آيه ها در عالم صفر و يک

نگاهي به تاريخچه و ضميمه هاي توليد نرم افزارهاي قرآني
 

از زماني که عالمي به نام عالم صفر و يک پيدا شد و دنياي اطلاعات و ارتباطات را با يک انقلاب مواجه کرد، همواره يکي از دغدغه هاي متخصصان علوم رايانه، ارائه نرم افزارهاي کاربردي جهت استفاده کاربران بوده است. اين نرم افزارهاي کاربردي گاهي در نرم افزارهاي تحليل سازه نمود پيدا کرد و گاه در سنجش از راه دور؛ گاهي به کمک علم فيزيم آمد و گاه به کمک تجزيه ها و ترکيب هاي شيميايي، معلوم نيست نخستين بار به ذهن چه کسي رسيد که کلمات آمده در کتاب ها را هم به شکل صفر و يک وارد حافظه هاي الکترونيکي کند. به هر روي نرم افزارهاي متني پديد آمدند و نشر الکترونيک به وجود آمد.
قرآن کريم که نزد مسلمانان پرتوي از حسن ازلي و ابدي باري تعالي و معجزه ماندگار آخرين پيام آور وحي است مورد توجه مهندسان مسلمان بي شمار شاغل در شرکت هاي کامپيوتري آمريکا و انگلستان قرار گرفت تا عرض ارادتي به پيشگاه قرآن کنند و همانند علما، محققان، مفسران و هنرمندان که مبهوت درياي بيکران ظرافت ها و زيبايي هاي ظاهري و معنايي اش شده بودند، جرعه نوش گوارايي اين درياي معرفت شوند و به شيوه اي آسان تر و با قابليت هاي فراوان، قرآن را به نسل جديد مسلمانان که عموما جوان بودند، عرضه کنند.
اولين نرم افزار قرآني را مشخص نيست چه کسي ساخت اما از اطلاعات به دست آمده نرم افزاري بود شامل متن قرآن کريم در محيط نرم افزاري که با سيستم عامل ام اس داس کار مي کرد. رفته رفته با پيشرفت علم نرم افزار سايت نرم افزارهاي قرآني هم پيشرفت کرد و علاوه بر محيط هاي گرافيکي، ترجمه و تفسيرهاي مختلف هم به اين نرم افزارها افزوده شد.
با رواج يافتن سيستم عامل هاي ويندوز (ان تي، 97،98و...) و قابليت هاي بي شمار مالتي مديا (چند رسانه اي) که افزوده شده بود به اين سيستم عامل ها، امکان ارائه صوت و تصوير و ويدئوهاي قرآني را به سازندگان اين نوع نرم افزار داد. با رواج گوشي هاي تلفن همراه هم گونه هايي جديد از نرم افزارهاي قرآني با کاربردهاي جالب و بي شمار در اختيار کاربران قرار گرفت. در سال هاي گذشته شرکت هاي معروف توليد کننده گوشي هاي تلفن همراه (نظير سامسونگ و سوني) براي به دست گرفتن بازار گوشي همراه کشورهاي مسلمان اقدام به توليد و نصب نرم افزارهاي قرآني در گوشي هاي خود کرده اند.

نرم افزارهاي قرآني در ايران
 

«صراط» از اولين نرم افزارهاي قرآني بود که در ايران توليد شد. اين نرم افزار تحت داس ساخت مرکز فرهنگ و معارف قرآن بود که امکاناتي نظير جست و جو در آيات، شأن نزول آيات، بعضي نکات تفسيري، زندگينامه قاريان و مفسران و... داشت.
تأسيس مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي در سال 1368 در شهر قم يکي از ابتکارات مقام معظم رهبري بود که چند سال بعد وقتي نرم افزارهاي جامع و با امکانات بسيار در اختيار محققان و پژوهشگران علوم اسلامي و همچنين عموم کاربران مسلمان علاقه مند به قرآن و معارف اهل بيت(ع) در محيطي بسيار مطلوب قرار داد، اهميت آن تصميم در آن مقطع بيشتر آشکار شد. هدف از تاسيس مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي نزد بنيانگذاران آن، (سهل کردن دسترسي به منابع و متون علوم اسلامي و فرهنگ ديني و مقدمات مربوط به آن با استفاده از فن آوري و اطلاعات و ارتباطات و توسعه و تعميم آن در حوزه هاي علميه و مجامع فرهنگي داخلي و بين المللي عنوان شد. در اساسنامه دورنماهاي بلندي براي فعاليت مرکز ديدند؛ توليد برنامه هاي نرم افزاري در زمينه هاي مختلف علوم اسلامي و فرهنگ ديني و مقدمات مربوط به آن به منظور تحقيق، تبليغ و اطلاع رساني آموزه هاي ديني در سطوح مختلف تخصصي و عمومي؛ تحقيق و به کارگيري بهترين شيوه هاي استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات شبکه هاي اينترنتي و اينترانتي براي دريافت و ارسال اطلاعات مورد نياز و ارائه خدمات اينترنتي به محققان و مراکز علوم ديني، انجام تحقيقات لازم براي استفاده در نرم افزارهاي توليدي و شبکه هاي اينترنتي؛ انتشار کتب- به ويژه نسخه هاي قديمي و خطي- مجلات و جزوات مربوط به برنامه ها و اطلاعات توليد شده به صورت الکترونيکي و مکتوب؛ آموزش کامپيوتر و نرم افزارهاي پژوهشي و روش هاي اطلاع رساني به پژوهشگران علوم اسلامي به ميزان مورد نياز و...
وقتي نرم افزارهايي مثل «ضحي»، «نبا» و«جامع التفاسير» در اين مرکز توليد شد و امکانات فراواني که با آن در اختيار محققان و علاقه مندان قرار گرفت، تقاضاهاي فراواني به سوي اين مرکز جهت ساخت نرم افزارهايي ديگر در حوزه علوم و معارف اسلامي گسيل شد. مسئوليت اين موسسه در حال حاضر با دکتر حميد شهرياري است.
موسسه تحقيقات رايانه اي حوزه علميه اصفهان، موسسات غيرانتفاعي اي همچون ياسين رايانه، باشگاه نرم افزاري دانش پژوهان، نرم افزاري مهر کوثر و... هم وارد عرصه شدند تا براي مخاطب مسلمان محصول ارائه کنند.

زمينه هاي فعاليت در حوزه توليد نرم افزارهاي قرآني
 

متن: متن قرآن وجه مشترک همه نرم افزارهايي است که تا به حال توليد شده اند. نگارش قرآن به شيوه هاي مختلف و به خط خطاطان نامي از ديگر ضميمه هاي موجود در توليد نرم افزارهاي قرآني است. صوت: ارائه صوت ترتيل توسط چند قاري، آوردن بخشي تحت عنوان قرائت هاي مجلسي و تدريس استاد از مهم ترين قابليت هاي در اين بخش است.
ويدئو و تصوير: ارائه متن ويدئويي آيه ها، قطعاتي از فيلم هاي مرتبط با آيات (از فيلم هايي نظير محمد رسول الله(ص)، فيلم هاي مستند در خصوص طبيعت، مريم مقدس(س)، ده فرمان و...) عموما در نرم افزارهايي که ويدئو دارند، ديده مي شود.
آموزش: آموزش ترتيل، روخواني، روانخواني، صوت و لحن، مفاهيم و ديگر آموزش هاي رايج قرآني.
امکانات پژوهشي، سرگرمي هايي به مثابه زنگ تفريح (عموماً براي کودکان)، دانستني هاي قرآن، مقالات مرتبط، لينک به پايگاه هاي اينترنتي قرآني، نمايه زني، حاشيه نويسي، رنگي کردن متن، علامت گذاري، امکان ذخيره سازي و چاپ متن، قابيلت هاي جست و جوي و... از ديگر امکان هاي مانور در ساخت نرم افزارهاي قرآني است.
زمستان 89 اولين جشنواره نرم افزارهاي قرآني در قم برگزار شد. اين جشنواره که بخشي از جشنواره ملي منظومه آيات بود طبق گفته برگزار کنندگانش اهدافي از قبيل؛ تلاش در مسير ابلاغ و ارسال مفاهيم ديني و قرآني با اتکا به توان و قابليت هاي حوزه فناوري اطلاعات؛ ترويج فرهنگ استفاده از نشر الکترونيک در بين توليدکنندگان محصولات ديني و قرآني؛ جذب جوانان و نوجوانان به حوزه دين و معرفت از طريق بهره برداري از قابليت هاي نشر الکترونيک به طور مستقيم و غير مستقيم؛ بهره گيري از فناوري اطلاعات جهت جذابيت بخشيدن به آموزه هاي ديني و قرآني، بهره گيري از فناوري اطلاعات جهت کمک به امر تحقيق و پژوهش در راستاي توليد علم و جنبش نرم افزاري را دنبال مي کردند.
اين جشنواره در بخش هاي بهترين نرم افزار پژوهشي، بهترين نرم افزار ترويجي- تبليغي، بهترين نرم افزار آموزشي، بهترين نرم افزار با مخاطب کودک و نوجوان، بهترين ايده نرم افزار قرآني، بهترين نرم افزار تلفن همراه پژوهشي، بهترين نرم افزار تلفن همراه ترويجي-تبليغي، بهترين نرم افزار تلفن همراه آموزشي، بهترين نرم افزار تلفن همراه با مخاطب کودک و نوجوان، بهترين ايده نرم افزار تلفن همراه قرآني، بهترين بخش نرم افزار مرکز و نهادها، بهترين پايگاه اطلاع رساني ترويجي- تبليغي قرآن، بهترين پايگاه اطلاع رساني ترويجي- تبليغي قرآني، بهترين پايگاه اطلاع رساني آموزشي قرآني برگزيدگان را انتخاب کرد.

نکته
 

ابزار در خدمت
 

لوازم دنياي جديد از بنيان هاي آن سرچشمه مي گيرد. بعضي اين را يک اتفاق بديهي مي دانند و معتقدند نبايد از لوازم دنياي جديد که پايه هايش انسان مداري به جاي يکتاپرستي به مفهوم واقعي اش است، استفاده کرد. اما برخي ها هم از مصادره به مطلوب اين ابزارها در جهت اهداف گسترش دين صحبت مي کنند. توليد نرم افزارهاي قرآني قطعاً گامي است در اين مسير. با اين حال سازندگان نرم افزارهاي قرآني که عموماً مهندسان جوان مسلمان هستند با قوت تمام سعي در يافتن دريچه هايي نو در پيشرفت دادن به توليد اين نرم افزارها هستند.
منبع: نشريه همشهري قرآن (آيه) شماره2