اينجا محل فرمانروايي مرگ است!

در اين گورستان، استخوان هاي 6 ميليون مرده به شکل هنرمندانه اي روي هم چيده شده اند
از دوران روم باستان، مردم پاريس مرده هاي خود را در حومه اين شهر دفن مي کردند. البته با اين رسم ظهور مسيحيت در اروپا تغيير کرد و مردم به دلايل مذهبي مرده هايشان را در درون کليساها و زمين هاي اطراف آنها که وقف کليساها شده بودند، به خاک مي سپردند. با اين حال گورستان هاي پاريس در قرن دهم که فضاي شهر و جمعيت آن گسترش پيدا کرده بود با محدوديت مواجه شدند و ظرفيت کافي براي پذيرش جسدهاي جديد نداشتند. اين جريان به تدريج به جايي رسيد که فقط ثروتمندان مي توانستند مرده هايشان را در کليساها دفن کنند. به اين ترتيب در اوايل قرن دوازدهم، گورستان جديدي به نام سنت اينوسنت در پاريس ساخته شد که متعلق به کليسايي به همان نام بود. اما فضاي اين گورستان هم جواب تعداد زياد مرده ها را نمي داد در نتيجه در پايان اين قرن مرده هاي زيادي به صورت دسته جمعي در اين گورستان دفن شدند؛ در واقع مرده هايي که خانواده هايشان پول زيادي نداشتند، در اين گورهاي دسته جمعي دفن مي شدند.

اجسادي که شهر را آلوده کردند
 

اين نوع دفن باعث شد که بقاياي اجساد دچار پوسيدگي شده و به مرور زمان به مواد آلي تبديل شوند. اين فرآيند شيميايي به علت وجود آهک سرعت بيشتري گرفت و مواد حاصل از تجزيه اجساد به طور مستقيم وارد زمين شد. به اين ترتيب به تدريج وضعيت بحراني اي در اين شهر بوجود آمد و پاريس که پيش از آن به سبب برخورداري از منابع آبي خوب و سالم مشهور بود، از نظر بهداشتي به مشکلات شديدي دچار شد. در قرن هفدهم وضعيت بهداشتي گورستان سنت اينوسنت از قبل هم بدتر شد. با اينکه گورستان تا آن زمان يکي از مطلوب ترين مکان ها براي دفن مرده هاي پاريس بود و درآمد خوبي را هم نصيب کليسا و شهرداري مي کرد اما ظرفيت آن براي دفن مرده هاي جديد تمام شده بود؛ با اين وجود کشيش هاي کليسا باز هم بعضي از مرده ها را به صورت سفارشي آنجا دفن مي کردند. براي ايجاد ظرفيت جديد، گورهاي دسته جمعي قبلي خالي شدند و مسوولان تلاش کردند که دوباره از آنها استفاده کنند. اما اين گورستان به قدري از تجزيه بقاياي انسان ها اشباع شده بود که امکان دفن اجساد مردگان وجود نداشت. به اين ترتيب بود که در اواخر قرن هجدهم و اوايل قرن نوزدهم گورستان هاي جديد در خارج از شهر ساخته شد.

معادن سابق، گورستان امروز
 

نبود ايده هاي مناسب براي دفن مردگان باعث شد که وضعيت بهداشتي شهر پاريس رو به وخامت بگذارد. از سوي ديگر براي نبش قبر مردگاني که در شهر دفن شده بودند و حالا بقاياي اجساد آنان مردم را با مشکلات زيادي مواجه کرده بود، راه حلي وجود نداشت. اين وضعيت دولت را متوجه معادن سنگ متروکه اي که در داخل شهر و اطراف آن وجود داشت، کرد. الکساندر لنوي که يک افسر ارشد پليس بود اولين کسي بود که ايده استفاده از تونل هاي زيرزميني در جنوب دروازه پاريس را مطرح کرد و به اين ترتيب بود که عمليات نبش قبر و انتقال بقاياي مردگان به اين معادن سنگي و تونل هاي زيرزميني در سال 1786 آغاز شد و تا سال 1788 طول کشيد.

هنر در چيدمان استخوان ها
 

وقتي که مشخص شد معادن و تونل هاي پاريس براي بردن بقاياي مردگان نبش قبر شده در نظر گرفته شده است، کار انتقال اجساد طي تشريفات خاصي آغاز شد. اين مراسم با رژه دسته جمعي کشيشان سياهپوش که در حال مناجات بودند شروع شد. بعد از آنها، گاري هاي مملو از استخوان ها که با پارچه هاي سياه رنگ پوشيده شده بودند حرکت مي کردند ؛ از آنجا که افراد زيادي در اين سال ها دفن شده بودند اين کار براي سال ها ادامه داشت. کار نظارت بر انتقال استخوان هاي باقي مانده مرده ها بر عهده بازرس کل معادن يعني چارلز اکسل گيلاموت گذاشته شده بود. به اين ترتيب استخوان ها در يک حفره بسيار عميق و وسيع که زمين آن خريداري شده بود قرار گرفتند و به دنبال آنها صليب و نشان هاي ديگر هم از گورستان کليسا به آنجا منتقل شدند.
گورستان جديد در شروع کار خود بيشتر شبيه به يک انبار پر از استخوان بود اما لويي اتين توري که به جاي گيلاموت به اين سمت منصوب شده بود در سال 1810 اين غار مملو از استخوان را به يک مقبره واقعي و ديدني تبديل کرد. او با استفاده از استخوان هاي باقي مانده از اجساد شروع به ساختن ديوارهايي کرد که امروز هم در اين گورستان ديده مي شوند. لويي اتين توري براي کامل کردن اين ديوارهاي استخواني از سنگ قبرها و وسايلي که در گورستان براي تزئين قبرها استفاده مي شدند هم بهره برد و با اين کارش يعني طراحي ديواره هاي استخواني، اين گورستان را به يک جاذبه توريستي تبديل کرد.

کاتاکوم موزه اي براي عموم
 

امروزه افراد زيادي براي ورود به اين مقبره زيرزميني، به غرب پاريس مي روند ؛ چرا که در اين منطقه و نزديک به دروازه قديمي پاريس مدخل ورود به اين گورستان قرار گرفته است. آنها بعد از ورود، بايد از يک راه پله مارپيچ به طول 19 متر عبور کنند و به سوي تاريکي و سکوتي که فقط با شنيدن صداي آب قنات هاي محلي شکسته مي شود، پيش بروند. بازديدکنندگان پر دل و جرأت اين مقبره زيرزميني، با عبور از يک راهروي طولاني به در اصلي اين گورستان مي رسند. در اين قسمت کتيبه اي وجود دارد که روي آن نوشته شده است: بايستيد؛ اينجا محل فرمانروايي مرگ است ! کمي بعد از ورود، ديوارهايي که لويي اتين ساخته نمايان مي شوند ؛ هزاران هزار استخوان با دقت و وسواس، در اين ديوارها روي هم چيده شده اند به عنوان مثال شکل قلب مانند يکي از ديوارها به وسيله استخوان هاي جمجمه که در اطراف استخوان هاي درشت ني جا گرفته اند، پديد آمده است. يکي ديگر از موارد جالب اين گورستان اتاق دايره شکلي است که ستون مرکزي آن با چيدمان هنري استخوان ها جلوه ديگري به خود گرفته است. نکته جالب اينجاست که امروزه خيلي ها مي توانند از طريق کانال هاي فاضلاب يا مترو به اين گورستان دسترسي پيدا کنند و از نزديک آن را ببينند.

حادثه کاتاکوم
 

اين گورستان شگفت انگيز، چندان هم بدون حادثه روزگار خود را سپري نکرده و روزهاي پرفراز و نشيبي را در طول تاريخ گذرانده است ؛ اواخر قرن هجدهم به دليل وجود اين تونل ها و معادن در زير شهر، وحشت زيادي در بين مردم پاريس به وجود آمد. علت اين مسئله فروريختن چندين خانه و جاده به درون غارها و معادني بود که حالا به محل دفن مردگان تبديل شده بودند. اين خرابي ها طي سال هاي بعد بازسازي شدند، با اين حال اثرات اين بازسازي هنوز هم به خاطر گنبدهايي که از آن دوران در درون تونل ها به جا مانده اند قابل مشاهده است. نکته جالب اينجاست اجساد شورشياني که در سال 1788 در پاريس آشوب به پا کردند هم در اين گورستان دفن شده است. از ديگر اتفاقاتي که در اين گورستان رخ داد، کشه شدن گروهي از سلطنت طلبان در يکي از تالارهاي اين گورستان در سال 1871 است. اعضاي گروه مقاومت فرانسه هم از اين تونل هاي زيرزميني استفاده مي کردند، البته در همين زمان سربازان آلماني يک پناهگاه زيرزميني بزرگ را در اين گورستان ايجاد کرده بودند.
منبع: نشريه همشهري سرنخ شماره 113