رازي از رازهاي لغزش

منشأ شهوات و زمينه گناهان چيست؟
 

خيلي از ما انسان ها به دنبال دوري از گناهان و تکميل اخلاق خود هستيم. فکر مي کنيم عبارت معروف «انجام واجبات و ترک محرمات» همين است که رساله توضيح المسائل مرجع تقليدمان را باز کنيم، آن احکامي را که حرام دانسته اند، انجام ندهيم و به امور واجب جامه عمل بپوشانيم. در حالي که خود اين کار مقدمه اي مي خواهد دين ما غير از واجب و حرام، سه حکم ديگر هم دارد، مستحب، مکروه و مباح. چه بسا خيلي از مستحبات، انسان را به بهتر ادا شدن احکام واجب مي رساند و با انجام کارهاي مکروه، محرمات گريبانگيرمان مي شود. مطالعه و جمع بندي دستورات اخلاقي دين، ما را به يک عامل مشترک براي منشأ شهوات انساني مي رساند که عالم رباني، ملا محسن فيض کاشاني در کتاب اخلاق حسنه به آن اشاره کرده است. به راستي منشا شهوات چيست؟
منشأ اصلي گناهان انسان، نه دروغ است و نه ربا. نه غيبت است و نه تهمت نه زناست و نه بخل و حسد و کبر و عجب. اصلاً خود اينها گناه هستند. بايد به دنبال عاملي گشت که اينها از آن عمل حاصل مي شود.
دليل گناهان چيست؟ چه چيزي قبل از گناه اتفاق مي افتد که باعث مي شود انسان به گناه کشيده شود و خداي ناکرده دامنش به حرام الهي آلوده شود؟ چه چيزي باعث نقض اخلاق مي شود و ما را از مسير سعادت دور مي کند؟ جواب اين سئوالات آن قدرها هم دور از ذهن نيست. بزرگان دين و مربيان اخلاق پاسخ را به ما داده اند. قبل از آنها نيز روايت هاي زيادي از ائمه معصومين (ع) در جواب اين سئوالات به ما رسيده است. جالب آنکه اين دليل به ظاهر کوچک وبي اهميت به خودي خود جزو محرمات نيست ولي سرپيچي از دستور خداوند باري تعالي محسوب مي شود و مقدمه اي مي شود براي نابودي دنيا و آخرت انسان.
با يک نگاه ساده به زندگي خودمان، مي توانيم بفهميم چه کاري، ما را سست اراده مي کند و مقدمه اي مي شود براي ناتواني در انجام احکام دين. جواب اين است: پرخوري؛ همين شکم، يکي از اعضاي بدن انسان عامل اصلي و منشأ بسياري از گناهان است. چه کسي باورش مي شود که يک کار مباح اگر به کاري مکروه بدل شود، انسان را به ورطه گناه مي کشاند. غذا خوردن يکي ازکارهاي مباح است. اين عمل بعضي مواقع مستحب و بعضي مواقع واجب مي شود. حال اگر همين کار به حد افراط برسد مي شود مکروه و چه بسا براي اولياي خدا گناه نيز محسوب مي شود. دليل اينکه شهوت شکم، منشأ تمام شهوات است؛ اين است که انسان براي هضم غذا نياز به نوشيدن آب دارد و در نتيجه آب خوردن زياد، خواب آلودگي بر انسان چيره مي شود و پر خوابي انسان را از انجام احکام دين باز مي دارد و انجام ندادن واجبات، اراده انسان را سست کرده و زمينه را براي وسوسه شيطان آماده مي کند. آن گاه است که نفس طغيانگر انسان از نفس مطمئنه اش پيشي مي گيرد و خداي ناکرده نتيجه اش مي شود گناهان صغيره و اصرار بر گناهان صغيره گناهان کبيره را در پي دارد و انجام دهنده گناهان کبيره عادل نيست و به انسان عادل نمي توان اعتماد کرد. پشت سرش نماز ندارد و از جندالشيطان است.
اين طومار بلند، نتيجه پر خوري بود. رسول اکرم (ص) مي فرمايد من از سه خصلت براي امتم بيم دارم: پر خوري، پر خوابي و پر حرفي. پيرو واقعي و کسي که ادعاي مسلمانيش مي شود، هم بايد شکمش را نگه دارد و هم زبانش را. اگر توانست اين دو را حفظ کند، دينش را حفظ کرده است.
اولين گناه انسان نيز بر مي گردد به شکم. آنجايي که قرآن کريم در آيه 121 سوره مبارکه طه مي فرمايد: تا بالاخره از آن درخت خوردند و لباس از بدنشان فرو ريخت و عورتشان نمودار شد. (1) از اين آيه اين گونه مي توان استنباط کرد که سر منشأ تمام شهوت ها، شکم است و حتي شهوت جنسي نيز از ناحيه شکم ظاهر مي شو و به دنبال آن، شهوت دنيا طلبي، مال دوستي، جاه طلبي، غرور، عجب و ديگر صفات رذيله پديد مي آيد و وقتي انسان جاه طلب شد، حسود مي شود و به ريا و تفاخر مبادرت مي ورزد که نتيجه آن مي شود ستمگري. در قرآن کريم مي خوانيم: خداوند ظالمين را دوست ندارد و چه چيزي بدتر از اينکه خداوند کسي را دوست نداشته باشد.
چه بسيار شنيده ايم که مولاي متقيان و اصل اخلاق، حضرت علي (ع) فرمود: دو لقمه قبل از سير شدن از غذا خوردن دست بکشيد و همين دستور کوچک، هدايتگر انسان است، اگر بخواهد. اين سخن به سالک مي گويد هيچ گاه به اندازه اي شکم را پر نکن که سير شوي. آدم سير از گرسنه خبر ندارد و هر چه بلاست از همين سيري و پر خوري عايدت مي شود.
مرحوم ناصرالدين انصاري قمي در کتاب معروف خود، «غررالحکم و درر الکلم» بابي را به نام پرخوري گشوده و روايت هاي متعدد را از امام علي (ع) نقل کرده است که تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل:
پر خوري از زيرکي جلوگيري مي کند.
پر خوري حکمت و فرزانگي را تباه مي کند.
ادامه پر خوري انواع دردها را به جاي بگذارد.
سير غذا خوردن، تبختر به بار آرد و پارسايي را تباه کند.
شکم و عورت خود را نگه دار که بلا و گرفتاري تو در آن دو است.
بپرهيزيد از پرخوري که دل را سخت کند و سبب بي حالي و سستي در نماز و موجب تباهي بدن شود.
بپرهيز از پر خوري که هر کس بدان دچار شد؛ دردهاي بسيار و خواب هايش آشفته و پريشان شود.
مبغوض ترين بندگان در پيشگاه خداي سبحان کسي است که اندوهش شکم و عورت است.
بپرهيز از ادامه پرخوري که به راستي اين کار دردها را بر انگيزد و بيماري ها را تحريک کند.
وقتي شکم از مال مباح پر شد، دل از رسيدن به صلاح کور شود. کم است کسي که غذاي بسيار خورد و بيمار نشود.
چگونه پاک و صاف شود فکر و انديشه کسي که سيري و پرخوري را ادامه مي دهد.
چه دور است خبر از کسي که اندوهش شکم و عورت اوست.
سيري کمک کار خوبي براي گناهان است.
سيري با قيام به واجبات با هم گرد نيايند.
تندرستي و پر خوري با هم جمع نشوند.
شکم آدمي، دشمن اوست.
و به راستي که دشمن انسان، شکمش است. اوست که منشا گناهان ديگر است که اگر کنترل نشود، موجب هلاکت انسان مي شود و کدام استاد اخلاقي است که از شکم سخن به ميان نياورد و در دستوراتش حرفي از پر خوري يافت نشود.
از ديگر ائمه نيز احاديث و روايت هاي زيادي نقل شده است که اين نشان دهنده اهميت کم خوردن در مسير سعادت است. بر همه کس مبرهن است که هر يک از ائمه اطهار پزشکي حاذق و هر کلامشان دارويي شفابخش بود، براي اهل ايمان. امام رضا (ع) فرمود: اگر مردم در خوردن به کم بسنده مي داشتند، بدن هايشان متعادل بود. (2) و چه دستورالعملي بهتر از اين؟
کدام نماز شبي است که با شکم پر خوانده شود؟ آيا هيچ نماز يوميه دلچسبي هست که با دل سير خوانده شود؟ امام صادق (ع) مي فرمايد: نزديک ترين حالت بنده به خداوند، هنگامي است که شکم وي سبُک باشد. (3)، هرچه هست، در کم خوردن است.
پيامبر خدا (ص) مي فرمايد: آن که غذا کم خورد، معده اش سالم بماند و صفاي دل يابد و هر که پر خور باشد، معده اش بيمار و قلبش سخت شود. (4)
بسياري از ما هنگام بيماري به دکتر مراجعه مي کنيم و بيشتر از او مي پرسيم: چه بخوريم! حال آنکه طبق فرمايش رسول مکرم اسلام، علاج بيماري نخوردن است. حضرت در سخني گهربار مي فرمايد: مادرِ همه داروها، کم خوري است. (5)
در نهايت بايد گفت راه عملي براي به خدا رسيدن را فرستاده خدا مي دهد. همه سفارشات اخلاقي به يک طرف و اين سخن به طرف ديگر. رسول اکرم (ص) مي فرمايد: وقتي اشتها داري غذا بخور و وقتي هنوز اشتها داري دست از خوردن بشوي. (6) که عمل به اين سخن، سعادت و سرپيچي از آن، شقاوت دنيا و آخرت را به دنبال دارد.

آداب غذا خوردن در اسلام
 

تا گرسنه نشديد، غذا نخوريد.
نيم ساعت قبل از غذا يک ليوان آب را در سه جرعه بنوشيد.
قبل از غذا دست ها را بشوييد.
مقدار کمي نمک بچشيد.
هر لقمه را 40 تا 50 بار بجويد.
مستحب است با سه انگشت غذا بخوريد. (انرژي انگشتان به غذا منتقل مي شود).
در بين غذا آب يا مايعات ننوشيد.
دو تا سه لقمه مانده سير شويد، ديگر غذا نخوريد.

پي نوشت ها :
 

1- «فأکلا منها فبذت لهما سواتَهما»
2- مکارم الاخلاق، جلد 2، صفحه 180، حديث 2466
3- الکافي، جلد 6، صفحه 269، حديث 4
4- منتخب ميزان الحکمه: 22
5- المواعظ العدديّه، صفحه 213
6- بحار الانوار: ج 290/62
 

منبع:نشريه آيه ويژه نامه دين و فرهنگ.