نگاهي به کتاب فرهنگ بروبچه هاي تِرون، نوشته مرتضي احمدي
نويسنده: مهديه سادات محسني فر
نام کتاب: «فرهنگ بروبچه هاي تِرون» کلمه هاي ويژه، واژه ها، اصطلاحات و ضرب المثل هاي تهراني
نويسنده: مرتضي احمدي
نشر هيلا
263 صفحه
شمارگان 3300 نسخه
بها: 4500 تومان
کتاب «فرهنگ برو بچه هاي تِرون»، - شايد بتوان گفت- يکي از دل نوشته هاي مرد دوستدار سنت و فرهنگ فولکلور تهران، «سيد مرتضي احمدي» است، مرتضي احمدي، بازيگر، گوينده، خواننده و دوبلوري است که در تلاشي براي زنده نگاه داشتن فرهنگ روزهاي دور تهران، دست بر نوشتن نيز دارد. او در تمامي آثار مستقل خود - چه نوشتن، چه خواندن - از تهران، فرهنگ، واژه ها و ترانه هايش مي گويد.
احمدي، متولد 1303 در يکي از محله هاي جنوب تهران است که بي دريغ، 87 سال تجربه ي زيسته اش را، بر مخاطبانش عرضه مي دارد. احمدي در کتاب فرهنگ بروبچه هاي ترون، در سه دسته بندي «کلمات ويژه»، «واژه ها و تعبيرات» و «اصطلاحات و ضرب المثل ها» دست به نگارش زده است و به گفته ي خود، با تکيه بر تجربيات زندگي، حافظه و گپ و گفت هاي دوستانه با بچه محل هاي اصيل تهراني اش، اين مجموعه را به عنوان فرهنگ واژه گرد آورده است. البته گويي اين کتاب بيش تر از فرهنگ واژه بودن، مجموعه نه چندان کامل از واژه هايي است که گاه با تفاوت دار بودن لهجه ي تهراني، آورده شده اند.
او در پيش گفتار کتاب، لهجه ي تهراني را زبان مي خواند و مي گويد: «زبان تهراني، زباني است جذاب، شيرين، همه پسند و همه گير که در اين شصت - هفتاد سال اخير، به همه جا نفوذ کرده و در آينده نيز به نفوذش مي افزايد... شايد در صد الي صدو پنجاه سال ديگر، زبان تهران جاي گزين ساير لهجه ها شود...» و در جايي ديگر، در توضيح کتاب خود مي گويد: «در بخش کلمات ويژه، کلماتي آمده اند که طرز تلفظ شان در زبان تهران منحصر به فرد است و در ساير لهجه ها به گونه اي ديگر تلفظ مي شوند.»
او اين کتاب را - در برداشت از گفته هاي خودش - منحصر به واژه ها، اصطلاح ها و تعابير مختص تهران نگاشته است و آن چنان بر تهراني بودن آن تکيه دارد که به لهجه دانستن آن راضي نيست و گويش تهراني را، زبان مي خواند. حال با گشودن ورق نخست اين کتاب، در بخش کلمات ويژه خواننده ي فارسي زباني که ريشه زيسته در تهران ندارد، ممکن است در دانسته هاي خود از زبان فارسي و حتي اصالتش دچار شک و دوگانگي شود! چرا که در وهله نخست با واژه هايي روبه رو مي شود که هرگز فکر نمي کرده «تهراني» باشند. واژه هايي چون «الان» به جاي «الآن» يا «سوسيس» به جاي «سُوسيس»! به نظر مي رسد نگارنده ي کتاب، به واسطه ي تولدش در شهر تهران، هر آنچه را شنيده و فراگرفته است، بي برو برگرد، برآمده از تهران مي داند و مردم عامه ي ديگر جاهاي ايران را منفعل و «منتطر به تلفظ نشسته» ي اين ديار!
گذشته از اين، در بخش کلمات ويژه که برچسب اصل تهران را خورده اند، واژه هاي بسياري ديده مي شوند که نه مي توان آن ها در زير چتر لهجه قرار داد و نه زبان، بل کلمه ها و يا اصطلاح هايي تخصصي اند که افرادي از سر ناآشنايي با آن واژه ها، آن ها را اشتباه ادا مي کنند؛ کلماتي چون «بواَسيل» به جاي «بواسير» يا «سلاطون» به جاي «سرطان» و اين گونه تلفظ واژه هايي که امروز نيز گاه از دهان کساني که سواد کم تري دارند و يا با آن تخصص بيگانه اند، شنيده مي شود. اما در کنار اين واژه هاي بي ربط به موضوع کتاب، کلماتي نيز جاي گرفته اند که به واقع مختص تهراني هستند و برخي از واژه هاي زبان مخفي ديرتر اين ديار به شمار مي روند. کلماتي چون «بيغ» به معناي «بي غيرت»، که از طريق کوتاه سازي واژه در فرمول هاي واژه سازي زبان مخفي، ساخته شده است. يا واژه ي «پَه» که اين روزها، از طريق رسانه و شخصيت يک جوان تهراني در يکي از سريال هاي تلويزيوني، در جامعه رواج يافته است. هم چنين کلمه هاي «ممدلي»، «ممل»، «مندل»، و «مندلي»، که همگي به گونه اي مخفف نام «محمدعلي» هستند.
در مورد کلماتي اين چنين، تا اندازه اي ادعاي نويسنده قابل قبول است؛ زيرا در ايجاد زبان مخفي، کلمه ها و اصطلاح هايي چون نمونه هاي يادشده، مردم تهران با گويش خاص خود، پش دار بوده اند.
در قسمت واژه ها و تعبيرها، واژه ها و اصطلاح ها، به ترتيب حروف الفبا و گاه بنا به اقتضاي ضرورت، با آوانگاري حروف لاتين آورده شده اند. در اين بخش نيز سخن پيشين در باب تهراني بودن، ديده مي شود که اگر به ادعاي نويسنده اعتماد کنيم، يا ايران حول تهران شکل گرفته است يا مردم ايران همه پيش تر تهراني بوده اند!
در ميان اين واژه ها و تعابير، جاي برخي کلمه ها و اصطلاح ها که شنيده ايم و يا در زبان عاميانه استفاده مي کنيم نيز خالي است که به هر دليل - چه جريان هاي چاپ کتاب و از قلم نويسنده افتادن- موجب شده اند که نتوان اين کتاب را فرهنگ واژه برشمرد.
در واقع، بيش تر واژه ها بر اساس نوع تلفظ در اين کتاب جاي خوش کرده اند؛ اما در مجموع، واژه ها و تعابير زبان مخفي برآمده از تهران- گاه آشنا چون «داش مشدي» و گاه کمي نامعمول تر چون «آکانيس» - وجود دارند.
در بخش اصطلاحات و ضرب المثل ها، نويسنده، بنا به ترتيب حروف الفبا، به زيبايي، ضرب المثل هايي را که با يک حرف آغاز مي شوند، در پايان هر قسمت از حروف، آورده است. ضرب المثل هايي که برخي هنوز رواج دارند و برخي در گوشه ي قاب تاريخي فرهنگ مان نشسته اند.
پس از اين همه سخن راندن از «آنچه نيست» ها، بي انصافي است اگر بر خوبي هاي اين کتاب چشم بربنديم!
نظم، ويرايش خوب و آوانگاري، از ويژگي هاي خوب اين کتاب هستند که فضايي آرام را براي گشت و گذار در واژه ها براي خواننده کتاب ايجاد مي کنند تا بي آن که خواننده در ميان اين همه واژه سردرگم شود، به آساني و با لذت در ميان آنچه احمدي برايش به ارمغان آورده است، تفرج کند.
اين کتاب حتي گاه با ضرب المثل ها يا اصطلاح هايي که در خود دارد، بر لب قديمي ها و جوان ها تبسمي مي نشاند؛ ياد خاطرات و روزگار گذشته يا خواندن آنچه قديمي هاي مان بر زبان مي راندند، نوشته هاي کتاب، به خاطر وجود واژگان مخفي و يا اصطلاح هايي که تابو هستند، براي همه ي نسل ها جذاب و خواندني است.
مرتضي احمدي با توجه به علاقه و عِرقي که به زيرمجموعه ي فرهنگي- ايراني اي که در آن زاده شده است، دارد، بنا به گفته ي خودش، بدون سند و مدرک و با تکيه بر شنيده هايش، دست به نگارش زده است. ولي اين نکته نبايد ناديده گرفته شود که همت و سعي او در زنده نگه داشتن سنت به وسيله آثارش براي ما، فراموش نشدني و ستودني است؛ به خصوص در زمانه اي که فرهنگ، زبان و سنت، بي دفاع، مورد هجوم آنچه بيگانه يا نو است، واقع شده اند. پس خطاب به حاج سيد مرتضي احمدي: «پهلوون زنده رو عشق است!» (1)
نويسنده: مرتضي احمدي
نشر هيلا
263 صفحه
شمارگان 3300 نسخه
بها: 4500 تومان
کتاب «فرهنگ برو بچه هاي تِرون»، - شايد بتوان گفت- يکي از دل نوشته هاي مرد دوستدار سنت و فرهنگ فولکلور تهران، «سيد مرتضي احمدي» است، مرتضي احمدي، بازيگر، گوينده، خواننده و دوبلوري است که در تلاشي براي زنده نگاه داشتن فرهنگ روزهاي دور تهران، دست بر نوشتن نيز دارد. او در تمامي آثار مستقل خود - چه نوشتن، چه خواندن - از تهران، فرهنگ، واژه ها و ترانه هايش مي گويد.
احمدي، متولد 1303 در يکي از محله هاي جنوب تهران است که بي دريغ، 87 سال تجربه ي زيسته اش را، بر مخاطبانش عرضه مي دارد. احمدي در کتاب فرهنگ بروبچه هاي ترون، در سه دسته بندي «کلمات ويژه»، «واژه ها و تعبيرات» و «اصطلاحات و ضرب المثل ها» دست به نگارش زده است و به گفته ي خود، با تکيه بر تجربيات زندگي، حافظه و گپ و گفت هاي دوستانه با بچه محل هاي اصيل تهراني اش، اين مجموعه را به عنوان فرهنگ واژه گرد آورده است. البته گويي اين کتاب بيش تر از فرهنگ واژه بودن، مجموعه نه چندان کامل از واژه هايي است که گاه با تفاوت دار بودن لهجه ي تهراني، آورده شده اند.
او در پيش گفتار کتاب، لهجه ي تهراني را زبان مي خواند و مي گويد: «زبان تهراني، زباني است جذاب، شيرين، همه پسند و همه گير که در اين شصت - هفتاد سال اخير، به همه جا نفوذ کرده و در آينده نيز به نفوذش مي افزايد... شايد در صد الي صدو پنجاه سال ديگر، زبان تهران جاي گزين ساير لهجه ها شود...» و در جايي ديگر، در توضيح کتاب خود مي گويد: «در بخش کلمات ويژه، کلماتي آمده اند که طرز تلفظ شان در زبان تهران منحصر به فرد است و در ساير لهجه ها به گونه اي ديگر تلفظ مي شوند.»
او اين کتاب را - در برداشت از گفته هاي خودش - منحصر به واژه ها، اصطلاح ها و تعابير مختص تهران نگاشته است و آن چنان بر تهراني بودن آن تکيه دارد که به لهجه دانستن آن راضي نيست و گويش تهراني را، زبان مي خواند. حال با گشودن ورق نخست اين کتاب، در بخش کلمات ويژه خواننده ي فارسي زباني که ريشه زيسته در تهران ندارد، ممکن است در دانسته هاي خود از زبان فارسي و حتي اصالتش دچار شک و دوگانگي شود! چرا که در وهله نخست با واژه هايي روبه رو مي شود که هرگز فکر نمي کرده «تهراني» باشند. واژه هايي چون «الان» به جاي «الآن» يا «سوسيس» به جاي «سُوسيس»! به نظر مي رسد نگارنده ي کتاب، به واسطه ي تولدش در شهر تهران، هر آنچه را شنيده و فراگرفته است، بي برو برگرد، برآمده از تهران مي داند و مردم عامه ي ديگر جاهاي ايران را منفعل و «منتطر به تلفظ نشسته» ي اين ديار!
گذشته از اين، در بخش کلمات ويژه که برچسب اصل تهران را خورده اند، واژه هاي بسياري ديده مي شوند که نه مي توان آن ها در زير چتر لهجه قرار داد و نه زبان، بل کلمه ها و يا اصطلاح هايي تخصصي اند که افرادي از سر ناآشنايي با آن واژه ها، آن ها را اشتباه ادا مي کنند؛ کلماتي چون «بواَسيل» به جاي «بواسير» يا «سلاطون» به جاي «سرطان» و اين گونه تلفظ واژه هايي که امروز نيز گاه از دهان کساني که سواد کم تري دارند و يا با آن تخصص بيگانه اند، شنيده مي شود. اما در کنار اين واژه هاي بي ربط به موضوع کتاب، کلماتي نيز جاي گرفته اند که به واقع مختص تهراني هستند و برخي از واژه هاي زبان مخفي ديرتر اين ديار به شمار مي روند. کلماتي چون «بيغ» به معناي «بي غيرت»، که از طريق کوتاه سازي واژه در فرمول هاي واژه سازي زبان مخفي، ساخته شده است. يا واژه ي «پَه» که اين روزها، از طريق رسانه و شخصيت يک جوان تهراني در يکي از سريال هاي تلويزيوني، در جامعه رواج يافته است. هم چنين کلمه هاي «ممدلي»، «ممل»، «مندل»، و «مندلي»، که همگي به گونه اي مخفف نام «محمدعلي» هستند.
در مورد کلماتي اين چنين، تا اندازه اي ادعاي نويسنده قابل قبول است؛ زيرا در ايجاد زبان مخفي، کلمه ها و اصطلاح هايي چون نمونه هاي يادشده، مردم تهران با گويش خاص خود، پش دار بوده اند.
در قسمت واژه ها و تعبيرها، واژه ها و اصطلاح ها، به ترتيب حروف الفبا و گاه بنا به اقتضاي ضرورت، با آوانگاري حروف لاتين آورده شده اند. در اين بخش نيز سخن پيشين در باب تهراني بودن، ديده مي شود که اگر به ادعاي نويسنده اعتماد کنيم، يا ايران حول تهران شکل گرفته است يا مردم ايران همه پيش تر تهراني بوده اند!
در ميان اين واژه ها و تعابير، جاي برخي کلمه ها و اصطلاح ها که شنيده ايم و يا در زبان عاميانه استفاده مي کنيم نيز خالي است که به هر دليل - چه جريان هاي چاپ کتاب و از قلم نويسنده افتادن- موجب شده اند که نتوان اين کتاب را فرهنگ واژه برشمرد.
در واقع، بيش تر واژه ها بر اساس نوع تلفظ در اين کتاب جاي خوش کرده اند؛ اما در مجموع، واژه ها و تعابير زبان مخفي برآمده از تهران- گاه آشنا چون «داش مشدي» و گاه کمي نامعمول تر چون «آکانيس» - وجود دارند.
در بخش اصطلاحات و ضرب المثل ها، نويسنده، بنا به ترتيب حروف الفبا، به زيبايي، ضرب المثل هايي را که با يک حرف آغاز مي شوند، در پايان هر قسمت از حروف، آورده است. ضرب المثل هايي که برخي هنوز رواج دارند و برخي در گوشه ي قاب تاريخي فرهنگ مان نشسته اند.
پس از اين همه سخن راندن از «آنچه نيست» ها، بي انصافي است اگر بر خوبي هاي اين کتاب چشم بربنديم!
نظم، ويرايش خوب و آوانگاري، از ويژگي هاي خوب اين کتاب هستند که فضايي آرام را براي گشت و گذار در واژه ها براي خواننده کتاب ايجاد مي کنند تا بي آن که خواننده در ميان اين همه واژه سردرگم شود، به آساني و با لذت در ميان آنچه احمدي برايش به ارمغان آورده است، تفرج کند.
اين کتاب حتي گاه با ضرب المثل ها يا اصطلاح هايي که در خود دارد، بر لب قديمي ها و جوان ها تبسمي مي نشاند؛ ياد خاطرات و روزگار گذشته يا خواندن آنچه قديمي هاي مان بر زبان مي راندند، نوشته هاي کتاب، به خاطر وجود واژگان مخفي و يا اصطلاح هايي که تابو هستند، براي همه ي نسل ها جذاب و خواندني است.
مرتضي احمدي با توجه به علاقه و عِرقي که به زيرمجموعه ي فرهنگي- ايراني اي که در آن زاده شده است، دارد، بنا به گفته ي خودش، بدون سند و مدرک و با تکيه بر شنيده هايش، دست به نگارش زده است. ولي اين نکته نبايد ناديده گرفته شود که همت و سعي او در زنده نگه داشتن سنت به وسيله آثارش براي ما، فراموش نشدني و ستودني است؛ به خصوص در زمانه اي که فرهنگ، زبان و سنت، بي دفاع، مورد هجوم آنچه بيگانه يا نو است، واقع شده اند. پس خطاب به حاج سيد مرتضي احمدي: «پهلوون زنده رو عشق است!» (1)
پي نوشت ها :
1- برگرفته از کتاب «برو بچه هاي تِرون»، در بخش اصطلاحات و ضرب المثل ها، حرف «پ»، صفحه ي 69.
