راز و رمز اعداد در اديان و ادوار مختلف

چکيده:
 

اعداد در اديان مختلف و در ادوار گوناگون تاريخ به لحاظ خب و بد بودن و تعداد تکرار داراي اهميت ويژه اي هستند، بطوري که در مواردي ريشه در باورها و عقايد مذهبي داشته، که در اين مقاله با چند عدد به لحاظ معروفيت در جوامع پرداخته مي شود - که شامل چهار عدد هفت، ششصد و شصت و شش، عدد سيزده و عدد چهل- ميباشند لازم به ذکر است که اعدد با رمز و راز بسياري وجود دارد که از حوصله اين بحث خارج است.

مقدمه
 

سنت ها، فرهنگ ها و باورها در تمدن هاي بشري، همواره جزء جدايي ناپذير زندگي انسانها بوده است که سينه به سينه از نسلي به نسل ديگر انتقال يافته و در اين ميان اعداد نيز به واسطه تاثيرگذاري خود بر آداب و سنن و زندگي جوامع، جايگاه ويژه اي داشته و از گذشته تاکنون و در اکثر ادوار تاريخ، رمز و راز آنها براي همگان بسيار جذاب، قابل تامل و بحث برانگيز بوده است، امروزه در قرآن به لحاظ تعداد و تکرار اعداد- در اذکار خاص- راز و رمزهاي گوناگوني آشکار گرديده،اما اين موضوع در اديان ديگر نيز جايگاه خاصي دارد، بطوري که عده اي برخي اعداد را شوم يا مقدس، و اعداي را باعث خوش شانسي يا بدشانسي مي دانند، که اين خود باعث کارهاي عجيبي در برخورد و استفاده از آنها در دوره هاي مختلف تاريخ بشر گرديده، که ذکر برخي از آنها به لحاظ تاريخي و نوع برخورد جوامع مختلف بشري، جذاب و جالب خواهند بود.

عدد هفت
 

عدد هفت در نزد ايرانيان از ديرباز تاکنون عددي مقدس و مشهور بوده است و از ميان همه اعداد، عدد هفت هميشه مورد توجه مشرق زمين و به خصوص ايرانيان قرار داشته است. اغلب در مورد ايزدي و نيک و گاه در امور اهريمني و شر به کار مي رفته است ولي اکثر موارد در جهت نيت پاک و روحاني مقدس استفاده مي گرديده است. وجود بعضي عوامل طبيعي مانند تعداد سياره هاي مکشوف جهان باستان و همچنين رنگهاي اصلي مويد رجحان و جنبه ماوراطبيعي اين عدد گرديده است. عدد هفت در آين کهن ميترائيسم ايران که قدمتي بيش از پنج هزار سال دارد، عدد مقدسي بوده است. بنابراين مي توان گفت ايرانيان نخستين ملتي بودند که به رمز و راز اين عدد پي بردند. (1)
اهميت و جايگاه عدد هفت در شئونات زندگي (باورها، هنر تاريخ، معماري، ادبيات، فرهنگ و ...) ايرانيان باستان به خوبي از آثار به جا مانده از آنان مشهوده است. به عنوان مثال، دور تا دور قلعه همدان (هگمتانه) پايتخت مادها، داراي هفت ديوار بوده است که کنگره هايي به رنگ هاي مختلف داشته اند. داريوش بزرگ با شش تن ديگر از نجباي ايران هفت تني را تشکيل دادند که دست به دست هم دادند و گئومات مغ دروغين که بر ضد کمبوجيه پادشاه هخامنشي قيام و سه ماه بر مردم ايران حکومت کرد را از تخت پادشاهي سرنگون کردند. در نقوش نقش رستم بالاي ارامگاه داريوش بزرگ در دو طرف، شش نفر وجود دارند که با خود داريوش بزرگ، هفت نقش را تشکيل داده اند. از سوي ديگر، عدد هفت در نزد ايرانيان به عنوان يک نماد انرژي اهورايي نيز مطرح است. به طوريکه در برخي از نقوش فرشهاي دست بافت محلي يا گليم هاي ايراني، دور تا دور دايره مياني آنها با هفت رنگ مختلف تزيين شده است تا انساني که بر وي آن استراحت مي کند، از نيروي آرامش بخش اهورايي آن برخوردار شود. (2) از ديگر باورهاي کهن ايرانيان که بر پايه هفت مي باشد، مي توان به اين موارد اشاره نمود:
هفت ايزدان آريايي، هفت طبقه زمين، هفت طبقه آسمان، هفت ستاره (ماه، تير، ناهيد، خورشيد يا مهر، بهرام، برجيس، کيوان)، هفت روز هفته، هفت اقليم (3)، هفت دريا، هفت ايزد در مذهب مانوي در زمان ساسانيان، هفت شبانه روز جشن و پايکوبي، هفت روز عزا براي درگذشتگان در ايران (مراسم هفته) هفت سين و همچنين ده ها ضرب المثل و کلمات عاميانه ايراني که امروزه نيز کاربرد فراوان دارند همچون:
هفت پشت يا هفت نسل يا هفت جد، هفت اخگر نياره، هفت الوان، هفت خزينه، هفت خط، هفت حکايت، هفت خال، هفت رنگ، هفت قلم آرايش، هفت گنج پرويز، هفت چشمه، ترشي هفته بيجار و ... به کار رفته است.
در ادبيات ايران زمين پس از اسلام نيز عدد هفت جايگاه ويژه اي داشته است (هفت پيکر نظامي گنجوي، هفت خوان رستم در شاهنامه فردوسي، هفت شهر عشق عطار نيشابوري...) که نشان از عميق باورهاي عدد هفت در فرهنگ ايرانيان از گذشته تا حال دارد. (4)
در تمدن هاي باستاني ديگر نقاط جهان نيز توجه خاصي نسبت به عدد هفت داشته اند. سومري ها متوجه هفت تايي بودن بعضي از عوامل طبيعي مانند هفت ستاره معروف جهان باستان و هفت رنگ اصلي شدند، سومري ها آن را کشف کردند و به صورت نمادي از خدايان درآوردند، در بابل و آشور هر معبدي هفت طبقه داشت و هر طبقه به نام يکي از سيارات و هفت رنگ (سرخ، سيمين، سفيد، سياه، ارغواني، آبي و سبز) بود.
در بناهايي که در دوره باستان ساخته مي شد، عدد هفت نقش داشت. باغ هاي معلق بابل منسوب به بخت النصر که خودش هم يکي از عجايب هفتگانه جهان است، در هفت طبقه ساخته شده بود. در يونان باستان اين عدد مخصوص آپولون، خداوند طبابت، شعر و صنعت است. (5)

عدد هفت در اسلام
 

در قرآن و فرهنگ اسلامي به هفت عنايت و توجه خاصي شده است. معمولا فرهنگ قرآني عدد 7 در مورد کثرت به کار مي رود؛ مانند عدد هزار در فارسي که مي گوييم: هزار بار به او گفتم؛ ولي به حرف من توجهي نکرد مانند آيه «اِن تَستَغفِر لَهُم سَبعينَ مَرَّهَ فَلَن يَغفِرَ اللهُ لَهُم». (توبه، 80)
از ديگر نمونه هاي عدد هفت در فرهنگ اسلامي مي توان به موارد زير اشاره کرد:
- در مراسم حج، 7 دور خانه کعبه را مي چرخند؛
- هفت سنگ به شيطان زدن در زيارت حج
- قرآن 7 بخش دارد: وعد، وعيد، وعض، قصص، امر به معروف، نهي از منکر و ادنيه؛
- 7 عضو در سجده در وقت نماز بر زمين است (آيه 18 سوره مبارکه جن)
- اولين سوره قرآن 7 آيه دارد؛
- در قرآن 7 بار سلام آمده: سلام به نوح، به ابراهيم، به موسي، به هارون، به ياسين، به خالدين، به الحي فجر؛
- در بهشت 7 چشمه و نهر و در دوزخ 7 طبقه «عشکوب» است که آخرين آن اسفل السافلين است؛
در قران آسمان را داراي 7 طبقه مي داند

عدد هفت در مسيحيت:
 

در تعليمات کليساي کاتوليک هفت گناه کبيره (غرور، آزمندي، بي عفتي، حسد، افراط، خشم و کاهلي) و هفت پيمان مقدس (غسل تعميد، تسليم و تصديق، تقديس و بلوغ، ازدواج، استغفار و توبه، غسل قبل از مرگ با روغن مقدس، درآمدن به لباس روحانيون مسيحي) وجود دارد. در بيست و هفتم ژوئن هر سال، روز «هفت انسان خوابيده» «مسيحيان ياد آن هفت برادري را که در سال 251 بعد از ميلاد، براي عقيده و ايمان خود، زنده زنده لاي ديوار نهاده شده و مردند، گرامي مي دارند؛» (6)
در انجيل از هفت روح پليد صحبت شده است. به نظر فرقه کاتوليک، هفت نوع شادي، هفت نوع مناسک، هفت گناه اصلي فراگير توبه، هفت اندوه و هفت شادي و هفت غسل تعميد معتقدند. در مسيحيت آمده که حضرت عيسي 7 خوراک پسنديده داشت- نمک، سرکه، نان؛ تره، ماهي، روغن، عسل (= انگبين)
در انجيل يوحنا آمده است که يوحنا 7 روح، 7 خورشيد، 7 چهره، 7 گوسفند، 7 شاخ و 7 سر و 7 چشم را همراه با 7 فرشته در خواب ديد.

در آيين يهود:
 

عدد هفت در فرهنگ لغات عبري واژه (زَيين) هفتمين حرف از بيست و دو حرف الفباي عبري به شمار مي رود و آن به معناي سلاح قديمي يا نمادي از دشنه يا شمشير تعريف شده است. معناي ديگر #40@ تاج است که نماديست از اقتدار و پادشاهي در سنگ نبشته هاي هيروگليف از حرف (زَيين) به عنوان پيکان يا سلاحي که انسان بتواند توسط آن بر عالم چيره و غالب گردد، ذکر شده است.
در کتب مقدس يهود (عهد قديم)، تعبير و تفسيرهاي زيادي به شکل حکايت و نکات آموزنده در رابطه با عدد هفت بيان شده است.
در سفر برشيت (پيدايش) فصل دوم اين کتاب چنين آمده است:
«کار آسمان و زمين و تمامي تعلقات آن به انجام رسيد. خداوند در هفتمين روز، کارش را خاتمه داده بود و روز هفتم را تعطيل نمود. خداوند روز هفتم (شبات) را برکت داد و آن را مقدس نمود. زيرا در روز هفتم از عمل آفرينش فارغ شده بود. خداوند، عالم را در شش روز آفريد.» (يکي از احکام دهگانه که در کوه سينا بر حضرت موسي از طرف خداوند نازل گرديد. نگهداري از روز شبات، هفتمين روز هفته است.)
در آيين هاي مذهبي يهوديان که در سفر و بيقرا، فصل بيست و سوم بر آن تاکيد شده، ايام عومر مي باشد. يهوديان به مدت هفت هفته از روز دوم پسح (عيد فطر) تا عيد نزول تورا (شاووعوت) روزشماري مي کنند و آن همزمان با تقديم پيمانه اي از محصول جو بوده است. که در روز دوم پسح به خانه خدا تقديم مي شد.
در پانزدهمين رو همين ماه (نيسان) براي خداوند عيد فطير است. هفت روز فطير بخوريد. روز اول و روز هفتم براي شما روز اجتماع مقدس خواهد بود. هيچ کاري انجام ندهيد. هفت روز قرباني براي خدا تقديم نماييد. (7)
توجه به عدد 7 نيزدر آيين هاي هند و بودا نيز نفوذ کرده است و امروزه بسياري از عرفاي بزرگ هند براي رسيدن به در مراحل سير و سلوک خود از هفت مرحله اي که در استخواهاي پشت کمر انسان آن را نهفته مي دانند سير ميسر مي کنند. (8)

عدد سيزده
 

عدد سيزده يکي از اعدادي مي باشد که در باور عاميانه اکثر ملت ها نحس مي باشد.
قدما اعتقاد داشتند که حاصل جمع 1+12 عددي نحس است. هر گونه توجه و عمل به توصيه و حرف آنها اين تصورات را به وجود خواهد آورد که حداقل در هفته دوم از ماه تولد فرزندي که همانا سيزدهمين روز از تولدش است، بايد والدين 24 ساعت برخود بلرزند و در انتظار حوادث وحشتناک باشند و يا وقتي به سن 13 سالگي مي رسد، به مدت يک سال نگران او باشند. همچنين در هنگام اجاره اتاق در هتل اتاقي که روي آن شماره 13 ثبت شده، از اجاره آن خودداري مي کنيم.
در فرهنگ و باور ملت هاي گوناگون تفسيرهاي متفاوتي براي منحوس بودن عدد سيزده وجود دارد:
- به قول (ويل دورانت) از آنجا که دوازده عددي بود که به 2 و 3 و 4 و 6 بخش پذير بوده و عدد کاملي به شمار مي آمده و درست بعد از آن عدد سيزده است که به هيچ کدام از آن اعداد بخش پذير نيست، نحس شده است.
- مسيحيان، يهوديان خيانت کار را سيزدهيمن آن دوازده نفر مي دانند.
از طرفي، در نزد انديشمندان رياضيدان نيز عدد 13 بدقلق مي باشد، زيرا با کمي توجه و دقت مي توان متوجه شد که عدد 12 قابليت بخش پذيري بسيار بالايي دارد و به پنج مقسوم کامل و چهار مقسوم يا خارج قسمت غيراصم و بدون باقيمانده قابل تقسيم است، اما در مورد 13 اين قابليت ها بدقلق است.
-در آمريکا به جاي عدد 13 مي نويسند «Bis12» يا 12 مکرر و اما در سوئد اگر جمعه به سيزدهم بيفتد، نحس است و بايد منتظر رويدادهاي غيرمنتظره بود.
- در سوئيس چون لئونهارد اويلر- دانشمند رياضيدان 13 فرزند داشت و فقط 5 نفر به سن نوجواني رسيدند و در نهايت 3 نفر باقيماندند، بنابراين اين عدد را نحس مي دانند.
- در باختر افغانستان به علت نحس بودن عدد 13، نخسيتن چهارشنبه سال را جشن مي گيرند.
- در ايران - نواحي کرمانف نخستين شنبه سال نو را جشن مي گيرند و در استان سمنان در روز 14 فروردين جشن مي گيرند.
در همه باورها عدد 13 منحوس نيست، به عنوان مثال:
-ارامنه 13 ژانويه و 13 فوريه را جشن مي گيرند.
- در نواحي از افغانستان، به جز باختر، آن روز سوم و گاها روز 13 فروردين را «روز زنان» نامند.
عدد 13 در بسياري از آداب و رسوم که علم هندسه در آن ها به نوعي وجود دارد، نقش محوري داشته است، زيرا نمايشگر الگويي بوده که در انسان، طبيعت و بهشت داشته است. براي نمونه 13 مفصل اصلي در بدن آدمي وجود دارد. سال خورشيدي 13 مدار قمري دارد وماه هر روز 13 درجه در آسمان حرکت مي کند.
سيزدهمين الفباي ملل اسکانديناوي «eiwaz» ناميده مي شود که مجموعه روش ها و باورها و رسوم مردم شمال اروپا را نشان مي دهد و نمايانگر نقطه تعادل بين روشنايي و تاريکي، نيروي خلاق و مخرب، بهشت و زمين است که در واقع به طور همزمان پايان و شروع محسوب مي شود وبه يک اندازه براي مرگ و زندگي ابدي اهميت قايل مي شود.
در نمادهايي که دراسکناس يک دلاري وجود دارد، به طور اغراق آميزي نقش عدد 13 ديده مي شود. در واقع مفهوم عدد 13 در تاريخ آمريکا بسيار مستحکم است. عدد 13 در بسياري از نمادهاي يک دلاري آمريکايي به کار مي رود (13 قوم اوليه آمريکا، 13 امضاکننده بيانيه استقلال، 13 نوار روي پرچم، 13 طبقه هرمف 13 ستاره در بالاي سر عقاب، 13 پرتزئيني از پرهاي موجود در طول هر يک از بال هاي عقاب، 13 نوار بر روي سپر، #41@ 13 برگ بر روي شاخه زيتون و 13 عدد پيکان)
در ايران و هند باستان، تعداد سال هاي جهان در آفرينش، 12000 سال انگاشته شده است. تعداد ماه هاس سال هم بر همين اساس (به ازاي هر 1000 سال، يک ماه) دوازده ماه است. شايد در راستاي همين باورها بوده که اکنون در ابتداي سال شمسي، ايرانيان 12 روز و در ادامه، روز سيزدهم فروردين را تعطيل هستند. روز سيزدهم نمادي از آشوب آغازين قبل از آفرينش و البته شروع دوباره زندگي پنداشته مي شود واين چنين است که بعد از روز سيزدهم، دوباره کار و تلاش در سال جديد آغاز مي شود.

عدد 666
 

عدد 666 يکي ديگر از عداد بحث انگيز به لحاض گوناگون از ادوار گذشته تاکنون بوده است و بسياري از پژوهشگران در علوم مختلف، عدد 666 را به موضوعات مختلف ارتباط داده اند. در حوزه هاي الهيات، تاريخ، رياضيات و ... بارها اين عدد مورد تجزيه قرار گرفته و سرچشمه ها و سرنوشت هاي متفاوتي داشته است. کشتارها و جنگ هاي کاليگولا و نرون (1)، آتش فشان کوه پومپي (2) و حتي تعداد حروف موجود در نام پاپ ها! از نتايج اين ربط دادن ها بوده است.
666 عدد مهمي براي جامعه مسيحيت است. زيرا که آنان اين عدد را نشانه دجال و يا علامت شيطان مي دانند. در اعتقاد مسيحيان فردي که عدد 666 را به همراه دارد، آنتي کرايست يا ضد مسيح ناميده مي شود. گفته مي شود که اين عدد را مي توان بر روي تن اين فرد- خصوصا زيرموهاي سر- يافت. با پيشرفت علوم و ظهور اختراعات جديد و همچنين ماشيني شدن زندگي، مظاهر جديدي از ربط دادن اين عدد به افراد نيز پيدا شده است.
سؤالي که در اينجا در ذهن جاي مي گيرد، اينست که چگونه يک مفهوم با عدد 666 بيان شده است.
اصولا پيدايش بيان اسامي با اعداد به زماني بازمي گردد که مسيحيان براي مخفي نگاه داشتن نام خود، نامشان را بر اساس فرمولي خاص که بر مبناي ارزش عددي هر يک از حروف نامشان بود بيان مي کردند.

عدد چهل
 

با تاملي در اديان اسلام و يهود با عدد ديگري مواجه مي شويم که نکات جالبي در مورد آن وجود دارد که حاکي از رموز و اسراري در آن است. در قرآن مجيد عدد چهل، چهل بار به کار رفته است. دو مورد ان، دوباره ميقات حضرت موسي (ع)، (بقره، 51، اعراف، 142) و يک مورد درباره سرگرداني قوم يهود است که چهل سال طول کشيد. (مائده، 26) مورد ديگر آن، سنّ رشد و کمال آدمي است. با توجه به مورد اخير، مي توان گفت که يکي از حکمت هاي تاکيد بر عدد چهل، آن است که رسيدن به چهل سالگي، به طور معمول با کمال عقل همراه است.در روايات نيز سنّ کمال خِرَد، چهل سالگي مشخص شده است. اين مقياس، درباره چهل روز نيز صادق است. امام باقر(ع) فرمود: «هر که چهل روز، ايمانش را براي خدا خالص گرداند، خداوند محبّت دنيا را از دل او بيرون مي کند و بينشي به وي عطا ميکند که درد و درمان خويش را بداند و حکمت را در دل او جاي دهد.» چهل روز از نظ تکوين و آفرينش ويژگي خاصّي دارد. از موارد ديگر اعجاب در مورد عدد چهل اينست که نطفه، پس از چهل روز به عَلَقه، پس از چهل روز به مضغه و ... تبديل مي شود. و يا حضرت موسي (ع) براي گرفتن «الواح تورات» (کتاب آسماني) چهل شب و روز در کوه طور مشغول آماده سازي روحي خود شد تا برايش زمينه تلقّي تورات و گرفتن الواح آن ميسر شود.

بحث و بررسي:
 

با تفاسير اخير، مشاهده مي گردد که بسياري از اعداد در جوامع و اديان گوناگون جايگاه خاصي دارند اما گاهي اين بحث بصورت افراط آميز و غيرمعقول و چالش زا بوده است. به هر حال، تعداد و تکرار در اعداد و پايبندي به آنها به جهت نظم و ترتيب يا دلايل ديگري بوده اما خود اعداد ذاتاً نمي توانند باعث بروز مشکل گردند و مسئله اصلي را مي توان ورود خرافات در آنها دانست که جوامع بشري را دستخوش چالشهاي زيادي در طول ادوار تاريخ نموده است که رعايت جانب اعتدال در تمام زمينه ها، جوامع و اجتماعات بشري را از ورود خرافات به تمام شئونات زندگي در امان نگاه خواهد داشت.
منابع:
(1) تاريخ اديان و مذاهب در ايران باستان- عباس قدياني چاپ تهران 1374- برگ 97
(2) تاريخ اديان و مذاهب در ايران باستان- عباس قدياني چاپ تهران 1374- برگ 98
(3) تاريخ اديان و مذاهب در ايران باستان- عباس قدياني چاپ تهران 1374- برگ 115
(4) زرتشت پيامبري که از نو بايد شناخت- ارباب کيخسرو شاهرخ چاپ تهران 1380-برگ 137
(5) http:// irantrack.com/Forum/thread21404. html
(6) هفت در قلمرو فرهنگ جهان/ مويد شريف محلاتي سال 1337.
(7)http://www.iranjewish.com/Essay/Essay/-33-hafte-erfani.htm
(8) تاريخ اديان و مذاهب در ايران باستان- عباس قدياني چاپ تهران 1374- برگ 282
(9) http:// godisonenotes.blogspot.com/2005/05/666.html
(10) http://www.mardomsalari.com/template1/News.aspx.NID=16452(
(11) http:// parspoint.persianblog.ir/post/100
(12) http:// poshtibani-maghalena.blogfa.com/post-67.aspx
(13)- توماس ميشل، کلام مسيحي ترجمه حسين توفيقي
منبع:نشريه اطلاعات علمي - شماره367