نویسنده: شی شِک کوشکن (1)/ ترجمه ی داریوش دل آرا
یکی از متداول ترین و مهم ترین سینمای مستند، «درام مستند» است. ارئه ی تعریفی روشن از «درام مستند» به اندازه تعریف خود واژه ی «مستند» پیچیده و دشوار است.
یکی از نخستین تعاریف درباره ی این ژانر را ادگار ایی. ویلیس (3) در دهه ی 1950 ارائه کرد. ویلیس مبنای تعریف خود را به جای فرم بر محتوا نهاد و درام مستند را برنامه ای معرفی کرد که «اطلاعات رائه می دهد یا با بهره مندی از روایت و داستانی که معمولاً بر اهمیت اجتماعی یک مسئله تمرکز دارد، آن مسئله را به شیوه ای دراماتیک مورد کاوش قرار می دهد.» (ویلیس، 1951، 101؛ نقل از بارتلت ماسبرگر، 1984، 10) (4)
افزون بر این، بنا بر اعتقاد کایسر (5) (1980، 42، به نقل از بارتلت ماسبرگر، 1984، 10) (6) «درام مستند برخلاف مستند اصیل که از افراد و رخدادهای واقعی بهره می گیرد، در کار دراماتیزه کردن رخدادهای واقعی با استفاده از بازیگر است». براساس این تعریف، درام مستند، تلفیقی از داستان پردازی (7) و رخدادهای واقعی است.
تعریف دیگری نیز برای این ژانر ارائه شده است «درام مستند نوعی از درام (معمولاً فیلم سینمایی، شوی تلویزیونی یا نمایش نامه) است که عناصر فیلم مستند را با فیلم داستانی (درام) ترکیب می کند. این ترکیب ممکن است به کلی متشکل از بازآفرینی بازیگران از رخدادهای مستند (مثلاً در فیلم های مستند سینمای و تلویزیونی) باشد و یا تلفیقی باشد از رخدادهای واقعی با راش هایی از رخدادهای معاصر.» (8)
مطالعات و بررسی های بسیاری برای حل و فصل مناقشه ی «ارائه ی تعریف» انجام شده است. یکی از این مطالعات، تعاریف متمایزی را برای «درام مستند» و «مستند داستانی» ارائه کرده است.
بنا به اعتقاد اوگانلی (9) (2005، 480):
مستند داستانی، واقعیت را شبیه سازی می کند و از آن برای تجزیه و تحلیل رخدادهای و مسائل معاصر استفاده می برد. مستندهای داستانی مبتنی بر رخدادهایی داستانی هستند که از دل تحقیقات عمیق به دست آمده اند و عموماً به سناریوهای باور پذیر منجر می شوند. درحالی که «درام مستند» معمولاً بر رخدادهای تاریخی مبتنی است و تحلیلی از آن چه در گذشته روی داده به دست می دهد. «درام مستند» در واقع درهم آمیزی و تلفیق دو شکل از سینماست: سینمای مستند و سینمای داستانی. شکل اول (سینمای مستند)، دست اندر کار ثبت رخدادهای واقعی است و «واقعه» یا «فرآیند آن واقعه» را روایت می کند. در حالی که «سینمای داستانی» تقلید تمهید شده ی داستانی از زندگی است. بنابراین، می توان «درام مستد» را ژانری ترکیبی قلمداد کرد.
درام مستند در حقیقت از فرم های مختلفی بهره می گیرد، اما شایع ترین کاربرد این ژانر بر تولید «یک رخداد تاریخی» یا «عصری که آن رخداد در آن اتفاق افتاده» متمرکز است (درون، 2005، 233). با این حال در مستند های درام گونه، بر خلاف ژانرهای حماسی تاریخی، خود رخداد تاریخی در مرکز توجه طرح داستان (10) قرار دارد. درام مستند، عناصر دراماتیک را در تار و پود رخدادی خاص در هم می تند؛ بدون آن که تأکیدی خاص بر آن رخداد خاص داشته باشد (درون ، 2005، 234).
در پرتو این تعاریف، می توانیم به اجمال بگوییم که «درام مستد بازنمایی واقعیت محور رخدادهای واقعی است. این بازنمایی ممکن است بازنمایی مسائل اجتماعی معاصر رویکرد بریده تیترهای جراید امروزی یا پرداختن به رخدادهایی تاریخی در گذشته باشد».
نکته ی مهمی که باید مد نظر داشت دسته بندی های مختلف مستند های درام گونه است. براساس مطالعات هوفر(11) و نیلسون (12) (1980، صص 162-163، به نقل از بارتلت ماسبرگر، 1984، 13) (13) درام مستند نُه گونه است:
1- تک گویی (مونولوگ): که در آن یک فرد رخدادها یا جنبه های شخصی افراد را از خلال زندگی اشخاص حقیقی و بر اساس اسناد و شواهد مستند، بیان یا اجرا می کند.
2- تاریخی: که در آن بازسازی رخدادهای غیر مستند و غیر مذهبی با تأکید صریح بر وقایع و نه شخصیت ها مورد توجه قرار می گیرد.
3- زندگی نامه ای: که وقایع و درخدادها را در چارچوب زندگی افراد حقیقی به تصویر می کشد، در این شیوه، بر شخصیت سوژه تأکید می شود.
4- معاصر: به دلیل ارتباط و وابستگی به وقایع یا شخصیت های امروزی از نوع دوم و سوم متمایز است؛ با این حال، با اشخاص و رخدادهای واقعی سر و کار دارد.
5- مذهبی: به شخصیت ها و مضامین مذهبی تاریخی که در آثار مکتوب دینی ریشه دارند، می پردازد.
6- داستانی مستند شده: براساس وقایع و رخدادای واقعی اند، اما کاراکترهایی در آن ایفای نقش می کنند یا حتی ترکیبی اند.
7- فوق طبیعی: گمانه زنی در مورد آن چه ممکن است رخ داده باشد.
8- شبه مستند درام گونه: بخشی از آن بازسازی رخدادها و وقایع در چارچوب و قالب زندگی افراد حقیقی است و معمولاً بر وقایع و رخدادهای تاریخی متمرکز است.
9- مستند داستانی: براساس کارکترهای واقعی است، اما وقایع و رخدادا زاییده ی تصور و داستان است و یا حتی ترکیبی است از واقعیت و خیال.
کوشش های انجام گرفته، به خصوص برای ارائه ی تعریفی از درام مستند بسیار پیچیده و دشوار بوده است؛ مشکلی که وجه مشترک تمام هنرهایی است که معمولاً «تعریف» از «به کارگیری» آن عقب می افتد. در این مورد، از آن جا که مناقشه و بحث جدلی بسیار متداول و دیرپا در میان بوده، تعاریفی براساس تمایلات و گرایش های منتقدان ابداع و ارائه شده است (بورنستاین، 1999، 6).
در این جا، ذکر نقدهای عمده ای که در خصوص درام مستند گفته شده، ضروری است. مهم ترین نقد درباره ی این ژانر مبتنی بر این باور بوده که مستند های درام گونه اغلب تاریخ را تحریف می کنند، در ارائه ی مفاهیم پیش داوری و غرض ورزی دارند و به واقعیت ها بی اعتنا هستند و این که نویسندگان این قبیل مستندها، کاراکترها، رخدادها، وقایع و یا دوره هایی را خلق یا بازسازی می کنند و آن را در قالب «واقعیت» جلوه می دهند.» (بار تلت ماسبرگر، 14،1984)
افزون بر این ها، در این جا لازم است به سه چالش عمده ی مستندهای درام گونه نیز اشاره کنیم. اولین چالش دسته بندی و گزینش رخدادهای معنادار، گردآوری و ترکیب این داده ها و سرانجام استنباط معنایی است که از پشت سر هم قرار دادن این وقایع به دست می آید.
در پرتو این مسائل، بررسی پیشینه ای مستندهای درام گونه نیز مفید خواهد بود.
وقتی این ژانر به عرصه ی ادبیات وارد شد، همواره شاهد داستان یا ارزشی منکسر شده، به جای بازتابی، هستیم. همیشه حدی ازتحریف در میان است و این تحریف در ادبیات (شعر و داستان) پی گیری می شود؛ چون در واقع، امضای بی نظیر نویسنده به شمار می آید (بارتلت ماسبرگر، 66،1984) از سوی دیگر، صنعت سینما در پی پدید آمدن ژانرهای مختلفی نظیر مستند، مستند داستانی و مستند خبری و ... دستخوش تحولاتی بنیادین شده است. بنابراین، توسعه و پیشرفت های سینمای مستند در ظهور مستندهای درام گونه نقش به سزایی داشته است. پیشینه ی این ارتباط چند لایه ی سینما و مستندهای درام گونه را می توان حتی به عصر فیلم های برادران لومیر (15) باز گرداند. این برادارن لومیر بودند که برای نخستین بار با دوربین فیلم برداری خود از اتفاقات واقعی، فیلم برداری کردند. افزون بر این، ماجرای دریفوس (16)، نخستین فیل بلند ژرژ ملی یس (17) که سال 1896 ساخته شد، تلفیقی بود از درام و واقعیت. این فیلم در واقع بازگویی محاکمه ی آلفرد دریفوس (18)، ستوان مشهور فرانسوی است»
(بورن ش تاین، 42،1999)
نخستین فیلم های مستند نیز به نوعی خاستگاه مستندهای درام گونه به حساب می آیند. گرچه تعریف ژانر مستند به خودی خود، طی نخستین سال های ظهور این ژانر نامشخص بود، اما همچنان می توا ادعا کرد که اولین فیلم های مستند به منابعی برای توسعه و پیشرفت ژانر درام مستند تبدیل شدند؛ چرا که آن ها واقعیت را باز تفسیر می کردند. برای مثال، مستند مشهور نانوک شمال (19) (1922) به کارگردانی رابرت فلاهرتی (20)، تفاسیری از زندگی واقعی و نیز داستانی دارد که این تفسیرها و برداشت ها را در قالب آن عرضه می کند. در واقع، از آن جا که کلبه های اسکیموها تنگ و کوچک و تاریک بود و برای فیلم برداری مناسب نبود، فلاهرتی تصمیم گرفت صحنه های داخلی مربوط به این کلبه های برفی را بازسازی کند (برونمیت، 10،2007).
همه ی این تفاسیر و بازسازی واقعیت در تمام این ژانرهای هنری، به پیشرفت مستندهای درام گونه، به مثابه ژانری مؤثر پسندیده، منجر شده است. اما به جرأت می توان گفت که پیش درآمد مستندهای درام گونه، درام تاریخی است «به شیوه ای مشابه، درام مستند از طریق نزدیکی با داستان های واقعی و استفاده از نمایش واقعیت از طریق ثبت رخدادها، درام تاریخی را ارتقا می بخشد و ... علت ظهور و پیدایش این فرم (یعنی درام مستند) گرایش فیلم سازان اروپایی دروه ی پس از جنگ جهانی دوم برای بهره مندی از فرمت مستندهایی بود که طی جنگ در حوزه ی تبلیغات ابداع شده بود» (اوگلین، 482،2005)
2-1-2) نام گذاری و هم سازگری (23)
در تکنیک نام گذاری و هم ساز گری، کاراکترها با نام های خود در زندگی حقیقی ظاهر می شوند. این موضوع یکی از کلیدی ترین و مهم ترین تفاوت های درام مستند با مستندهای داستانی است. در هر سه مستندی که در این بررسی از آن ها ذکری به میان آوردیم، همه ی کاراکترها با نام های واقعی خود ظاهر می شوند.
3-1-2) زیرنوس
یکی از قواعد اصلی درام مستند استفاده از زیر نویس (24) است. زیر نویس ها به نوعی شکلی از ارائه ی نشانی مستقیم هستند؛ ابزاری شبیه مصاحبه که مخاطب را هدایت می کنند (بورنشتاین، 131،1999). زیر نویس معمولاً برای اعلام صدای روی صحنه، صدای راوی، اعلام زمان و مکان و یا صدا و موسیقی روی قاب تصویر به نمایش درمی آید.
1-3-1-2) صدای روی صحنه / راوی
استفاده از صدای روی صحنه/ روای، یکی از شایع ترین شیوه ها در سینمای مستند است. این تکنیک همچنین یکی از نقاط تمایزی است که درام مستند را از دیگر فیلم های داستانی و درام متمایز می کند. از نریشن (25) و صدای خارج از تصویر در فیلم های داستانی و درام استفاده نمی شود. علاوه بر این، در مستندهای درام گونه شواهد و مدارکی از رخدادها به منظور برقراری ارتباط با واقعیت مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال، در فیلم های داستانی و درام به هیچ وجه چنین شیوه ای به کار نمی رود.
2-3-1-2) زیر نویس مکان و زمان
دومین تکنیک عمده ای که هم در مستند سازی (از جمله در درام مستند) و هم در سینمای داستانی کاربرد دارد، استفاده از زیر نویس زمان و مکان است.
به کارگیری کپشن (26) هم در فیلم های مستند رایج است و هم در فیلم های سینمایی. از این رو، گرچه استفاده از این متد برای تمایز تعریف درام مستند همچنان محل مناقشه است، اما می توان آن را نقطه ی تمایز این سبک مستند از دیگر انواع فیلم سازی به حساب آورد. در فیلم های مستند و نیز مستندهای درام گونه، کپشن زمان و مکان برای ارجاع به زمان و مکان های واقعی مورد استفاده قرار می گیرد. اما در فیلم های داستانی و درام این کپشن ها نه به این منظور، بلکه برای ارجاع تماشاگر به مکان ها و زمان های خیالی استفاده می شوند. اگر از این کپشن ها برای ارجاع به مکان و زمان واقعی استفاده می شد، ما همچنان می توانستیم ادعا کنیم که این فیلم ها در زمره ی مستندهای درام گونه به شمار نمی آیند؛ چرا که دیگر حائز متدها و تکنیک های مستندهای درام گونه نیستند.
سرانجام این که، ارائه ی تعریفی دقیق با بررسی تکنیک ها و متدهای مستندهای درام گونه مسیر است. گرچه متدهای گوناگونی در خصوص درام مستند وجود دارد، اما باید گفت که مهم ترین این شیوه ها، استفاده از بازیگر، نام گذاری و هم سازگری و کپشن است.
کتابنامه::
Bartlett Musburger, Robert (1984) , An Analysis of the American television Docudrama: 1966-1982, The Florida state university , College of communication, PhD Thesis
Brummitt, Heather (2007), Documentary innovations: Themes and styles That Evolved and Emerged Over the Past 100years, university of kansas, school of Journalism and Mass Communications, Master Thesis
Borenstein, Bonnie T. (1999), The Rhetoric of television docudrama: a Reading of "roe vs. Wade" . New York university school of education, Phd thesis
Duren. Brad Lee (2005) , " Light. Camera, History " Media culture and Thd Kent state Shootings, Graduate Collage of thd Oklahoma state university, Phd thesis
Eitzen, Dirk (1995) , When is a Documentary?: Documentary as a Mode of reception, Cinema Jounal , Vol 35, No.1, pp: Free 479-484
Sehafer, L: Pankoke-Babatz, U: prinz, W: Fatah gen . schieck, A; Oldroyd, A (2003), Docudrama. Virtual Reality, Vol. 7, pp: 43-53
the Museum of Broadcast Communications, Docudrama, http://www.museum.tv/ archives / etv/ D/ htmld / docudrama
1- مقدمه
1-1) تعاریف درام مستند
از زمانی که جان گریرسون (2) برای نخستین بار واژه ی «مستند» را در مورد برخی فیلم ها به کار برد حدود هشتاد سال می گذرد. با این حال، ارائه ی تعریفی جامع از «مستند»، هم در میان نظریه پردازان سینما و هم در میان تولید کنندگان و تماشاگران فیلم مستند، همچنان به عنوان مسئله ای مناقشه آمیز و بحث برانگیز باقی مانده است (ایتزن، 1995، 81). افزون بر پیچیدگی ها و دشواری های تعریف «مستند»، ارائه تعریفی از ژانرهای مستند نیز بسیار دشوار است. هر چه زمان می گذرد، ژانرها و تکنیک های جدیدی به ژانر سینمای مستند افزوده می شود. این پیشرفت ها و دستاوردها منجر به این شده که مستند سازان، این ژانرها و تکنیک ها را در فیلم های مستند با هم تلفیق کنند.یکی از متداول ترین و مهم ترین سینمای مستند، «درام مستند» است. ارئه ی تعریفی روشن از «درام مستند» به اندازه تعریف خود واژه ی «مستند» پیچیده و دشوار است.
یکی از نخستین تعاریف درباره ی این ژانر را ادگار ایی. ویلیس (3) در دهه ی 1950 ارائه کرد. ویلیس مبنای تعریف خود را به جای فرم بر محتوا نهاد و درام مستند را برنامه ای معرفی کرد که «اطلاعات رائه می دهد یا با بهره مندی از روایت و داستانی که معمولاً بر اهمیت اجتماعی یک مسئله تمرکز دارد، آن مسئله را به شیوه ای دراماتیک مورد کاوش قرار می دهد.» (ویلیس، 1951، 101؛ نقل از بارتلت ماسبرگر، 1984، 10) (4)
افزون بر این، بنا بر اعتقاد کایسر (5) (1980، 42، به نقل از بارتلت ماسبرگر، 1984، 10) (6) «درام مستند برخلاف مستند اصیل که از افراد و رخدادهای واقعی بهره می گیرد، در کار دراماتیزه کردن رخدادهای واقعی با استفاده از بازیگر است». براساس این تعریف، درام مستند، تلفیقی از داستان پردازی (7) و رخدادهای واقعی است.
تعریف دیگری نیز برای این ژانر ارائه شده است «درام مستند نوعی از درام (معمولاً فیلم سینمایی، شوی تلویزیونی یا نمایش نامه) است که عناصر فیلم مستند را با فیلم داستانی (درام) ترکیب می کند. این ترکیب ممکن است به کلی متشکل از بازآفرینی بازیگران از رخدادهای مستند (مثلاً در فیلم های مستند سینمای و تلویزیونی) باشد و یا تلفیقی باشد از رخدادهای واقعی با راش هایی از رخدادهای معاصر.» (8)
مطالعات و بررسی های بسیاری برای حل و فصل مناقشه ی «ارائه ی تعریف» انجام شده است. یکی از این مطالعات، تعاریف متمایزی را برای «درام مستند» و «مستند داستانی» ارائه کرده است.
بنا به اعتقاد اوگانلی (9) (2005، 480):
مستند داستانی، واقعیت را شبیه سازی می کند و از آن برای تجزیه و تحلیل رخدادهای و مسائل معاصر استفاده می برد. مستندهای داستانی مبتنی بر رخدادهایی داستانی هستند که از دل تحقیقات عمیق به دست آمده اند و عموماً به سناریوهای باور پذیر منجر می شوند. درحالی که «درام مستند» معمولاً بر رخدادهای تاریخی مبتنی است و تحلیلی از آن چه در گذشته روی داده به دست می دهد. «درام مستند» در واقع درهم آمیزی و تلفیق دو شکل از سینماست: سینمای مستند و سینمای داستانی. شکل اول (سینمای مستند)، دست اندر کار ثبت رخدادهای واقعی است و «واقعه» یا «فرآیند آن واقعه» را روایت می کند. در حالی که «سینمای داستانی» تقلید تمهید شده ی داستانی از زندگی است. بنابراین، می توان «درام مستد» را ژانری ترکیبی قلمداد کرد.
درام مستند در حقیقت از فرم های مختلفی بهره می گیرد، اما شایع ترین کاربرد این ژانر بر تولید «یک رخداد تاریخی» یا «عصری که آن رخداد در آن اتفاق افتاده» متمرکز است (درون، 2005، 233). با این حال در مستند های درام گونه، بر خلاف ژانرهای حماسی تاریخی، خود رخداد تاریخی در مرکز توجه طرح داستان (10) قرار دارد. درام مستند، عناصر دراماتیک را در تار و پود رخدادی خاص در هم می تند؛ بدون آن که تأکیدی خاص بر آن رخداد خاص داشته باشد (درون ، 2005، 234).
در پرتو این تعاریف، می توانیم به اجمال بگوییم که «درام مستد بازنمایی واقعیت محور رخدادهای واقعی است. این بازنمایی ممکن است بازنمایی مسائل اجتماعی معاصر رویکرد بریده تیترهای جراید امروزی یا پرداختن به رخدادهایی تاریخی در گذشته باشد».
نکته ی مهمی که باید مد نظر داشت دسته بندی های مختلف مستند های درام گونه است. براساس مطالعات هوفر(11) و نیلسون (12) (1980، صص 162-163، به نقل از بارتلت ماسبرگر، 1984، 13) (13) درام مستند نُه گونه است:
1- تک گویی (مونولوگ): که در آن یک فرد رخدادها یا جنبه های شخصی افراد را از خلال زندگی اشخاص حقیقی و بر اساس اسناد و شواهد مستند، بیان یا اجرا می کند.
2- تاریخی: که در آن بازسازی رخدادهای غیر مستند و غیر مذهبی با تأکید صریح بر وقایع و نه شخصیت ها مورد توجه قرار می گیرد.
3- زندگی نامه ای: که وقایع و درخدادها را در چارچوب زندگی افراد حقیقی به تصویر می کشد، در این شیوه، بر شخصیت سوژه تأکید می شود.
4- معاصر: به دلیل ارتباط و وابستگی به وقایع یا شخصیت های امروزی از نوع دوم و سوم متمایز است؛ با این حال، با اشخاص و رخدادهای واقعی سر و کار دارد.
5- مذهبی: به شخصیت ها و مضامین مذهبی تاریخی که در آثار مکتوب دینی ریشه دارند، می پردازد.
6- داستانی مستند شده: براساس وقایع و رخدادای واقعی اند، اما کاراکترهایی در آن ایفای نقش می کنند یا حتی ترکیبی اند.
7- فوق طبیعی: گمانه زنی در مورد آن چه ممکن است رخ داده باشد.
8- شبه مستند درام گونه: بخشی از آن بازسازی رخدادها و وقایع در چارچوب و قالب زندگی افراد حقیقی است و معمولاً بر وقایع و رخدادهای تاریخی متمرکز است.
9- مستند داستانی: براساس کارکترهای واقعی است، اما وقایع و رخدادا زاییده ی تصور و داستان است و یا حتی ترکیبی است از واقعیت و خیال.
کوشش های انجام گرفته، به خصوص برای ارائه ی تعریفی از درام مستند بسیار پیچیده و دشوار بوده است؛ مشکلی که وجه مشترک تمام هنرهایی است که معمولاً «تعریف» از «به کارگیری» آن عقب می افتد. در این مورد، از آن جا که مناقشه و بحث جدلی بسیار متداول و دیرپا در میان بوده، تعاریفی براساس تمایلات و گرایش های منتقدان ابداع و ارائه شده است (بورنستاین، 1999، 6).
در این جا، ذکر نقدهای عمده ای که در خصوص درام مستند گفته شده، ضروری است. مهم ترین نقد درباره ی این ژانر مبتنی بر این باور بوده که مستند های درام گونه اغلب تاریخ را تحریف می کنند، در ارائه ی مفاهیم پیش داوری و غرض ورزی دارند و به واقعیت ها بی اعتنا هستند و این که نویسندگان این قبیل مستندها، کاراکترها، رخدادها، وقایع و یا دوره هایی را خلق یا بازسازی می کنند و آن را در قالب «واقعیت» جلوه می دهند.» (بار تلت ماسبرگر، 14،1984)
افزون بر این ها، در این جا لازم است به سه چالش عمده ی مستندهای درام گونه نیز اشاره کنیم. اولین چالش دسته بندی و گزینش رخدادهای معنادار، گردآوری و ترکیب این داده ها و سرانجام استنباط معنایی است که از پشت سر هم قرار دادن این وقایع به دست می آید.
چالش دوم یافتن شیوه ی معنادرای از نمایش و عرضه ی داده های این وقایع به تماشاگر است. به این منظور، سه نقطه ی تمرکز جایگزین را برای نمایش این وقایع می توان فراهم کرد اولین تمرکز را می توان بر تعامل اسناد و پرونده ها گذاشت و چیزی انتزاعی تر هم چون داستان یک پروژه ارائه داد، یا حتی تعاملی میان اعضای تیم را عرضه کرد.
چالش سوم نمایش پیشینه ی پروژه و پیشرفت کار به شیوه ای سرگرم کننده است که بتواند ذهن تماشاگر را به خود جذب و اطلاعات پیچیده ای را سریع و مؤثر به او منتقل کند. (شافر، 46،2003)در پرتو این مسائل، بررسی پیشینه ای مستندهای درام گونه نیز مفید خواهد بود.
2-1) پیشینه ی درام مستند
ریشه های مستندهای درام گونه را می توان در ژانرهای هنری گوناگون از تئاتر تا ادبیات و از سینما تا نخستین نمونه های مستندهای درام گونه ردیابی کرد. بار تلت ماسبرگر(14) معتقد است که وقتی به پیشینه ی تئاتر نگاه می کنیم «به باور تاریخ نگارهای هنر تئاتر، تراژدی های یونان که به عصر طلایی و تأثیر گذار ادبیات یونان باستان تعلق دارند، جملگی بر تاریخ و اسطوره متکی هستند. البته هر کدام از نمایشنامه نویس ها در به صحنه بردن این تراژدی ها تفسیر خاص خود را از آن ارائه کرده اند.» (بار تلت ماسبرگر، 1،1984). این موضوع در نمایش نامه های شکیپیر هم ادامه می یابد. شکسپیر نیز از اسناد تاریخی به عنوان منبعی برای بسیاری از نمایش نامه ها و درام های تاریخی خود بهره می برد (برونشتاین، 1999، 38). این به آن معناست که نمایش رخدادهای واقعی قدمتی به اندازه ی تاریخ تئاتر دارد. استفاده از این تکنیک اولیه ی درام مستند در سراسر تاریخ تئاتر آلمان، «تئاتر واقعیت» را ابداع کرد که به درام مستند نیز مشهور است. با فرا رسیدن سال 1960، این ژانر شروع به استفاده از وقایع و رخدادهای واقعی و عموماً تازه می کرد تا دغدغه های مربوط به گناه و حس مسئولیت پذیری در امور عمومی و اخلاق جامعه را مورد بررسی قرار دهد.» (بارتلت ماسبرگر، 1984، 62)وقتی این ژانر به عرصه ی ادبیات وارد شد، همواره شاهد داستان یا ارزشی منکسر شده، به جای بازتابی، هستیم. همیشه حدی ازتحریف در میان است و این تحریف در ادبیات (شعر و داستان) پی گیری می شود؛ چون در واقع، امضای بی نظیر نویسنده به شمار می آید (بارتلت ماسبرگر، 66،1984) از سوی دیگر، صنعت سینما در پی پدید آمدن ژانرهای مختلفی نظیر مستند، مستند داستانی و مستند خبری و ... دستخوش تحولاتی بنیادین شده است. بنابراین، توسعه و پیشرفت های سینمای مستند در ظهور مستندهای درام گونه نقش به سزایی داشته است. پیشینه ی این ارتباط چند لایه ی سینما و مستندهای درام گونه را می توان حتی به عصر فیلم های برادران لومیر (15) باز گرداند. این برادارن لومیر بودند که برای نخستین بار با دوربین فیلم برداری خود از اتفاقات واقعی، فیلم برداری کردند. افزون بر این، ماجرای دریفوس (16)، نخستین فیل بلند ژرژ ملی یس (17) که سال 1896 ساخته شد، تلفیقی بود از درام و واقعیت. این فیلم در واقع بازگویی محاکمه ی آلفرد دریفوس (18)، ستوان مشهور فرانسوی است»
(بورن ش تاین، 42،1999)
نخستین فیلم های مستند نیز به نوعی خاستگاه مستندهای درام گونه به حساب می آیند. گرچه تعریف ژانر مستند به خودی خود، طی نخستین سال های ظهور این ژانر نامشخص بود، اما همچنان می توا ادعا کرد که اولین فیلم های مستند به منابعی برای توسعه و پیشرفت ژانر درام مستند تبدیل شدند؛ چرا که آن ها واقعیت را باز تفسیر می کردند. برای مثال، مستند مشهور نانوک شمال (19) (1922) به کارگردانی رابرت فلاهرتی (20)، تفاسیری از زندگی واقعی و نیز داستانی دارد که این تفسیرها و برداشت ها را در قالب آن عرضه می کند. در واقع، از آن جا که کلبه های اسکیموها تنگ و کوچک و تاریک بود و برای فیلم برداری مناسب نبود، فلاهرتی تصمیم گرفت صحنه های داخلی مربوط به این کلبه های برفی را بازسازی کند (برونمیت، 10،2007).
همه ی این تفاسیر و بازسازی واقعیت در تمام این ژانرهای هنری، به پیشرفت مستندهای درام گونه، به مثابه ژانری مؤثر پسندیده، منجر شده است. اما به جرأت می توان گفت که پیش درآمد مستندهای درام گونه، درام تاریخی است «به شیوه ای مشابه، درام مستند از طریق نزدیکی با داستان های واقعی و استفاده از نمایش واقعیت از طریق ثبت رخدادها، درام تاریخی را ارتقا می بخشد و ... علت ظهور و پیدایش این فرم (یعنی درام مستند) گرایش فیلم سازان اروپایی دروه ی پس از جنگ جهانی دوم برای بهره مندی از فرمت مستندهایی بود که طی جنگ در حوزه ی تبلیغات ابداع شده بود» (اوگلین، 482،2005)
2- تکنیک های درام مستند و تجزیه و تحلیل فیلم ها
1-2) دگرنام ها (21) و استعاره ها
بنا به نظر بورنشتاین (22)، «تعیین حدی که یک مستند درام گونه ی خاص، تا چه میزان نشانه ها و قواعد فیلم های مستند و داستانی را با هم تلفیق می کند، دشوار است؛ حدی که انتظارات را از این که به چه میزان جدی گرفته یا مورد نقد قرار گیرد، توصیف می کند» (بورنشتاین، 116،1999). از این رو، دستور العمل ها، شیوه ها و قواعد تثبیت شده ای وجود دارد که ژانر درام مستند در بطن آن پدید می آید. این مقوله های تثبیت شده، مستند ساز را در خلال فیلم برداری به انتخاب و گزینش رهنمون می شود. این انتخاب ها نیز سبب شکل گیری برخی تکنیک های «مشترک» یا شیوه های تولید فیلم های ژانر درام مستند می شوند. ذکر این موضوع هم لازم است که این تکنیک های مشترک ،تفکیک و تمایز این ژانر از دیرگ ژانرها را در پی دارد. افزون بر این، از آن جا که این تکنیک های مشترک، ویژگی و سرشت درام مستند را شکل می دهد، میتواند دشواری های مربوط به ارائه ی تعریف آن را نیز رفع کند.1-1-2) انتخاب بازیگر
یکی از مهم ترین ابزارهای درام مستند، انتخاب بازیگر است. در اغلب این فیلم ها با فهرست بلند بالایی از بازیگران مواجه هستیم. فیلم سازها عموماً دست به انتخاب بازیگرانی می زنند که با اشخاص واقعی مورد نظر آن ها مشابهت هایی دارند. اگر چهره ی این شخص ناشناس باشد، این مشابهت چهره مهم نیست، مهم این است که در فیلم های مستند، نقش اشخاص واقعی را بازیگرها، و نقش رخدادهای واقعی را درام مستند ایفا می کند.2-1-2) نام گذاری و هم سازگری (23)
در تکنیک نام گذاری و هم ساز گری، کاراکترها با نام های خود در زندگی حقیقی ظاهر می شوند. این موضوع یکی از کلیدی ترین و مهم ترین تفاوت های درام مستند با مستندهای داستانی است. در هر سه مستندی که در این بررسی از آن ها ذکری به میان آوردیم، همه ی کاراکترها با نام های واقعی خود ظاهر می شوند.
3-1-2) زیرنوس
یکی از قواعد اصلی درام مستند استفاده از زیر نویس (24) است. زیر نویس ها به نوعی شکلی از ارائه ی نشانی مستقیم هستند؛ ابزاری شبیه مصاحبه که مخاطب را هدایت می کنند (بورنشتاین، 131،1999). زیر نویس معمولاً برای اعلام صدای روی صحنه، صدای راوی، اعلام زمان و مکان و یا صدا و موسیقی روی قاب تصویر به نمایش درمی آید.
1-3-1-2) صدای روی صحنه / راوی
استفاده از صدای روی صحنه/ روای، یکی از شایع ترین شیوه ها در سینمای مستند است. این تکنیک همچنین یکی از نقاط تمایزی است که درام مستند را از دیگر فیلم های داستانی و درام متمایز می کند. از نریشن (25) و صدای خارج از تصویر در فیلم های داستانی و درام استفاده نمی شود. علاوه بر این، در مستندهای درام گونه شواهد و مدارکی از رخدادها به منظور برقراری ارتباط با واقعیت مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال، در فیلم های داستانی و درام به هیچ وجه چنین شیوه ای به کار نمی رود.
2-3-1-2) زیر نویس مکان و زمان
دومین تکنیک عمده ای که هم در مستند سازی (از جمله در درام مستند) و هم در سینمای داستانی کاربرد دارد، استفاده از زیر نویس زمان و مکان است.
به کارگیری کپشن (26) هم در فیلم های مستند رایج است و هم در فیلم های سینمایی. از این رو، گرچه استفاده از این متد برای تمایز تعریف درام مستند همچنان محل مناقشه است، اما می توان آن را نقطه ی تمایز این سبک مستند از دیگر انواع فیلم سازی به حساب آورد. در فیلم های مستند و نیز مستندهای درام گونه، کپشن زمان و مکان برای ارجاع به زمان و مکان های واقعی مورد استفاده قرار می گیرد. اما در فیلم های داستانی و درام این کپشن ها نه به این منظور، بلکه برای ارجاع تماشاگر به مکان ها و زمان های خیالی استفاده می شوند. اگر از این کپشن ها برای ارجاع به مکان و زمان واقعی استفاده می شد، ما همچنان می توانستیم ادعا کنیم که این فیلم ها در زمره ی مستندهای درام گونه به شمار نمی آیند؛ چرا که دیگر حائز متدها و تکنیک های مستندهای درام گونه نیستند.
3-3-1-2) کپشن موسیقی/ صدا
اعتقاد بر این است که کپشن های موسیقی/ صدا، درام مستند را از دیگر فیلم های مستند متمایز می کند. گرچه استفاده ی مؤثری از موسیقی در مستند سازی به عمل می آید، اما در درام مستند، همچون فیلم های داستانی و درام ، از موسیقی به منظور عنصری دراماتیک استفاده می شود. در درام مستند، موسیقی بخشی از داستان است و بنا به ساختار فیلم تهیه و اجرا می شود.3- نتیجه گیری
تعریف ژانر درام مستند مقوله ی پیچیده ای است. اولین تعاریف ارائه شده برای این ژانر به سال های دهه ی 1950 و پیشینه و ریشه های آن به تئاتر، ادبیات، فیلم های مستند اولیه و نخستین فیلم های سینمایی باز می گردد. بنابراین، به عبارتی، درام مستند تلفیقی است از همه ی این ژانرها. افزون بر این، باید گفت که دسته بندی های زیر ژانر بسیاری برای مستندهای درام گونه وجود دارد که از جمله ی آن ها میتوان به مستند درام گونه ی مونولوگ، تاریخی، زندگی نامه ای، معاصر، داستانی، غیر طبیعی و نیمه داستانی نیمه مستند اشاره کرد.سرانجام این که، ارائه ی تعریفی دقیق با بررسی تکنیک ها و متدهای مستندهای درام گونه مسیر است. گرچه متدهای گوناگونی در خصوص درام مستند وجود دارد، اما باید گفت که مهم ترین این شیوه ها، استفاده از بازیگر، نام گذاری و هم سازگری و کپشن است.
کتابنامه::
Bartlett Musburger, Robert (1984) , An Analysis of the American television Docudrama: 1966-1982, The Florida state university , College of communication, PhD Thesis
Brummitt, Heather (2007), Documentary innovations: Themes and styles That Evolved and Emerged Over the Past 100years, university of kansas, school of Journalism and Mass Communications, Master Thesis
Borenstein, Bonnie T. (1999), The Rhetoric of television docudrama: a Reading of "roe vs. Wade" . New York university school of education, Phd thesis
Duren. Brad Lee (2005) , " Light. Camera, History " Media culture and Thd Kent state Shootings, Graduate Collage of thd Oklahoma state university, Phd thesis
Eitzen, Dirk (1995) , When is a Documentary?: Documentary as a Mode of reception, Cinema Jounal , Vol 35, No.1, pp: Free 479-484
Sehafer, L: Pankoke-Babatz, U: prinz, W: Fatah gen . schieck, A; Oldroyd, A (2003), Docudrama. Virtual Reality, Vol. 7, pp: 43-53
the Museum of Broadcast Communications, Docudrama, http://www.museum.tv/ archives / etv/ D/ htmld / docudrama
پی نوشت ها :
1- Cicek Coskun
2- John Grierson
3- Edgar E. Willis
4- Willis, Edgar E. (1951) , " Foundations in Broadcasting" , New York: Oxford University press
5- Kaiser
6- Kaiser, Ronald (1980) Problems of Docudrama- legal and Other wise, European Broadcast Union Review. Vol 31, No. 4
7- Fiction
8- Http:// encyclopedia. Thefreedictionar. com/ Docudrama
9- Ogunleye
10- Plot
11- Hoffer
12- Nelson
13- Hoffer, Thomas W. and Nelson, Richard Alan (1980Evolution of Docudrama on Amercan Television Networks: Acontent Analysis 1966-1978 The Southern speech
communication Journal Vol 45, pp: 149-163
14- Bartlett Musburger
15- L'umiere
16- L' Affaire Dreyfus
17- Georges Melies
18- Alfred Dreyfus
19- Nanook of the North
20- rabert Flaherty
21- Metonym دگرنامی، به کار بدرن نام یک چیز برای چیزی دیر که به نحوی به آن مربوط است؛ مثلا white House (کاخ سفید) به جای The president 0رئیس جمهور
22- Borenstein
23- پهلوی هم قرار دادن و تلفیق پخش های مختلف یک فیلم در کنار هم به طوری که انسجام کامل آنها حفظ شود.
24- Captions
25- Narration
26- Captions
