معرفي كتاب پرتوي از نهج البلاغه

معرفي كتاب
 

جلد نخست:
از آغاز نهج البلاغه تا خطبه ي 81 (با استفاده از ترجمه ي آيت الله طالقاني پس از ويراستاري)
جلد دوم:
از خطبه ي 82 تا خطبه ي 154
جلد سوم:
از خطبه 155 كلام 240 (پايان بخش نخست نهج البلاغه)(1)
جلد چهارم:
نامه ها، وصيت نامه ها، بخشنامه هاي اداري، عهدنامه ها و ...
جلد پنجم:
كلمات قصار حكمت آميز (پايان نهج البلاغه)(2) اين كتاب از جهات زير قابل توجه است:
1. گزينش متني دقيق و مطابقه شده با نسخه هاي معتبر از نهج البلاغه؛
2. ترجمه اي دقيق و آموزشي، براي بهره مند شدن همگان بويژه دانشجويان و فرهيختگان و پژوهشگران؛
3. نشان دادن منبع سخنان و گاه سند آنها در منابع و مآخذ معتبر؛
4. نشان دادن سخنان بطور كامل در برخي از موارد؛
5. تعيين عنوان براي همه 240 كلام و خطبه و نامه تا پايان بخش دوم (نامه ها).
6. تعيين موضوع يا موضوعهاي هر سخن و نامه؛
7. تعيين تاريخ هر سخن ( در صورت امكان ).
8. مشخص كردن و نشان دادن آيات قرآن، روايات نبي اكرم (ص). چه به صورت نقل قول صريح، يا تضمين يا تلميح يا اقتباس يا اشاره. و اشعار و ضرب المثلها، و برخي نكات بلاغي سخن.
9. شماره گذاري براي فقرات سخنان مفصل جهت تسهيل در پيدا كردن سخنان.
10. توضيحي پيش از هر خطبه يا كلام يا نامه براي روشن كردن موقعيت تاريخي يا اجتماعي هر سخن، و مطالب ديگري كه پيرامون سخن و پيوند آن با سخنان ديگر وجود دارد. براي آشنايي با روش اين پژوهشگر به نكاتي كه در مقدمه ي جلد پنجم نگاشته شده توجه فرماييد.

پرتوي برگزيده سخنان كوتاه حكمت آميز
 

اميرالمؤمنين امام علي بن ابي طالب (ع)، در درازاي زندگي پربار و آموزنده ي خود سخنان حكمت آميز كوتاه و بلند بسياري به زبان آورده كه چون به دل مي نشسته، به سرعت يا در سينه ها جاي مي گرفته يا بر كاغذها به نگارش در مي آمده است. بسياري از اين سخنان برگرفته از كتاب خدايا پيامبر بزرگوار بوده، و شمار قابل توجهي از آنها هم دستاورد شخصي امام بوده و از تاريخ و اجتماع و طبيعت سرچشمه گرفته است. برخي از دوستان، همه ي سخنان حكمت آميز را، چه آنها كه گوينده اش شناخته شده بوده است، و چه سخناني كه نمي دانسته اند از كيست، به اميرالمؤمنين نسبت داده اند، و برخي از مخالفان و مغرضان بخشي از سخنان امام را به ديگران نسبت داده اند. سيدرضي، در بخش سوم نهج البلاغه، حدود پانصد كلمه ي كوتاه حكمت آميز از اميرالمؤمنين (ع) آورده است كه جز در چهار مورد، به روش معمول خود، نيازي به آوردن سند و منبع سخن نمي ديده است. سيد در اين بخش نيز به زيبايي شناسي و فصاحت و بلاغت بيشتر نظر داشته است تا جنبه هاي ديگر سخن، و نمي خواسته در موضوع فقه يا تاريخ يا كلام و اعتقادات و مانند اينها سخناني نقل كند، بلكه قصد داشته گوهرهايي گرانبها و درخشان و پراكنده از اميرالمؤمنين (ع) را در يك جا به رشته درآورد، تا هم گوهرها را با گوهريان به نمايش گذارد و هم بهره هاي آموزشي و انسان سازي به خواستاران عرضه كرده باشد. از اين روي امكان دارد برخي از اين سخنان به پيامبر اكرم (ص) يا ديگري منسوب باشد، يا يكي از منابع سخني را از قول پيامبر نقل كرده، و منبع ديگري هم سخن را به امام نسبت داده باشد. چنانكه سيّد خود گاه نوشته است كه برخي از راويان يا ناقدان اين سخن را به پيغمبر گرامي نسبت داده اند، ليكن به نظر من نسبت آن به اميرالمؤمنين درست تر است. و در اين نقد و گزينش ملاك ها و معيارهايي داشته كه با اطمينان چنين نظري را ابراز داشته است. زيرا سيدرضي در علم الحديث و درايه حديث و سبك شناسي و بيشتر علوم انساني روزگار خويش تبحّر و تخصصي مورد تاييد استادان زمان، داشته است.
روش پژوهشگر درباره ي كلمات قصار حكمت آميز آن است كه جاي آنها را، حتّي المقدور روشن كند و ترجمه ي آنها را، و اگر توضيحي مهم لازم داشته باشد در پاورقي به آن اشاره شود.
از آن جا كه نگارنده متن، نهج البلاغه را از نسخه معتبر «ابن شدقم» گرفته، با دو نسخه ي خطّي كهن ديگر (در بخش خطبه ها با هفت نسخه ي خطي و چندين نسخه ي چاپي) برابر كرده است، از اين روي ترتيب حكمتها و شمار آنها را از روي اين نسخه هاي خطّي تعيين كرده است.
در پايان، زندگينامه ي كاتب اين نسخه، ابن شدقم، به اختصار آورده مي شود:
سيّد ابوالمكارم بدرالدين حسن النّقيب بن نور الدين عليَا النّقيب بن الحسن بن علي بن شدقم بن ضامن بن... (3) عبيد الله الاعرج ابن الحسين بن الاصغر بن علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب (عليهم السلام).
در سال 942 ه در مدينه متولد شد و در دكن هندوستان در 14 صفر 999 درگذشت و پسر كوچكش حسين به وصيّت خود او جسدش را به مدينه برد و در بقيع دفن كرد.
در همان مدينه پرورش يافت و دانش آموخت و بر همگان سرآمد شد، و به شعر سرودن و تاليف و تدريس پرداخت و از جمله تاليفات او «زهرالرياض» در چهار جلد است.
نقابت سادات مدينه را پس از پدر عهده دار گرديد، سپس از آن كناره گرفت و در سال 962 به هندوستان رفته بر شاه دكن، حسين نظام شاه وارد شد. سپس به شيراز رفت و مدتي در آنجا دانش آموخت، سپس براي زيارت امام رضا (ع) در سال 964 به مشهد رفت و با شاه طهماسب پسر شاه اسماعيل اول صفوي ملاقات كرد. در مشهد احاديثي به نزد مشايخ آن جا قرائت كرد و دانشهاي چندي فرا گرفت. مدتي بعد سلطان حسين نظام شاه او را فراخواند و اين فراخوان را پذيرفت، و همين كه به هندوستان رسيد استقبال باشكوهي از او كرد، سپس خواهرش فتحشاه منذوره را به ازدواج او درآورد.
سلطان نظام شاه كشته شد و سلطنت به فرزند خواهر صغيرش مرتضي نظام شاه واگذار گرديد، و ابن شدقم به عنوان نايب السلطنه مدتي خدمت كرد و سرانجام اجازه ي حج گرفته در سال 976به همسر هندي و مادرش بي بي آمنه به مدينه برگشت. و در سال 979 حسين پسرش متولد شد. مدتي بعد در سال 988 براي ديدار با مرتضي شاه به دكن برگشت و در سال 999 در همان جا فوت كرد. مشايخ روات از پدرش گرفته تا شيخ كليني ادامه دارد، و از علماي بزرگي اجازه ي نقل روايت گرفته نهج البلاغه را هم به عنوان نقل روايت نوشته است، نه به عنوان يك كاتب حرفه اي.(4)
از جمله آثار او است:
1. الجواهر النظاميه من حديث خيرالبريه
2. زهر الرياض و زلال الحياض در چهار جلد در تاريخ ائمه و فرزندانشان و آنچه به مدينه وابسته است؛
3. رساله اي در اخبار فضائل؛
4. اسالالشد قمي. از ابن شدقم اشعاري نيز در سلامه العصر نقل شده است.
ابن شدقم چنانكه در پايان نهج البلاغه نوشته ي خود مي نويسد، آن را از روي چهار نسخه استنساخ كرده است:
1. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد خط مزيدي، مزيدي از مشايخ و روات ابن شدقم است:
2. نسخه اي كه در نزد شيخ سديد الدين يوسف بن مطهر قرائت شده و ابلاغ قرائت در حاشيه هاي كتاب نوشته شده است. شيخ سديد الدين يوسف پدر علّامه حلي است؛
3. نسخه اي از نهج البلاغه كه آثار صحّت بر آن آشكار بود و تاريخ كتابت آن سال 400 ه.ق بوده است كه در اين صورت يا نسخه ي اصل به خط سيّد رضي بوده است، يا نسخه اي كه در همان سال تاليف نهج البلاغه از روي آن، و با اجازه ي سيد، نوشته اند؛
4. شرح شيخ ميثم بحراني بر نهج البلاغه.
ابن شدقم در 17ربيع الاول 994 ه به نسخه برداري از نهج البلاغه آغاز مي كند، و در 19محرم سال 996 يعني پس از بيست و دو ماه آن را به پايان مي رساند. از اين روي در اين كار بزرگ «پرتوي از نهج البلاغه» همين متن كه با دقّت و صحّت نوشته شده است برگزيده شد و با چند نسخه ي خطي معتبر ديگر، و در برخي از موارد با چند نسخه ي كهن معتبر كه اكنون چاپ شده است، يعني روي هم با چهارده نسخه ي خطي و چاپي، مقابله گرديد.
مي توان گفت اين متن يكي از معتبرترين متنهاي موجود مي باشد.
منبع: سالنماي النهج 1-5