هميشه خواندني

معرفي کوتاه از چند کتاب درباره مکتب عاشورا
 

کتاب، موجودي اصولاً هميشه خواندني است و به تبع ايام مي شود به قاعده يک قالب، رنگش را عوض و سود آن ايام را چند برابر کرد. محرم يکي از همين روزهاست که هم مي شود با کتاب فيضش را چند برابر کرد و هم مي شود کتاب خوب برايش يافت. طبق همين قاعده قرار است به مناسبت ماه محرم چند کتاب معرفي کنيم؛ کتاب هايي که ذاتاً خواندني اند و در محرم خواندني تر؛ و البته سعي شده کتاب هايي باشند که تازه ترند. چه کتاب هايي که تازه چاپ شده اند و چه کتاب هايي که قبلاً چاپ شده اند ولي تازه اند و کسي آنچنان که بايد آنها را نديده.

سلوک عاشورايي جلد اول تعاون و همياري مجتبي تهراني مصابيح الهدي چاپ اول1390
 

کمترکسي است که حاج آقا مجتباي تهراني را نشناسد؛ بزرگ عالم اهل اخلاق و عرفان ساکن تهران و شايد يکي از آخرين بازماندگان حوزه قديم تهران که هنوز پويا و مردمدار است و مرتب مجلس دارد و فيض مي رساند. سلوک عاشورايي، نقل يکي از همان فيض هاي دائم ايشان است؛ يعني مجالس محرم.
يکي از عزيزترين مجالس حضرت سيدالشهدا (ع) در تهران مجلس حاج آقا مجتباي تهراني در مسجد بازار تهران است؛ مجلسي که شهرت زيادي در بين اهل علم و عموم مردم و البته جوانان دارد. سلوک عاشورايي، مجموعه اي از مباحث مطرح شده توسط ايشان در همان مجالس است. هر جلد يا «منزل» مجموعه مباحث يک دهه محرم است؛ مباحثي که ايشان بيان کرده اند و فقط با اضافه کردن منابع و مآخذ و مستندات بدون هيچ دخل و تصرفي پياده شده اند. اولين جلد، دهه محرم سال 80 شمسي است و مبحثي که ايشان مطرح کرده اند، مبحث «تعاون» است.
خصوصيت مجالس و خصوصيت کتاب ايشان در مجموع باعث مي شوند کتاب، کاري نو و بديع باشد. خصوصيت مجالس ايشان اين است که هر سال مبحثي را انتخاب و آن را مفصل بررسي مي کنند و با قضيه کربلا تطبيق مي دهند؛ مباحثي که معيار اصلي انتخابشان دارا بودن ثمره علمي و عملي است. حتي اگر مبحث اخلاقي اي مدنظر بوده باشد، از آن حيث به آن پرداخته اند که ثمرات خارجي داشته باشد و مباحث عملي اش را بررسي کرده اند. مثل تعاون در جلد اول يا امر به معروف در جلد دوم، هجرت و مجاهدت در جلد سوم و دين و دينداري در جلد چهارم. پرداختن ايشان به اين مطالب به گونه اي متفاوت از ديگران است. ايشان اول مجلس مي گويند مباحث را با نگاه کارکرد داشتن در زندگي اجتماعي مطرح خواهند کرد. پس مباحث مطرح شده بسيار مفصل و داراي ابعاد زيادي است؛ مسائلي در زمينه هاي مختلف اخلاقي و کلامي و فقهي با گرايش عملي و کاربري، که همين حس کمي براي کتاب نيست.
اما خصوصيت کتاب، وفاداري عميق آن به زبان ايشان است. کتاب عيناً متن سخنراني هاي اوست. همين باعث مي شود با متني زنده و سنگين روبه رو شويم. اين خصوصيت به اضافه زحمتي که ويراستار در فهرست بندي جزء جزء آن کشيده باعث مي شود با کتابي بسيار قابل استفاده رو به رو باشيم. هرصفحه را که باز کنيد مي بينيد هرپاراگراف عنوان مستقلي دارد که در فهرست اول کتاب هم به تفکيک کامل آمده و ذکر شده. اين طوري مي شود هربخش از کتاب را که خواستي هدفمند و راحت بخواني و استفاده کني. بحثي که ايشان در جلد اول کتاب مطرح مي کنند. بحث تعاون است و نسبتش با امر به معروف و نهي از منکر. اينکه تعاوني که در اسلام به آن امر شده بين مؤمنين دقيقاً چه چيزي است و چه احکامي دارد و نسبتش با مقوله امر به معروف چيست و چگونه با هم همپوشاني دارند و به موازات آن نسبت بين بحث تعاون برگناه و نسبتش با نهي از منکر و مباحث گسترده اي که به اين مناسبت مطرح مي شوند؛ از مباحث تطبيقي با قضيه عاشورا، تا موارد جزئي اي مثل نظراسلام در مورد آزادي بيان و نسبت عقل و شرع و مسائلي شبيه اينها که مطرح مي شوند. اين کتاب کتاب خوبي است که مي تواند يک دوره «دين شناسي» فشرده باشد.

ايرانيان و عزاداري عاشورا اصغر فروغي ابري انتشارات مؤسسه امام خميني (ره) چاپ اول1388
 

اين کتاب کوچک براي روشن کردن دو مسئله ساده نوشته شده؛ اول اينکه مجموعه عزاداري و بزرگداشت حضرت سيدالشهدا (ع) در طول تاريخ چه اثري برمردم ايران گذاشته و دوم اينکه اين عزاداري در حيثيات مختلفش چه سيري را طي کرده و چه تاريخي دارد؟
روش کتاب روش جالب و بي سابقه اي است؛ روشي که باعث شده کتاب مختصر باشد و مستدل و با کمترين اظهار نظر شخصي از نويسنده.
روش نويسنده اين بوده که هر مبحثي را که مطرح کرده - مثلاً سبک عزاداري - اول ديباچه اي کوتاه در توضيح آن و گذشته و حالش آورده و بعد از آن نقل قول هاي تاريخي مختلفي از منابع مختلف تاريخي را ذکر کرده؛ منابعي که دو دسته اند: کتاب هاي تاريخي معاصر ايراني و کتاب هاي مستشرقيني که در زمان هاي گذشته به ايران آمده و مشاهداتشان را نوشته بودند. اين باعث مي شود بحث ها، هم زنده باشند و هم مستدل؛ نقل قول هايي از دل تاريخ.
نويسنده مباحث کاربردي و جذابي را نيز براي اين بررسي ها انتخاب کرده؛ مباحثي که بعضي هايشان تازه و بسيار کاربردي اند؛ از مباحثي که سبقه تاريخي بسيار حساسي دارند مانند کارکرد مراسم عاشورا در رسمي کردن مذهب تشييع که هميشه محل بحث بوده تا مباحثي که تصوير تاريخي جالبي از گذشته ما مي دهند. مثل بحث کيفيت حضور زنان در عزاداري ها و بحث تأثير مراسم عاشورا در ظاهر و باطن افراد جامعه: مطالبي که مرورشان مي تواند تصوير نابي از جنبه هاي کمتر ديده شده واقعه عاشورا بدهد؛ جنبه زنده آن بخشي که «امروز» آدم ها را اصلاح مي کند و اين کم ديده شده، خيلي کم.

طوفان بلا در کربلا غلامرضا ادبي
 

انتشارات ولاء منتظر
چاپ اول 1390
هر سال در آستانه محرم کتاب هاي زيادي چاپ مي شوند که از بين آنها بعضي عناوين واقعاً کارهاي نو و ارزشمندي هستند و براي پر کردن جاهاي خالي حرف هايي براي زدن دارند. اين کتاب فکر مي کنم يکي از همان کتاب ها باشد؛ کتابي که تعريف موضوعش شايد کمي سخت باشد از بس که تنوع دارد. شايد بشود گفت کتابي براي تمام جنبه هاي محرم و عزاداري!
فلسفه اين کتاب جمع کردن مجموعه اي از نيازهاي يک شخص در ماه محرم است؛ يک مجموعه کوچک و کاربردي. کتاب از دو بخش تشکيل مي شود. بخشي در مورد ابعاد مختلف قضيه عاشورا و بخشي در مورد خود قضيه عاشورا و ياران و اتفاقات آن روز. از همين دو عنوان مشخص است که کتاب چه دايره گسترده اي را در بر مي گيرد. در بخش اول هرچيزي که لازم است درباره عزاداري دانسته شود را نويسنده به سرعت و اختصار مطرح کرده؛ و البته مستدل و منطقي و عالمانه. کتاب با فلسفه عزاداري شروع مي شود و با بحثي تاريخي در مورد تاريخچه عزاداري ادامه پيدا مي کند. از عزاداري قبل از خلقت حضرت آدم (ع) تا عزاداري حضرت رسول (ص) و عزاداري ائمه اطهار (عليهم السلام) بعد از شهادت ايشان. در فصل بعدي به صورت خيلي کوتاه به آفات عزاداري بدون غر زدن اضافي پرداخته مي شود! و بعد احکام عزاداري بنابر فتاواي علما مطرح مي گردد؛ از شبيه خواني تا علم برداري و سينه زني و آرايش خانم ها. مختصر و مفيد! و بعد هم بحث گريه و برکات و آثار آن بر مصيبت حضرت سيدالشهدا (ع) و البته در ذيل هر کدام از اين مباحث فصل هايي کوتاه که بحث را از جهات گوناگون باز مي کنند. بخش دوم کتاب به صورت روز شمار دهه محرم و به تبع هر روز، شخصي از ياران را مطرح مي کند و البته بدون ماندن در لايه تاريخي در ضمن هربحث. مباحث متفاوت اخلاقي و علمي نيز مطرح مي شوند. مثلاً در بحث حضرت زينب (س)، فصل هايي در مورد همسرشان جناب عبدالله بن جعفر وجود دارد که ابعاد کمتر ديده شده شخصيت علمي و اجتماعي ايشان را مطرح مي کنند. يا در ضمن بحث حضرت قاسم (ع) به مناسبت جمله ايشان در مورد مرگ، بحث جالبي در مورد مرگ و ماهيتش و عکس العمل انسان ها در برابر آن بيان مي شود که بسيار کاربردي است. همين طور در باقي فصول کتاب که اين بحث هاي جنبي، خودشان دوره جالب و کاملي از مباحث کليدي ديني هستند؛ بحث هايي مانند فلسفه امتحانات الهي، مراتب نفس انساني، آداب دعا و مناجات و... که باعث مي شوند کتاب هم تاريخي باشد و هم معرفتي. کتابي خوشخوان و مناسب که بنابرفصل بندي خوبش، قابليت استفاده راحت و متناسب با نياز را فراهم مي کند.

راز شهر تشنه ها
 

سيدمحمد سادات اخوي
انتشارات سوره مهر
چاپ اول 1386
نمي شود براي محرم کتاب معرفي کرد و در لايه کتاب هاي علمي ماند و به احساس بي توجه بود؛ نمي شود ديگر. محرم است و منطق خاص خودش را دارد که در آن احساس داراي جايگاه مهمي است. اين کتاب کتابي است که مي تواند احساس قضيه را تأمين کند؛ يک سفرنامه ساده و بي ادعا و پرگريه از سفر به سرزمين حضرت سيدالشهدا (ع) از يک شاعر نازنين، سيدمحمد سادات اخوي که زياد بايد ديده باشيدش در برنامه هاي آييني تلويزيون. نام همين نويسنده براي خواندني بودن کتاب دليل کمي نيست.
«اي که در خيمه ات حتي آب نيز ناياب است! اي صاحبخانه مهربان حرم! اي که مرا
فراخوانده اي و کريم فرزند کريمي! با کدام توشه باز خواهم گشت؟ اين کوله بار خالي را با کدام دعا آکنده خواهي نمود؟ به حسرت دعاي دستان خسته ات به اين شهر غريب آمده ام. اينک آيا شايسته آنم؟ داشته هايم پيشينه آشنايي سرشار عزاي توست و جز اين چه مي توانم داشته باشم؟ دعا کن! دعا کن مولاي من! شايد در حريم ضريح مطهرت که دعا اجابت مي شود زبان به گفتار آيد...»

فتح خون
 

سيدمرتضي آويني
انتشارات ساقي
چاپ ششم 1387
اول: بايد سيدمرتضي را شناخت؛ سيدمرتضايي که خودش به صراحت در حسب الحالش، طي طريقش تا نهيليسم و بعد هم از آن قهقرا تا نقطه خورشيد را بيان کرده؛ کسي که همه چيز غرب را آن طور که هست چشيده و نهايتاً در جايي که مي توانست مانند صادق هدايت در قعر ظلمات ماندگار شود. يک باره با سرمنشاء نور مواجه شد و با سرعتي شگرف به سمت آن شتافت. ما با متفکري مواجهيم که در دنياي هنر و ادبيات نيز قد علم کرده و اين بعضي واژه به واژه او انبوهي از حرف هايي است با عقبه فکر و انديشه. پس بايد اول آويني اي را شناخت که متفکري است عملگرا و واصل. نه آويني اي که خوب نوشته و براي حظ گهگاه ما و البته پرکردن نشريات و تابلوهاي ما کاربرد دارد.
دوم؛ «فتح خون» کتاب هشتم آويني است که بعد از شهادت او چاپ شده. بيشتر مقتلي است تحليلي در ده فصل؛ از «آغاز هجرت عظيم» کاروان عشق تا «تماشاگه راز» جايي که عصاره قرن ها را مي توان ديد. مسير طي طريق از نقطه انتخاب ميان نور و ظلمت و بعد هم پرداخت بهاي رسيدن به کمال؛ جايي که ظلمت با تمام قساوت شرحه شرحه مي کند عشق را و کاروان، چيزي نمي بيند جز زيبايي را.
در هر فصل، «راوي» با زبان شيواي آويني واژه ها را به تسخير تحليل اتفاق مي آورد. تا جايي که خواننده دوست دارد از شدت زيبايي توصيفات و درک مفهوم فرياد بکشد و بعد هم تاريخ به عنوان يک آموزگار، عقل و دل مخاطب را در لابه لاي زمان آبديده مي کند. در «فتح خون» کربلا را در طول تمام تاريخ مي شود ديد و بيشتر همين امروز را. مي شود امام عصر (عج) را در همين حوالي درک کرد که چگونه در مقابل جهل و ترديد و تعصب مانده. مي شود ميان تفکرهاي پوشالي، احساس هاي عشق نما و آرمان هاي بدون حرکت و شناخت و عشق و هجرت و قيام را با اطمينان تميز داد و براي حرکت به سمت حق و حقيقت در همين زندگي خودمان برنامه ريخت و با انگيزه اي عظيم حرکت کرد.
آوردن جزئي از «فتح خون» کاري سخت نيست بلکه غيرممکن است، که براي انتخاب قسمتي از کتاب بايد همه آن را آورد. براي محرم مي شود فرصت هجرت را با «فتح خون» کامل کرد.
راوي: سرّ آنکه جهاد في سبيل الله با هجرت آغاز مي شود در کجاست؟ طبيعت بشري در جستجوي راحت و فراغت است و سامان و قرار مي طلبد. ياران! سخن از اهل فسق و بندگان لذت نيست؛ سخن از آنان است که اسلام آوردند اما در جستجوي حقيقت ايمان نيستند. کنج فراغتي و رزقي مکفي و دلخوش به نماز غراب وار و دعايي که بر زبان مي گذرد اما ريشه اش در دل نيست و در باد است. در جستجوي مأمني که او را از ابتلائات ايماني ايمن سازد؛ غافل که خانه غفلت پوشالي است و ابتلائات دهر، طوفاني است که صخره هاي بلند را نيز خرد مي کند و در مسير دره ها آن همه مي غلتاند تا پيوسته به خاک شود اگر کشاکش ابتلائات است که مرد مي سازد. پس ياران دل از سامان برکنيم و روي به راه نهيم.
منبع: نشريه همشهري آيه شماره 8