ژنتيك چيست؟
نويسنده: عطا كالي راد|
ظاهراً بيشتر مردم با مفهوم ژنتيك آشنايي دارند. مثلاً خيلي راحت مي گوييم كه بيماري فلان در خانواده بهمان، ژنتيكي است. پژوهش هاي زيادي هم انجام شده كه نشان مي دهد بيشتر افراد ژنتيك را از دريچه وراثت مي شناسند. به همان اندازه كه مردم از ژنتيك در قالب وراثت صفات از والدين به فرزندان اطلاع دارند، از ژنتيك در سطح مولكولي بي اطلاعند. در پژوهشي كه در ايالات متحده انجام شد 74 درصد پرسش شوندگان مادر و دختر را به انواع خويشاوند درجه اول تشخيص دادند ولي تنها 26 درصد عبارت «ژنوم حاوي توالي كامل DNA يك گونه است» را درست تشخيص دادند! آگاهي نداشتن از چنين مفاهيمي در گذشته شايد چندان مشكلي ايجاد نمي كرد اما امروزه ضروري است كه مردم اطلاعاتي در اين زمينه داشته باشند. با شكل گيري پزشكي فردي در آينده نزديك، اگر پزشك تان از شما بپرسيد كه ژنوم چيست، مطمئناً پاسخ با پلك زدن هاي پياپي كمك چنداني نخواهد كرد!
- ژنتيك كلاسيك: در اينجا كه اساس همه حوزه هاي ديگر ژنتيك است به چگونگي وراثت صفات مختلف (بارز، مغلوب، حد واسط و چند ژني) در موجودات زنده مي پردازد. اين شاخه از ژنتيك از زمان مندل آغاز شده و هدف اصليش در حال حاضر كشف ژن هاي صفات مورد مطالعه است.
- سيتوژنتيك: مطالعه ميكروسكوپي ساختار كروموزم ها، اولين سيتوژنتيك دانان كروموزم ها را زير ميكروسكوپ هاي خود مشاهده كردند و به چگونگي رفتار اين كروموزوم ها در حين تقسيم سلولي پي بردند.
- ژنتيك ميكروبي: در ابتداي شكوفايي ژنتيك كسي سراغ باكتري ها نمي رفت، چرا كه بسيار زير بودند و اين طور تصور مي شد كه به دليل نداشتن توليد مثل جنسي، فاقد تنوع صفاتند. بعدها متوجه شدند كه اين پيش فرض اساساً غلط است. از آن زمان به بعد حواس ژنتيك دانان به شدت متوجه باكتري ها شد، به اين خاطر كه هم مطالعه شان آسان است و هم اينكه خيلي خيلي سريع تر از حيوانات و گياهان رشد مي كنند و فرزند به دنيا مي آورند. ويروس ها هم براي مطالعه ژنتيكي بسيار مناسبند. اولين ويروس هايي كه براي اين كار انتخاب شدند از انواعي بودند كه به باكتري ها حمله مي كنند (باكتروفاژها).
- ژنتيك مولكولي: مطالعه ساختار دي ان اي، فعاليتش در سلول و نقشش در تشكيل موجودات زنده همان ژنتيك مولكولي است.
- ژنوميك: بعد از ممكن شدن توالي يابي كل ژنوم موجودات، اين حوزه از ژنتيك به وجود آمد كه همين حالا هم مهم ترين شاخه آن است. حالا به راحتي مي شود ساختار، كاركرد و نحوه تكامل دو ژنوم را از دو گونه مختلف زيستي با هم مقايسه كرد.
- ژنتيك جمعيت: مطالعه ژن ها در جمعيت هاي جانوري، گياهي يا ميكروبي به ما كمك مي كند تا تاريخچه مهاجرت، نزديكي تكاملي و مكانيسم هاي مختلف سازش با محيط را مطالعه كنيم. ژنتيك جمعيت بر اساس تحليل فراواني نسخه هاي مختلف ژن ها (آلل ها) در جمعيت هاي زيستي استوار است. ژنتيك جمعيت به پژوهشگران كمك كرده تا بفهمند انسان ها كي از آفريقا خارج شدند و به نواحي ديگر جهان هجوم بردند يا آنكه ادعاي چيني ها در مورد اينكه گونه انسان در چين جداگانه از ساير جهان تكامل يافته درست است يا نه! (به نظر شما ادعاي چيني ها درست است؟)
- ژنتيك رفتاري: اين حوزه از ژنتيك به رابطه ژن با رفتار در موجودات زنده مي پردازد. در بعضي موارد اين رابطه يك به يك است ولي در بسياري از مواقع نيز رابطه ژن ها و رفتار پيچيده تر از اين حرف هاست. البته براي اكثر افراد درك اين واقعيت سخت است كه ژن ها، ما را از لحاظ رفتاري كنترل مي كنند. بيشتر اين كژفهمي از اين تصور اشتباه پيش مي آيد كه «ذهن انسان مانند لوحي سپيد است كه روي آن مي شود هرچيزي نوشت». اين تصور چنان جاافتاده است كه در اكثر موارد براي رفتارهاي فرد شرايط بيروني را مقصر مي دانيم. ولي وقتي اثبات شده كه رفتاري چون «فروكردن بيسكوييت در چاي داغ» تا حد بسيار زيادي ژنتيكي است آيا باز هم حق داريم ذهن خود را لوح سپيد بدانيم؟!
- ژنتيك انسان: اين حوزه به رابطه ژن ها با بيماري ها و ناهنجاري هاي مختلفي كه در انسان رخ مي دهد مي پردازد. بخش ديگري از اين حوزه نيز به مشاوره ژنتيكي مي پردازد.
در موراويا چه مي گذشت؟
جعبه سياه داروين
كاشفين از راه مي رسند
مورگان و مگس هايش
بزن بريم 1953!
- ژنتيك كلاسيك: در اينجا كه اساس همه حوزه هاي ديگر ژنتيك است به چگونگي وراثت صفات مختلف (بارز، مغلوب، حد واسط و چند ژني) در موجودات زنده مي پردازد. اين شاخه از ژنتيك از زمان مندل آغاز شده و هدف اصليش در حال حاضر كشف ژن هاي صفات مورد مطالعه است.
- سيتوژنتيك: مطالعه ميكروسكوپي ساختار كروموزم ها، اولين سيتوژنتيك دانان كروموزم ها را زير ميكروسكوپ هاي خود مشاهده كردند و به چگونگي رفتار اين كروموزوم ها در حين تقسيم سلولي پي بردند.
- ژنتيك ميكروبي: در ابتداي شكوفايي ژنتيك كسي سراغ باكتري ها نمي رفت، چرا كه بسيار زير بودند و اين طور تصور مي شد كه به دليل نداشتن توليد مثل جنسي، فاقد تنوع صفاتند. بعدها متوجه شدند كه اين پيش فرض اساساً غلط است. از آن زمان به بعد حواس ژنتيك دانان به شدت متوجه باكتري ها شد، به اين خاطر كه هم مطالعه شان آسان است و هم اينكه خيلي خيلي سريع تر از حيوانات و گياهان رشد مي كنند و فرزند به دنيا مي آورند. ويروس ها هم براي مطالعه ژنتيكي بسيار مناسبند. اولين ويروس هايي كه براي اين كار انتخاب شدند از انواعي بودند كه به باكتري ها حمله مي كنند (باكتروفاژها).
- ژنتيك مولكولي: مطالعه ساختار دي ان اي، فعاليتش در سلول و نقشش در تشكيل موجودات زنده همان ژنتيك مولكولي است.
- ژنوميك: بعد از ممكن شدن توالي يابي كل ژنوم موجودات، اين حوزه از ژنتيك به وجود آمد كه همين حالا هم مهم ترين شاخه آن است. حالا به راحتي مي شود ساختار، كاركرد و نحوه تكامل دو ژنوم را از دو گونه مختلف زيستي با هم مقايسه كرد.
- ژنتيك جمعيت: مطالعه ژن ها در جمعيت هاي جانوري، گياهي يا ميكروبي به ما كمك مي كند تا تاريخچه مهاجرت، نزديكي تكاملي و مكانيسم هاي مختلف سازش با محيط را مطالعه كنيم. ژنتيك جمعيت بر اساس تحليل فراواني نسخه هاي مختلف ژن ها (آلل ها) در جمعيت هاي زيستي استوار است. ژنتيك جمعيت به پژوهشگران كمك كرده تا بفهمند انسان ها كي از آفريقا خارج شدند و به نواحي ديگر جهان هجوم بردند يا آنكه ادعاي چيني ها در مورد اينكه گونه انسان در چين جداگانه از ساير جهان تكامل يافته درست است يا نه! (به نظر شما ادعاي چيني ها درست است؟)
- ژنتيك رفتاري: اين حوزه از ژنتيك به رابطه ژن با رفتار در موجودات زنده مي پردازد. در بعضي موارد اين رابطه يك به يك است ولي در بسياري از مواقع نيز رابطه ژن ها و رفتار پيچيده تر از اين حرف هاست. البته براي اكثر افراد درك اين واقعيت سخت است كه ژن ها، ما را از لحاظ رفتاري كنترل مي كنند. بيشتر اين كژفهمي از اين تصور اشتباه پيش مي آيد كه «ذهن انسان مانند لوحي سپيد است كه روي آن مي شود هرچيزي نوشت». اين تصور چنان جاافتاده است كه در اكثر موارد براي رفتارهاي فرد شرايط بيروني را مقصر مي دانيم. ولي وقتي اثبات شده كه رفتاري چون «فروكردن بيسكوييت در چاي داغ» تا حد بسيار زيادي ژنتيكي است آيا باز هم حق داريم ذهن خود را لوح سپيد بدانيم؟!
- ژنتيك انسان: اين حوزه به رابطه ژن ها با بيماري ها و ناهنجاري هاي مختلفي كه در انسان رخ مي دهد مي پردازد. بخش ديگري از اين حوزه نيز به مشاوره ژنتيكي مي پردازد.
پايان داستان: ژنتيك و داروين
