معرفي و نقد کتاب وضعيت پست مدرن
نويسنده:طيبه ارجمندي
در اين پرونده بررسي و نقد کتاب «وضعيت پست مدرن»نوشته ژان فرانسوا ليوتار، که خود يکي از بنيان گذاران پست مدرنيسم است، مدنظر قرار گرفته است.اين کتاب را دکتر حسينعلي نوذري ترجمه، و گام نو آن را منتشر کرده است.ليوتار پس از انتشار اين کتاب شهرت و آوازه فراواني به دست آورد.بسياري از صاحبنظران، کتاب ياد شده را نشان دهنده آغاز جنبش پست مدرن، مي دانند.هرچند واژه هاي پست مدرن و پست مدرنيسم چند دهه پيش از ليوتار در عرصه هاي گوناگون علوم، به ويژه در حوزه هنر و معماري، به کار گرفته شده بود، ليوتار اين واژه ها را در حکم نمودي از نظريه اجتماعي و فرهنگي فراگيري در اين کتاب مطرح کرد.مهم ترين استدلال ليوتار در کتاب «وضعيت پست مدرن»اين است که ماهيت و موقعيت دانش تغيير کرده است.وي دراين کتاب هنرمندانه اثبات کرده است که عصرصنعتي، که با توليد انبوه، پژوهش علمي و ايدئال هاي روشنگري عقلانيت و پيشرفت مشخص مي شود، به پايان رسيده است و ما اکنون در وضعيت جديدي قرار گرفته ايم که ليوتار آن را پست مدرن ناميده است.وي حاکم بودن فناوري اطلاعات، کارآمدي و ارزش هاي عمل گرايانه را مهم ترين ويژگي اين دوره دانسته است.فضايي که ليوتار از کشورهاي سرمايه داري صنعتي و پيشرفته جديد ترسيم کرده تصويري است که در آن دانش تحت کنترل و نظارت ماشين هاي دقيق و عظيم کامپيوتري است که هرچند تسهيلات فراواني براي بشر فراهم مي کند، پيامدهاي هولناکي به دنبال خواهد داشت.
ليوتار سرسختانه مخالف هر نوع فرارويت يا نظريه کلان است.اين نظريه ها، گروه گسترده اي از ايدئولوژي هاي تمام عياري مانند مارکسيسم، سوسياليسم، ناسيوناليسم، ليبراليسم، فاشيسم تا نظريات کم دامنه اي مانند مهندسي اجتماعي يا خط مشي اقتصادي را در بر مي گيرد.وي معتقد است سبک هاي زندگي اجتماعي انسان، به قدري متنوع شده است که هيچ گونه فرازبان، فرا روايت و نظريه کلان نمي تواند درباره صحت و سقم آن داوري کند.
ليوتار گفته است:پرسش مهمي که براي جوامع پست مدرن مطرح است، شخصي است که تصميم مي گيرد که چه چيزي آگاهي و چه چيزي بي نظمي است و همچنين فردي که درباره مقتضيات تصميم اتخاذ مي کند.چنين تصميماتي که بايد درباره آگاهي گرفته شود، ويژگي هاي انسان گرايانه و مدرن گذشته را مانند سنجش آگاهي به مثابه حقيقت (ويژگي تکنيکي آن)يا به مثابه نيکي يا عدالت(ويژگي اخلاقي آن)يا زيبايي (ويژگي زيباشناسي)شامل نمي شود.به بيان دقيق تر، ليوتار اظهار کرده است:آگاهي الگويي از يک بازي زباني را دنبال مي کند، همان گونه که توسط وينگنشاتين مطرح شده است.
ليوتار در کتاب «وضعيت پست مدرن»، مفاهيم مدرن و پست مدرن را چنين توصيف کرده است:من واژه مدرن را در ارجاع به هر نظريه اي به کار مي گيرم که براي مشروعيت بخشيدن به خود به گونه اي روايت بزرگ، مانند ديالکتيک روح يا علم تفسير يا رهايي انسان معقول يا انسان زحمتکش، نياز دارد.روايت بزرگ در نظر ليوتار هر گونه قانون يا اصول کلي است که بخواهد روابط اجتماعي يا فعاليت هاي بشري را در برگيرد.ليوتار از وضعيت دانش در زندگي امروزي انتقاد کرده و گفته است:دانش به فراروايت هايي متکي است که آن فراروايت ها دانش نيستند.وي فناوري را نه برخاسته از عدالت و درستي، بلکه برخاسته از کارآمدي دانسته و به شدت آن را نقد کرده است.از نظر ليوتار، هدف علم و دانش جستجو براي وفاق و هم رايي نيست، بلکه براي نااستواري و تزلزل هاست.هدف رسيدن به توافق نيست، بلکه از درون تحليل بردن همان چهارچوبي است که در آن علم معمولي پيشين هدايت گرديده است.ليوتار به شدت تحت تأثير فلسفه زباني وينگنشتاين قرار داشت، به گونه اي که حتي زبان را در ارتباطات اجتماعي مهم ترين امر مي دانست.از نظر ليوتار، زبان هاي گوناگون در عرض هم قرار دارند و هيچ کدام بر ديگري برتري ندارند مثلاً زبان علم، زبان دين و زبان فلسفه هر کدام در ارتباط با ديگري، برتري ندارد؛ بنابراين هيچ يک نمي توانند تکليف حوزه اي ديگر را مشخص کنند، به طوري کلي ليوتار معتقد است که هيچ فراقصه اي وجود ندارد.
منبع:زمانه شماره94
ليوتار سرسختانه مخالف هر نوع فرارويت يا نظريه کلان است.اين نظريه ها، گروه گسترده اي از ايدئولوژي هاي تمام عياري مانند مارکسيسم، سوسياليسم، ناسيوناليسم، ليبراليسم، فاشيسم تا نظريات کم دامنه اي مانند مهندسي اجتماعي يا خط مشي اقتصادي را در بر مي گيرد.وي معتقد است سبک هاي زندگي اجتماعي انسان، به قدري متنوع شده است که هيچ گونه فرازبان، فرا روايت و نظريه کلان نمي تواند درباره صحت و سقم آن داوري کند.
ليوتار گفته است:پرسش مهمي که براي جوامع پست مدرن مطرح است، شخصي است که تصميم مي گيرد که چه چيزي آگاهي و چه چيزي بي نظمي است و همچنين فردي که درباره مقتضيات تصميم اتخاذ مي کند.چنين تصميماتي که بايد درباره آگاهي گرفته شود، ويژگي هاي انسان گرايانه و مدرن گذشته را مانند سنجش آگاهي به مثابه حقيقت (ويژگي تکنيکي آن)يا به مثابه نيکي يا عدالت(ويژگي اخلاقي آن)يا زيبايي (ويژگي زيباشناسي)شامل نمي شود.به بيان دقيق تر، ليوتار اظهار کرده است:آگاهي الگويي از يک بازي زباني را دنبال مي کند، همان گونه که توسط وينگنشاتين مطرح شده است.
ليوتار در کتاب «وضعيت پست مدرن»، مفاهيم مدرن و پست مدرن را چنين توصيف کرده است:من واژه مدرن را در ارجاع به هر نظريه اي به کار مي گيرم که براي مشروعيت بخشيدن به خود به گونه اي روايت بزرگ، مانند ديالکتيک روح يا علم تفسير يا رهايي انسان معقول يا انسان زحمتکش، نياز دارد.روايت بزرگ در نظر ليوتار هر گونه قانون يا اصول کلي است که بخواهد روابط اجتماعي يا فعاليت هاي بشري را در برگيرد.ليوتار از وضعيت دانش در زندگي امروزي انتقاد کرده و گفته است:دانش به فراروايت هايي متکي است که آن فراروايت ها دانش نيستند.وي فناوري را نه برخاسته از عدالت و درستي، بلکه برخاسته از کارآمدي دانسته و به شدت آن را نقد کرده است.از نظر ليوتار، هدف علم و دانش جستجو براي وفاق و هم رايي نيست، بلکه براي نااستواري و تزلزل هاست.هدف رسيدن به توافق نيست، بلکه از درون تحليل بردن همان چهارچوبي است که در آن علم معمولي پيشين هدايت گرديده است.ليوتار به شدت تحت تأثير فلسفه زباني وينگنشتاين قرار داشت، به گونه اي که حتي زبان را در ارتباطات اجتماعي مهم ترين امر مي دانست.از نظر ليوتار، زبان هاي گوناگون در عرض هم قرار دارند و هيچ کدام بر ديگري برتري ندارند مثلاً زبان علم، زبان دين و زبان فلسفه هر کدام در ارتباط با ديگري، برتري ندارد؛ بنابراين هيچ يک نمي توانند تکليف حوزه اي ديگر را مشخص کنند، به طوري کلي ليوتار معتقد است که هيچ فراقصه اي وجود ندارد.
منبع:زمانه شماره94
/ج
