ارتباط همت و کار
همت به هر سه معنایی که قبلاً ذکر شد، با کار رابطه معنایی و مصداقی تنگاتنگ دارد. همت پشتوانه نرم افزاری و فکری یک موضوع است و کار پشتوانه عملی آن؛ به این معنا که هر هدفی برای تحقق خارجی اش نیازمند دو چیز است: یکی پشتوانه نظری و علمی و دیگری پشتوانه عملی. پشتوانه علمی هر موضوع قابل تحقق انسانی، «همت» و پشتوانه عملی آن، «کار» است. همت آمادگی قوای درونی انسان را برای بررسی هر چه بیشتر یک طرح، تأمین می کند و کار زمینه های ظاهری و تحقق خارجی فعال تری را برای به انجام رساندن آن فراهم می نماید. همت ناظر به انگیزه درونی فرد برای انجام یک فعالیت و طرح، و کار ناظر به تحقق بیرونی و ابزاری فرد است. همت درون را برای اجرا و انجام فعالیتی خاص آماده می کند و کار ابزارهای بیرونی را.تا زمانی که قوای درونی انسان به امری میل نکنند تا عقل جوانب گوناگون آن را بسنجد، قوای بیرونی انسان هرگز آمادگی برای انجام فعالیت را پیدا نخواهند کرد. همت، همه روابط درونی قوای نهانی انسان را برای انجام یک طرح بیرونی بسیج می کند و با تحریک آنها، زمینه های لازم تحقق عینی آن را فراهم می نماید و کار نیز به انگیزه های درونی انسان برای تحقق یک امر پاسخ می دهد و در حقیقت به زمینه های لازمی که همت ایجاد کرده است، عینیت می بخشد.
به بیان دیگر، همت زمینه ساز کار است و کار، کارگزار همت است. اگر کسی قصد اجرای طرحی را داشته باشد، اولین موتور محرکه او برای آغاز طرح، همت است. چراکه لازمه شروع آن، توجه
درونی فرد به آن و بررسی زمینه ها، لوازم و اسباب تأمین آن امر است. وقتی درون آن موضوع و طرح کاویده شد و جوانب نهانی آن شناسایی شد، خود به خود زمینه های بیرونی کار برای تحقق عملی آن فراهم می شود. اینکه مقام معظم رهبری در شعار نوروزی امسال (1389) همت را مقدم بر کار داشتند، می تواند ناظر به همین ارتباط باشد.
چنان که علت غایی در حرکت، انگیزه لازم را برای علت فاعلی جهت ایجاد آن حرکت فراهم می نماید، همت نیز زمینه های انگیزشی لازم را در شخص برای انجام یک فعالیت و کار معین به وجود می آورد. بنابراین کار از نظر ایجاد، تابع همت است؛ زیرا آفرینش کار را تضمین می کند و همه لوازم موجودیتش را فراهم می نماید.
نکته بسیار مهم در ارتباط بین همت و کار، این است که اصولاً مقدار و کیفیت کار به مقدار و کیفیت همت، بستگی تام و تمام دارد. کسی که همتش بیشتر است، روح بلندنظری بر او حاکم است. به هر موضوعی به طور دقیق می نگرد و به دنبال کمال مطلوب و آرزوی برتر است و بی شک کار و فعالیتش نیز هماهنگ با چنین همّتی است و عکس این قضیه نیز نتیجه معکوس دارد. همّت عالی، کار عالی را در پی دارد و همت پست، کار پست و بی مقدار را. تمام کارهایی که در تاریخ بشری مهر ماندگاری و سربلندی دریافت کرده است، از همت بلند ناشی شده و تمام کارهایی که نشان پستی بر پیشانی اش نقش بسته است، از همت پست. در این زمینه نمونه های فراوانی در تاریخ موجود است، ولی ما به یک نمونه بسنده می کنیم:
عمرو بن جموع؛ مردی لنگ بود. چهار پسر او در جنگ احد، ملازم رکاب رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) بودند. روزی خود عمرو از خانه به قصد شرکت در جنگ احد بیرون آمد. به او گفتند: چهار پسر تو در جهاد هستند. روا نیست با پای لنگ به جنگ بروی. گفت: روا است که پسران من به بهشت بروند و من چون زنان در خانه بنشینم؟!
خلاصه، او به طرف احد رفت و در آن هنگام دست به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! مرا به خانه ام باز مگردان! به میدان جنگ آمد. رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) فرمود: خداوند جهاد را از تو برداشته است، چرا به میدان جنگ آمدی؟ عرض کرد: می خواهم با پای لنگ به بهشت بروم. او مردانه جنگید و در راه خدا به شهادت نایل آمد.(1)
آیا این کار زیبا و اقدام پسندیده عمرو بن جموع، جز با پشتوانه بسیار بلندهمت قابل توجیه است؟! اگر جهت گیری کلی افراد جامعه بر اساس «شعار محوری امسال» انجام کارها با پشتیبانی
فکری و ارزشی همت باشد، آیا نتیجه ای جز سربلندی و سعادت به دست خواهد آمد؟!
دغدغه های مقام معظم رهبری
طرح شعار هر ساله مقام معظم رهبری، برخاسته از نیازهای ضروری جامعه برای دست یابی به چشم انداز کلان تعیین شده برای پیشرفت کشور است. با مراجعه به بیانات رهبر معظم انقلاب، چهار دغدغه عمده برای طرح شعار «همت مضاعف و کار مضاعف» وجود دارد که عبارت اند از:1.پاسخ دادن به ظرفیت عظیم کشور
در پیام نوروزی مقام معظم رهبری آمده است:«برای اینکه بتوانیم بر طبق اقتضائات کشور و ظرفیت های کشور حرکت کنیم، احتیاج داریم به اینکه همت خودمان را چند برابر کنیم، کار را متراکم تر و پر تلاش تر کنیم».(2)
در جای دیگر از همان پیام گران سنگ آمده است:
«آنچه از ملاحظه وضعیت موجود کشور و ظرفیت های عظیمی که در دل این کشور و ملت بزرگ نهفته است، می شود به دست آورد، این است که آنچه ما انجام داده ایم، آنچه مسئولین و مردم انجام داده اند، در مقابل آنچه که ظرفیت عظیم این کشور برای پیشرفت و رسیدن به عدالت است، کار بزرگی نیست. باید تلاش ها را بیش از آنچه که در گذشته انجام داده ایم، همه انجام بدهند و خود را موظف بدانند».(3)
2.جبران عقب افتادگی
رهبر انقلاب در دیدار هزارن نفر از کارگران سراسر کشور فرمودند:«جبران عقب ماندگی تاریخی، نیازمند همت مضاعف و چند برابر، و حرکت شتابان برای به فعلیت در آوردن ظرفیت های بالای کشور است».(4)
3.همراهی با اهداف بلند ملت
ولیّ امر مسلمین در اجتماع عظیم زائران و مجاوران حرم امام رضا (علیه السلام) فرمودند:«امسال نیز با توجه به اهداف بلندتر ملت و کشور، باید همتی برتر فراهم آورد و کارهای بیشتر و جدی تر انجام داد.... کارهای بزرگی داریم، اهداف بلندی در مقابل ملت ماست. باید همت را بلند داشت تا بتوانیم به آن هدف ها برسیم. کار هم باید بیشتر بشود، کار باید متراکم تر بشود تا بتوانیم به آن اهداف برسیم».(5)
4.مبارزه با فقر و فساد و بی عدالتی
مقام عظمای ولایت در این زمینه خاطرنشان کردند:«مبارزه با فقر و فساد و بی عدالتی، مهم ترین عرصه نیازمند همت بالاتر و کار متراکم تر است».(6)
در پایان باید یادآوری کنیم که شعار «کار و همت مضاعف» اختصاصی به سال جاری ندارد، بلکه باید آن را شعاری همیشگی برای پیشرفت مد نظر قرار داد. مقام معظم رهبری در همین زمینه فرمودند:
«این همت بیشتر مخصوص امسال نیست، همت برتر مخصوص سال 89 نیست. ما باید این را به عنوان یک انگشت نمایشگر راه در مقابل چشم خودمان قرار بدهیم، همتمان را نباید کم کنیم، کارهای بزرگی داریم...».(7)
حوزه های نفوذ همّت و کار
هر جا که محدوده نفوذ و نقش انسان به شمار می رود و انسان به دلیل برخورداری از ظرفیت بلند انسانی اش می تواند وارد آن شود، گستره نفوذ همّت و به تبع آن کار به حساب می آید. با وجود این، ظرفیت نقش آفرینی همت و کار، به میزان ظرفیت حوزه هایی است که انسان به آن ها مرتبط است و هیچ حوزه ای از ابعاد وجودی انسان نیست که محدوده سیطره و نفوذ این دو بال نیرومند پرواز نباشد.
هر که را شد همت عالی پدید
زود باید هر دو عالم را کلید
هر که را یک ذره همت داد دست
کرد او خورشید را زان ذره پست
نقطه ملک جهان ها، همت است
بال و پر مرغ جان ها، همت است....
هر دلی کو همت عالم بیافت
دولت بی منتها حالی بیافت
چشم همت چون که شد خورشید بین
کی شود با ذره هرگز همنشین (8)
نگاه و عمل انسان های حق بین، حق خواه و کمال طلب در برخورد با هر پدیده ای، برترین نگاه
و عمل است. اگر وارد عرصه عبادت می شوند، نگاه و عمل تاجرانه و بردگانه به آن ندارند، بلکه برترین شکل آن را که عبادت آزادگان است، برمی گزینند.(9) اگر وارد عرصه اخلاق شوند، سر از «إنّی بعثت لاتمّم مکارم الاخلاق».(10) در می آورند و اگر پا در عرصه سیاست بگذارند، حکومتی به وسعت «جمهوری اسلامی ایران» تشکیل می دهند و ... .
مقام معظم رهبری با اشراف به چنین کارکردهایی ارزنده و معجزه آسا از همت و کار بود که ابتدا شعار «همت مضاعف و کار مضاعف» را مطرح کردند و سپس به تبیین و توضیح آن پرداختند و به برخی از حوزه ها و عرصه های نفوذ این دو، یا به دلیل حساسیت موضوع یا از باب نمونه، اشاره فرمودند که به طور فهرست وار عبارت است از:
1.همت مضاعف و کار مضاعف در کیفیت بخشیدن به تولیدات داخلی؛
2.همت مضاعف و کار مضاعف در سرمایه گذاری؛
3.همت مضاعف و کار مضاعف در تأمین سلامت؛
4.همت مضاعف و کار مضاعف در کارآفرینی؛
5.همت مضاعف و کار مضاعف در تولید فکر؛
6.همت مضاعف و کار مضاعف در کتابخوانی؛
7.همت مضاعف و کار مضاعف در افزایش معلومات عمومی در زمینه های گوناگون؛
8.همت مضاعف و کار مضاعف در مبارزه با فقر، فساد و بی عدالتی؛
9.همت مضاعف و کار مضاعف در استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود.(11)
$سخن آخر
عقل حکم می کند که انسان در مسیر پیشرفت فردی و اجتماعی خود ــ پس از شناخت مکتب و عقیده و عمل به مبانی آن ــ مهم ترین ابزار راهبردی سعادت و کمال را شناسایی نماید و به کار بندد. به نظر می رسد راهبردی ترین و کارآمدترین ابزار انسان برای پیشرفت مادی و معنوی در حوزه های فردی و اجتماعی، «همت» است؛ البته همتی که «کار» را در پی داشته باشد. پس ما برای رسیدن به جهش های بلند علمی و قله های پیشرفت و سعادت، چاره ای نداریم جز اینکه به دامن ابزار حقیقی و سرمایه درونی همت که والا کار و فعالیت شایسته است، چنگ بزنیم!
شبنم از همت به خورشید بلند اختر رسید
شهپر پرواز غیر از همت والا مجو
(صائب تبریزی)
پی‌نوشت‌ها:
1.گفتار وعّاظ، محمد مهدی تاج (لنگرودی)، ج 3، ص 329 و 330، تهران، چاپخانه زهره، 1352 ش.
2.روزنامه جمهوری اسلامی، شنبه 14، فروردین 1389، ص 3.
3.همان.
4.همان، پنج شنبه 9 اردیبهشت 1389، ص 1.
5.همان، شنبه 14 فروردین 1389، ص 4.
6.همان.
7.همان، ص 14.
8.منطق الطیر، عطار نیشابوری، تصحیح و تعلیق، محمد جواد مشکور، ص 172 و 173، تهران، الهام، چ 3، 1369 ش.
9.نهج البلاغه، حکمت 237.
10.فلسفه اخلاق، مرتضی مطهری، ص 20، تهران، صدرا، چ 14، 1374 ش.
11.روزنامه جمهوری اسلامی، شنبه 14 فروردین 1389، ص 14.
منبع:نشریه فرهنگ کوثر، شماره 84.
/ج
