خانواده ايثارگر در قرآن

*قرآن پژوهان كوثر
 

در شهر مدينه خانواده اي زندگي مي كرد كه از همه جهات، ‌انسان هاي شايسته و برتري بودند. يكي از اوصاف والاي آن ها ايثار و فداكاري بود كه مي تواند الگوي همه انسان ها باشد و يكي از موارد ايثار ايشان مربوط به زماني است كه : امام حسن (عليه السلام) و امام حسين(عليه السلام) بيمار شدند. پيامبر گرامي(صلي الله عليه و آله و سلم) با جمعي از يارانشان به عيادت دو نوه و دو نور ديده ي خود آمدند. در آن ديدار، رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) به حضرت امير (عليه السلام) فرمودند: «علي جان! اگر براي شفا يافتن و بهبودي فرزندانت مي توانستي نذري كني، ‌خدا از سر مهر و كرمت آنان را سلامت ارزاني مي داشت». اميرالمومنين(عليه السلام) در همان لحظه با خدايش عهد بست و نذر نمود كه اگر دو فرزندش سلامتي يابند سه روز روزه بدارد. از پي حضرت علي (عليه السلام)، ‌حضرت زهرا (عليها سلام) نيز نذر كرد و آن گاه «فضه» خادمه ي ايشان همان نذر را نمود. طبق بعضي از روايات امام حسن(عليه السلام ) و امام حسين( عليه السلام) نيز نذر كردند كه روزه بگيرند.
چيزي نگذشت كه هر دو شفا يافتند و خانواده ي امام علي (ع) براي وفاي به نذر آماده شد؛ ‌اما در خانه غذايي براي روزه داري يافت نمي شد. امام علي (ع) سه صاع جو تهيه نمود.(1) حضرت زهرا (عليها سلام)، ‌يك سوم آن را آرد كرد و نان پخت. هنگام افطار مسكيني بر در خانه آمد و گفت: « السلام عليكم اهل بيت محمد... سلام بر شما اي خاندان محمد(ص)، ‌مستمندي از مستمندان مسلمين هستم. غذايي به من بدهيد. خداوند به شما از غذاي بهشتي مرحمت كند».
آن ها همگي مسكين را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند در حالي كه چيزي جز آب نداشتند. روز دوم را هم چنان روزه گرفتند. موقع افطار وقتي كه نان جو را براي غذا آماده كرده بودند، ‌يتيمي بر در خانه آمد. اين بار نيز ايثار كردند و غذاي خود را به او دادند و بار ديگر با آب افطار كردند. روز بعد را نيز روزه گرفتند. به هنگام غروب اسيري بر در خانه آمد باز سهم غذاي خود را به او دادند. پس از انجام نذر هنگامي كه صبح شد حضرت امير (ع) در حالي كه دست دو پسر بزرگوارش را گرفته بود به خدمت پيامبر (ص) رسيد، هنگامي كه پيامبر آن ها را مشاهده کردند، ديدند از شدت گرسنگي مي لرزند. پيامبر اشك ريختند و فرمود:
«اين حالي را که در شما مي بينم براي من بسيار گران است» سپس برخاستند و با آن ها حركت كردند. هنگامي كه وارد خانه ي حضرت زهرا (عليها سلام) شدند ايشان را در محراب عبادت ديدند در حالي كه از شدت گرسنگي ضعيف شده و چشمهايش به گودي نشسته بود. پيامبر گرامي (ص) اندوهگين شدند. در همين هنگام جبرئيل امين نازل شد و گفت: «اي محمد اين سوره را بگير. خداوند با چنين خانداني به تو تهنيت مي گويد» سپس سوره«هل اتي »(انسان يا دهر) را بر او خواند. بعضي گفته اند كه از آيه 5؛‌ «ان الابرار...» تا آيه 21؛ «... كان سعيكم مشكورا» در اين زمان نازل گشت.(2) اين خانواده مظهر ابرار و نيكوكاران جهان و از مظاهر عبوديت خدا و از مصاديق بارز بندگان خالص اويند. آنان وفاكننده به نذر خويش و خائفان از قيامتند. آن ها مظهر ايثارگري و حمايت از اقشار محروم جامعه( مسكينان، ‌يتيمان و اسيران) و مظهر اخلاص و خداجويي در عرصه ي زندگي اجتماعي اند. نعمت هاي سرشار بهشتي، پاداش الهي اهل بيت (عليهم السلام) و جلوه ي تقدير و سپاس گذاري خداوند در قبال نيك كرداري آنان است.(3)
داستان مذكور در ميان علماي شيعه مورد اتفاق نظر است و در بين اهل سنت نيز مشهور بلكه متواتر است. علامه اميني در «الغدير» 34 نفر از علماي معروف اهل سنت را نام مي برد كه اين داستان را در كتاب هاي خود آورده اند.(4) در «احقاق الحق» نيز نام 36 نفر از اهل سنت برده شده است.(5) علاوه بر اين حافظ ابومحمد عاصمي از علماي اهل سنت كتابي در دو جلد به نام «زين الفتي في تفسير سوره هل اتي» تدوين كرده است. ابوجعفر اسكافي (متوفي 240 ه. ق) در رساله اي كه در رد جا خط نوشته مي گويد؛ ‌« ما ترديد نداريم كه احدي از صحابه ي پيغمبر برتر از علي بن ابي طالب نمي باشد...» انفاق علي متناسب با حال و وضع زاهدانه اش بود و او كسي است كه در راه خدا مسكين و يتيم و اسير را غذا داد و درباره او و همسر و دو فرزندانش يك سوره ي كامل نازل گرديده است.
ابوسالم محمد بن طلحه شافعي (متوفي 652 ه.ق) شعري در اين زمينه دارد:

هم العروه الوثقي لمعتصم بها
مناقبهم جاءت بوحي و انزال

مناقب في الشوري و سوره هل اتي
و في سوره الاحزاب يعرفها التالي

وهم اهل بيت المصطفي فودادهم
علي الناس مفروض بحكم و اسجال

آنان براي كسي كه به آن ها متوسل شود دستاويزي محكم اند كه مناقبشان از راه وحي و انزال رسيده است. مناقب و فضايلي كه در سوره «شوري» و «هل اتي» و «احزاب» آمده است، و تلاوت كنندگان قرآن آن ها را مي شناسند. آنان اهل بيت مصطفي مي باشند و دوستي آن ها به حكم الهي در منشور قرآن الزامي است.(6) در كتاب «احتجاج» از امام علي (عليه السلام) نقل شده در ضمن حديثي كه ايشان، براي مسلمانان بعد از مرگ عمر بن خطاب ايراد كرده اند: شما را به خدا سوگند مي دهم! آيا در ميان شما غير از من كسي هست كه درباره او و فرزندانش اين آيه نازل شده باشد:« ان الابرار يشربون من كأس كان مزاجها كافورا...» تا آخر سوره؟ گفتند:«نه». در كتاب «خصال» در احتجاج امام علي (عليه السلام) بر عليه ابوبكر فرمود:« تو را به خدا قسم مي دهم! آيا صاحب آيه «يوفون بالنذر و يخافون يوما كان شره مستطيرا» منهم يا تويي؟» گفت:« بلكه تويي». (7)
منابع و مآخذ:
1- حسيني تستري، ‌نورالله؛ احقاق الحق، مكتبه آيت الله العظمي مرعشي نجفي (بي تا)، قم
2- طباطبائي، ‌محمد حسين؛‌ترجمه تفسير الميزان، ‌ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، ‌دفتر انتشارات اسلامي، قم، ‌1385، ‌چاپ بيست و يكم.
3- هاشمي رفسنجاني، ‌اكبر؛ و جمعي از محققان، تفسير راهنما، بوستان كتاب، ‌قم، ‌1382، ‌چاپ اول.
4- مكارم شيرازي، ‌ناصر؛‌و جمعي از نويسندگان، تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه، ‌تهران، 1366.
5- اميني نجفي، ‌عبدالحسين؛‌الغدير، ترجمه دكتر جمال موسوي، كتابخانه بزرگ اسلامي و مركز چاپ و نشر بنياد بعثت، ‌تهران، 1368، چاپ پنجم.
6- علي بن عيسي اربلي، ‌كشف الغمه في معروفه الائمه، ‌با ترجمه المناقب از علي بن حسين زوارئي، ‌نشر ادب الحوزه و كتاب فروشي اسلاميه، ‌1364، ‌چاپ دوم.
 

نويسنده:
 

1- ترجمه تفسير مجمع البيان، ‌ج15، ‌ص509.
2- ترجمه تفسير مجمع البيان، ‌ج15، ‌ص509 و 510؛ الغدير، ‌ج3، ‌ص157 و 171، ‌تفسير نمونه، ‌ج25، ‌ص345- 343.
3- تفسير راهنما، ‌ج19، ‌ص 592 به بعد.
4- الغدير، ج3، ‌ص104- 101
5- احقاق الحق، ج3، ‌ص 171- 157
6- ترجمه تفسير الميزان، ج20، ‌ص214.
7- ترجمه تفسيرالميزان، ‌ج20، ‌ص214.
منبع: فصلنامه قرآني کوثر شماره 40