طلیعه

در این بخش به اهمیت و برکات نماز صبح و جماعت صبح می پردازیم؛ باشد که مساجد کشور عزیزمان همزمان با «طلوع فجر» شاهد حضور مؤمنان و اقامه نماز جماعت صبح باشد. ان شاء الله

الف) از نظر قرآن

در قرآن می خوانیم: (أَقِمِ الصّلاهَ لِدُلُوکِ الشّمسِ إِلی غَسَقِ اللّیلِ وَ قُرآنَ الفَجرِ إِنّ قُرآنَ الفَجرِ کانَ مَشهُوداً)(1)؛ «نماز را از زوال خورشید، تا نهایت تاریکی شب، (نیمه شب) بر پادار و همچنین قرآن فجر (نماز صبح) را؛ چرا که قرآن فجر، مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز ) است».

طبق روایاتی در ذیل آیه شریفه وارد شده است، مقصود از «قرآن الفجر» نماز صبح است و این روایات را دانشمندان شیعه و اهل تسنن نقل کرده اند.

زراره از امام باقر (علیه السلام) نقل می کند که مراد از «قرآن الفجر» نماز صبح است.

و نیز امام باقر و امام صادق (علیها السلام) فرمودند: منظور از «قرآن الفجر» نماز صبح است.(2)

آیه شریفه، نکات زیادی را در بر دارد؛ از جمله:

1. اهمیت و جایگاه ویژه نماز صبح نسبت به سایر نمازها (ان قرآن الفجر کان مشهوداً).

2. مطلوبیت و فضیلت اقامه نماز صبح در اول وقت (طلوع فجر).

با اینکه وقت نماز صبح نیز موسع (طلوع فجر تا طلوع آفتاب) است ولی اضافه شدن «قرآن» به واژه «فجر» اهمیت و فضیلت اول وقت را می رساند.
3. نماز صبح در اول فجر، مورد شهود و نظاره ویژه «ملائکه شب و روز» است و هر دو گروه ثواب نماز صبح را می نویسند.

4. اهتمام به اقامه نماز صبح همراه با جماعت.

احتمال دارد که ذکر صفت مشهود برای نماز صبح، نوعی تشویق به این باشد که شایسته است انجام آن در معرض شهود و دید همگان باشد.(3)
علامه طباطبایی می فرماید: «روایات از طرق عامه و خاصه متفقاً جمله «ان قرآن الفجر کان مشهودا» را تفسیر کرده اند به اینکه: نماز صبح را هم ملائکه شب (در موقع مراجعت و هم ملائکه صبح (در موقع آمدن) می بینند»(4).

و نیز در بحث روایتی، پس از نقل اخبار در ذیل آیه شریفه می فرماید: «تفسیر مشهود بودن «قرآن فجر» در روایات شیعه و سنی، به اینکه چون ملائکه شب و روز آن را می بینند، آن قدر در این دو طایفه بسیار است که نزدیک است به حدّ تواتر برسد و در بعضی از آنها همان طور که گذشت، شهادت خدا و دیدن مسلمین نیز اضافه شده است».(5)

5. نماز تنها عبادتی است که به نام «قرآن» توصیف شده است (قرآن الفجر).

6. قرآن و تلاوت آن در نماز، محور اصلی است. (قرآن الفجر) (6)

7. «قرآن الفجر» در آیه عطف است به کلمه «الصلوه» که تقدیرش چنین می شود: «و اقم قرآن الفجر» که مراد از آن، نماز صبح است و چون مشتمل بر قرائت قرآن است، آن را «قرآن صبح» خوانده؛ چون روایات همه متفق اند بر اینکه مراد از «قرآن الفجر» همان نماز صبح است.

ب) از نظر روایات

شیخ حر عاملی، در «وسائل الشیعه» یکی از باب های جماعت را این عنوان قرار داده: «باب تأکّد استحباب حضور الجماعة فی الصبح و العشائین؛ حضور در نماز جماعت صبح و مغرب و عشا، مستحب مؤکد است» و در این رابطه سه حدیث را ذکر کرده است. علامه مجلسی نیز در بحارالانوار، روایاتی آورده است.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

«اما انه لیس من صلاه اشدّ علی المنافقین من هذه الصلاة اشد علی المنافقین من هذه الصلاة و العشاء».
رسول خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) روزی پس از ادای نماز صبح در مسجد، رو به اصحاب کرده و از حال مردمی که نامشان را یک به یک برد، پرسید که آیا اینان به جماعت حاضر شده اند؟

اصحاب عرض کردند: نه یا رسول الله! حضرت با تعجب پرسید: آیا غایب اند؟

بعد فرمود:
«به راستی که هیچ نمازی بر منافقان از این نماز صبح و نماز عشا، دشوارتر نخواهد بود»(7).

امام صادق (علیه السلام) از رسول خدا نقل می کند که فرمود: «من صلّی الغداه و العشاء الاخره فی جماعه فهو فی ذمه، فمن ظلمه فانما یظلم الله و من حقره فانما یحقر الله عزوجل؛

هر کسی نماز صبح و عشا را با جماعت به جا آورد، در تحت نگهبانی و ذمه خدا قرار می گیرد و هر کس به او ستم کند، گویا خدا را ستم کرده است و هر کسی او را تحقیر کند، همانا خدا را تحقیر کرده است»(8).

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمود: «و لو علموا الفضل الذی فیهما (صلاه الغداه و العشاء) لا توهما و لو حبوا؛ اگر بدانند فضیلت خواندن نماز صبح و عشا [با جماعت] را، به (سوی) آن می آیند هر چند با زانوها و دست ها باشد مانند راه رفتن کودک با نشستنگاه خود»(9).

و در حدیثی دیگر فرمود: «من صلّی المغرب و العشاء الاخره و صلاه الغداه فی المسجد فی جماعه فکانما احیی اللیل کله؛ هر کس نماز مغرب و عشا و صبح را در مسجد با جماعت بخواند، گویا تمام شب را احیا نگه داشته» (10).

و نیز فرمود: «لان اصلی الصبح فی جماعه احب الیَّ من ان اصلّی لیلتی حتی اصبح؛ اگر نماز صبح را به جماعت بخوانم، در نظرم محبوب تر از عبادت و شب زنده داری تا صبح است»(11).

علت‌های وجوب نماز صبح

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) راجع به علل وجوب نمازهای پنج گانه فرمود: «... اما نماز صبح، پس هنگامی که آفتاب طلوع کرد مثل اینکه بر شاخ های شیطان طلوع می کند. پروردگارم، مرا امر نموده که قبل از طلوع خورشید و قبل از آنکه کافر برای آفتاب سجده کند، نماز صبح بخوانم تا آنکه امتم برای خداوند، سجده نمایند و زود به جای آوردن آن، در پیشگاه خداوند محبوب تر است. این نمازی است که ملائکه شب و روز شاهد آن می باشند».(12)

آثار حضور در نماز جماعت صبح

روایات وارده در مورد آثار حضور در نماز جماعت، به طور یقین با توجه به مطلق بودن اکثر آنها، تمام نمازهای واجب، به ویژه نماز صبح و نماز عشا را در برگرفته و شامل می شود و بعضی از روایات نیز آثار حضور در نماز جماعت صبح را بیان فرموده اند.

اصولاً در مکتب اسلام بین دنیا و آخرت، جسم و روح، ماده و معنا، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد که غیر قابل انکار است و بحث از آثار مادی و معنوی جماعت نیز فرع بر آن بحث است.

بیشتر بخوانید: آثار معنوی و اخلاقی نماز

الف) آثار مادی حضور

1. میزان و معیار تصدیق مردم

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اذا سئلت عمن لا یشهد الجماعه فقل: لا اعرفه؛ هنگامی که از شما راجع به کسی که در نماز جماعت شرکت نمی کند، بپرسند، بگویید: او را نمی شناسم».(13)

و در حدیثی می فرماید: «و لو لا ذالک لم یمکن احداً ان یشهد علی احد بالصلاح؛ اگر حضور در نماز جماعت نبود، ممکن نبود کسی برای به صلاح و شایستگی کسی شهادت و گواهی دهد»(14).

2. خوش گمانی و پذیرش گواهی

امام صادق (علیه السلام) فرمود: «من صلی خمس صلوات فی الیوم و اللیلة فی جماعه فظنوا به خیراً و اجیزوا شهادته؛ هر که پنج نماز شبانه روز خود را به جماعت می خواند، به او خوش گمان باشید و گواهی اش را بپذیرید».(15)

3. حرمت غیبت و اثبات عدالت

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «و من لزم جماعه المسلمین حرمت علیهم غیبته و ثبت عدالته؛ کسی که بر نماز جماعت مداومت داشته باشد، غیبت او بر مسلمانان حرام و عدالتش ثابت می شود».(16)

و نیز فرمود: «کسی که بدون عذر موجهی با مسلمین در مسجد نماز جماعت نمی خواند، نمازش کامل نیست و کسی که در منزلش نماز می خواند و نسبت به جماعت مسلمین بی توجه است، غیبتش جایز است و کسی که نسبت به جماعت مسلمین بی توجه است، از عدالت ساقط است و واجب است دوری کردن از او»(17)

4. بهره مند شدن از امور اجتماعی

به امیرمؤمنان (علیه السلام) خبر رسید که گروهی برای نماز در مسجد حاضر نمی شوند. حضرت خطبه ای خواند و فرمود: «به درستی که گروهی برای نماز در مساجد ما حاضر نمی شوند! پس با ما نه غذا بخورند، نه آب بیاشامند، نه مشورت کنند، نه از ما (زن بگیرند) و از غنایم ما چیزی اخذ نکنند تا اینکه در نماز جماعت با ما حاضر شوند».

در واقع حضرت می فرماید که حاضر نشدن در جماعت مسلمین و بی اعتنایی به آن، موجب محرومیت از امور اجتماعی خواهد شد و با توجه به ذیل حدیث «او یحضروا معنا صلاتنا جماعه» حاضر شدن در جماعت، موجب برخورداری از امور اجتماعی خواهد شد.

5. خیرخواهی و تعاون

امام رضا (علیه السلام) در روایتی که علل وضع شدن «نماز جماعت» را بیان می کند، یکی از آثار و برکات آن را کمک کردن به یکدیگر در راه نیکی و تقوا و بازداشتن از بسیاری از معاصی و گناهان می شمارد.(18)

با تأملی در «نماز جماعت» در طول تاریخ، آنها را پر از امور خیر مشاهده می نماییم. نمازهای جماعت، یکی از فعال ترین و زیباترین صحنه های «تعاون و همکاری» در جامعه بشری بوده است.

آمار کارهای خیریه ای که به برکت نمازهای جماعت در طول صدها سال انجام شده، قابل مقایسه با موارد دیگر نیست. بدیهی است که انجام این امور خیریه، از برکت اقامه نماز جماعت و از آثار آن است و اگر افراد به اقامه نماز به صورت فرادا می پرداختند، این خیرات تحقق نمی پذیرفت. مسلمانان با شرکت در نماز جماعت و در مسجد، با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و از مشکلات یکدیگر با خبر شده و همفکری و همکاری در حل مشکلات پیدا می کنند.(19)

قرآن کریم، اهل ایمان را به لزوم تعاون و همکاری در نیکی ها و دوری جستن از تعاوت و همکاری در راه گناه و تجاوز به حقوق یکدیگر، دستور می دهد:
(و تعاونوا علی البر و التقوی و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان).(20)

و بدون تردید، جماعت، یکی از زمینه های این نوع تعاون و همکاری داشتن را در دعوت به نیکی ها و مبارزه با بدی ها، فراهم می کند و موجب همبستگی و همگرایی اجتماعی در جهت صحیح می گردد.

6. دست خدا با جماعت است

عنوان فوق، مضمون احادیثی است که از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است؛ مانند:
«یدالله مع الجماعه؛ دست خدا با جماعت است».(21)

«الجماعه رحمه و الفرقه عذاب؛ جماعت، رحمت و تفرقه، عذاب است»(22).
«یدالله علی الجماعه فاذا اشتذا الشاد منهم اختطفه الشیطان کما یختطف الذئب الشاه الشاذه من الغنم؛ دست خداوند بر سر جماعت است، هرگاه کسی از آنها از جماعت جدا شد، شیطان او را می رباید، همان طور که گرگ ، گوسفند جدا شونده از گله را می رباید»(23).

«ان الشیطان ذئب الانسان کذئب الغنم یأخذ الشاه القاصیه و الناحیه، فایّاکم و الشعاب و علیکم بالجماعه و العامه المسجد؛ شیطان، گرگ انسان است همانند گرگ گوسفندان که همیشه میش های دور افتاده و کناره گیر را می گیرد. پس، از دسته بندی ها (گروه گرایی و خط بازی) بپرهیزید و بر شما باد حضور در جماعت و مجالس عمومی و مسجد» (24).

با توجه به احادیث فوق، به طور یقین می فهمیم که «نمازهای جماعت» مشمول این احادیث پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خواهند بود و دست رحمت پروردگار به دست نمازگزاران در جماعت، مستدام خواهد بود؛ چون در چنین جماعاتی محور، ارتباط با خدا و تمسک به حبل الله است(25) نه نژاد، زبان، ملیت، اقتصاد و سیاست.

و درباره چنین اجتماعات و جماعتی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:
«من فارق الجماعه شبراً خلع الله رقبه الاسلام من عنقه؛ هر کس یک وجب از جماعت جدا شود، خدا طوق مسلمانی را از گردنش می برد».(26)

بیشتر بخوانید: آثار تربیتی نماز

ب) آثار معنوی حضور

از نظر قرآن، «معنویت» پایه تکامل است. این همه عبادات که در اسلام روی آن تکیه شده است، برای تقویت جنبه معنوی روح انسان است.(27) و نماز که فلسفه اصلی آن ارتباط با خداست- به ویژه نماز جماعت- در تقویت معنویت و آثار معنوی، بسیار کارساز است و می تواند معنویت را در فضای جامعه حاکم سازد.

1. تبلور و نمود ارزش های دینی

امام رضا (علیه السلام) فرمود: «انما جعلت الجماعه لئلا یکون الاخلاص و التوحید و الاسلام و العباده لله الا ظاهراً مکشوفاً مشهوراً؛ همانا نماز جماعت برای این به وجود آمده که اخلاص و یگانگی و اسلام و عبادت برای خداوند آشکار و ظاهر و شناخته شده باشد» (28).

2. شکوه و عظمت اسلام

امام صادق (علیه السلام) فرمود: «فضیلت هر یک رکعت از نماز جماعت بر نماز فرادا، برابر با دو هزار رکعت است» (29).

در ضمن روایتی، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از قول جبرئیل و او هم از خداوند متعال فرمود: «هر گاه تعداد افراد (در جماعت) از ده نفر گذشت، در این صورت اگر آسمان، صفحه و کاغذ و درختان، قلم و جن و انس و ملائکه، نویسنده باشند، نمی توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند».

به یقین این همه تأکید به ثواب حضور و شرکت در جماعت و توبیخ و سرزنش شدید شرکت نکردن در آن و قطع رابطه با شرکت نکنندگان در جماعت توجه و تأکید به تنظیم صفوف جماعت، دلیل بر این است که «نماز جماعت» موجب وحدت مسلمین، اقتدار، عزت شکوه و عظمت اسلام خواهد بود.

حدیث امام رضا (علیه السلام) نیز گویای همین جهت است: «لانّ فی اظهاره حجه علی اهل الشرق و الغرب لله وحده»(30).

3. جلوگیری از گناه

به فرموده قرآن «نماز، انسان را از فحشا و منکر باز می دارد»، که به طور قطعی این اثر در نماز جماعت، ظهور و برجستگی بیشتری دارد و از این روست که در ذیل حدیث امام رضا (علیه السلام) یکی از فلسفه های نماز جماعت، باز داشته شدن از بسیاری از گناهان شمرده شده است: «و الزجر عن کثیر من معاصی الله عزوجل»(31)

و نیز در حدیث آمده است: نماز، وسیله شستشوی از گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است، چرا که خواه و ناخواه نماز، انسان را به توبه و اصلاح گذشته دعوت می کند و در برابر گناهان آینده سدی ایجاد می کند؛

زیرا روح ایمان را در انسان تقویت می کند و نهال تقوا را در دل پرورش می دهد و می دانیم «ایمان» و «تقوا» نیرومندترین سد در برابر گناه است و این همان چیزی است که در آینه فوق به عنوان «نهی از فحشا و منکر» بیان شده است و همان است که در احادیث متعددی می خوانیم: افراد گناهکاری بودند که شرح حال آنها را برای پیشوایان اسلام بیان کردند، و آن پیشوایان در جواب فرمودند: «غم مخورید، نماز آنها را اصلاح می کند». و آنها عاقبت به خیر شدند.(32)

4. برائت از آتش و دوزخ و نفاق

پیامبر خدا (صلی الله و علیه و آله و سلم) فرمود: «من صلّی اربعین یوماً جماعه یدرک الکبیره الاولی کتب له برائتان برائه من النار و برائه من النفاق؛ کسی که نماز خود را با جماعت و با درک تکبیر اول نماز چهل روز انجام دهد، خداوند دو برائت را برای او مقدر می سازد: برائت از آتش دوزخ و برائت از نفاق». (33)

و در حدیث دیگری می فرماید: «من صلّی اربعین یوماً الصلوات فی جماعه الایفوته تکبیره الاحرام کتب له برائتان برائه من النفاق و برائه من النار؛ کسی که نمازهایش را چهل روز با جماعت بخواند به نحوی که تکبیره الاحرام از او فوت نشود (تکبیر اول را درک کند)، خداوند بیزاری از نفاق و آتش جهنم را برای او ثبت می کند».(34)

و در روایتی می خوانیم: خداوند نماز جماعت را به این جهت واجب کرده که فرد منافق و کسی که نماز را سبک می شمارد، مشخص شود که به آنچه اظهار می کند، عمل می کند و مواظبت دارد یا نه؟ (35)

و یا در حدیث آمده است که: هر کسی سه جمعه پی در پی نماز جمعه را ترک کند، منافق محسوب می شود.(36)

و نیز پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: «هیچ نمازی به اندازه نماز جماعت صبح و عشا بر منافقین سنگین تر نیست»(37).

5. بهره مندی از پاداش

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در وصیتی به علی (علیه السلام) فرمود: سه چیز موجب درجه و قرب به خداست: یکی از آن سه چیز «المشی باللیل و النهار الی الجماعات؛ شب و روز به طرف نماز جماعت قدم برداشتن است».(38)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «کسی که به قصد شرکت در نماز جماعت به سوی مسجد گام بر می دارد، خداوند متعال در مقابل هرگامی که بر می دارد، هفتاد هزار حسنه به او پاداش می دهد و به همین میزان نیز درجات او بالا خواهد رفت و اگر در چنین حالی بمیرد، خداوند متعال هزار فرشته را مأمور می نماید تا در قبر به دیدار او رفته، وی را بشارت دهند و در تنهایی قبر، انیس او باشند و تا روز قیامت، برایش طلب آمرزش کنند».(39)

و نیز می فرمود: «من صلّی الفجر فی جماعه ثم جلس یذکرالله عزوجل حتی تطلع الشمس کان له فی الفردوس سبعون درجه؛
هر کس نماز صبح را با جماعت بخواند و سپس تا طلوع خورشید به ذکر خدا مشغول باشد، خداوند در بهشت هفتاد درجه به او می دهد».(40)

6. کفاره گناهان

امام هادی (علیه السلام) فرمود: «انتظار الصلوه جماعه من جماعه الی جماعه کفاره کل ذنب؛ انتظار نماز جماعت از نماز جماعتی تا نماز جماعت دیگر، کفاره همه گناهان است» (41)
و نیز در حدیثی از امام باقر (علیه السلام) رفتن به جماعات در شب و روز، از کفارات گناه محسوب شده است.(42)

7. استجابت دعا

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «ان الله یستحیی من عبده اذا صلّی فی جماعه ثم سأله حاجه ان ینصرف حتی یقضیها؛ هنگامی که بنده ای نمازش را به جماعت بخواند، خداوند از او حیا می کند و هنگامی که از خداوند طلب حاجت کرد، منصرف نشود مگر اینکه حاجتش را برآورد».(43)

8. برخورداری کامل از پاداش الهی

پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمود: «من صلّی الخمس فی الجماعه و حافظ علی الجمعه فقد اکتال الاجر بالمکیال الاوفی و قال تعالی: (ثم یجزیه الجزاء الاوفی) (44) کسی که نماز پنج گانه خود را به جماعت بخواند و به نماز جمعه حاضر شود، پس به تحقیق اجر خود را به حد کافی دریافت کرده است. و خداوند می فرماید: «پس جزا داده شود بر آن، جزای کامل تر » (45).

9. ورود به بهشت و داشتن شفاعت

پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمود:
«همانا خدا به سه گروه وعده داده بدون حساب وارد بهشت شوند و هر یک از این سه گروه (روز قیامت) می توانند هشتاد هزار نفر را شفاعت کنند و آنها عبارت اند از:
1. مؤذن
2. امام جماعت.
3. کسی که وضو بگیرد سپس داخل مسجد شود و نماز جماعت به جای آورد» (46).

10. قرار گرفتن در جرگه پارسایان

امام علی (علیه السلام) فرمود: «من صلی الفجر فی جماعه رفعت فی صلاه الابرار و کتب یومئد فی وفد المتقین؛ کسی که نماز صبح را به جماعت بخواند، نماز در میان نماز نیکان بالا برده می شود و آن روز [نامش] در جرگه پارسایان نوشته شود» (47).

11. نجات از سختی های قیامت

رسول خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمود: «خداوند در روز قیامت همه انسان ها را برای حساب جمع می کند و هیچ مؤمنی که در نماز جماعت شرکت نموده، نمی ماند مگر آنکه خداوند روز قیامت دشواری ها را برایش آسان می کند و سپس دستور می دهد که او را وارد بهشت کنند».(48)

12. عبور از صراط

رسول خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمود: «و من حافظ علی الجماعه حیثما کان مرّ علی الصراط کالبرق الخاطف اللامع فی اول زمره مع السابقین؛ کسی که محافظت و مداومت بر نماز جماعت کند، مانند برق سریع و درخشان، همراه نخستین گروه بهشتیان از روی پل صراط می گذرد» (49).

13. مهر و محبت دل ها

رسول خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمود: «استووا تستوی قلوبکم و تماسوا تراحموا؛ صف های نماز جماعت را هماهنگ و تنظیم نمایند تا دل هایتان متعادل شود، و با هم در تماس باشید تا مهربانی افزوده شود».(50)

14. جوانمردی و بلند همتی

امام علی (علیه السلام) فرمود: «مروّه الحضر قرائه القرآن و مجالسه العلماء و النظر فی الفقه و المحافظه علی الصلاه فی الجماعات؛
جوانمردی در حضور در وطن، قرآن خواندن، همنشینی با علما، نگریستن در احکام دین و مواظبت بر نماز خواندن در جماعت هاست».(51)

با استفاده از این حدیث شریف به این نکته پی می بریم که: انسان به طور یقین با انس و الفت برقرار کردن با قرآن و آشنا شدن با معارف بلند آن در عرصه های مختلف و با حضور در محضر اندیشمندان و با استفاده از خرمن فیض وجود آنها و در رأس همه، با برقراری ارتباط با خدا که در نماز- به ویژه نماز جماعت- جلوه گر است، روحیه بخشندگی و بلند همتی خود را تقویت کرده و در نتیجه در طریق خوشبختی خود و دیگران قدم برداشته و به کار دیگران اهتمام می ورزد.

15. بهره مندی از ثواب شب زنده داری

پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمود: «هر کس نماز مغرب و عشا و صبح را با جماعت در مسجد بخواند، گویا تمام شب را شب زنده داری نموده است».(52)

پی نوشت ها :

1- اسراء / 78.

2- تفسیر نو ر الثقلین ، عبدالعلی حویزی، ج3، ص 201 و 202، ح 376 و 378.
3- تفسیر راهنما، اکبر هاشمی رفسنجانی، ج 10، ص 208.
4- المیزان، علامه طباطبایی، ج 13، ص 176-178.
5- همان، ص 191.
6- تفسیر نور، محسن قرائتی، ج 7، ص 104.
7- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی ، ج 5، ص 378؛ ثواب الاعمال عقاب الاعمال، شیخ صدوق، ص 275؛ بحارالانوار، ج85، ص 9.
8- بحار الانوار، ج 85، ص 12 و 13، ح 22؛ محجه البیضاء، فیض کاشانی، ج1، ص 343.
9- همان.
10- وسائل الشیعه، ج5، ص 378.
11- کنز العمال، علاء الدین هندی، ح 22792.
12- وسائل الشیعه، ج3، ص 9، ح7.
13- بحار الانوار، ج 85، ص 5.
14- همان، ص 376 و 377.
15- بحار الانوارف ج 85، ص 35. و در وسائل الشیعه نیز با مختصری تفاوت، ج 5، ص 371 و 372 ، ح 4 و 5؛ بحار الانوار، ج5، ص 6، ح 30.
16- وسائل الشیعه، ج 5، ص 394، ح13.
17- همان، ص 394؛ بحارالانوار، ج 85، ص 5.
18- مع ما فیه من المساعده علی البر و التقوی؛ (وسائل الشیعه، ج5، ص 372، ح9).
19- نماز زیباترین الگوی پرستش، بحث نماز جماعت، غلامعلی نعیم آبادی.
20- مائده/2.
21- رهگشای انسانیت (نهج الفصاحه)، هاشم صالحی، ص 133، ش 1009.
22- همان.
23. کنز العمال، ج1، ص 266.
24- همان، ج 7، ص 581؛ مسند احمد بن حنبل، ج5، ص 232.
25- آل عمران / 103.
26- رهگشای انسانیت (نهج الفصاحه)، ص 132، ش 1005.
27- تعیم و تربیت در اسلام، شهید مطهری، ص 185.
28- وسائل الشیعه، ج5، ص 372، ح 9؛ بحار الانوار، ج 85، ص 12.
29- وسائل الشیعه، ص 374، ح 18.
30- همان، ح9.
31- همان.
32- تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج16، ص 307 و 308.
33- بحار الانوار، ج 85، ص 4.
34- محجه البیضاء، ج 1، ص 344.
35- وسائل الشیعه، ج5، ص 372، ح9.
36- محجه البیضاء ، ج1، ص 341.
37- همان، ص 343.
38- وسائل الشیعه، ج5، ص 372، ح7؛ بحار الانوار، ج 85، ص 10، ح 15.
39- وسائل الشیعه، ج 5، ص 372، ح7.
40- همانف ص 373، ح 11.
41- جامعه احادیث الشیعه، ج6، ص 387، ص 388.
42- بحارالانوار، ج 85، ص 10، ح 15.
43- همان.
44- نجم/ 41.
45- وسائل الشیعه، ج 5، ص 374، ح 10691؛ بحارالانوار، ج 85، ص 4.
46- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج1، ص 488.
47- دعائم الاسلام ، قاضی ابی حنیفه بن محمد بن منصور، ج 1، ص 153؛ بحار الانوار، ج 85، ص 17.
48- بحار الانوار، ج 85، ص 17.
49- ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 343.
50- کنزالعمال، ج7، ص 623.
51- بحار الانوار، ج 85، ص 10، ح 14؛ خصال، شیخ صدوق، ج 1، ص 28.
52- وسائل الشیعه، ج 5، ص 378، ح 10710.