40 هدف شگفت انگيز رصدي در آسمان زمستان
نويسنده: مايکل بکيچ
ترجمه: شهاب صقري
ترجمه: شهاب صقري
آسمان زمستان، پُر است از اجرم رصديِ شگفت انگيز. با تلسکوپ مي توانيد از درختان پُربار صورت هاي فلکي، ميوه هاي کيهاني بچينيد!
بارها شنيده ايم که مي گويند: «مي خواهم اجرام بيشتري رصد کنم». در اين مقاله، نگاهي مي اندازيم به 40 جرم ژرف آسمان شب زمستان، تا شيفتگان آسمان در اين شب هاي سرد به رصدشان بروند. اين اجرام شامل 12 خوشه ي ستاره اي، 13 سحابي، 11 کهکشان و 4 جرم متفرقه است. هم چنين براي آن هايي که اشتهاي بيشتري دارند.
اگر تلسکوپ تان هدف ياب خود کار داشته باشد، پيدا کردن اين اجرام خيلي زود انجام مي شود. اما در نگاه کردن به هر کدام از اين اهداف، حداقل چند دقيقه وقت صرف کنيد و ببينيد که چه چيزي در آن شگفت انگيز يا جالب توجه است. از آنجايي که اجرام نسبتاً پر نوري در اين فهرست گرد هم آمده اند، براي يافتن آن ها با تلسکوپي که خودکار نيست هم با مشکلي مواجه نخواهيد شد و زمان زيادي را صرف پيدا کردن آن ها نخواهيد کرد.
خوشه ي NCG884 فشردگي کمتري دارد اما تعداد ستاره هاي درخشان آن بيشتر است. با تلسکوپي 4 اينچي در بزرگ نمايي 50x و فوري از رنگ ها را مانند جواهراتي کيهاني در اين خوشه مي بينيد. نگاهي به جواهرات سرخ، زرد و آبي در ميان انبوهي از ستاره هاي سفيد اين خوشه بيندازيد. هر خوشه، گنجينه اي در خود دارد که همان هسته ي آن است. هسته ي خوشه ي NGC869 شکافي Y- شکل دارد. خوشه ي NGC884 ستاره ي سرخ پُر رنگ و متغير RS- برساوش را در بر گرفته است.
جرم بعدي که به سراغش مي رويم، خوشه ي باز M34 در برساوش است. اگرچه اين جرم يکي از اجرام مسيه (و يکي از اجرام درخشان آن فهرست) است، برخي از آماتورهاي نجوم آن را در رصدهاي خود از قلم مي اندازند.
خوشه ي M34 را مي توانيد در حدود پنج درجه اي غرب - شمال غربي ستاره ي الغول (بتا-برساوش) پيدا کنيد. اين خوشه ي قدر 5/2 از 10 ستاره ي درخشان تر از قدر 9 در محدوده اي به گستردگي 35 دقيقه ي قوس تشکيل شده است (کمي از ماه کامل بزرگ تر است). اگر از ستاره ي قدر 0/9 دَبَران (آلفا -ثور) 3/5 درجه به شمال شرقي برويم به خوشه ي NGC1647 با قدر 6/4 در ثور مي رسيم. با تلسکوپي 4اينچي در اين خوشه حدود 30 ستاره مي بينيد و اگر از تلسکوپي با دهانه ي بزرگ تراستفاده کنيد، تعداد ستاره ها هم بيشتر مي شود. بزرگ نمايي را به 150 برسانيد تا بتوانيد از ديدن چندين ستاره ي دوتايي نزديک به هم و زيبا لذت ببريد.
خوشه ي کروي M79 در صورت فلکي کوچک خرگوش (درست زير پاي شکارچي يا جبار در جنوب آن) قرار دارد. براي يافتن اين خوشه، خطي فرضي از ستاره ي قدر 2/6 آلفا - خرگوش به ستاره ي قدر 2/9 بتا - خرگوش رسم کنيد و آن را به اندازه ي 3/5 درجه، يعني کمي بيشتر از فاصله ي بين اين دو ستاره، امتداد دهيد.
خوشه ي M79 از قدر 7/8 مي درخشد، با اين حال تفکيک کردن ستاره هاي آن با تلسکوپ هاي کوچک ناممکن است. با تلسکوپي10 اينچي مي توان هسته ي فشرده، کروي و درخشان اين خوشه را به همراه چند ستاره ي تکي از آن تشخيص داد. اگر بزرگنمايي را بالاتر از 250x ببريد، مي توانيد ستاره هايي از قدر 13 را در لبه ي اين خوشه ببينيد.
با هر تلسکوپي مي توان خوشه ي M37 را، به خوشه ي فلفل نمکي هم معروف است، به شکل توزيعي تقريباً يکنواخت از ستاره ها ديد. اين خوشه در مسير راه شيري در صورت فلکي ارابه ران قرار دارد، با اين حال لبه هاي آن را به آساني مي توان تشخيص داد. با تلسکوپي 3 اينچي مي توان 50 ستاره را در آن تشخيص داد. پُر نورترين عضو آن، که ستاره اي نارنجي از قدر 9 است، نزديک مرکز خوشه قرار دارد.
مقاومت کردن در برابر خوشه يM35 دشوار است
، چون اگر با تلسکوپ نگاهي به آن بيندازيد نه فقط ستاره هايش را تفکيک شده مي بينيد، بلکه خوشه ي باز ديگري را هم در کنارش مشاهده مي کنيد. خوشه ي M35 در فاصله ي 2/3 درجه اي شمال غربي ستاره ي قدر 3/3 اتا - جوزا قرار دارد. اين خوشه بيش از 20 ستاره ي درخشان تر از قدر 9 دارد که اغلب شان نزديک مرکز خوشه جا گرفته اند.
اگر از چشميِ کم تواني براي ديدن M35 استفاده کنيد، خوشه ي MGC2158 را نيز مانند گويي مه آلود از قدر 8/6 مي بينيد. ستاره هاي اين خوشه را با تلسکوپهاي کوچک نمي توان تفکيک کرد.
براي يافتن خوشه ي 37 با (M37 اشتباه نگيريد) در صورت فلکي جبار، نخست به سراغ ستاره ي قدر 4/5 کسي*() - جبار و ستاره ي قدر 4/4 نو(U) - جبار برويد. اين خوشه با هر دو ستاره تشکيل مثلثي متساوي الساقين مي دهد و خودش با فاصله ي حدود 0/8 درجه از هر ستاره، در رأس جنوبي آن قرار مي گيرد.
خوشه ي 37 چندان بزرگ نيست - اندازه اش فقط حدود 6 دقيقه ي قوس است - اما هفت ستاره ي درخشان تر از قدر 9 دارد. اگر از چشمي اي که ميدان ديد 1 درجه اي دارد استفاده کنيد، مي توانيد از ديدن خوشه ي گسترده ي NGC2169 (يا همان 37) در جلو ستاره هاي پس زمينه ي راه شيري لذت ببريد.
رصد گراني که اين خوشه را با ابزارهايي کم توان ديده بودند، نام آن را 37 گذاشتند، زيرا در بزرگ نمايي کم به نظرشان رسيده بود که چيدمان ستاره هاي اين خوشه شکلي مانند عدد 37 (به همين شکل و نه فارسي!) مي سازد. ترکيب تلسکوپ و چشمي اي که ميدان ديد 0/25 را فراهم کند براي ديدن اين خوشه بسيار مناسب است.
خوشه ي M41 از نظر آساني در پيدا کردن، يکي از بهترين خوشه هاي آسمان است زيرا مي توانيد از پُر نورترين ستاره ي آسمان براي يافتن آن کمک بگيريد. اين خوشه ي باز در 4 درجه اي جنوب شباهنگ (آلفا - کلب اکبر) قرار دارد. در شبي تاريک به آساني مي توانيد خوشه ي M41 را با چشم برهنه ببينيد.
در اين خوشه بيش از 100 ستاره در محدوده اي به پهناي ماه کامل گرد آمده اند که با تلسکوپي 6 اينچي مي توانيد حدود 50 تا از آن ها را ببينيد. پُرنورترين ستاره اي که در محدوده ي خوشه قرار دارد 12- کلب اکبر است، اما اين ستاره عضو خوشه نيست. فاصله ي اين ستاره از مرکز خوشه ي M41 فقط حدود 21 دقيقه ي قوس (درجنوب آن) است.
رصد گران خوشه ي تاو- کلب اکبر (NGC2362) را به نام پر نورترين ستاره ي آن که از قدر 4/4 است نام گذاري کرده اند. براي يافتن اين خوشه نخست به سراغ ستاره ي قدر 1/8 دلتا*()-کلب اکبر برويد و سپس 2/7 درجه اي شرق - جنوب شرقي آن را نگاه کنيد. در نگاه تلسکوپي، ستاره ي تاو-کلب اکبر حاکم مطلق اين خوشه است و ستاره هاي کم نورتر آن را احاطه کرده اند.
خوشه ي کروي NGC2419 که به آواره ي ميان کهکشاني معروف است در جنوب غربي صورت فلکي کم نور سياه گوش قرار دارد. براي يافتن آن، از ستاره ي قدر 1/6 کاستور (آلفا-جوزا) شروع کنيد و 7 درجه به شمال برويد.
معروفيت اين جسم براي نماي تلسکوپي آن نيست، بلکه به اين سبب است که اين خوشه يکي از دورترين خوشه هاي کروي راه شيري است. فاصله ي آن از مرکز کهکشان حدود 300.000 سال نوري و فاصله اش از ما فقط 25.000 سال نوري کمتر از آن است.
با تلسکوپ4 اينچي فقط مقدار کمي از جزييات آن قابل تشخيص است و براي ديدن نماي دقيق تر حداقل نياز به تلسکوپ 8 اينچي با بزرگ نمايي x200 داريد.
به گمان من خوشه ي باز M46 در صورت فلکي کشتي دُم يکي از بهترين اجرام آسمان است. آن را با تلسکوپ 4 اينچي ببينيد تا دليل اين گمانم را متوجه بشويد. اين خوشه چند صد ستاره دارد. با تلسکوپي 8اينچي مي توان 100 تا از ستاره هاي آن را ديد. اين ستاره ها تقريباً در دايره اي به قطر کوچک تر از 0/5 درجه ديده مي شوند.
سحابي سياره نماي NGC2438 درون مرزهاي خوشه ي باز M46 قرار دارد. مکان آن 7 دقيقه ي قوس در شمال مرکز خوشه است و حدود 1 دقيقه ي قوس پهنا دارد.
با تلسکوپ4 اينچي درشبي تاريک مي توان قرص بيضوي آن را، که طولش تقريباً به اندازه ي يک سوم بيشتر از عرض اش است، تشخيص بدهيد ستاره ي مرکزي اين سحابي با قدر 11/6 نسبت به بقيه ي سحابي درخشان تر است.
يکي از معروف ترين اجرام آسمان - و هدفي زيبا براي تلسکوپ هاي کوچک - سحابي خرچنگ (M1) در صورت فلکي ثور است، اگرچه واژه ي «سحابي» بخشي از نام اين جرم است، اخترشناسان آن را در رده ي بازمانده هاي ابرنواختر دسته بندي مي کنند. اين سحابي با قدر8/0، درخشندگي سطحي زيادي دارد و حتي با تلسکوپي 3اينچي (7/5 سانتي متري) ديده مي شود. سحابي خرچنگ، شکل بيضوي دارد و ابعاد آن 4×6 دقيقه ي قوس است.
سحابي جبار (M42) آنقدر درخشان است که در شبي تاريک مي توان آن را حتي در نور شهر با چشم برهنه به شکل توده اي ابر مشاهده کرد. تلسکوپ هاي بزرگ گستردگي اين سحابي را، که مساحتي حدود 6 برابر ماه کامل را در بر مي گيرد، بهتر نشان مي دهند اگر چه براي لذت بردن از تماشاي اين سحابي نيازي به استفاده کردن از فيلتر سحابي نيست، به کار بردن چنين فيلتري مي تواند آنرا نسبت به محيط تاريک اطرافش بارزتر نمايش دهند.
سحابي M43 در 0/1 درجه اي شمال - شمال شرقي مرکز سحابي جبار قرار دارد. آن را گاهي سحابي دومِران هم مي نامند؛ نامي به افتخار کاشف آن، که رياضي دان فرانسوي به نام ژان ژاک دورتوس دومران بود. به لبه ي تيز شرق اين سحابي نگاه کنيد. سحابي تاريکي روي اين ناحيه را پوشانده است.
سحابي IC405 که به ستاره ي شعله ور معروف است، توده اي است کم نور در صورت فلکي ارابه ران. براي رصد آن، نخست ستاره ي AE ارابه ران را که در 4/2 درجه اي شرق - شمال شرقي ستاره ي قدر 2/7 يوتا*() - ارابه ران قرار دارد پيدا کنيد. از انرژي ستاره ي AE ارابه ران است که گازهاي سحابي 405 IC مي درخشند.
با تلسکوپ 6 اينچي، اين سحابي به شکل مثلثي ديده مي شود که يک رأس آن روي ستاره ي AE ارابه ران است. اگر از تلسکوپي بزرگ تر همراه با فيلتر سحابي استفاده کنيد، خود سحابي را بهتر خواهيد ديد چون ستاره ي AE ارابه ران و بقيه ي ستاره هاي اطراف تيره تر مي شوند.
سحابي بازتابي AGC1999 را مي توانيد در 0/8 درچه اي جنوب - جنوب شرقي ستاره ي قدر 3/0 يوتا - جبار پيدا کنيد. چنين اجرامي، به سبب بازتاب کردن نور ستاره اي (يا ستاره هايي) نزديک مي درخشند. ويژگي خاص اين سحابي، وجود منطقه اي تيره در مرکز آن است. اگر با بزرگ نمايي 150x به اين سحابي نگاه کنيد مي توانيد بخش تاريک و مثلث شکل مرکز آن را ببينيد.ستاره ي متغير 380V- جبار، که نور اين سحابي را تأمين مي کند، درست در بيرون اين بخش تاريک قرار دارد. براي پيدا کردن آن، شرق -جنوب شرقي منطقه ي تاريک مرکزي را ببينيد.
هدف بعدي ما، پُر نورترين صحابي بازتابي آسمان است: M87 در صورت فلکي جبار. با تلسکوپي 4 اينچي و بزرگ نمايي 100x مي توانيد ستاره ي مرکزي اين سحابي را که از قدر 11 است ببينيد. دو بخش از متراکم ترين مناطق صحابي M87 در دو سوي اين ستاره قرار دارند. اگر محيط رصدتان کاملاً تاريک باشد احتمالاً مي توانيد سحابي بسيار کم نورتر NGC2067 را در فاصله ي 4/5 دقيقه ي قوسي سحابي M87 ببينيد.
جرم آسماني بعدي در واقع ترکيبي است از سحابي NGC2174 و خوشه ي باز ستاره اي NGC2175، اما معمولاً مجموع آن ها را با عنوان NGC2175 نام مي برند. اين جرم در 2/2 درجه اي جنوب غربي ستاره ي قدر 3/3 اتا - جوزا در ناحيه ي پُر ستاره قرار دارد. NCG2175 تقريباً به شکل دايره اي است که يک توررفتگي در بخش غربي اش دارد.
ستاره ي قدر هفتم مرکز اين سحابي به طور اتفاقي در آن جا ديده مي شود و در واقع نسبت به خود سحابي بسيار به ما نزديک است. از فيلتر سحابي (مثلاً از نوع OIII) استفاده کنيد تا درخشندگي ستاره ها کم شود و سحابي بهتر جلوه کند.
اغلب رصدگران، سحابي رُزِت را «يک» جرم آسماني زيبا در صورت فلکي تکشاخ مي دانند، در صورتي که اين طور نيست. اگر در شبي کاملاً تاريک رصد کنيد مي توانيد خوشه ي باز NGC2244 را هم درآن ببينيد. تلسکوپي 4 اينچي مي تواند بيشتر از 20 ستاره را در منطقه اي بيضي شکل که از شمال غربي به جنوب شرقي کشيده شده است، تفکيک کند. شش تا از آن ها درخشان تر از قدر هشتم اند.
براي اين که بهتر بتوانيد اجزاي اين سحابي را ببينيد، از بزرگ نمايي 50x و فيلتر سحابي استفاده کنيد تا ستاره هاي خوشه ي NGC2244 کم نورتر شوند. بخش غربي سحابي درخشان تر ديده مي شود.
کلاهخود تور (Thor، قهرمان افسانه اي) يا همان NCG2359 نام بسيار با مسمايي دارد و در عکس ها بسيار شبيه کلاه خود اين قهرمان افسانه اي است. اين سحابي در فاصله ي 4/3 درجه اي شمال شرقي ستاره ي قدر 4/1 گاما -کلب اکبر قرار دارد. با تلسکوپ 12اينچي مي توان منطقه ي دايره اي مرکز آن و دو «بال» کلاهخود را تشخيص داد. درخشان ترين بخش اين سحابي 1 دقيقه ي قوس پهنا و 4 دقيقه ي قوس دراز دارد.
جرم بعدي، سحابي اسکيمو (NGC2392) است. اين سحابيِ سياره نما با تلسکوپ هاي متوسط مانند صورتي که در کلاه مخصوص اسکيموها پوشيده شده است به نظر مي آيد. براي يافتن سحابي اسکيمو، ابزار رصدتان را به 2/4 درجه اي شرق- جنوب شرقي ستاره ي قدر 3/5 دلتا - جوزا نشانه برويد.
اين سحابي از قدر 9/1 مي درخشد، بنابراين براي ديدن آن نياز به تلسکوپي چندان قوي نداريد. اما براي ديدن جزييات آن بايد از تلسکوپي 10 اينچي يا بزرگ تر استفاده کنيد. در شبي تاريک که هوا تلاطم ندارد، سعي کنيد ستاره ي قدر 10 مرکز اين سحابي را تشخيص بدهيد.
سحابي اسکيمو پوسته اي دو لايه دارد. پوسته ي دروني، درخشان است و بافتي رگه رگه دارد. پوسته ي بيروني کم نورتر است و با حلقه اي تاريک از پوسته ي دروني جدا شده است. در پوسته ي بيروني، بخش هايي که از ستاره ي مرکزي دورترند کم نورترند.
سحابي سياره نماي NGC2440 در فاصله ي 8/5 درجه اي شمال غربي ستاره ي قدر 2/8 رو(p)-کشتي دُم، يا کمي بيشتراز 3 درجه اي جنوب M46 قرار دارد. اين سحابي با تلسکوپ چهار اينچي به صورت قرصي بيضوي يا درخشندگي سطحي زياد ديده مي شود که در راستاي شمال غربي تا جنوب شرقي امتداد دارد.
سحابي NCG2440 از قدر 9/4 است و با تلسکوپ 12 اينچي و بزرگ نمايي 300x مي توان دو لبه ي آن را از هم تفکيک کرد. به غبار تيره اي که قرص درخشان مرکزي اين سحابي را پوشانده است توجه کنيد.
نخستين کهکشاني که به سراغش مي رويم، در 1/3 درجه اي شرق - شمال شرقي ستاره ي قدر 3/6 اتا - حوت قرار دارد. کهکشان با شکوه M74 مارپيچي است که از روبه رو ديده مي شود. با تلسکوپ 8 اينچي مي توانيد بازوهاي مارپيچي ناهموار و هاله ي رگه رگه ي آن را که دور هسته ي کهکشان را پوشانده است ببينيد.
کهکشان NGC891 در صورت فلکي آندرومدا (امراه المسلسله) يکي از بهترين کهکشان هايي است که از لبه ديده مي شود. صفحه ي استوايي آن فقط 1/4 درجه نسبت به خط ديد ما انحراف دارد. تلسکوپي 10 اينچي جسمي متقارن به طول 10 دقيقه ي قوس و برآمدگي قابل توجه، اما باريک مرکز آن را نشان مي دهد. باريکه اي از غبار تاريک، که تقريباً به اندازه ي طول کهکشان امتداد دارد، آن را از وسط به دو نيم تقسيم کرده است.
در ازاي کهکشان NGC1023 در برساوش سه برابر پهناي آن است و در راستاي شرقي - غربي امتداد دارد. با تلسکوپي کوچک، هسته ي آن تقريباً ستاره - مانند به نظر مي رسد. با استفاده از تلسکوپ 14 اينچي مي توان تشخيص داد که هسته ي آن تقريباً نيمي از طول اين کهکشان را شامل مي شود. کهکشان NGC1023از قدر 9/3 است.
بخش مرکزي کهکشان M77 در قيطس، يک سوم پهناي آن است. اگرچه اين کهکشان مارپيچي را با هر تلسکوپي مي توان ديد، تلسکوپ هاي 10 اينچي يا بزرگ تر جزيياتي را پيرامون هسته ي درخشان مرکز آن آشکار مي کنند. سعي کنيد رگه هايي را روي قرص اين کهکشان تشخيص بدهيد.
جرم بعدي، کهکشان NGC1097 در صورت فلکي کوره است. اين کهکشان مارپيچي ميله اي درخشان در فاصله ي 2 درجه اي شمال ستاره ي قدر 4/5 بتا-کوره قرار دارد. با استفاده از تلسکوپي 8 اينچي مي توانيد هسته ي مرکزي اين کهکشان را به صورت قرصي درخشان که غباري بيضوي آن را احاطه کرده است ببينيد. به دنبال بازوهاي نازک اين کهکشان نگرديد چون با هيچ تلسکوپي نمي توانيد آن را ببينيد.
اگر در مکاني تاريک با تلسکوپي 4 اينچي به ديدن کهکشان NGC1365 برويد، مي توانيد مرکز درخشان و ميله اي شکل آن را ببينيد. بزرگ نمايي را از 150x بيشتر کنيد تا ميله هاي تيره ي نزديک هسته ي کهکشان ديده شوند. تلسکوپ 8 اينچي مي تواند بازوهاي مارپيچي آن را هم نشان بدهد. بازوي درخشان تر، از ميله ي غربي به سوي شمال امتداد مي يابد. بازوي ديگر، کمي کم نورتر و لکه لکه است که نشان مي دهد مناطق بسيار بزرگ شکل گيري ستاره در آن وجود ندارد.
جرم بعدي کهکشان مارپيچي NGC2146 در صورت فلکي زرافه است. يافتن اين کهکشان بدون استفاده از تلسکوپ خودکار (با سامانه ي go-to) آسان نيست زيرا در آن ناحيه از آسمان ستاره ي پُر نوري وجود ندارد. به هر حال مکان آن در 11/6 درجه اي شمال شرقي ستاره ي قدر 4/6 گاما- زرافه است.
به سراغ ستاره ي قدر 2/0 مرزم (بتا - کلب اصغر ) برويد و از آن جا 4 درجه به سوي جنوب - جنوب غربي فاصله بگيريد تا کهکشان مارپيچي NGC2207 را در برخورد با همسايه اش IC2163 ببينيد. با استفاده از تلسکوپي 10 اينچي، مي توان هاله اي نازک که هسته ي درخشان کهکشان NGC2207 را احاطه کرده است ديد. کهکشان ديگر در فاصله ي 1 دقيقه ي قوس در شرق آن قرار دارد.
هدف بعدي ما کهکشان NGC2217است که به نام کهکشان مارپيچي کلب اکبر هم معروف است. اين کهکشان، که قدرش 10/2 است، توزيع درخشندگي همواري در ناحيه ي مرکزي اش دارد. با استفاده از تلسکوپي 12 اينچي و بزرگ نمايي 250x مي توان ميله ي کوتاه آن را که در راستاي شرقي - غربي کشيده شده است تشخيص داد. شايد هاله ي کم نور آن را هم بتوانيد در شمال و جنوب ببينيد.
کهکشان NGC2336 در ناحيه ي کم ستاره ي صورت فلکي زرافه، در فاصله ي 15 درجه اي ستاره ي قدر 4/6 گاما- زرافه قرار داد. با تلسکوپ هاي کوچک مي توان بخش درخشان مرکز اين کهکشان را که هاله اي آن را احاطه کرده است، تشخيص داد. بازوهاي اين کهکشان با تلسکوپي 10 اينچي و بزرگ نمايي 200x ديده مي شوند.
کهکشان NGC2403 در صورت فلکي زرافه يکي از درخشان ترين کهکشان هاي آسمان است و از قدر 8/2 مي درخشد. البته بزرگي اين کهکشان باعث مي شود تا درخشندگي اش در مساحتي با 25 دقيقه ي قوس طول، و 13 دقيقه ي قوس عرض گسترده شود. براي پيدا کردن آن، 7/7 درجه اي شمال غربي ستاره ي قدر 3/4 اوميکرون - کلب اکبر را جست و جو کنيد.
با تلسکوپ هاي کوچک،اين کهکشان مانند جسمي مه آلود ديده مي شود که طولش دو برابر عرض آن است و ناحيه ي مرکزي اش درخشان تر است. براي ديدن بازوهاي مارپيچي اين کهکشان بايد از تلسکوپي 12 اينچي استفاده کنيد.
الغول (بتا- برساوش) معروف تين ستاره ي متغير آسمان است. قدر آن در حالت عادي 2/1 است اما در هر 2 روز و 20 ساعت و 49 دقيقه يک بار کم نور مي شود و قدرش به 3/4 مي رسد. پس در بيشترين درخشندگي 3/3 برابر پُرنورتر از کمينه ي درخشندگي است. علت اين کم نور شدن اين است که ستاره اي کم نور (که نمي توانيم آنرا ببينيم) به دور الغول مي گردد و بخشي از نور آن را از ديد ما مي پوشاند. هر دوره ي کسوف اين ستاره حدود 10 ساعت طول مي کشد.
هدف زيباي ديگر براي تلسکوپ هاي کوچک، نامي نامتعارف است: خوشه ي 12-9 جوزا. اين نام مربوط به زماني است که نخستين بار اخترشناس دربار بريتانيا، جان فلامستيد، اين چهار ستاره را در صورت فلکي جوزا ديد و به آن ها اعدادي از 9 تا 12 داد. پس چهار عضو اين خوشه در واقع ستاره هاي 9، 10، 11و 12- جوزا هستند. قدر اين ستاره ها به ترتيب 6/3، 6/6، 6/9 و 7/0 است. اين خوشه با پهناي 1 درجه و قدر مجموع 5/7 در فاصله ي 1/5 درجه اي شمال غربي ستاره ي قدر 2/9مو- جوزا قرار دارد.
براي پيدا کردن NGC2451 فاصله ي 4/1 درجه اي غرب - شمال غربي ستاره ي قدر 2/2 زتا- کشتي دُم را نگاه کنيد. در آن جا مي توانيد يکي از درخشان ترين خوشه هاي باز ظاهري آسمان را پيدا کنيد. خوشه ي ظاهري به خوشه اي مي گويند که ستاره هايش فقط در ظاهر نزديک هم هستند و ارتباط ديگري با هم ندارند. اگر اين خوشه را با تلسکوپ و با بزرگ نمايي کم نگاه کنيد، مي توانيد حدود 15 ستاره ي درخشان را در آن ببينيد.
اين 40جرمي که درباره شان گفتم فقط بخش کوچکي از زيبايي هاي نهفته درآسمان زمستان را تشکيل مي دهند. اگر وقت و اشتياق کافي داشته باشيد، مي توانيد به سراغ صدها جرم ديگر هم که در اين فصل با تلسکوپي کوچک ديده مي شوند برويد و از ديدارشان لذت ببريد.
منبع:نشريه نجوم، شماره 193.
بارها شنيده ايم که مي گويند: «مي خواهم اجرام بيشتري رصد کنم». در اين مقاله، نگاهي مي اندازيم به 40 جرم ژرف آسمان شب زمستان، تا شيفتگان آسمان در اين شب هاي سرد به رصدشان بروند. اين اجرام شامل 12 خوشه ي ستاره اي، 13 سحابي، 11 کهکشان و 4 جرم متفرقه است. هم چنين براي آن هايي که اشتهاي بيشتري دارند.
اگر تلسکوپ تان هدف ياب خود کار داشته باشد، پيدا کردن اين اجرام خيلي زود انجام مي شود. اما در نگاه کردن به هر کدام از اين اهداف، حداقل چند دقيقه وقت صرف کنيد و ببينيد که چه چيزي در آن شگفت انگيز يا جالب توجه است. از آنجايي که اجرام نسبتاً پر نوري در اين فهرست گرد هم آمده اند، براي يافتن آن ها با تلسکوپي که خودکار نيست هم با مشکلي مواجه نخواهيد شد و زمان زيادي را صرف پيدا کردن آن ها نخواهيد کرد.
از خوشه هاي ستاره اي آغاز مي کنيم
خوشه ي NCG884 فشردگي کمتري دارد اما تعداد ستاره هاي درخشان آن بيشتر است. با تلسکوپي 4 اينچي در بزرگ نمايي 50x و فوري از رنگ ها را مانند جواهراتي کيهاني در اين خوشه مي بينيد. نگاهي به جواهرات سرخ، زرد و آبي در ميان انبوهي از ستاره هاي سفيد اين خوشه بيندازيد. هر خوشه، گنجينه اي در خود دارد که همان هسته ي آن است. هسته ي خوشه ي NGC869 شکافي Y- شکل دارد. خوشه ي NGC884 ستاره ي سرخ پُر رنگ و متغير RS- برساوش را در بر گرفته است.
جرم بعدي که به سراغش مي رويم، خوشه ي باز M34 در برساوش است. اگرچه اين جرم يکي از اجرام مسيه (و يکي از اجرام درخشان آن فهرست) است، برخي از آماتورهاي نجوم آن را در رصدهاي خود از قلم مي اندازند.
خوشه ي M34 را مي توانيد در حدود پنج درجه اي غرب - شمال غربي ستاره ي الغول (بتا-برساوش) پيدا کنيد. اين خوشه ي قدر 5/2 از 10 ستاره ي درخشان تر از قدر 9 در محدوده اي به گستردگي 35 دقيقه ي قوس تشکيل شده است (کمي از ماه کامل بزرگ تر است). اگر از ستاره ي قدر 0/9 دَبَران (آلفا -ثور) 3/5 درجه به شمال شرقي برويم به خوشه ي NGC1647 با قدر 6/4 در ثور مي رسيم. با تلسکوپي 4اينچي در اين خوشه حدود 30 ستاره مي بينيد و اگر از تلسکوپي با دهانه ي بزرگ تراستفاده کنيد، تعداد ستاره ها هم بيشتر مي شود. بزرگ نمايي را به 150 برسانيد تا بتوانيد از ديدن چندين ستاره ي دوتايي نزديک به هم و زيبا لذت ببريد.
خوشه ي کروي M79 در صورت فلکي کوچک خرگوش (درست زير پاي شکارچي يا جبار در جنوب آن) قرار دارد. براي يافتن اين خوشه، خطي فرضي از ستاره ي قدر 2/6 آلفا - خرگوش به ستاره ي قدر 2/9 بتا - خرگوش رسم کنيد و آن را به اندازه ي 3/5 درجه، يعني کمي بيشتر از فاصله ي بين اين دو ستاره، امتداد دهيد.
خوشه ي M79 از قدر 7/8 مي درخشد، با اين حال تفکيک کردن ستاره هاي آن با تلسکوپ هاي کوچک ناممکن است. با تلسکوپي10 اينچي مي توان هسته ي فشرده، کروي و درخشان اين خوشه را به همراه چند ستاره ي تکي از آن تشخيص داد. اگر بزرگنمايي را بالاتر از 250x ببريد، مي توانيد ستاره هايي از قدر 13 را در لبه ي اين خوشه ببينيد.
با هر تلسکوپي مي توان خوشه ي M37 را، به خوشه ي فلفل نمکي هم معروف است، به شکل توزيعي تقريباً يکنواخت از ستاره ها ديد. اين خوشه در مسير راه شيري در صورت فلکي ارابه ران قرار دارد، با اين حال لبه هاي آن را به آساني مي توان تشخيص داد. با تلسکوپي 3 اينچي مي توان 50 ستاره را در آن تشخيص داد. پُر نورترين عضو آن، که ستاره اي نارنجي از قدر 9 است، نزديک مرکز خوشه قرار دارد.
مقاومت کردن در برابر خوشه يM35 دشوار است
، چون اگر با تلسکوپ نگاهي به آن بيندازيد نه فقط ستاره هايش را تفکيک شده مي بينيد، بلکه خوشه ي باز ديگري را هم در کنارش مشاهده مي کنيد. خوشه ي M35 در فاصله ي 2/3 درجه اي شمال غربي ستاره ي قدر 3/3 اتا - جوزا قرار دارد. اين خوشه بيش از 20 ستاره ي درخشان تر از قدر 9 دارد که اغلب شان نزديک مرکز خوشه جا گرفته اند.
اگر از چشميِ کم تواني براي ديدن M35 استفاده کنيد، خوشه ي MGC2158 را نيز مانند گويي مه آلود از قدر 8/6 مي بينيد. ستاره هاي اين خوشه را با تلسکوپهاي کوچک نمي توان تفکيک کرد.
براي يافتن خوشه ي 37 با (M37 اشتباه نگيريد) در صورت فلکي جبار، نخست به سراغ ستاره ي قدر 4/5 کسي*() - جبار و ستاره ي قدر 4/4 نو(U) - جبار برويد. اين خوشه با هر دو ستاره تشکيل مثلثي متساوي الساقين مي دهد و خودش با فاصله ي حدود 0/8 درجه از هر ستاره، در رأس جنوبي آن قرار مي گيرد.
خوشه ي 37 چندان بزرگ نيست - اندازه اش فقط حدود 6 دقيقه ي قوس است - اما هفت ستاره ي درخشان تر از قدر 9 دارد. اگر از چشمي اي که ميدان ديد 1 درجه اي دارد استفاده کنيد، مي توانيد از ديدن خوشه ي گسترده ي NGC2169 (يا همان 37) در جلو ستاره هاي پس زمينه ي راه شيري لذت ببريد.
رصد گراني که اين خوشه را با ابزارهايي کم توان ديده بودند، نام آن را 37 گذاشتند، زيرا در بزرگ نمايي کم به نظرشان رسيده بود که چيدمان ستاره هاي اين خوشه شکلي مانند عدد 37 (به همين شکل و نه فارسي!) مي سازد. ترکيب تلسکوپ و چشمي اي که ميدان ديد 0/25 را فراهم کند براي ديدن اين خوشه بسيار مناسب است.
خوشه ي M41 از نظر آساني در پيدا کردن، يکي از بهترين خوشه هاي آسمان است زيرا مي توانيد از پُر نورترين ستاره ي آسمان براي يافتن آن کمک بگيريد. اين خوشه ي باز در 4 درجه اي جنوب شباهنگ (آلفا - کلب اکبر) قرار دارد. در شبي تاريک به آساني مي توانيد خوشه ي M41 را با چشم برهنه ببينيد.
در اين خوشه بيش از 100 ستاره در محدوده اي به پهناي ماه کامل گرد آمده اند که با تلسکوپي 6 اينچي مي توانيد حدود 50 تا از آن ها را ببينيد. پُرنورترين ستاره اي که در محدوده ي خوشه قرار دارد 12- کلب اکبر است، اما اين ستاره عضو خوشه نيست. فاصله ي اين ستاره از مرکز خوشه ي M41 فقط حدود 21 دقيقه ي قوس (درجنوب آن) است.
رصد گران خوشه ي تاو- کلب اکبر (NGC2362) را به نام پر نورترين ستاره ي آن که از قدر 4/4 است نام گذاري کرده اند. براي يافتن اين خوشه نخست به سراغ ستاره ي قدر 1/8 دلتا*()-کلب اکبر برويد و سپس 2/7 درجه اي شرق - جنوب شرقي آن را نگاه کنيد. در نگاه تلسکوپي، ستاره ي تاو-کلب اکبر حاکم مطلق اين خوشه است و ستاره هاي کم نورتر آن را احاطه کرده اند.
خوشه ي کروي NGC2419 که به آواره ي ميان کهکشاني معروف است در جنوب غربي صورت فلکي کم نور سياه گوش قرار دارد. براي يافتن آن، از ستاره ي قدر 1/6 کاستور (آلفا-جوزا) شروع کنيد و 7 درجه به شمال برويد.
معروفيت اين جسم براي نماي تلسکوپي آن نيست، بلکه به اين سبب است که اين خوشه يکي از دورترين خوشه هاي کروي راه شيري است. فاصله ي آن از مرکز کهکشان حدود 300.000 سال نوري و فاصله اش از ما فقط 25.000 سال نوري کمتر از آن است.
با تلسکوپ4 اينچي فقط مقدار کمي از جزييات آن قابل تشخيص است و براي ديدن نماي دقيق تر حداقل نياز به تلسکوپ 8 اينچي با بزرگ نمايي x200 داريد.
به گمان من خوشه ي باز M46 در صورت فلکي کشتي دُم يکي از بهترين اجرام آسمان است. آن را با تلسکوپ 4 اينچي ببينيد تا دليل اين گمانم را متوجه بشويد. اين خوشه چند صد ستاره دارد. با تلسکوپي 8اينچي مي توان 100 تا از ستاره هاي آن را ديد. اين ستاره ها تقريباً در دايره اي به قطر کوچک تر از 0/5 درجه ديده مي شوند.
سحابي سياره نماي NGC2438 درون مرزهاي خوشه ي باز M46 قرار دارد. مکان آن 7 دقيقه ي قوس در شمال مرکز خوشه است و حدود 1 دقيقه ي قوس پهنا دارد.
به سراغ سحابي ها مي رويم
با تلسکوپ4 اينچي درشبي تاريک مي توان قرص بيضوي آن را، که طولش تقريباً به اندازه ي يک سوم بيشتر از عرض اش است، تشخيص بدهيد ستاره ي مرکزي اين سحابي با قدر 11/6 نسبت به بقيه ي سحابي درخشان تر است.
يکي از معروف ترين اجرام آسمان - و هدفي زيبا براي تلسکوپ هاي کوچک - سحابي خرچنگ (M1) در صورت فلکي ثور است، اگرچه واژه ي «سحابي» بخشي از نام اين جرم است، اخترشناسان آن را در رده ي بازمانده هاي ابرنواختر دسته بندي مي کنند. اين سحابي با قدر8/0، درخشندگي سطحي زيادي دارد و حتي با تلسکوپي 3اينچي (7/5 سانتي متري) ديده مي شود. سحابي خرچنگ، شکل بيضوي دارد و ابعاد آن 4×6 دقيقه ي قوس است.
سحابي جبار (M42) آنقدر درخشان است که در شبي تاريک مي توان آن را حتي در نور شهر با چشم برهنه به شکل توده اي ابر مشاهده کرد. تلسکوپ هاي بزرگ گستردگي اين سحابي را، که مساحتي حدود 6 برابر ماه کامل را در بر مي گيرد، بهتر نشان مي دهند اگر چه براي لذت بردن از تماشاي اين سحابي نيازي به استفاده کردن از فيلتر سحابي نيست، به کار بردن چنين فيلتري مي تواند آنرا نسبت به محيط تاريک اطرافش بارزتر نمايش دهند.
سحابي M43 در 0/1 درجه اي شمال - شمال شرقي مرکز سحابي جبار قرار دارد. آن را گاهي سحابي دومِران هم مي نامند؛ نامي به افتخار کاشف آن، که رياضي دان فرانسوي به نام ژان ژاک دورتوس دومران بود. به لبه ي تيز شرق اين سحابي نگاه کنيد. سحابي تاريکي روي اين ناحيه را پوشانده است.
سحابي IC405 که به ستاره ي شعله ور معروف است، توده اي است کم نور در صورت فلکي ارابه ران. براي رصد آن، نخست ستاره ي AE ارابه ران را که در 4/2 درجه اي شرق - شمال شرقي ستاره ي قدر 2/7 يوتا*() - ارابه ران قرار دارد پيدا کنيد. از انرژي ستاره ي AE ارابه ران است که گازهاي سحابي 405 IC مي درخشند.
با تلسکوپ 6 اينچي، اين سحابي به شکل مثلثي ديده مي شود که يک رأس آن روي ستاره ي AE ارابه ران است. اگر از تلسکوپي بزرگ تر همراه با فيلتر سحابي استفاده کنيد، خود سحابي را بهتر خواهيد ديد چون ستاره ي AE ارابه ران و بقيه ي ستاره هاي اطراف تيره تر مي شوند.
سحابي بازتابي AGC1999 را مي توانيد در 0/8 درچه اي جنوب - جنوب شرقي ستاره ي قدر 3/0 يوتا - جبار پيدا کنيد. چنين اجرامي، به سبب بازتاب کردن نور ستاره اي (يا ستاره هايي) نزديک مي درخشند. ويژگي خاص اين سحابي، وجود منطقه اي تيره در مرکز آن است. اگر با بزرگ نمايي 150x به اين سحابي نگاه کنيد مي توانيد بخش تاريک و مثلث شکل مرکز آن را ببينيد.ستاره ي متغير 380V- جبار، که نور اين سحابي را تأمين مي کند، درست در بيرون اين بخش تاريک قرار دارد. براي پيدا کردن آن، شرق -جنوب شرقي منطقه ي تاريک مرکزي را ببينيد.
هدف بعدي ما، پُر نورترين صحابي بازتابي آسمان است: M87 در صورت فلکي جبار. با تلسکوپي 4 اينچي و بزرگ نمايي 100x مي توانيد ستاره ي مرکزي اين سحابي را که از قدر 11 است ببينيد. دو بخش از متراکم ترين مناطق صحابي M87 در دو سوي اين ستاره قرار دارند. اگر محيط رصدتان کاملاً تاريک باشد احتمالاً مي توانيد سحابي بسيار کم نورتر NGC2067 را در فاصله ي 4/5 دقيقه ي قوسي سحابي M87 ببينيد.
جرم آسماني بعدي در واقع ترکيبي است از سحابي NGC2174 و خوشه ي باز ستاره اي NGC2175، اما معمولاً مجموع آن ها را با عنوان NGC2175 نام مي برند. اين جرم در 2/2 درجه اي جنوب غربي ستاره ي قدر 3/3 اتا - جوزا در ناحيه ي پُر ستاره قرار دارد. NCG2175 تقريباً به شکل دايره اي است که يک توررفتگي در بخش غربي اش دارد.
ستاره ي قدر هفتم مرکز اين سحابي به طور اتفاقي در آن جا ديده مي شود و در واقع نسبت به خود سحابي بسيار به ما نزديک است. از فيلتر سحابي (مثلاً از نوع OIII) استفاده کنيد تا درخشندگي ستاره ها کم شود و سحابي بهتر جلوه کند.
اغلب رصدگران، سحابي رُزِت را «يک» جرم آسماني زيبا در صورت فلکي تکشاخ مي دانند، در صورتي که اين طور نيست. اگر در شبي کاملاً تاريک رصد کنيد مي توانيد خوشه ي باز NGC2244 را هم درآن ببينيد. تلسکوپي 4 اينچي مي تواند بيشتر از 20 ستاره را در منطقه اي بيضي شکل که از شمال غربي به جنوب شرقي کشيده شده است، تفکيک کند. شش تا از آن ها درخشان تر از قدر هشتم اند.
براي اين که بهتر بتوانيد اجزاي اين سحابي را ببينيد، از بزرگ نمايي 50x و فيلتر سحابي استفاده کنيد تا ستاره هاي خوشه ي NGC2244 کم نورتر شوند. بخش غربي سحابي درخشان تر ديده مي شود.
کلاهخود تور (Thor، قهرمان افسانه اي) يا همان NCG2359 نام بسيار با مسمايي دارد و در عکس ها بسيار شبيه کلاه خود اين قهرمان افسانه اي است. اين سحابي در فاصله ي 4/3 درجه اي شمال شرقي ستاره ي قدر 4/1 گاما -کلب اکبر قرار دارد. با تلسکوپ 12اينچي مي توان منطقه ي دايره اي مرکز آن و دو «بال» کلاهخود را تشخيص داد. درخشان ترين بخش اين سحابي 1 دقيقه ي قوس پهنا و 4 دقيقه ي قوس دراز دارد.
جرم بعدي، سحابي اسکيمو (NGC2392) است. اين سحابيِ سياره نما با تلسکوپ هاي متوسط مانند صورتي که در کلاه مخصوص اسکيموها پوشيده شده است به نظر مي آيد. براي يافتن سحابي اسکيمو، ابزار رصدتان را به 2/4 درجه اي شرق- جنوب شرقي ستاره ي قدر 3/5 دلتا - جوزا نشانه برويد.
اين سحابي از قدر 9/1 مي درخشد، بنابراين براي ديدن آن نياز به تلسکوپي چندان قوي نداريد. اما براي ديدن جزييات آن بايد از تلسکوپي 10 اينچي يا بزرگ تر استفاده کنيد. در شبي تاريک که هوا تلاطم ندارد، سعي کنيد ستاره ي قدر 10 مرکز اين سحابي را تشخيص بدهيد.
سحابي اسکيمو پوسته اي دو لايه دارد. پوسته ي دروني، درخشان است و بافتي رگه رگه دارد. پوسته ي بيروني کم نورتر است و با حلقه اي تاريک از پوسته ي دروني جدا شده است. در پوسته ي بيروني، بخش هايي که از ستاره ي مرکزي دورترند کم نورترند.
سحابي سياره نماي NGC2440 در فاصله ي 8/5 درجه اي شمال غربي ستاره ي قدر 2/8 رو(p)-کشتي دُم، يا کمي بيشتراز 3 درجه اي جنوب M46 قرار دارد. اين سحابي با تلسکوپ چهار اينچي به صورت قرصي بيضوي يا درخشندگي سطحي زياد ديده مي شود که در راستاي شمال غربي تا جنوب شرقي امتداد دارد.
سحابي NCG2440 از قدر 9/4 است و با تلسکوپ 12 اينچي و بزرگ نمايي 300x مي توان دو لبه ي آن را از هم تفکيک کرد. به غبار تيره اي که قرص درخشان مرکزي اين سحابي را پوشانده است توجه کنيد.
پيش به سوي کهکشان ها
نخستين کهکشاني که به سراغش مي رويم، در 1/3 درجه اي شرق - شمال شرقي ستاره ي قدر 3/6 اتا - حوت قرار دارد. کهکشان با شکوه M74 مارپيچي است که از روبه رو ديده مي شود. با تلسکوپ 8 اينچي مي توانيد بازوهاي مارپيچي ناهموار و هاله ي رگه رگه ي آن را که دور هسته ي کهکشان را پوشانده است ببينيد.
کهکشان NGC891 در صورت فلکي آندرومدا (امراه المسلسله) يکي از بهترين کهکشان هايي است که از لبه ديده مي شود. صفحه ي استوايي آن فقط 1/4 درجه نسبت به خط ديد ما انحراف دارد. تلسکوپي 10 اينچي جسمي متقارن به طول 10 دقيقه ي قوس و برآمدگي قابل توجه، اما باريک مرکز آن را نشان مي دهد. باريکه اي از غبار تاريک، که تقريباً به اندازه ي طول کهکشان امتداد دارد، آن را از وسط به دو نيم تقسيم کرده است.
در ازاي کهکشان NGC1023 در برساوش سه برابر پهناي آن است و در راستاي شرقي - غربي امتداد دارد. با تلسکوپي کوچک، هسته ي آن تقريباً ستاره - مانند به نظر مي رسد. با استفاده از تلسکوپ 14 اينچي مي توان تشخيص داد که هسته ي آن تقريباً نيمي از طول اين کهکشان را شامل مي شود. کهکشان NGC1023از قدر 9/3 است.
بخش مرکزي کهکشان M77 در قيطس، يک سوم پهناي آن است. اگرچه اين کهکشان مارپيچي را با هر تلسکوپي مي توان ديد، تلسکوپ هاي 10 اينچي يا بزرگ تر جزيياتي را پيرامون هسته ي درخشان مرکز آن آشکار مي کنند. سعي کنيد رگه هايي را روي قرص اين کهکشان تشخيص بدهيد.
جرم بعدي، کهکشان NGC1097 در صورت فلکي کوره است. اين کهکشان مارپيچي ميله اي درخشان در فاصله ي 2 درجه اي شمال ستاره ي قدر 4/5 بتا-کوره قرار دارد. با استفاده از تلسکوپي 8 اينچي مي توانيد هسته ي مرکزي اين کهکشان را به صورت قرصي درخشان که غباري بيضوي آن را احاطه کرده است ببينيد. به دنبال بازوهاي نازک اين کهکشان نگرديد چون با هيچ تلسکوپي نمي توانيد آن را ببينيد.
اگر در مکاني تاريک با تلسکوپي 4 اينچي به ديدن کهکشان NGC1365 برويد، مي توانيد مرکز درخشان و ميله اي شکل آن را ببينيد. بزرگ نمايي را از 150x بيشتر کنيد تا ميله هاي تيره ي نزديک هسته ي کهکشان ديده شوند. تلسکوپ 8 اينچي مي تواند بازوهاي مارپيچي آن را هم نشان بدهد. بازوي درخشان تر، از ميله ي غربي به سوي شمال امتداد مي يابد. بازوي ديگر، کمي کم نورتر و لکه لکه است که نشان مي دهد مناطق بسيار بزرگ شکل گيري ستاره در آن وجود ندارد.
جرم بعدي کهکشان مارپيچي NGC2146 در صورت فلکي زرافه است. يافتن اين کهکشان بدون استفاده از تلسکوپ خودکار (با سامانه ي go-to) آسان نيست زيرا در آن ناحيه از آسمان ستاره ي پُر نوري وجود ندارد. به هر حال مکان آن در 11/6 درجه اي شمال شرقي ستاره ي قدر 4/6 گاما- زرافه است.
به سراغ ستاره ي قدر 2/0 مرزم (بتا - کلب اصغر ) برويد و از آن جا 4 درجه به سوي جنوب - جنوب غربي فاصله بگيريد تا کهکشان مارپيچي NGC2207 را در برخورد با همسايه اش IC2163 ببينيد. با استفاده از تلسکوپي 10 اينچي، مي توان هاله اي نازک که هسته ي درخشان کهکشان NGC2207 را احاطه کرده است ديد. کهکشان ديگر در فاصله ي 1 دقيقه ي قوس در شرق آن قرار دارد.
هدف بعدي ما کهکشان NGC2217است که به نام کهکشان مارپيچي کلب اکبر هم معروف است. اين کهکشان، که قدرش 10/2 است، توزيع درخشندگي همواري در ناحيه ي مرکزي اش دارد. با استفاده از تلسکوپي 12 اينچي و بزرگ نمايي 250x مي توان ميله ي کوتاه آن را که در راستاي شرقي - غربي کشيده شده است تشخيص داد. شايد هاله ي کم نور آن را هم بتوانيد در شمال و جنوب ببينيد.
کهکشان NGC2336 در ناحيه ي کم ستاره ي صورت فلکي زرافه، در فاصله ي 15 درجه اي ستاره ي قدر 4/6 گاما- زرافه قرار داد. با تلسکوپ هاي کوچک مي توان بخش درخشان مرکز اين کهکشان را که هاله اي آن را احاطه کرده است، تشخيص داد. بازوهاي اين کهکشان با تلسکوپي 10 اينچي و بزرگ نمايي 200x ديده مي شوند.
کهکشان NGC2403 در صورت فلکي زرافه يکي از درخشان ترين کهکشان هاي آسمان است و از قدر 8/2 مي درخشد. البته بزرگي اين کهکشان باعث مي شود تا درخشندگي اش در مساحتي با 25 دقيقه ي قوس طول، و 13 دقيقه ي قوس عرض گسترده شود. براي پيدا کردن آن، 7/7 درجه اي شمال غربي ستاره ي قدر 3/4 اوميکرون - کلب اکبر را جست و جو کنيد.
با تلسکوپ هاي کوچک،اين کهکشان مانند جسمي مه آلود ديده مي شود که طولش دو برابر عرض آن است و ناحيه ي مرکزي اش درخشان تر است. براي ديدن بازوهاي مارپيچي اين کهکشان بايد از تلسکوپي 12 اينچي استفاده کنيد.
اجرام متفرقه را فراموش نکنيد
الغول (بتا- برساوش) معروف تين ستاره ي متغير آسمان است. قدر آن در حالت عادي 2/1 است اما در هر 2 روز و 20 ساعت و 49 دقيقه يک بار کم نور مي شود و قدرش به 3/4 مي رسد. پس در بيشترين درخشندگي 3/3 برابر پُرنورتر از کمينه ي درخشندگي است. علت اين کم نور شدن اين است که ستاره اي کم نور (که نمي توانيم آنرا ببينيم) به دور الغول مي گردد و بخشي از نور آن را از ديد ما مي پوشاند. هر دوره ي کسوف اين ستاره حدود 10 ساعت طول مي کشد.
هدف زيباي ديگر براي تلسکوپ هاي کوچک، نامي نامتعارف است: خوشه ي 12-9 جوزا. اين نام مربوط به زماني است که نخستين بار اخترشناس دربار بريتانيا، جان فلامستيد، اين چهار ستاره را در صورت فلکي جوزا ديد و به آن ها اعدادي از 9 تا 12 داد. پس چهار عضو اين خوشه در واقع ستاره هاي 9، 10، 11و 12- جوزا هستند. قدر اين ستاره ها به ترتيب 6/3، 6/6، 6/9 و 7/0 است. اين خوشه با پهناي 1 درجه و قدر مجموع 5/7 در فاصله ي 1/5 درجه اي شمال غربي ستاره ي قدر 2/9مو- جوزا قرار دارد.
براي پيدا کردن NGC2451 فاصله ي 4/1 درجه اي غرب - شمال غربي ستاره ي قدر 2/2 زتا- کشتي دُم را نگاه کنيد. در آن جا مي توانيد يکي از درخشان ترين خوشه هاي باز ظاهري آسمان را پيدا کنيد. خوشه ي ظاهري به خوشه اي مي گويند که ستاره هايش فقط در ظاهر نزديک هم هستند و ارتباط ديگري با هم ندارند. اگر اين خوشه را با تلسکوپ و با بزرگ نمايي کم نگاه کنيد، مي توانيد حدود 15 ستاره ي درخشان را در آن ببينيد.
اين 40جرمي که درباره شان گفتم فقط بخش کوچکي از زيبايي هاي نهفته درآسمان زمستان را تشکيل مي دهند. اگر وقت و اشتياق کافي داشته باشيد، مي توانيد به سراغ صدها جرم ديگر هم که در اين فصل با تلسکوپي کوچک ديده مي شوند برويد و از ديدارشان لذت ببريد.
منبع:نشريه نجوم، شماره 193.
