نماز جمعه در نگاه امام خمینى (قدس سره)(3)

تعامل با مردم و مسؤولان

مردم، ائمهء جمعه را بازوى فکرى و سیاسى نظام اسلامى وبرگزیدگانى مى شناسند که ازسوى رهبرى به این سِمَت، انتخاب شده اند. به فراخور حساسیت این مسؤولیت، انتظار ازآنان هم بالاست . انتظار موضعى پدرانه، مشفقانه و دلسوزانه دارند. نهادها و ارگان هاومسؤولان اجرایى هم اگر از حمایت ائمهء جمعه و مردم برخوردار باشند، بهتر مى توانند به خدمت رسانى براى مردم بپردازند و دخالت در عزل و نصب ها و ورود به عرصهءکشمکش هاى سیاسى و جناحى، آنان را از کارآمدى مى اندازد و جوّى متشنّج و محیطى نامطلوب پدید مى آورد. امام (قدس سره) در این زمینه نیز در ملاقات هاى متعدد با ائمهء جمعه،توصیه هاى فراوانى داشتند که به چند نمونه اشاره مى شود:
«ائمهء جمعهء بلاد، نصب و عزل نکنند،... ارشاد بکنند دولت ر، ارشاد بکنندمأمورین دولت را.... براى حفظ اسلام که شماها پاسدار آن هستید و حفظ حیثیت جمهورى اسلامى که شماها نگهبانان آن هستید. از کارهایى که نباید انجامدهیدواز کارهایى که دخالت در امور اجرایى است که با کس دیگرى است که انجام دهد، مستقیماً عمل نکنید. ارشاد کنید همه ر، نظر ارشادى داشته باشید...»
[32]
«در بین روحانیون، ائمهء جمعه بیشتر از دیگران مسؤولند. سرو کارشان الآن ائمهءجمعه بیشتر با مردم است تا سر و کار سایر روحانیون . ائمهء جمعه باید خیلىمواظب باشند که خداى نخواسته اگر در جایى چیزى اتّفاق افتاد و چه شد، باجهت روحانى، جهت پدرى حل کنند.»
[33]

نماز جمعه، محور وحدت

نقش وحدت در دوران انقلاب اسلامى و پس از پیروزى، قابل انکار نیست . براى پدیدآمدن وحدت نیز، نیاز به محور وحدت است . این محور، گاهى «شخص» است، گاهى«مکان»، گاهى یک «برنامه» است و گاهى یک سنت دینى یا برنامه عبادى .
دعوت قرآن به «اعتصام به حبل الله» با توجه به این نکته است . وجود شعائرى همچون «حج»، «نماز جماعت» و «نماز جمعه» نیز در تعالیم دینى، وحدت آفرین است . حضور مردم در مصلاهاى نماز جمعه، بر اساس اعتقادى پاک صورت مى گیرد و «تن»ها کنار هم و «دل»هادر هواى هم، وحدتى شکوهمند مى آفرینند. این وحدت را باید حفظ کرد. نقش ائمهء جمعه ونوع برخوردها ومباحث آنان نیز در ایجاد یا تقویت و یا خداى ناکرده گسستن این وحدت و همدلى، مؤثر است .
امام راحل (قدس سره) در زمینهء وحدت بخشى نماز جمعه و ضرورت حفظ این گوهر نفیس،توصیه هاى زیبا و ارزنده اى دارد که به برخى از آنها اشاره مى شود:
«اجتماع کنید، نمازهاى جمعه را با شکوه به جا بیاورید ونمازهاى غیر جمعه راهم، که شیطان ها از نماز مى ترسند، از مسجد مى ترسند.»
[34]
«عرض من به روحانیت محترم و ائمهء جمعه و جماعت آن است که همیشه آقایان محور وحدت کلمه در مردم بودید، و چنانچه مى دانید، امروز بیشتر از هر وقتمحتاج به وحدت کلمه هستیم .»
[35]
«خطیب هاى در جمعه هم همین را بدانند، آن هایى که قبل از نماز جمعه خطبهمى خوانند همین را باید بدانند، علما هم که در هر جا هستند، همین معنى را بایدتوجه کنند که ما امروز، احتیاج داریم به اینکه به قول خداى تبارک و تعالى باتمام وجود عمل کنیم که مى فرماید با هم باشیم (وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّه جَمیعاًوَلاتَفَرَّقُوا)»
[36]

محتواى خطبه ها

اهمیت آنچه امام جمعه در خطبه ها مى گوید، کمتر از اصل نماز جمعه نیست؛ زیرا آنچه به این تجمع پرشکوه، جهت و سازندگى و نقش مؤثر مى بخشد، محتواى «خطبه» است . درسایهء این محتواها است که نماز جمعه «اقامه» مى شود.
آنچه به اثرگذارى محتواى خطبه ها مى افزاید عبارت است از: نحوهء سخن، پیام خطبه،جاذبهء خطیب، غناى گفتار و محتو، مفید و عمومى بودن مطالب . انتقادى که حضرت امام (قدس سره) از نماز جمعه ها و خطبه هاى پیش از انقلاب داشت و با آنچه امروز در جهان اسلام جارى وسارى است، به همین محتوا بر مى گردد. دعوت به تقوا و طرح مسائل اجتماعى مسلمانان، تنها جنبهء ارشادى ندارد، بلکه از واجبات این نماز و خطبه است که در مباحث فقهى هم بر آن اشاره شده است . پیشتر اشارتى به مضمون و شیوهء خطبه ها در زمینهء تأثیرگذارى بهتر نماز جمعه صورت گرفت .
حضرت امام (قدس سره) مى فرماید:
«سزاوار است خطیب در ضمن خطبه اش، آنچه را که مربوط به مصالح دینى ودنیوى مسلمین است یاد کند و آنچه را در کشورهاى مسلمانان مى گذرد،حالاتى را که سود یا زیان مسلمانان در آنهاست و آنچه را که مسلمانان در معاش ومعاد به آن نیازمندند، به آنان خبر دهد و همچنین امور سیاسى و اقتصادى را که در استقلال و عظمتشان نقش دارد واینکه با سایر ملت ها چگونه برخورد کنندوهشدار و تحذیر نسبت به دخالت دولتهاى ستمگر در امور سیاسى و اقتصادى مسلمین که به استعمار و استثمار آنان مى انجامد. خلاصه آنکه نماز جمعه و دوخطبهء آن، از موقعیّت هاى مهمى براى مسلمانان است ـ همچون مناسبت هاى
|22|
بزرگ دیگرى مثل حج و مواقف آن، نماز عید قربان و فطر و... ـ ومتأسفانهمسلمانان از وظایف مهم سیاسى خود در این مناسبت و مناسبت هاى سیاسى ـاسلامى دیگر غافل شده اند. اسلام دین سیاست است، با همهء شؤون آن . و هر کس اندک تأملى در احکام حکومتى، سیاسى، اجتماعى و اقتصادى اسلام داشته باشد،با این حال بپندارد که دین از سیاست جداست، او جاهلى است که نه اسلام راشناخته است، نه سیاست را.»
براى پر محتوا بودن خطبه ه، ضرورت دارد که خطیب، در طول هفته مطالعه کند،نیازهاى جامعهء خود را بشناسد، مسایل مورد ابتلا و مشکلات محیط خود را بداند، ازمسایل جارى کشور و جهان اسلام آگاه باشد، در خطبه ها و موضوعات آن ه،قشرهاى آسیب پذیر جامعه را همچون جوانان مورد عنایت خاص قرار دهد، به مسایلفرهنگى و اخلاقى توجه ویژه کند، تا از طریق خطبه هاى هفتگى، سطح فکر و شعورسیاسى امت را بالا ببرد. جوّ معنوى و اخلاقى جامعه را ارتقا بخشد. در بهبودبرنامه هاى اجرایى به مسؤولان کمک کند. به فرازهایى از رهنمودهاى امام خمینى (قدس سره) دراین زمینه ها اشاره مى شود:
«نماز جمعه که مشتمل بر دو خطبه است که در آن خطبتین باید مسایل روز،احتیاجات کشور، احتیاجات منطقه و جهات سیاسى، جهات اجتماعى، جهات اقتصادى طرح بشود و مردم مطلع بشوند بر این مسایل .»
[37]
«باید سعى شود خطبه ها پر محتوا باشد در خطبه ه، هم باید امر به تقواواینگونه مسایل رعایت شود و هم مردم را به وحدت و حضور در صحنه دعوت نمایند...»
[38]
«مسألهء دیگر، خطبه هاى نماز جمعه است . باید مردم را امر به تقوا کنید. امر به تقوادر خطبهء اول واجب است و در خطبهء دوم بنابر احتیاط واجب جاست ج مسایل اخلاقى را به مردم بگویید و آنها را به داشتن اخلاق اسلامى ترغیب کنید. مطالب روز را براى مردم بگویید، آنچه در طول یک هفته در کشور اتفاق مى افتد، آنها رابراى مردم بگویید. مردم را در صحنه حاضر نگه دارید، که آنچه انقلاب و ایران راحفظ کرده، حضور مردم در صحنه است .»
[39]

«جاى خطبهء نماز، جاى دعوت به حق است و دعوت به تقواومصالح مسلمین را در او گفتن و تعرض به این خرده ریزه،اینها از شأن ائمهء جمعه خارج است، پرهیز کنند ازاین معنى .»
[40]

سیرهء شخصى ائمهء جمعه

تأثیر نماز جمعه در اندیشه و عمل مخاطبان، تا حدودى به نحوهء رفتارو سلوک و سیرهء فردى ائمهء جمعه هم بستگى دارد. آنان که در خطابه هامردم را به تقو، ساده زیستى، حسن خلق، خدمت به محرومان، آخرت گرایى و پرهیز از تجمل گرایى فرا مى خوانند، خودشان شایسته تر به رعایت این امورند، چون الگوى جامعه اند و بدون هماهنگى میانِ قول وفعل، مواعظ و گفتار چندان تأثیر نمى گذارد.
ائمهء جمعه، به خاطر ساده زیستى و مردمى بودن و توجه به خداومعنویات داشتن، محبوب دلها مى شوند. تجمل گرایى و تشریفات، دون شأن روحانیون و ائمهء جمعه است . ورود به مخاصمات جناحى وکشمکش هاى سیاسى و گروهى نیز با موضع پدرانهء آنان نسبت به مردم و مسؤولان، ناسازگار است . امام امت، که خود الگویى شایسته براى همگان، بویژه روحانیون بود، پیوسته به پرهیز از زرق و برق و زخارف دنیا توصیه مى کرد و دلبستگى به اینها را از مهلک ترین آفات براى علمامى دانست . در این زمینه هم، سخنان حضرت امام بسیار است، به چندنمونه اشاره مى شود:
«باید توجه کنید که همهء مردم متوجه شما هستند. لذا زىّ اهل علم خودتان را حفظ کنید، درست مانند علماى گذشته، ساده زندگى کنید،... امروز سعى کنید زندگى تان از زىّ آخوندى تغییر نکند. اگر روزى از نظر زندگى از مردم عادى بالاتررفتید، بدانید که دیر یا زود مطرود مى شوید، براى اینکه مردم مى گویند: ببینید، آن وقت نداشتند که مثل مردم زندگى مى کنند، امروز که دارندودستشان مى رسد، از مردم فاصله گرفتند.»
[41]
«این طور نباشد که امام جمعه اى وقتى در خیابان مى آید، خیابان را خلوت کنندوهیاهو به راه بیندازند. این طور چیزها حیثیتشان را در جامعه ساقط مى کند.بزرگى شما آقایان به دنیا نیست، بزرگى شما به آخرت است و به اینکه پیش خداآبرومند باشید.»
[42]
اینها گوشه هایى از نگرش امام خمینى (قدس سره) در بارهء جایگاه و پایگاه نماز جمعه، از بعداجتماعى، سیاسى و فقهى بود. باشد که این سنگر عظیم اسلامى، همواره برپا و با شکوه باشدو «نماز جمعه» همیشه و همه ج، محور وحدت و کانون بیدارى و مرکز نشر فرهنگاهل بیت و پایگاه بیدارى و وفاق عمومى گردد.

پی نوشت ها :

[32] همان، ج‏16، ص‏210
[33] همان، ج‏19، ص‏256
[34] همان، ج‏12، ص‏149
[35] همان، ج‏18، ص‏238
[36] همان، ج‏19، ص‏15. در این زمینه نیز: ج‏15،
ص‏273، ج‏16، ص‏156، ج‏19،ص‏14 و ج‏20،ص‏103.
[37] تحریر الوسیله، ج‏1، ص‏221، مسأله 9 از نماز جمعه (طبع مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى).
[38] صحیفه نور، ج‏8، ص‏264
[39] همان، ج‏17، ص‏83
[40] همان، ص‏262
[41] همان، ج‏19، ص‏157. همچنین مواردىچون: ج‏9، صص‏97 و 137، ج‏15، ص‏257،ج‏16، ص‏156، ج‏17، ص‏53 و ج‏19، ص‏13
[42] همان، ج‏17، ص‏262

منبع فصلنامه حکومت اسلامی شماره 32