هنر و هنر دینی در كلام مقام معظم رهبری

هنر، عبارت است از: كیفیت بیان و ادای یك مطلب به شكلی زیبا و ظریف و توأم با ذوق. این را ما هنر می‏گوییم كه شامل: سخن گفتن، شعر گفتن، داستان نوشتن، نویسندگی‏های هنرمندانه و انواع و اقسام شاخه‏های گوناگون، هنر می شود. در هنر اصل این است كه آن هنرمند، یك پیام و مقصود و مضمونی در ذهن داشته باشد و بخواهد آن را به مخاطبین خودش تعلیم بدهد و به ذهن‏ها و دل‏ها برساند و در آن رسوخ بدهد. دوم این كه آن كار را با ظرافت و زیبایی و به صورت جاذبه دار انجام دهد؛ كه این را ما هنر می‏گوییم و هنر را به این ترتیب تعریف می‏كنیم.(1)
می‏دانید هنر این خصوصیت را دارد كه به خاطر ملایمت با طبع آدمی، بی شك در طبع او اثر می‏كند. هر هنری در طبع آدمی اثر می‏گذارد، اگر چه آن كسی كه مورد اثر قرار گرفته، نتواند آن هنر را تحلیل كند. هنر اثر خود را می‏گذارد؛ یعنی دل را منقلب می‏كند و اثری در روح باقی می‏گذارد. هر چه‏مایه‏ی هنری كم‏تر باشد، اثر هم‏كم‏تر می‏شود.(2)
هنر، مكمل وجود انسان و جامعه است(3) و «هنر برای هنر»، حرفی است بی معنا.(4)
هنر، یك شیوه‏ی بیان و یك شیوه‏ی ادا كردن است؛ حقیقت هنر چیزی جز این نیست. منتها این شیوه‏ی ادا و این شیوه‏ی بیان، وقتی كه هنر به معنای حقیقی كلمه شد از همه چیز دیگر، از هر تبیین دیگر، رساتر و دقیق‏تر و سازگارتر است.(5)
هنر، بیان كننده‏ی احساس انسان است و بدون هنر اتصال دوره های مختلف تاریخ انسان میسر نیست.(6) هنر دقیق ترین و رساترین وسیله‏ی انعكاس اندیشه ها و آرمان‏های شریف می‏باشد.(7)
هنری كه در خدمت حق، انسانیّت و راستی و درستی قرار داشته باشد، ارزشمند محسوب می‏شود.(8) اگر در جامعه درخشش هنر وجود داشته باشد، فضای جامعه درخشان می‏شود.(9)
مردم را باید با مؤثرترین ابزارها با مسایل آشنا كرد كه البته باید روی ابزارهای هنری تكیه و تأكید بیش‏تری بشود و یك مجموعه‏ی هنری در این رابطه به صورت مبانی كاری، مشغول فعالیت باشند. ما در زمینه‏ی كار هنری در گذشته و پیش از انقلاب خیلی كم كاری داشته‏ایم.(10)
من روی این مسأله‏ی هنر خیلی اهتمام دارم؛ ما از لحاظ هنر عقب هستیم. دنیا از ابزار هنر علیه انقلاب به شدّت استفاده می‏كند. البته این را هم عرض بكنم كه من با این كه این ارشاد و هدایت واقعی را قبول دارم و شدیداً به آن معتقد هستم، سخت‏گیری نسبت به بعضی چیزها را قبول ندارم. لذا هر چیزی را كه می‏خواهید مقرر بكنید، سعی بشود از یك بینش فكری و منطقی قابل دفاع ناشی شده باشد.(11)
اگر یك انقلاب و یك فرهنگ، یك تمدن و یك حقیقت به میدان هنر راه نیابد و از شیوه‏های هنری برای مطرح شدن بهره‏گیری نكند، آن انقلاب، فرهنگ و تمدن در جامعه رشد نخواهد كرد.(12)
شكی نیست كه كسانی كه تفكر یا انگیزه یا اَهوای غلط دارند، از هنر استفاده خواهند كرد. هنر چیزی است كه همه‏ی صاحبان شعور در جهان می‏خواهند از آن استفاده كنند. اصلاً در دنیا هیچ صاحب عقلی وجود ندارد كه نخواهد از هنر استفاده كند. یكی از انواع استفاده هم این است كه اندیشه‏ی ناپاكی را به وسیله‏ی هنر در ذهن انسان‏ها بریزند.(13)
هنر اسلامی یعنی هنری كه با محتوا و هدف‏ها و آرمان‏های اسلامی به وجود بیاید تا بتواند در مقابل آن هنری كه انسان‏ها و جوان‏ها را گمراه می‏كند، بشر را با سرگرم كردن به چیزهایی غیرواقعی و دروغ از آرمان‏ها و ایده های خودش باز می‏دارد و در صحنه های علمی به ظلم های عالَم كمك می‏كند، از
مظلومین عالم هرگز دفاع نمی‏كند و در خدمت زر و زور استكبار است، بایستد.(14)
هنر، بهترین وسیله برای انعكاس مفاهیم اسلامی و انسانی است. انقلاب و جامعه‏ی اسلامی برای برقراری ارتباط و ابلاغ مكنونات قلبی خود به مخاطبینش به هنر فاخر و برجسته نیاز دارد. لذا دانشجویان ما باید هنر را مغتنم بدانند و آن را در جهت انعكاس مفاهیم و ارزش‏های اسلامی مردم به كار ببرند.(15)
كاری كه به نظر بنده باید بشود این است كه: مفاهیم اسلامی و ارزش‏های اسلامی درست شناخته و دانسته شده تا سرچشمه‏های گوناگون هنری به خودی خود بجوشد و بروز كند.(16)
در یك جامعه‏ی اسلامی، هنر باید منطبق با موازین اسلامی باشد و انحراف در مسایل هنری به هر شكل كه باشد، پذیرفته نیست.(17)
هنر در صورتی ارزش دارد كه یك محتوایی داشته باشد و یك چیزی را بیاموزد. خطی را كه مردم آن را تعقیب می‏كنند، روشن كند. در كل برای سعادت و رستگاری مردم، یك عامل باشد؛ این هنر را هنر متعهد می‏نامند.(18)
پیغمبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم از همه‏ی ابزارهای ممكن برای حمل همین فكری كه شما هنرمندان به دنبال این هستید، استفاده كردند. در این راه از فاخرترین و مترقی‏ترین نوع هنر كه در قرآن متجلی است، بهره جستند. شما اگر در قرآن كریم و بیانات حضرت رسول ( صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم ) دقت كنید، خواهید دید كه در مفهوم «توحید»، دشمنی با شرك و بت و شیطان، كه مظهر پلیدی است، تصمیم بر تلاش و كار خستگی‏ناپذیری، محبت به مردم و تكریم انسان و انسانیت و حمایت از مظلومان و مستضعفان، در سرار آن موج می‏زند. یعنی كلیه‏ی اصول اسلام و مسایلی كه جزء پایه‏های اساسی انقلاب به شمار می‏رود، در تمام قرآن و ادبیات درست صدراسلام موج‏می‏زند و هیچ‏گونه ‏حركت‏ زیگزاگی ‏در آن ‏نیست.(19)
در زمینه‏ی هنر و تربیت هنری، ما در گذشته و پیش از انقلاب متأسفانه خیلی كم كاری داشتیم و این باید جبران بشود.(20)
هزاران چشمه‏ی جوشنده را دست‏های پلید و خائن آلوده كردند؛ نه فقط در دوران رژیم ستم شاهی وابسته كه اوج محنت و نكبت بود، بلكه در طول قرن‏ها. ما از لحاظ هنری ملتی هستیم كه استعدادمان از ملت‏های دیگر كم‏تر نیست؛ تاآن حد كه من با هنر و هنرمندی آشنا هستم، می‏بینم كه ما خیلی سابقه داریم. مضامینی كه در شعرهای ما، در قصه‏ها و در برخی از انواع دیگر هنر در كشور و ملت ما هست و از دیرزمان وجود داشته، برجسته است. در زمان خودمان هم، آن دوران محنت بزرگ تاریخ ملت ایران كه آّمده بودند تا همه چیز را غارت كنند و ببرند و خورده بودند، می‏دیدیم استعدادهای بسیار برجسته ای در زمینه‏ی شعر، در زمینه‏ی قصه‏نویسی و در زمینه‏ی فیلم و عكس و چیزهای دیگر وجود داشت، اما این سرچشمه‏ها را با دست‏های آلوده‏ی خودشان آن چنان آلودند كه نه فقط تشنگی رابر طرف نمی‏كرد، نه فقط شفابخش نبود، كه كشنده بود.(21)
وقتی انقلاب شد، همه چیز ما عوض شد. همه‏ی جریان‏ها تغییر پیدا كرد. هنر هم همین‏طور. بگذریم از تعداد هنرمندی كه باز هم‏حاضر نشدند با مردم راه بیایند و در خدمت قرار بگیرند.(22)
هنر در جمهوری اسلامی یك وسیله و ابزار و از شمار بهترین‏هاست. اگر جمهوری اسلامی حرفی برای گفتن و یا ایده‏ای برای عرضه كردن دارد، این عرضه باید با بهترین شیوه‏ها كه همان هنر است، انجام گیرد.(23)
شك نبایدكرد كه انقلاب به هنر نیازمند است. هنر انقلاب از آن جا كه باید حامل مفاهیمی نو و آشنا باشد و از آن جاكه باید با همه‏ی معارضه‏ها و خصومت‏هایی كه هیچ انقلابی از آن مصون نیست، درگیر شود و از آن جاكه باید معارف نوین را در ذهن‏ها راسخ و ماندگار سازد، ناگزیر باید هنر، ممتاز و فاخر و پیشرو باشد.(24)
امروز با حاكم شدن ارزش‏های الهی و با ورود توده‏های مردم در صحنه های جدّی و واقعی زندگی، میدان هنر آزمایی به روی همه باز است. فضای انقلابی، آن هم انقلابی به معنای حقیقی كلمه كه متكی به دست و دل مردم است، خود، بزرگ‏ترین مشوق است. مفاهیم انقلابی و حماسه‏های مردمی و آرمان‏های انقلاب، وسیع‏ترین عرصه‏ی جولان ذهن شاعر و هنرمنداست. هر ذهن آفریننده می‏تواند: درشرف و شجاعت این مردم، در مبارزه به خاطر زندگی شایسته با گرگان درنده‏ی استكبار، در شكستن بت‏های زرو زور و تزویر، در صفای دل جوانان، در استحكام و مقاومت مادران، در افراشتن پرچم حمایت از مستضعفین و درصدها جلوه‏ی انقلاب اسلامی، مسحور كننده‏ترین زیبایی‏ها را ببیند و با سرانگشت ذهن خلاق خود برای دیگران ترسیم كند. این طبیعی‏ترین توقعی است كه انقلاب از شاعر و هنرمند امروز دارد. انقلاب، بی‏شك چشم به راه آن‏ها كه می گفتند «بر طاغوت»اند، امّا در عمل با «طاغوت» رفتند، نخواهد ماند. بیش‏ترین تكیه‏ی انقلاب بر نیروهای زاییده از انقلاب و پرورش یافته در مهد آن است.(25)
هنر امروز ایران، هنر «مقاومت» است، نه هنر «تسلیم وسازش». این گونه هنر، شرط اصلی آگاهی و زمان‏شناسی و نیز شجاعت و گستاخی در برابر تهاجم وحشیانه‏ای است كه در آن از همه‏ی ابزارها برای
سركوبی و به ذلت كشانیدن ملت ما استفاده می‏شود.
بقایای هنر دوران طاغوت كه تسلیم در برابر تهاجم فرهنگی بیگانگان، روح و ویژگی اصلی آن بود، نمی‏تواند در بنای فرهنگ و هنر انقلابی این روزگار نقش و سهمی داشته باشد.(26)
عزیزان توجه داشته باشید! هنری كه امروز به نام «هنر اسلامی» و «هنر انقلابی» ارایه می‏شود، آبروی جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی است. لذا باید هم از لحاظ تكنیك و هم از لحاظ محتوا همواره در منتهای قوّت باشد. ما امیدوار هستیم كه آن اوج و جهش را بعد از چندسال به دست بیاوریم. باید محتوای هنر و قالب هنر، هر دو با هم و به موازات هم، ترقّی و پیشرفت داشته باشد.(27)
هنر اسلامی اساساً غیر از هنر مسلمانان است. این را من بارها در صحبت‏هایم گفته‏ام. غالبا هنر مسلمانان با هنر اسلامی اشتباه می‏شود. خوب، اگر یك مسلمانی یك آهنگ یا یك فیلم ساخت، آن آهنگ یا فیلم ساخته‏ی یك مسلمان است، امّا لزوما اسلامی نیست.
هنر اسلامی آن چیزی است كه در آن عنصر سازنده‏ای از اندیشه‏ی اسلامی وجود داشته باشد. یعنی در قالب هنریِ آن، نه فقط در محتوا، چیزی از اسلام و اندیشه‏ی اسلامی وجود داشته باشد. این می‏شود هنر اسلامی. بروید دنبال این كه بتوانید سررشته‏ی هنر اسلامی را پیدا كنید.(28)
بنده از ته‏دل و از بن دندان، ایمان راسخ و قطعی دارم كه هنر آینده‏ی این كشور، هنری جوشنده و هنری برتر خواهد بود. همان‏طور كه در میدان‏های دیگر مشاهده كردیم.(29)

پي‌نوشت‌ها:
 

(1) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 21/1/64.
(2) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 4/1/65.
(3) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 22/3/61، در جمع شعرا و هنرمندان.
(4) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 6/9/72، در دیدار از اولین نمایشگاه نگارگری اسلامی.
(5) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 29/9/65، در سومین كنگره‏ی شعر و ادب.
(6) مجله‏ی سروش، 2/12/58.
(7) مجله‏ی سروش، 14/1/61.
(8) روزنامه‏ی سلام، 25/4/70.
(9) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 29/3/61.
(10) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 3/4/66، در مراسم سالگرد تأسیس سازمان تبلیغات.
(11) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 5/9/71، در دیدار با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی.
(12) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 22/3/61.
(13) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 15/7/70.
(14) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 6/11/71.
(15) روزنامه‏ی اطلاعات، 2/8/70.
(16) روزنامه‏ی كیهان، 12/7/73.
(17) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 5/9/71.
(18) مجله‏ی پیام انقلاب، 4/3/59.
(19) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 22/8/68.
(20) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 3/4/66.
(21) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 16/12/63.
(22) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 31/6/63.
(23)روزنامه‏ی‏جمهوری‏اسلامی،12/3/63،پیرامون‏حجاب‏وهنر.
(24) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 14/8/65.
(25) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 27/9/63.
(26) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 15/2/64.
(27) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 31/6/63.
(28) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 16/11/60، پیام به شركت‏كنندگان در مسابقات بین المللی قرائت قرآن.
(29) روزنامه‏ی جمهوری اسلامی، 16/12/63، در گشایش تالار اندیشه.
 

منبع:artesfahan.ir