كتابشناسى انديشه سياسى عاشورا (2)
نویسنده : سلمان حبيبى
11. پيامهاى عاشورا
شناخت عميق زندگانى امام حسين(ع) و نهضت عاشورا و تجزيهو تحليل ابعاد گوناگون آن از نيازهاى قطعى جامعه اسلامى است. در
اين راستا مقرر گرديد يك سلسله تحقيقات گسترده و عميق پيرامون ابعاد زندگانى و قيام امامحسين(ع) زمينهها و پيامدهاى آن صورت پذيرد. مديريّت تحقيقات عاشورا در پژوهشكدهتحقيقات اسلامى سپاه بر آن شد تا دراين ميان گام نخست را بر دارد و آنچه را ازگنجينهمعارف عاشورا در اين جهت برداشت مىشود به نسل پوياى انقلاب اسلامى عرضهكند. اين اثر يكى از كارهاى جنبى تدوين «دائرة المعارف امام حسين(ع)» است كه با همكارىجمعى از پژوهشگران در مركز تحقيقات اسلامى سپاه پاسداران انقلاب اسلامى در دستِاجراست.
نويسنده دراين مجموعه جهت استخراج اين درسهاو پيامها از مطمئنترين راهها ازجمله سخنان و خطبههاى امام حسين(ع) و ياران شهيد و بازماندگان شهدا، عملكرد، رفتار وشيوه عملى سيدالشهدا و اصحاب و خاندان او؛ متون و منابع معتبر تاريخى و دينى مربوط بهعاشورا استفاده كرده است.
عناوين كلى موضوعات از اين قرارند: پيامهاى اعتقادى، پيامهاى اخلاقى، پيامهاىزندگى بخش، پيامهاى عرفانى، پيامهاى تاريخى، پيامهاى سياسى، پيامهاى احياگرى وپيامهاى بانوان.
در بخش پيامهاى سياسى عناوينى چون ولايت و رهبرى، تولّى و تبرّى، امر به معروف ونهى از منكر، عدالتخواهى، باطل ستيزى، جهاد اصلاح و... مورد بررسى قرار گرفته است.
12. پيامهاى عاشورا (و جايگاه آن در نهجالبلاغه)
حادثه بزرگ عاشورا در شرايطى تحقق پذيرفت، كه مصلحاناجتماعى از درمان و اصلاح جامعه اسلامى نااميد شده و فكر
مىكردند راه چارهاى وجود ندارد. حماسه عظيم عاشورا به بشريّت سرگردان و درمانده كهدر برابر قدرتهاى بزرگ سلطه گر افسون شده بودند، راهى را نشان داد كه حركتآفرين ونورانى و جاودانه بود و پيام داد كه: «مرگ سرخ به از زندگى ننگين است».
خونى را در عروق بى رمق بشريّت تزريق كرد كه هرگز از حركت باز نايستاد. شورى دردلهاى آزادگان و تشنگان حقيقت نهاد كه هرگز به سردى نگراييد. شعورى به مغزها دادكههمواره راه خونين شهادت را پر رهرو نگهدارند. نورى را در قلبها تاباند كه هرگزبهخاموشى نگرائيد. عواطفىرا در بشريت خسته از انواع ستم برانگيخت كه هموارهدرتكاپوست و هراسى را درعمق وجود سلطه گران تاريخ ايجاد كرد كه همواره دروحشتواضطرابند.
پس بايد به ارزيابى هماره اين حقيقت پرداخت. بايد ابعاد ژرف آن را به ارزيابى مدامگذاشت، بايد لحطهاى از حماسه خونين عاشورا غفلت نكرد. بايد انگيزههاى سامان دهندهآن را دانست، بايد پديد آورندگان ايثارگر آن را شناخت. بايد امام عشق را در جاذبههاىجاودانه عاشورا پيدا كرد. كه يكى از آن نگاهها و نگريستنها ارزيابى پيامهاى حماسه عاشورااست. اگر پيامهاى عاشورا را بشناسيم و در زندگى خود بكار گيريم. همواره در اردوىحضرت اباعبدالله(ع) مىتوانيم وارد شويم و در برابر هر ستمكارى بخروشيم و با ديگرآزادگان شهادت طلب بجوشيم و هماره از كاسه عشق حسينى در كربلائى به دست همهتاريخ، زلال حقيقت بنوشيم و تا تجلى دولت حضرت يار(عج) در نفى بردگىها، ذلّت وخواريها بكوشيم.
عناوين و موضوعات كتاب بدين قرارند: پاسدارى از دين، زنده نگهداشتن سنّتپيامبر(ص)، زنده نگهداشتن امر به معروف و نهى از منكر، تحقق مراحل نظارت ملّى،انجامروشهاى امر به معروف، اصلاح جامعه اسلامى، آينده نگرى (زنده نگهداشتنفرهنگانتظار و رجعت)، زنده نگهداشتن احكام قرآن، حفظ جايگاه رهبرى در اسلام(دفاع از ولايت عترت)، شهادتطلبى.
13. پيامدهاى عاشورا
اين كتاب عمدتاً به وقايع و حوادث پس از شهادت امام حسين(ع)و يارانش اختصاص دارد. نگارنده، ضمن شرح كوتاهى از قيام
خونين عاشوراى حسينى، پيامدهاى بعدى آن: يعنى ظهور نهضتها، شورشها و قيامهاىمختلف را بررسى كرده است؛ از جمله: شورش حجاز، قيام عراق، قيام مختار بن ابى عبيدهثقفى، قيام زيد بن على(ع)، قيام در ايران(خراسان) و سقوط امويان.
14. پرتوى از عظمت امام حسين(ع)
اين اثر پژوهشى است توصيفى و تحليلى در باره شخصيت و قيامامام حسين(ع). نويسنده در آغاز به كتابهايى كه در باره قيام امام نوشتهشده، اشاره و گفته است: امروزه بيشتر از تحليل حوادث و علل و
نتايج آن سخن مىرود، حال آنكه درگذشته بيشتر به توصيف حوادث پرداخته مىشد. آن گاهنويسنده افزوده است: كتابهايى كه شامل تحليل تاريخى حوادث كربلا مىباشد، نسبت بهكتابهايى كه متن حوادث را نگهدارى كرده، بسيار كم است. در عين حال اهميت كتابهايى كهمتن حوادث را نگه داشتهاند در نزد ما محفوظ است.
مطالب كتاب در چهار بخش تنظيم شده است: شخصيت و فضايل حسين عليه السلام،بنىهاشم و بنىاميه، علل قيام حسين عليه السلام، نتايج و فوايد قيام حضرت ابىعبداللهالحسين عليه السلام.
در بخش اول پارهاى از احاديث پيامبر در باره امام حسين آورده و سپس به برخى ازويژگيهاى او (مكارم اخلاق، علم، عدالتخواهى، شجاعت و...) اشاره شده است.
بخش دوم در باره كارنامه بنىاميه است و در آن از رزايل معاويه و يزيد سخن رفته است.
15. پيرامون حماسه عاشورا
اين اثر داراى يك مقدمه به قلم حضرت آيةالله فاضل لنكرانىپيرامون «آگاهى امام حسين(ع) از شهادت خود در سفر به سوىكربلا» است كه با استفاده از منابع مهم و معتبر به اثبات اين قضيه
مىپردازد. نويسنده در پيشگفتار با توجه به فرمايشات حضرت امامخمينى مطالبى پيراموناهميّت زنده نگهداشتن حماسه عاشورا بيان مىكند.
اين اثر در يازده فصل مطالبى را پيرامون قيام امام حسين(ع) اختصاص داده است كه اهمعناوين آن چنين است: قيام امام حسين(ع) زمينهها و مسائل مربوط به قبل از قيام و فساد وفتنه انگيزى حكومت بنىاميه، اسوههاى بيدارى و ياران با وفاى امام، تاريخ سازان وچهرههاى برتر عاشورا، پيمان شكنان منافق و نقابدار، وضعيت اسرا در شام و مدينه، اربعينحسينى، موضعگيرىهاى يزيد و كارگزارانش. در ادامه دستاوردهاى قيام امام حسين(ع) وبرخى قيامهاى پس از آن را مورد اشاره قرار مىدهد.
16. پيشينه عاشورا (از خون محراب تا محراب خون)
اسدى، محمد، مترجم: حجت الله جودكى، تهران، مؤسسه فرهنگى انتشاراتىتبيان، چاپ اول، 1379، 250 ص.
علل و زمينههاى پيدايش واقعه كربلا را مورد تحليل قرار مىدهد. نويسنده به روشتوصيفى و تاريخى و با استفاده از كتب معتبر تاريخى و جغرافيايى، تحولات اجتماعى وسياسى جارى عراق به ويژه كوفه و بصره طى بيست سال (از41 - 61هجرى) را عرضهمىدارد. در ادامه از حوادثى نظير مرگ معاويه، نامههاى كوفيان به امام حسين(ع) و عواملرويگردانى مردم كوفه از همكارى با امام حسين(ع) بحث مىكند. در پايان، موافقان ومخالفان قيام عاشورا و اسامى شهيدان كربلا ذكر شده است.
17. تكرار پذيرى حادثه كربلا
در اين كتاب نخست با استناد به آياتى از قرآن كريم در بارهآزمايش الهى و انواع آن سخن به ميان آمده، سپس طى سه فصل،«ولايت ستيزى»، «دين ستيزى» و «تقدس زدايى» به بيان توطئههاى
منافقان در صدر اسلام عليه امام على(ع) و تقدس زدايى از اصل «ولايت» مىپردازد و سيرانحراف جامعه را از اسلام اصيل تا رويارويى با امام(ع) مورد كنكاش قرار مىدهد. آن گاه بامقايسه زمان حال با عصر امام حسين(ع)، موضوع «تكرار پذيرى حادثه كربلا» را در عصرحاضر بررسى مىكند، و در پايان نتيجه مىگيرد. كه با بررسى تاريخ صدر اسلام، خصوصاًحوادث پس از ارتحال پيامبر عظيمالشأن(ص) تا رويداد عاشورا نشان مىدهد، چگونهاِعمال سياستهاى چهارگانه (ولى ستيزى، ولايت ستيزى، دين ستيزى و تقدس زدايى)جامعه آن روز را به سراشيبى سقوط و انحطاط كشاند، به گونهاى كه تنها پس از گذشت نيمقرن از ارتحال پيامبر اكرم(ص)، از اسلام جز پوستهاى نازك باقى نمانده بود. در واقع، مطالعهدر تاريخ همه ملل و نحل، نشانگر همين واقعيّت است. استمرار ستيز با ارزشهاى اخلاقى ومعنوى در يك جامعه، به سرعت ريشههاى فضيلت و معنويت را مىخشكاند و جامعه دردامن بحران معنويت و فروپاشى ارزشها مىلغزد. متأسفانه امت اسلام نيز، پس از رحلتپيامبر بزرگوار(ص) به اين سرنوشت دچار شد.
18. جام عبرت
اسحاقى، سيد حسين، قم، بوستان كتاب قم، چاپ اول، 1380، 240ص.
مقام معظم رهبرى در تحليلى جامعهشناختى از حادثه عاشورا، به
نقش دو گروه خواص و عوام در اين رويداد جانگداز اشاره كردهاند. خواص، گروه پيش رو،انديشهگرا و تحليلگراست و عوام، گروه پيرو، احساسگرا و تقليد گر كه از رويدادها اثرمىپذيرد. در اين ميان، مىبينيم كه دنيا گرايى، پيروى از شهوتها و دورى از ياد خدا سببمىشود خواص هوادار حق به گروه باطل بپيوندند و با توجيه دينى كرداد خويش، عوام زودباور را به جنگ با فرزند پيامبر اسلام بكشانند. بررسى نقش و رفتار خواص و عوام در حادثهكربلا، روشنگر، بسيارى از حوادث واقعه و جام عبرتى براى همگان خواهد بود.
اين اثر در چهار بخش تنظيم شده است. بخش اول و دوم كتاب مربوط به طرح و بررسىعملكرد و وظايف خواص و عوام در صحنه عاشورا است كه طى آن از ريشههاى انحراف وخشكاندن كژروىها سخن به ميان آمده است. در بخش سوم، شامل، توضيح آموزهها وعبرتهاى عاشورا بوده، در بخش پايانى از رسالت آگاهان و خواص و اتخاذ الگوى صحيحدر تبليغ، نكاتى مطرح گرديده است.
19. جامعهشناسى قيام امام حسين(ع) و مردم كوفه
كتاب حاضر، مجموعه سه مقاله در باب قيام امام حسين(ع) استكه مقاله اول به تبيين جامعهشناسى قيام آن حضرت اختصاص دارد.در مقاله دوم، نويسنده كوشيده است، پيامدها و كاركردهاى اين قيام
را بررسى و ارزيابى كند، مقاله سوم نيز در تكريم و بزرگداشت اربعين حسينى نوشته شدهاست. اين مقالات به ترتيب در سالهاى 1374، 1375 و 1376 به رشته تحرير در آمده وبخشهايى از آن، پيش از اين در روزنامه نشاط به چاپ رسيده است.
20. حسين بن على(ع) حماسه تاريخ
مطالب كتاب حاضر در سه بخش تنظيم يافته است: در بخش اول،از تكوين شخصيت، ارگانيزم روحى، افكار، ايدهها، زندگى
خصوصى و موقعيت اجتماعى امام حسين(ع) سخن به ميان آمده است. در بخش دوم،عوامل اساسى انحرافات جامعه اسلامى طى چند دوره از مرگ پيامبر(ص) تا زمامدارىعلى(ع) و از شهادت على(ع) تا مرگ معاويه بررسى شده است. بخش سوم، به تبييناستراتژى انقلاب امام حسين(ع) و تأثيرات و پيامدهاى آن اختصاص دارد.
21. حسين عليه السلام، شهيد آگاه و رهبر نجات بخش اسلام
كتاب حاضر كه به «شهيد آگاه» نام گذارى شده است، نقدى است
بر كتاب «شهيد جاويد» تأليف نعمت الله صالحى نجف آبادى. به نظر نويسنده هدف از قيامامام حسين(ع) شهادت بود و نه تأسيس حكومت اسلامى از اين رو كتاب شهيد جاويد، كههدف امام را تأسيس حكومت اسلامى دانسته و نه شهادت، باطل است.
نويسنده در آغاز كتاب نوشته است: آنچه از اخبار صحيح متواتر استفاده مىشود ايناست كه امام(ع) متعبّد به قيام و شهادت بوده و شهادت آن حضرت محبوب و مطلوبخداوند بوده است و تعبّد به شهادت امرى بىسابقه نيست. به عبارت ديگر امام مأمور بودعليه يزيد قيام كند و ابطال حكومت او را اعلام نمايد و امتناع خود را از اين بيعت شوم، علنىو آشكار سازد.
همچنين نويسنده در بحث مستقلّى با عنوان «امام عليه السلام آگاه بود» با سى و سه دليلاثبات نموده است كه امام از شهادت خود در كربلا آگاه بود و هدفش تأسيس حكومتاسلامى نبود و مىدانست كه پيروزى نظامى به دست نمىآيد. كتاب «شهيد آگاه» مانند كتاب
شهيد جاويد، در پنج بخش تنظيم شده و در هر بخش به ردّ يك بخش از آن كتاب پرداختهشده است. مهمترين انتقاد نويسنده به كتاب شهيد جاويد اين است كه تحليل آن با علم اماممنافات دارد و از اين رو عنوان كتاب خود را شهيد آگاه گذاشته است.
22. حجة السعادة فى حجة الشهادة
اين كتاب در پاسخ به اين پرسش كه هنگام شهادت امام حسين(ع)- به سال 61 هجرى قمرى - در دنيا و ممالك جهان چه مىگذشت،
نوشته شده است. نويسنده كتاب، كه با زبانهاى گوناگون آشنا بوده و در باره تاريخ جهان منابعو مآخذ بسيارى را در اختيار داشته است، سعى كرده تا اثرى ابتكارى و پربار در مورد عاشوراتهيه كند. وى پس از مقدمه، واقعه عاشورا رابه اختصار و با دقتى درخور، گزارش مىكند.سپس در سه فصل از حوادث وقايع هم زمان با عاشورا سخن مىگويد. فصل نخست كتاب بهبيان حوادث ممالك آسيا و كشورهاى مسلمان نشين اختصاص دارد كه شامل جزيرة العرب،عراقين، ايران، گرجستان، ارمنستان، تركستان شرقى وغربى، خوارزم، افغانستان،هندوستان، سند و ژاپن است. در فصل دوم به رخدادهاى آفريقا مىپردازد كه شامل مصر نيزمىگردد. در فصل سوم به وقايع مربوط به ممالك اروپايى پرداخته و از انگليس، فرانسه،آلمان، روس، جزاير اسكانديناوى، مجارستان و خرواتستان (كرواسى)، بلغارستان، رومانيا،پرتغال، رم، اسپانيا، و ايتاليا ياد كرده است.
23. حماسه حسينى، جلد 3 – 1
اين اثر از مجموعه سخنرانىها و يادداشتهاى آيت الله شهيدمرتضى مطهرى پيرامون نهضت حسينى(ع) است كه در سه جلدتدوين يافته است. محتواى آن كلامى - تاريخى است و با شيوه
تحليلى ارائه شده است. اين كتاب در موضوع خود بىنظير و راهگشاست. شاخصه مهمى كه در هر سه جلد ديده مىشود مبارزه با تحريفات و ستيز با غلطاندازىهايى است كه در بارهحماسه عاشورا بافته شده است. اين اثر ارزشمند از همان روزهاى نخست انتشارش مورداستقبال عالمان آگاه و جوانان بيدار واقع شده و دهها بار تجديد چاپ و به برخى از زبانهاىزنده دنيا ترجمه و انتشار يافته است.
جلد اول اين مجموعه متشكل از سه بخش است. در بخش اول چهار سخنرانى در باره«تحريفات در واقعه تاريخى كربلا» ايراد شده است. بخش دوم، متشكل از سه سخنرانىتحت عنوان «حماسه حسينى» است. از آنجا كه اين عنوان، در برگيرنده مطالب ساير بخشهانيز مىشود. اين مجموعه به همين اسم ناميده شد. بخش سوم نيز شامل هفت سخنرانى درباره «عنصر تبليغ در نهضت حسينى» است.
جلد دوم متشكل بر چهار بخش است: در بخش اول هفت سخنرانى استاد شهيد مرتضىمطهرى به عنوان «عنصر امر به معروف و نهى از منكر در نهضت حسينى» گردآمده است.عناوين برخى از موضوعاتى كه در اين سخنرانىها مطرح شده بدين قرار است: عوامل مؤثردر نهضت حسينى، شرايط، مراحل و اقسام امر به معروف و نهى از منكر و تأثير امر بهمعروف امام حسين(ع) پس از حادثه كربلا، بخشهاى ديگر كتاب عبارتاند از: شعارهاىعاشورا، تحليل واقعه عاشورا و ماهيت قيام حسينى.
جلد سوم از مجموعه «حماسه حسينى» شامل نوشتهها و يادداشتهايى از استاد شهيدآيةالله مرتضى مطهرى است كه در ده بخش تنظيم شده است. در بخشهاى مختلف كتاب،خوانندگان مىتوانند با مباحثى همچون: ريشههاى تاريخى حادثه كربلا، ماهيت قيامحسينى، عنصر امر به معروف در نهضت حسينى و تحريفات واقعه عاشورا آشنا شوند. دربخشهاى ديگرى از آن نقدهاى گوناگونى بر كتابهاى «حسين وارث آدم»، «شهيد جاويد» ومقايسه بين امام حسين(ع) و عيسى مسيح(ع) صورت گرفته است.
24. حماسه و عرفان
25. خورشيد شهادت
ويراستار: محمد دانشگر، تهران، دانشگاه امام حسين(ع)، مؤسسه چاپوانتشارات، چاپ اول، 1378، 580ص.
اين كتاب مشتمل است بر مجموعه مقالات چهارمين سمينار بررسى ابعاد زندگى امامحسين(ع) كه از سوى پژوهشكده علوم انسانى دانشگاه امام حسين(ع) در سال 1376 برگزارگرديد. از ميان 70 مقاله ارسالى به سمينار، 29 مقاله انتخاب و در قالب كتاب به چاپ رسيدهاست. در ابتداى كتاب مقدمهاى از «هاشم ندايى» و متن سخنرانى علامه محمدتقى جعفرى باعنوان «قيام عاشورا در نگاه خواص» به چاپ رسيده است. عناوين برخى مقالات كتاب بهاين قرار است: تعريف و نقش اجتماعى خواص از ديدگاه جامعهشناسى (مسعود اخوانكاظمى)، بررسى مصاديق عملكرد منفى خواص و تأثير آن بر ركود و انحراف مسلمين(احمد حسين انزابى)، مطالعه تطبيقى مكتب نخبهگرايى و بحث خواص (حجت اللهايزدى)، تعريف خواص، ويژگيها و طيف بندى آنها (ابوالقاسم بخشيان)، عوامل انحرافخواص و راههاى پيشگيرى آن از ديدگاه مقام رهبرى (محمد على برزنونى)، تعريف و نقشخواص از ديدگاه جامعهشناسى (بهرام بيات).
منبع: فصلنامه حکومت اسلامی شماره 27
/ج
