و تاثير مي گذارد. مردمان و حکمرانان مي توانند- و بايد بتوانند- براي اعتلا و حيات خود و نيز تکامل معنوي جامعه شان محيط زيست فرهنگي خود را مهندسي و مديريت کنند. همچنين عناصر و مولفه هاي حيات بخش خود را تقويت کرده و از نفوذ و ورود عناصر آلاينده و تخريب کننده محيط هاي زيست فرهنگي ديگر ممانعت کنند. مي توانند تصفيه خانه بزنند براي استفاده از محصولات ديگران و آنچه را به دردشان مي خورد سوا کنند و...
و اين بديهي است همان گونه که در مهندسي و مديريت محيط زيست طبيعي، يک جامعه، يک ملت و يک سازمان نمي توانند به دور از تاثير محيط هاي ديگر عمل کنند و درجه اي از تاثير را بالاخره بايد بپذيرند، در مورد مهندسي و مديريت محيط زيست فرهنگي هم اين الگو رايج است.
هيچ انسان، سازمان، جامعه، علم، انديشه و مصنوعي وجود ندارد که در محيط زيست فرهنگي خاص، حيات و رشد نيافته باشد. همه انسان ها، سازمان ها و جوامع در محيط زيست فرهنگي زندگي مي کنند و بر اين محيط زيست اثر مي گذارند. اين تاثير پذيري و اثر گذاري همواره و هميشه وجود داشته، دارد و خواهد داشت. محيط هاي زيست فرهنگي متفاوتي که در نقاط مختلف جهان شکل گرفته اند، حاصل همين تعامل مستمر هستند.
همان گونه که محيط زيست طبيعي، جهاني است و محيط طبيعي منطقه اي و کشوري در تعامل با يکديگر هستند، محيط زيست فرهنگي کشورها و ملت هاي جهاني نيز در تعامل با همديگرند.
برخي مي گويند فرهنگ در زبان انگليسي «Culture» مشتق از زبان لاتين «Colerel» است که به معناي پرورش گياه يا حيوانات و به معناي کشت و کار مورد استفاده بوده و حتي گاهي نيز به مفهوم پرورش خانوادگي به کار رفته است. البته ميان متکلمان يونان باستان اين اصطلاح کاربردي رايج امروزي را نداشته و بيشتر از دوران رنسانس به بعد در زبان انگليسي «Culture» و پيش از آن در زبان آلماني «Kultuer» به معناي پيشرفت و تعالي يک جامعه و نشانه دستيابي آن به تمدن به کار مي رفته است.
در فارسي هم فرهنگ به معاني مختلفي چون دانش، علم، ادب، تربيت، هنري آموختن و به کار بستن، آموزش و پرورش، آداب، بينش و ايدئولوژي مذهبي آمده است.
در زبان عربي هم «ثقافه» به معني ادب، عقل، دانش، بزرگي، حکمت و هنر است. بنابراين در زبان هاي مختلف به رغم ريشه هاي مختلف، نوعي اشتراک معنايي بين تمام آنها وجود دارد و در تمامي شان عناصري چون رشد و کمال، هنر و فضيلت نهفته است. از بين تعرف فرهنگي «هرسکويتس» به 250تعريف و «کروبر» به 300 تعريف پيرامون آن اشاره مي کند و گاه رقم 400 تعريف را نيز براي فرهنگ ذکر کرده اند که ما به مهم ترين تعاريف آن بسنده مي کنيم.
مارگارت ميد- مردم شناس نامدار- فرهنگ مجموعه اي از رفتارهاي آموختني، باورها، عادات و سنين که مشترک ميان گروهي از افراد است و به گونه اي متوالي توسط ديگران که وارد آن جامعه مي شوند آموخته و به کار گرفته مي شوند تعريف کرده است.
دايره المعارف لاروس، فرهنگ را چنين مي شناساند: مجموعه معارف، عقايد، زبان، اساطير، هنر اخلاق، قوانين، مقررات، آداب و رسوم وعادات مکتسبه انسان در جامعه و حتي هر نوع نظام توليد و توزيع اقتصادي و هر نوع نظام سياسي و مذهبي و خانوادگي و قضائي و نظاير آن.
در دايره المعارف ميراث آمريکا، تعريففرهنگ اين گونه آمده است: باورها، رفتارها، زبان و تمام راه هاي زندگي در يک گروه از مردم در يک زمان خاص. براساس اين تعريف، فرهنگ شامل اعتقاد، مراسم، رسوم، کارهاي هنري، اختراعات، تکنولوژي و سنن يک جامعه است. مي توان فرهنگ مجموعه افکار، اعمال، بايد و نبايدها،ارزش ها ونظام اعتقادات يک جامعه مشتمل برسنت ها، آداب و رسوم، مذاهب، ايدئولوژي، تشريفات مذهبي، ميراث، زبان و کليه عادت ها يا ديدگاه هاي مشترک ديگر است که ممکن است از اين نوع مفاهيم مستثنا شده باشد. تاکيد انسان شناسان برفرهنگ، به مثانه عامل تعيين کننده اصلي رفتار انسان تلقي مي شود.
حال واژه «مهندسي» که برگرفته از علوم طبيعي است، در کنار واژه «فرهنگ» که از علوم انساني سرچشمه مي گيرد، ترکيبي چند وجهي و بين رشته اي به وجود آورده و مي کوشد با ابزارهاي مهندسي به بازسازي فرهنگي جامعه بپردازد.
گستردگي و تنوع رشته هاي مهندسي در سطح علم کاربردي بي شباهت به جايگاه ميان رشته اي فرهنگ در حوزه علوم انساني نيست، اما وقتي اين واژه در کنار يکديگر قرار مي گيرند رابطه جديدي با کاربري هاي خاص ايجاد مي شود. از اين منظر، مشابهت فرهنگ با کالا را اگر مد نظر قرار دهيم توليد محصول، ما را به واژه هاي مهندسي طراحي، مهندسي ساخت، مهندسي کنترل پروژه، مهندسي کنترل کيفيت، مهندسي ابزار دقيق، مهندسي صنايع، مهندسي فناوري اطلاعات، مهندسي مواد و مفاهيمي از اين دست رهنمون مي کند.
منبع: ماهنامه فرهنگي همشهري آيه- شماره 4
