سرطان ريه يکي از شناخته شده ترين و خطرناک ترين سرطان هاست که سالانه تعداد زيادي از مردم به آن مبتلا مي شوند. از طرفي، اين سرطان با مصرف دخانيات ارتباط تنگاتنگي دارد؛ به طوري که تقريباً 80درصد موارد سرطان ريه با استعمال قليان، پيپ و سيگار مرتبط است. اما ممکن است اين سوال برايتان پيش بيايد که کدام يک از اين محصولات دخاني خطرناک ترند و احتمال ابتلا به اين سرطان را بيشتر مي کنند.
سيگار پر مصرف ترين محصول دخاني دنيا
سيگار جز يکي از مهلک ترين محصولات اعتياد آور ساخته دست بشراست و از برگ کاغذ، فيلتر، توتون، اسانس و مواد نگهدارنده ساخته مي شود. در اين بين بايد گفت که خطر اصلي را دود ناشي از استعمال اين ترکيب ايجاد مي کند. در واقع دود سيگار داراي دو جريان اصلي و کناري است. جريان اصلي هنگام پک زدن وارد دهان و ريه مي شود و جريان کناري در فاصله پک زدن ها از انتهاي سيگار و هنگام بازدم وارد محيط و سپس ريه مي شود که اين دود از 4 هزار ماده مختلف با آثار آنتي ژني، جهش زايي، سرطان زايي، دارويي و...تشکيل شده است. در عين حال، دود سيگار شامل دو بخش ذره اي و گازي است. بخش گازي 85 درصد دود سيگار را تشکيل مي دهد و اکسيژن، نيتروژن و مونواکسيدکربن اجزاي اصلي آن هستند. مونواکسيد کربن ميل ترکيب زيادي با هموگلوبين خون دارد و در رقابت با اکسيژن براي ترکيب با هموگلوبين خون دارد و در رقابت با اکسيژن براي ترکيب با هموگلوبين پيروز مي شود. در نتيجه انتقال اکسيژن به بافت هاي بدن کاهش مي يابد. بخش ذره اي نيز 15 درصد دود دود سيگار را تشکيل مي دهد و نيکوتين و قطران مهم ترين مواد تشکيل دهنده بخش ذره اي هستند. در عين حال، نيکوتين ماده اصلي و مؤثر دود سيگار که اعتياد آور بوده و با عوارض قلبي- عروقي و ايجاد اختلال در سيستم عصبي همراه است.
دروغي به نام لايت
از سال 1950 صنايع دخانيات تصميم گرفتند با ورود به بخش بهداشت، در کنترل دخانيات با دولت ها همکاري کنند. به اين شکل که براي سيگارها فيلتر در نظر گرفتند. با اين اقدام دولت ها 20سال بر اين باور غلط بودند که فيلتر جلوي مضرات سيگار را خواهد گرفت. بعد از اين ماجرا و در سال 1970 صنايع دخاني شروع به تبليغ سيگارهاي لايت و اولترالايت کردند. البته اين سيگارها از سال 2005 در آمريکا و اروپا ديگر توليد نشد ولي متأسفانه در کشور ما همچنان استفاده از اين نوع سيگارها رواج داشته و البته اقبال زيادي هم دارد چون مردم به غلط تصور مي کنند که ترک کردن سيگارهاي لايت راحت تر است. جالب است بدانيد طرفداران اين نوع سيگارها با اين خيال که سيگار لايت آسيب کمتري به ريه ها مي رساند، دود سيگار را عميق تر به درون ريه هاشان مي کشند و تعداد نخ هاي مصرفي آنها نيز بيش از افرادي است که سيگار معمولي مصرف مي کنند؛ بنابراين مي بينيد که با مصرف بيشتر سيگارهاي لايت، اثرات مخرب آنها هم بيشتر مي شود.
بالاخره سيگار، پيپ يا قليان؟
نمي توان گفت از بين سيگار، پيپ يا قليان کدام يکي از آنها از ديگري بهتر يا بدتر است اما براي بيان خطرهاي پيپ بايد از سيگار برگ شروع کنيم.سيگار برگ در واقع تنباکوي پيچيده شده در برگ تنباکو است و عموماً مقدار تنباکوي اين سيگارها چند برابر سيگارهاي معمولي است و گاهي مقدار تنباکوي موجود در سيگار برگ به اندازه 20سيگار معمولي است. البته در مورد مصرف پيپ در مقايسه با ساير محصول هاي دخاني مطالعه هاي کمتري انجام شده است. با اين وجود، بيشتر حقايقي که در مورد سيگار برگ وجود دارد در مورد پيپ هم مصداق پيدا مي کند. به طور مثال، دود ناشي از پيپ در مقايسه با سيگار قليايي تر است بنابراين براي ايجاد اعتياد بالا به نيکوتين نياز به استنشاق مستقيم آن به ريه وجود ندارد. در عين حال، به واسطه ميزان بالاي تنباکوي استفاده شده در پيپ، مصرف کنندگان و اطرافيان با دودي معادل سوختن چند نخ سيگار مواجه مي شوند. از طرفي، مصرف کنندگان پيپ شانس بالاتري براي ابتلا به بيماري از جمله بيماري انسدادي مزمن دهان، سر، گردن، حنجره، مري و ريه دارند.
گفت و گو با دکتر محمد رضا مسجدي
قائم مقام مرکز درماني بيماران ريوي بيمارستان مسيح دانشوري
هر وعده قليان معادل 100نخ سيگار است
اين روزها مشتريان قليان بيشتر از سيگار بوده و افزايش مصرف اين ماده دخاني در ميان جوانان و نوجوانان نگران کننده است. پيش از آن قليان فقط در قهوه خانه هاي سنتي عرضه مي شد و فقط قشر خاصي از آن استفاده مي کردند؛ اما در حال حاضر در بيشتر اماکن تفريحي قليان به راحتي يافت مي شود و بسياري از جوانان به بهانه تفريح و سرگرمي مشتريان ثابت آن هستند. در واقع مصرف قليان قبح سيگار را ندارد و برخي تصور مي کنند مضرات سيگار را هم ندارد؛ در حالي که طبق تحقيقات سازمان جهاني بهداشت، مضرات مصرف قليان در هر وعده، معادل 100نخ سيگار يا بيشتر است.در گفت و گويي که با دکتر محمدرضا مسجدي، قائم مقام مرکز درماني بيماران ريوي بيمارستان مسيح دانشوري داشتيم، نکات مفيدي را در زمينه قليان و آثار سوء آن از ايشان شنيديم.
-آقاي دکتر! چرا کشيدن قليان ميان جوانان تا اين حد رواج يافته است؟
به لحاظ تاريخچه اي نزديک به سه قرن است که قليان و سيگار در ايران مصرف مي شود. قليان بيشتر جنبه تشريفاتي، تفريحي و مصرف دسته جمعي دارد. برعکس سيگار که بيشتر اوقات به صورت فردي مصرف مي شود؛ هر چند که شروع استفاده از آن به طور معمول گروهي است. موج گسترش قليان، شمال آفريقا و خاورميانه را در برگرفته و به سمت هند و اروپا در حال پيشروي است. پس اين موج فقط مختص کشور ما نيست و در پاريس و لندن هم مورد استقبال زيادي قرار گرفته و در حقيقت اين تفريح شرقي براي غربي ها هم خوشايند است. در کشور ما هم قليان به عنوان انگيزه اي تفريحي و معاشرتي در ميان جوانان و خانواده ها باب شده است؛ به طوري که بر اساس آمار وزارت بهداشت، 15 درصد جوانان قليان مصرف مي کنند و با وجود سهميه بندي بنزين، از نقاط گوناگون با ماشين به دربند، درکه و ساير مکان هايي که قليان عرضه مي شود، مي آيند و کشيدن قليان براي آنها نوعي تفريح محسوب مي شود.
- چه خطراتي مصرف کنندگان قليان را تهديد مي کند؟
توتوني که بر اثر مصرف قليان استفاده مي شود، هيچ گونه استانداردي ندارد و بايد معدوم شود چرا که حاوي مواد شيميايي نامطلوب، سه نوع ميکروب بيماري زا و چند نوع انگل و قارچ است و فقط به صرف افزوده شدن مواد معطر مورد استقبال عموم قرار گرفته است. نوعي بيماري خطرناک موسوم به برگر، فقط مختص افراد سيگاري و مصرف کنندگان قليان است. فردي که به اين بيماري مبتلاست، دچار زخم هاي سياه و بسيار دردناکي در انگشتان دست و پا مي شود که با پيشرفت بيماري و کشيدن سيگار، دست و پا سياه مي شود که بايد قطع شود. نکته جالب اين است که با ترک مصرف سيگار و قليان، پيشرفت اين بيماري هم متوقف مي شود و قابل درمان است.
- حالا مصرف قليان خطرناک تر است يا سيگار؟
مواد شيميايي بيماري زاي موجود در توتون قليان به مراتب بيشتر از سيگار است. در عين حال مدت زمان مصرف سيگار حداکثر ده دقيقه ولي درباره قليان بيش از يک ساعت است. از طرف ديگر در هر 10تا 12 پک سيگار،70سي سي هواي دوددار بيماري زا وارد ريه مي شود در حالي که هر يک قليان حاوي 500 سي سي دود حاوي مواد زيان بخش به ريه است. پس دود قليان 100برابر بيش از دود سيگار، مواد زيان بخش وارد ريه مي کند که اين هم براي مصرف کنندگان و هم اطرافيان فردي که قليان مي کشند خطرناک است.
- بسياري از افراد بر اين باورند که چون دود قليان از آب مي گذرد بسياري از عوامل بيماري زاي آن از بين مي رود. شما اين موضوع را تأييد مي کنيد؟
اين باور بسيار غلطي است. آب بر چسبندگي و رسوب مواد در دستگاه تنفس مي افزايد و به عبارت ديگر، رسوب در مواد مرطوب بيشتر است و عوامل بيماري زا راحت تر در ريه ها مي نشينند. حتي برخي افراد تصور مي کنند قليان هاي طعم دار ضرر کمتري دارند؛ در حالي که اين يک دروغ تبليغاتي است و مواد سرطان زاي اين قليان ها کم نيستند؛ بلکه طعم هاي تنباکوي قليان فقط جنبه تجاري دارد و سموم موجود در آنها بيش از سيگار است. اين تنباکوها نه در ايران و نه در هيچ جاي جهان استانداردي ندارند و فقط آلوده به اسانس هاي شيميايي و خطرناک هستند.
- بر اساس قانون جامع کنترل دخانيات، توزيع قليان در اماکن عمومي ممنوع است و بايد با آن برخورد شود اما اين قانون هميشه به صورت مقطعي اجرا شده است. آيا اين اقدامات مقطعي تأثيري در کاهش تعداد مصرف کنندگان قليان دارد؟
ايران دومين کشور دنيا به لحاظ دارا بودن قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانيات است اما در مطالعه اي در سطح شهر تهران مشخص شد که کمتر از چهار درصد مردم از اين موضوع با اطلاع هستند.
در مورد ممنوعيت عرضه قليان هم بايد بگويم عملاً نه خبري از برخورد و جمع آوري است و نه کسي به اين فکر مي کند که قليان مضرتر از سيگار است. متأسفانه تاکنون شاهد تجربه شکست در اجراي قانون بوده ايم و پيگيري ها سليقه اي انجام مي شود. در اصل قانون آمده است که توزيع قليان در اماکن عمومي ممنوع است؛ اما در حال حاضر در اماکني که در پروانه کسبشان مجوز توزيع قليان ذکر شده باشد مي توانند قليان را در اختيار مردم قراردهند. اين موضوع نشان دهنده عدم نظارت جدي بر اجراي قانون است و با اصل قانون جامع کنترل دخانيات تناقض دارد. از طرفي جمع آوري قليان ها راهکار نهايي کاهش مصرف نيست زيرا افراد به جاي جمع شدن در کافي شاپ و سفره خانه در خانه هاي شخصي خودشان جمع مي شوند و قليان مي کشند بنابراين ما براي کاهش مصرف اول نياز به فرهنگ سازي و آموزش داريم و در مرحله بعد مي توانيم طرح ممنوعيت قليان در اماکن عمومي را اجرا کنيم.
-بگذريم. مدتي است که شاهد چاپ تصاوير هشدار دهنده روي پاکت هاي سيگار هستيم. آيا ادامه اين روند در کاهش مصرف سيگار مؤثر است؟
ببينيد مصرف سيگار در کشور سالانه 1/7 درصد بيشتر مي شود و عکسي که روي جلد پاکت سيگار چاپ مي شود، در کاهش مصرف سيگار تأثير بسزايي دارد؛ به طوري که با الصاق اين تصاوير و پيام ها روي پاکت هاي سيگار پنج تا 10درصد از مصرف سيگار کاسته مي شود. مثلاً نصب تصاوير بهداشتي روي سيگار باعث کاهش هفت درصدي مصرف سيگار در برزيل شده است. اما اتفاق ناگواري که براي بازار دخانيات کشور طي چند ماه اخير رخ داده آن است که اعتماد مصرف کنندگان به محصولات داراي آرم بهداشتي کاهش پيدا کرده و اين شائبه در بازار به وجود آمده است که سيگارهاي بدون علائم هشدار دهنده، اصل هستند و همين شائبه باعث شده که قيمت سيگارهاي بدون علائم هشدار دهنده دربازار 500تا 2 هزار تومان بيشتر از قيمت سيگارهاي داراي علائم باشد. اما مردم بايد بدانند در صورت اعلام ستاد کشوري کنترل و مبارزه با دخانيات مبني بر عدم استاندارد بودن هرگونه کالاي دخاني از جمله سيگارهاي فاقد هشدارهاي تصويري بهداشتي و هولوگرام وزارت بازرگاني نسبت به جلوگيري از عرضه و واردات آن اقدام خواهد کرد.
- عملکرد وزارت بهداشت در زمينه آموزش و پيشگيري از سيگار را چگونه ارزيابي مي کنيد؟
مسلماً آموزش ها کافي نيستند که شاهد افزايش آمار سيگاري ها در کشور هستيم. کشور استراليا هر نيم ساعت يک بار يک پيام بهداشتي در خصوص مضرات سيگار از تلويزيون پخش مي کند و فردي را که در اماکن عمومي سيگار بکشد 500دلار جريمه مي کند و با همين راهکارهاي ساده جلوي افزايش آمار سيگاري ها را مي گيرد اما وضعيت در کشور ما چگونه است؟ در واقع وزارت بهداشت در جهت تدوين آيين نامه هايي براي کنترل و مبارزه با دخانيات تلاش خود را انجام مي دهد اما براي اجراي اين آيين نامه ها اين وزارتخانه يکي از 11 بازيکن تيم فوتبال است. بنابراين براي کنترل مصرف دخانيات همه ارگان هاي مربوطه مثل وزارت بازرگاني، شهرداري، نيروي انتظامي، صدا و سيما، دانشگاه ها و...بايد همگام با هم حرکت کنند.
- چه رابطه اي ميان افزايش ماليات سيگار و ميزان مصرف مواد دخاني وجود دارد؟
افزايش ماليات سيگار تأثيرات مثبتي در زمينه کاهش مصرف دخاني به همراه دارد؛ اول اينکه افراد سيگاري به دليل گران شدن قيمت سيگار به کاهش مصرف سيگار و حتي ترک کردن آن ترغيب مي شوند. در عين حال، اين اقدام ممانعت از سيگاري شدن افراد مستعد( مانند نوجوانان و جوانان) و کاهش مصرف سيگار در ميان مصرف کنندگان دائم را در پي دارد. بر اساس تصويب قانون جديد، ماليات سيگارهاي توليد داخل از 10درصد به 20درصد و ماليات سيگارهاي وارداتي و توليد مشترک از 20درصد به 40درصد افزايش يافته و جالب است بدانيد بر اساس آمارهاي جهاني، افزايش 10درصدي ماليات سيگار موجب مي شود که چهاردرصد افراد سيگاري با درآمد بالا و هشت درصد اين افراد با درآمد متوسط سيگار را ترک کنند و به اين ترتيب 42 ميليون نفر در دنيا موفق به ترک خواهند شد و 10ميليون نفر از مرگ ناشي از مصرف دخانيات نجات مي يابند. اين در حالي است که با افزايش 70درصدي قيمت دخانيات از يک چهارم مرگ هاي ناشي از مصرف مواد دخاني نيز کاسته مي شود. البته اگر اين افزايش قيمت همراه با کنترل بازار سيگارهاي قاچاق نباشد نه تنها کمکي به کاهش مصرف دخانيات نخواهد کرد، بلکه مصرف سيگار قاچاق در کشور افزايش مي يابد.
- و اما حرف آخر!
روزانه 200نفر از جمعيت ايران به خاطر مصرف دخانيات جان خود را از دست مي دهند که اين تعداد به اندازه تلفات سرنشينان سقوط يک هواپيماست. اما مرگ خاموش اين عده از مردم هيچ گاه بازتابي همچون سقوط هواپيما ندارد. فراموش نکنيم ناصر حجازي- اسطوره فوتبال ايران- به علت ابتلا به سرطان ريه که آن هم ناشي از مصرف طولاني مدت سيگار بود، جان خود را از دست داد و نبايد اجازه دهيم سلامت ما به خاطر مصرف اين قاتل خاموش به خطر بيفتد.
همه چيز درباره بيماري مخصوص سيگاري ها
برگر با طعم مرگ!
سال هاست که مردم دنيا با ابزار مختلف اطلاع رساني در جريان مضرات استعمال دخانيات و بخصوص سيگار قرار مي گيرند، اما با وجود تبليغات گسترده اي که در اين زمينه صورت مي گيرد، متأسفانه اين عادت بد و خطرناک ترک نشده و روز به روز شواهد مربوط به عوارض ناشي از آن نيز بيشتر آشکار مي شود.
هر چند به طور معمول و پس از سخن گفتن از بيماري هاي ناشي از مصرف سيگار، ابتدا ناراحتي هاي قلبي در ذهن مجسم مي شوند، اما بايد گفت که علاوه بر ايجاد بيماري هاي قلبي- عروقي، ريوي و سرطان زا بودن، بيماري«برگر» از جمله ديگر بيماري هاي ناشي از استعمال سيگار است که تنها در افراد سيگاري ديده مي شود.
بيماري برگر عبارت است از مسدود شدن سرخرگ هاي کوچک و متوسط بدن به دليل التهاب رگ هاي خوني که در نهايت باعث تشکيل لخته مي شود و متأسفانه اين بيماري بسيار به آرامي خود را نشان داده و معمولاً در مراحل خطرناک، فرد متوجه بيماري خود مي شود. در اين بيماري، عدم خونرساني به بافت، برخي اوقات منجر به تحليل عضلات و بروز زخم هاي دردناک روي انگشتان و نوک انگشتان دست و به خصوص پا مي شود. اين بيماري در افراد سيگاري به ندرت بروز مي کند و حداکثر شيوع آن در مردان سيگاري 20تا40ساله است.
برگر با چه علائمي بروز مي کند؟
علائم برگر بيشتر در بافت اندام انتهايي بدن نظير انگشتان دست و پا ظاهر مي شوند اما از علائم اين بيماري مي توان درد متناوب روي پا يا ساق پا، تغيير رنگ و آبي شدن روي پا، احساس گرمي و گزگز در مواقعي که انگشتان پا يا دست با سرما مواجه مي شوند، تحليل عضلات و در موارد حاد، بروز زخم هاي دردناک روي انگشتان و نوک پا را نام برد و عدم خونرساني به بافت هاي درگير بيماري برگر ممکن است منجر به قطع عضو فرد مبتلا شود.
چگونگي تشخيص بيماري
علائم ظاهري تا حد زيادي در تشخيص بيماري مؤثر است اما سونوگرافي(براي کمک به تشخيص کاهش جريان خون در رگ هاي محيطي) و آرتريوگرافي(عکسبرداري از سرخرگ هاي کوچک)براي تعيين محل ضايعات عروقي مي تواند در تشخيص زود هنگام بيماري مفيد باشد.
و اما درمان برگر
هر چند که در حال حاضر درمان قطعي اي براي اين بيماري وجود ندارد، اما مي توان علائم آن را مدتي از طريق داروهاي مربوطه تحت کنترل درآورد، اما اگر سيگار کشيدن ادامه يابد، اين داروها تأثير ناچيزي در کنترل بيماري خواهند داشت. بنابراين نبايد فراموش کرد که اکثر موارد بروز اين بيماري با قطع مصرف سيگار مهار مي شود و تنها راه پيشگيري و درمان در حال حاضر، ترک سيگار و ساير مواد دخاني است.
منبع: هفته نامه همشهري تندرستي، شماره20. 
