راهنماي گردش در موزه ملي ايران، بزرگ ترين موزه باستان شناسي کشور

چطور برسيم؟
 

تا قلب پايتخت
هر کجاي تهران که باشيد مي توانيد با مترو، اتوبوس و تاکسي به راحتي به ميدان امام خميني (ره) (توپخانه) موزه ملي برويد.
مترو: اگر رفت و آمد با مترو برايتان راحت تر است، مي توانيد با پرداخت 400 تومان در ايستگاه هاي امام خميني (ره) يا حسن آباد پياده شويد و قدم زنان در بافت منطقه به سمت خيابان 30 تير (قوام السلطنه) برويد. در مسير حرکتتان از ميدان توپخانه به سمت خيابان 30 تير حتما سر در باغ ملي را تماشا کنيد، اين سر در حوادث مهمي را در تاريخ تهران به چشم ديده است. اگر فرصتي داشتيد به ديدن موزه ملک برويد که علاوه بر آثار هنري که در خود جا داده، ساختماني زيبا و تماشايي هم دارد. اگر هم فرصت نکرديد، چند قدم بايستيد و ساختمان زيباي موزه ملک را تماشا کنيد.
اتوبوس: اگر اتوبوس سواري را ترجيح مي دهيد و حوصله شلوغي مترو را نداريد، مي توانيد از يکي از ميدان هاي بزرگ شهر به ميدان امام خميني (ره) برسيد. پايانه شهيد فياض بخش در ضلع جنوبي ميدان قرار دارد و از آنجا تا خيابان 30 تير چند قدم بيشتر راه نيست.
نرسيده به خيابان سي تير يک بوستان کوچک قرار دارد که مي توانيد از همان جا ميان بر بزنيد و وارد محوطه موزه شويد. اينجا بوستان دنج و آرامي است. قبل از ورود به موزه چند دقيقه اي روي يکي از نيمکت ها بنشينيد و سر در زيباي موزه را ببينيد که 70 سال قبل معماران بزرگ ايراني با الهام از بناي ساساني يعني ايوان کسري طراحي کردند و ساختند. از ورودي موزه که به سمت چپ برويد به اتاقک بليت فروشي مي رسيد. قيمت بليت براي هر نفر 500 تومان است و ساعات بازديد موزه از نه صبح تا شش بعدازظهر است و مثل بقيه موزه ها روز هاي دوشنبه تعطيل است. اگر نياز به اطلاعات بيشتري داريد، مي توانيد با شماره تلفن هاي 5 ــ66702061 تماس بگيريد و با مسؤولان موزه صحبت کنيد. حواستان باشد که از همين باجه بروشور راهنماي موزه را بگيريد.

موزه يک ملت
 

موزه ملي، مادر تمام موزه هاي ايران
ايده، ايده «مرتضي قلي هدايت» داماد مظفرالدين شاه، معروف به صنيع الدوله بود؛ ايده راه انداختن موزه اي در پايتخت تا به شيوه اهالي فرنگ تاريخ پر افتخار گذشته پشت شيشه ها قرار بگيرد و آينه اي شود براي ديدن چهره امروز ايران ، اما نشد و عمر صنيع الدوله به ديدن در هاي باز موزه قد نداد. قرعه به نام «مرتضي قلي خان ممتاز الملک» افتاد تا در سال 1295 خورشيدي همزمان با تأسيس وزارت معارف اولين موزه پايتخت را به معناي عام آن تأسيس کند. اين طور بود که «موزه ملي ايران» با 270 قلم شيء در مدرسه دارالفنون برپا شد و کمي بعد تر به تالار آينه ساختمان مسعوديه منتقل شد اما کار به همين جا ختم نشد؛ اشيايي که از کاوش هاي باستان شناسي به دست آمده بود، آن قدر زياد بود که دولت وقت تصميم گرفت موزه باستان شناسي و علمي در کشور تأسيس کند. اين طور شد که «آندره گدار» ــ معمار فرانسوي ــ ساختمان موزه را با الهام از «طاق کسري» دوره ساساني طراحي کرد و «حاج عباسعلي معمار باشي» و استاد «مراد تبريزي» آن را با آجرهاي قرمز ساختند و تکميل کردند و در نهايت موزه ملي امروزي در سال 1316 خورشيدي رسما کارش را آغاز کرد. موزه ملي ايران امروز به عنوان بزرگ ترين موزه باستان شناسي کشور از دو موزه ايران باستان و موزه دوران اسلامي در زميني به مساحت 18000 متر مربع ساخته شده و مهم ترين موزه تمام دنيا براي شناخت فرهنگ و هنر ايران است. در اينجا آثاري از دوران پيش از تاريخ تا دوره قاجار را خواهيد ديد. اگر مي خواهيد حلقه گمشده سرزمينتان را پيدا کنيد، تماشاي موزه مادر کشور را در روز جهاني موزه ها از دست ندهيد، روز 28 ارديبهشت ماه که بازديدتان از موزه رايگان است.

چطور بگرديم؟
 

يادگار هاي يک ميليون ساله
آثار موجود در موزه ملي در دو سالن جداگانه به نمايش در آمده اند. بخش ايران باستان و بخش دوران اسلامي.

ايران باستان
 

آثار بخش ايران باستان موزه در دو طبقه همکف به نمايش در آمده اند و مربوط به دوران هاي سنگ (پارينه سنگي و نو سنگي)، پيش از تاريخ ، تاريخي و مفرغ هاي لرستان مي شود. بهتر است گردشتان را در موزه ملي بر اساس همان ترتيبي که راهنماي موزه مشخص کرده دنبال کنيد.
دوران سنگ: آثار دوران سنگ قديمي ترين آثار در موزه ايران باستان و اولين آثاري هستند که در موزه به آنها برخواهيد خورد. قدمت اين آثار به حدود يک ميليون سال قبل بر مي گردد و بيشتر دست ساخته هايي هستند که انسان هاي اوليه براي شکار، تکه تکه کردن گوشت شکار و صيد و پوست کندن از آنها استفاده مي کردند. اين آثار مربوط به دوران پارينه سنگي و نو سنگي است که در مناطقي مثل گيلان، خراسان و کرمانشاه به دست آمده اند. نمونه هاي مختلف اين آثار را مي توانيد در چند ويترين در ورودي موزه ببينيد.
دوران پيش از تاريخ: بعد از آثار دوران سنگ به آثار پيش از تاريخ مي رسيد. در اين قسمت پيکرکي از يک زن به صورت نشسته مربوط به 9000 سال پيش که از تپه سراب کرمانشاه کشف شده و معروف به الهه مادر است، در کنار تعدادي ديگر پيکره هاي انساني و حيواني به نمايش گذاشته شده است. سفال هاي نخودي، قرمز و خاکستري از ديگر آثار هستند که در ويترين هاي بعدي مي بينيد. بعضي از اين سفالينه ها داراي نقش هاي گياهي، انساني و حيواني هستند که عمر بعضي از آنها به 8 هزار سال قبل برمي گردد. يکي از سفال هاي جالب اين بخش خمره بزرگي است که يک نوجوان مي تواند به راحتي در آن پنهان شود. يک پيکرک ديگر اين بخش هم بسيار ديدني است، پيکرکي از استخوان که در تپه هاي سيلک کاشان به دست آمده و پوششي دارد که نمايانگر لباس انسان در 8 هزار سال قبل در همين منطقه است. در ويترين هاي مربوط به دوران پيش از تاريخ علاوه بر سفال هاي زيبا از چشمه علي ري، سگزآباد و اسماعيل آباد دشت قزوين، سيلک کاشان، تل باکون فارس، مي توانيد آثار سنگي بسيار زيبايي از شوش و شهداد را هم ببينيد. اما تماشاي تمام اشياي اين موزه يک طرف و تماشاي بز شهر سوخته هم يک طرف. يک ظرف سفالي با نقش بز روي آن که قديمي ترين انيميشن يا تصوير متحرک جهان شناخته مي شود. اين ظرف پايه دار زيبا از شهر سوخته سيستان و بلوچستان به دست آمده. شهر سوخته تمدني است که 5 هزار سال قبل در جنوب شرق ايران شکل گرفته بود اما به دلايل نامعلومي در آتش سوخت و از بين رفت. روي اين ظرف بزي در حال حرکت و دور تا دور ظرف به تصوير کشيده شده که به سوي درخت زندگي مي رود. با حرکت ظرف، بز را در حال حرکت به سوي درخت و خوردن برگ آن خواهيد ديد. از اين سفال که بگذريد روي بعضي از آثار سفالي ديگر تصاوير انسان هايي را در حال اجراي مراسم آييني مي بينيد. مثلاً روي ظرفي پايه دار که در منطقه «تل جري» استان فارس به دست آمده و مربوط به هزاره چهارم پيش از ميلاد (6 هزار سال قبل) است نقش انسان هايي را مي بينيد که در حال اجراي مراسم رقص آييني هستند. آثار مربوط به شوش و چغازنبيل از ديگر مجموعه هايي است که توجه شما را حتما به خود جلب خواهد کرد. گاو بزرگ سفالين که به دستور پادشاه ايلامي ساخته شده يکي از آنهاست. اين گاو به عنوان نگهبان بر دروازه معبد چغازنبيل نصب شده بود و پشت آن کتيبه اي به خط ميخي نوشته شده است. يک چرخ ارابه بزرگ هم از ديگر آثاري است که در منطقه چغازنبيل به دست آمده. لوله هاي شيشه اي که داخل قابي بر ديوار نصب شده از ديگر نمونه هاي منحصر به فرد هستند که نشان دهنده قديمي ترين کاربرد شيشه در ايران باستان و در هزاره دوم پيش از ميلاد است. آثار تپه سيلک کاشان از ديگر مجموعه هاي ديدني است که شما با ديدن نقش هاي اساطيري روي آنها و تنوع فرم هايشان از ويژگي هاي هنري اين فرهنگ در فاصله زماني 8 هزار تا 5 هزار سال پيش مطلع مي شود. سرزمين هاي شمالي ايران به دليل داشتن دره هاي سر سبز و وجود جنگل هاي انبوه، زمين هاي حاصلخيز از 3 هزار سال پيش مورد توجه ساکنان ايران زمين بوده اند که شاهد آن آثاري است که از «تورنگ تپه» و «شاه تپه» گرگان، مارليک، املش عمارلو، کلاردشت و بسياري مناطق ديگر در استان گيلان به دست آمده و درون قبرها به يادگار مانده است. بخشي از اين آثار هم براي نمايش وجود دارند . تنوع نقش هاي حيواني و انساني را از هزاره ششم تا اول پيش از ميلادي در اين سالن مي توانيد ببينيد. آثار فلزي هزاره اول پيش از ميلاد در ويترين مربوط به تپه حسنلو استان آذربايجان غربي حتماً توجه شما را جلب خواهد کرد. شيوه ساخت و تزئين آنها نمايانگر مهارت هنرمند سازنده در سه هزار سال پيش است. در ويترين هاي کناري مي توانيد انواع زيور آلات، ابزار رزم مانند سرگرزها را از نقاط مختلف ايران را ببينيد.
دوران تاريخي: شايد جالب ترين بخش براي شما آثار مربوط به دوران تاريخي باشد؛ دوراني که اصطلاحاً به دوراني اطلاق مي شود که خط اختراع شده است. آثار موزه در اين بخش از دوره هخامنشي آغاز مي شود و عظمت و شکوه اين امپراطوري را مي توان در نقوش برجسته سنگي حجاري شده در تخت جمشيد ديد.
اما آن چيزي که شما را شگفت زده خواهد کرد بخشي از نقش برجسته بارعام تخت جمشيد است که به سالن موزه ايران باستان منتقل شده اين صحنه را در ضلع شمالي سالن موزه مي توانيد ببينيد. در اين نقش برجسته پادشاه با عصاي پادشاهي و گل لوتوس بر تختي نشسته و پشت سر او وليعهد، يک روحاني دربار و دو اسلحه دار روبه روي پادشاه ديده مي شوند. سپس دو پايه آتشدان مقدس و يک فرد عالي رتبه مادي که به حالت احترام در جلوي پادشاه کمي خم شده و با دست بالا گرفته به سوي دهان را مي بينيد. سطوح کاملا صيقلي و طراحي عالي با موضوعات واقعي از ويژگي هاي اين نقش برجسته است.
کمي جلوتر تنديس بدون سر داريوش با کتيبه هاي ميخي و بابلي و هيروگليف ايستاده که در شوش کشف شده است . اين تنديس مربوط به دوره هخامنشي يعني 495 سال پيش از ميلاد مسيح است و ارتفاع آن 236 سانتي متر است. اگرچه بدن مجسمه با اقتدار اينجا ايستاده اما مشخص نيست که سر آن در کجا قرار دارد. يکي ديگر از مجسمه هاي بزرگ اين موزه مجسمه يک بزرگ زاده اشکاني است که به مرد پارتي معروف است. او لباس سوار کاري به تن دارد و در منطقه ايذه در خوزستان به دست آمده است. پوشش اين بزرگ زاده يک کت کوتاه با يراق هايي که آن را روي سينه به حالت ضربدر در آورده، شلوار سواري و کفش است. اين مرد يک گردنبند به گردن دارد. اشياي دوره ساساني در اين موزه شامل آثار سفالين، شيشه اي، فلزي (نقره اي و سربي)، استخواني و مجموعه اي از گچبري هاست. ظرف هاي نقره با نقش هاي بسيار زيبايي که در روي آن ها حکاکي شده شهرت جهاني دارند و در سرتاسر امپراطوري ساساني در حدود يک هزار و 500 سال پيش پراکنده بودند. با ديدن موزاييک هاي ساساني که روي ديوار نصب شده اند و نقش هاي زيبايي را نمايش مي دهند به انتهاي بازديدمان از موزه در بخش ايران باستان مي رسيد.

بخش اسلامي
 

براي تماشاي اشياي دوره اسلامي موزه ملي بايد به ساختمان مجاور موزه ايران باستان مراجعه کنيد. در اين ساختمان نمونه هاي متنوعي از اشيا و آثار هنري دوران مختلف اسلامي به نمايش در آمده.
اين موزه سه طبقه دارد و بايد تماشاي اشيا را از طبقه دوم شروع کنيد. اشياي بخش اسلامي به صورت موضوعي طبقه بندي شده اند. اما قديمي ترين پارچه در تالار منسوجات موزه ملي ايران، قطعه پارچه ابريشم (دورود) است که از حفريات ري به دست آمده و متعلق به قرون اوليه اسلامي است و ادامه سبک و تکنيک و حتي نقوش تزئيني ساساني را دارد. اين بخش ها شامل گنجينه قرآن، نسخ خطي (شامل کتب علمي، ادبي و تاريخي) نقاشي و خوشنويسي، ادوات و ابزار کتابت، وسايل روشنايي ، ابزار نجوم ، ابزار پزشکي و هنرهايي چون سفالگري، فلزکاري و منسوجات است. يکي از بخش هاي ارزشمند طبقه دوم مجموعه اي از ظروف نقره اي با تکنيک قلم سياه و کوفي در تالار فلز قرار دارد. انواع مختلف پايه شمعدان هاي برنجي کتيبه دار که بيشتر شامل اشعار فارسي دوره صفويه است، يک مجموعه فولاد طلاکوب با کتيبه فارسي ساخت «حاجي عباس اصفهاني» متعلق به قرن سيزدهم و مجسمه فولادي طلاکوب طاووسي که روي بال هايش تصوير برجسته خورشيد است در اصفهان کشف شده و آن را در اين تالار خواهيد ديد . در طبقه سوم اشيا را بر اساس سير تاريخي شان خواهيد ديد. بيشتر اين اشياي اين طبقه مربوط به مجموعه هاي معتبري مثل مجموعه استان شيخ صفي الدين اردبيلي است. کاسه سفالي با کتيبه کوفي از نيشابور مربوط به قرن سوم هجري، قسمتي از کتيبه آجري کوفي که مربوط به قرن پنجم هجري است ، قرآني به خط احمد بن سهروردي مربوط به قرن هشتم و محراب کاشي طلايي معروف به در بهشت که مربوط به امامزاده علي بن جعفر (ع) قم است، از جمله اشيايي است که احتمالاً در اين طبقه آن ها را خواهيد ديد.

نکات طلايي
 

آداب موزه گردي
 

موزه ملي موزه اي براي تمام ايرانيان است و به همين خاطر بايد در گشت و گذار در آنجا حسابي دقت کرد.
ــ طوري برنامه ريزي کنيد که روز 28 ارديبهشت در موزه باشيد؛ چون در روز جهاني موزه ها تماشاي موزه رايگان است.
ــ حتماً بروشورها را تا انتهاي بازديد همراه داشته باشيد.
ــ از بردن اشياي فلزي به داخل موزه خودداري کنيد.
ــ راهنمايان موزه در تمام بخش هاي سالن ها حضور دارند و مي توانيد اطلاعات لازم را از آنها بگيريد.
ــ عکاسي در موزه ممنوع نيست؛ به شرط آنکه از فلش استفاده نکنيد.
ــ اگر همراه خانواده يا دوستان به موزه گردي آمده ايد، بلند صحبت نکنيد که مزاحم ديگران نشويد.
ــ وقت بازديد تلفن همراه خود را خاموش کنيد يا در حالت بي صدا قرار دهيد.
ــ به ويترين ها دست نزنيد و مراقب آنها باشيد؛ چون ضربه زدن به ويترين دزدگيرها را به صدا درمي آورد.
ــ اشيايي را که در خارج ويترين قرار دارند، لمس نکنيد.
ــ اگر کودکي همراه داريد، وقت گشتن حواستان به کودکتان باشد.
ــ براي کودکاني که همراه داريد، اطلاعات موزه را به صورت ساده تر توضيح دهيد.
منبع: سرزمين من، شماره يک، دوره جديد