جنایتکاران بالکان

پرونده فرماندهان و سیاستمداران صرب متهم به پاکسازی قومی

با فروپاشی شوروی و بلوک شرق در اوایل دهه 1990 و حاکم بودن فضای خفقان بر اروپای شرقی اقوام ساکن در یوگسلاوی سابق برای داشتن کشورهایی با هویت مستقل پرچم جدایی طلبی برداشتند. قوم صرب که خود را هسته کشور یوگسلاوی می دانست و اندیشه تشکیل صربستان بزرگ در اندیشه افراطیون ملی گرا وجود داشت این اقدام قومیت های دیگر را قبول نکردند و بدین سان جنگ های داخلی شروع شد که مسلمانان و کروات ها به عنوان قربانیان اصلی این جنگ ها بودند. جنگ های بالکان منجر به جنایت زیادی در منطقه بالکان شد که این جنایات به دستور رهبران و توسط فرماندهان ارتش به وقوع پیوست. بعد از پایان جنگ بسیاری از مقامات صرب به جرم جنایت علیه افراد غیر نظامی به ویژه مسلمانان بالکان تحت تعقیب قرار گرفتند. در این مقاله به بررسی جنایت و اقدامات و نحوه دستگیری چهار نفر از معروف ترین آنها که اسلو بودان میلوسویچ، گوران حاجیچ، رادوان کارادزیچ و راتکو ملادیچ می پردازیم.

اسلو بودان میلوسویچ

قهرمان ضرب ها، جلاد مسلمانان

با پدیدار شدن فروپاشی یوگسلاوی در اوایل دهه 90 صرب ها قدرتمندترین گروه قومی بودند که با به راه انداختن جنگ های خشونت بار کوشیدند مانع از تجزیه این کشور شوند. کشور بوسنی و هرزگووین با ترکیب سه قومیت (کروات، صرب و بوسنیایی) در ماه آوریل سال 1992 با برگزاری رفراندوم اعلام استقلال کرد و این بهانه ای به دست صرب های افراطی که در اندیشه تشکیل کشور صربستان بزرگ بودند داد تا به بوسنی حمله کنند.
میلوسویچ به عنوان رئیس جمهور سابق صربستان و رئیس فدراسیون یوگسلاوی بدون تردید یکی از بانفوذ ترین سیاستمداران و رهبرانی است که در این سال ها بر بالکان تأثیر گذار بوده است. از او سال های 1987 به بعد دبیر کل حزب کمونیست جمهوری صربستان بود و با دادن شعارهای ملی گرایانه نظر بیشتر صرب ها را متوجه خود کرد. جنگ با کرواسی در سال های 1995 - 1991، بوسنی 1995 - 1992 و کوزوو 199 - 1998 در زمان زمامداری میلوسویچ به وقوع پیوست.
میلوسویچ بعد از فروپاشی یوگسلاوی، رهبری مهم ترین جمهوری متولد شده از خرابه های یوگسلاوی یعنی صربستان را بر عهده گرفت و هنگام شروع جنگ بوسنی رهبر اصلی تمام صرب های یوگسلاوی سابق از جمله صرب های بوسنی و کراوسی شناخته می شد. وی در مصاحبه با خبرنگار نشریه آمریکایی نیوزویک در پاسخ به این سؤال که «اگر شما در طول جنگ بوسنی کمک به صرب ها را متوقف می کردید، آنها نمی توانستند شهرها را بمباران کنند؛ چرا این کار را نکردید؟» جواب می دهد «اگر روزی بستگان شما نیاز به کمک جدی داشته باشند به آنها کمک نمی کنید؟ ما هم به مردم کمک می کنیم تا زنده بمانند». در زمان حاکمیت وی سختیهای فراوانی به مردم کوزوو وارد شد و آنها قربانی رفاه و آسایش اقلیت صرب شدند. ده ها هزار نفر از آلبانی تبارها شغل های دولتی خود را از دست دادند. دانشجویان غیر صرب از ورود به دانشگاه ها منع شدند و برنامه درسی جدید تاریخ صرب ها را به دیگر دانشجویان تحمیل کرد. نسل کشی سربرنیتسا در زمان وی به وقوع پیوست. جنایات انجام شده به حدی بود که دولت های بعد از او با وجود میل باطنی خود نمی توانستند نسبت به تقصیر این جنایات اعتراف نکنند.
میلوسویچ در اکتبر سال 2000 ناچار شد از قدرت کناره گیری کند و هنگامی که در بازداشت خانگی بود توسط پلیس صربستان دستگیر شد تا به لاهه انتقال یابد و به دادگاه بین المللی جنایات جنگی سپرده شود. در سوم ژوئیه 2001 اولین جلسه محاکمه میلوسویچ در دادگاه محاکمه جنایتکاران یوگسلاوی سابق برگزار شد. فردی که تا چند ماه قبل در کشورش بسیار قدرتمند و صاحب مقام بود پس از چندی پای میز محاکمه رفت و این برای نخستین بار است چنین اتفاقاتی برای یک سیاستمدار در تاریخ بشریت رخ می داد.
به طور کلی می توان اتهامات میلوسویچ را در 4 مورد دسته بندی کرد:
1- اخراج اجباری (جرم علیه بشریت)
2- قتل (جرم علیه بشریت)
3- قتل (نقض حقوق و قواعد جنگ)
4- تعقیب به دلایل سیاسی، نژادی و مذهبی (جرم علیه بشریت)
دادگاه بین المللی شصت و شش فقره جنایت را علیه میلوسویچ اعلام کرد که شامل موارد گوناگون از قبیل بی خانمان کردن آلبانی تبارها به شکل گسترده، گلوله باران شهرها و روستاها، سوء استفاده فیزیکی، امحاء اوراق شناسایی و اسناد برای سلب حق بازگشت مردم به وطن اولیه، سوزاندن خانه ها و روستاها، تحقیر مردم غیر نظامی، شکنجه و رفتارهای غیر انسانی به دلایل مذهبی، نژادی و عقاید سیاسی است.
براساس قواعد بین الملل اتهامات وارده بر میلوسویچ در خصوص مسوولیت بر دو موضوع استوار است:
1- مسوولیت فرماندهان و مقامات مافوق که عبارت است از مسوولیت مقام مافوق به دلیل اقدامات ارتکابی توسط زیر دستانش. وی به عنوان رهبر غیر نظامی ارتش و نیروهای پلیس از نظر حقوقی مکلف به جلوگیری از ارتکاب جنایت توسط نیروهایش بوده است.
2- مسوولیت فردی که شامل برنامه ریزی، تشویق، حمایت و دستور به ارتکاب جرائم جنگی و جرم علیه بشریت است.
میلوسویچ سرانجام در سال 2001 در حالی که در انتظار محاکمه به سر می برد در سلول خود از دنیا رفت. جسد او در شهر بلگراد و در محل سکونتش در زیر درختی دفن شد و بدین سان فصل خونینی از دفتر بالکان بسته شد. یکی از روزنامه های صربستان در تیتر اول خود نوشت: «همه چیز به پایان رسید.»

سربرنیتسا همچنان می گرید

محاکمه قصاب سربرنیتسا

ژنرال راتکو ملادیچ از عاملان اصلی قتل عام در شهر سربرنیتسا بوده است. این ژنرال صرب در سال 1942 در روستای کالینوویک در بوسنی متولد شد. در سال 1991 که آغاز فروپاشی یوگسلاوی رقم خورد وی فرماندهی یکی از یگان های ارتش یوگسلاوی در جنگ با کروات ها را به عهده گرفت. مدتی بعد وی به فرماندهی شاخه ای از ارتش در سارایوو رسید. بعد از آنکه مجمع صرب های بوسنی به تأسیس ارتش صرب بوسنی پرداخت وی به عنوان فرمانده منصوب شد. در ژوئن 1995 فرمانده نیروهایی بود که شهر سربرنیتسا را (که تحت حمایت سازمان ملل بود و حفاظت از آن به عهده نیروهای هلندی بود) محاصره کردند. این شهر به مدت پنج روز توسط نیروهای تحت امر این ژنرال گلوله باران شد. نیروهای هلندی نیز با سکوت نظاره گر این فجایع بودند. شهر که عده زیادی از غیر نظامیان از دیگر نقاط به آن پناه برده بودند (چرا که طبق قطعنامه 819 در سال 1993 سازمان ملل یکی از چند شهر امن قلمداد می شد) توسط توپ و راکت نیروهای صرب ویران شد. جنگی که در سال 1992 آغاز شد و تا امضای صلح دیتون در سال 1995 به طول کشید و 1335 روز خونین به مردم بوسنی به خصوص مسلمانان تحمیل کرد و 1600 کودک بی گناه در این جنگ کشته شدند.
آمارهای متفاوتی بین 7500 تا 10 هزار نفر از شمار کشته شدگان این شهر که همگی مسلمان بودند ذکر می شود. بعد از این محاصره، بمباران و سرکوب 5 روزه، ژنرال صرب همراه با گروهی فیلم بردار وارد شهر شد و همزمان شروع به جدا کردن کودکان 12 ساله تا مردان 77 ساله از دیگران کردند و بهانه شان برای این جداسازی «بازجویی به ظن ارتکاب جرائم جنگی» بود. صرب ها برای پوشاندن جنایات خود اجساد را در گورهای دسته جمعی دفن کردند. تاکنون حدود 60 گور دسته جمعی شناسایی شده است. عده ای این قتل عام را فجیع ترین کشتار بعد از جنگ جهانی دوم می دانند. ملادیچ متهم به نسل کشی است.
هر ساله مراسمی به یاد قربانیان در این شهر برگزار می شود. در این مراسم جسد قربانیان که در طول سال از گورهای دسته جمعی کشف شده اند به طور جمعی به خاک سپرده می شود. سؤالی که ذهن را مشغول می کند این است که این ژنرال در طول 16 سال چگونه و با کمک چه کسانی به دور از انظار عمومی زندگی می کرده است؟ چه کسانی در مخفی ماندن وی نقش داشته اند؟ آیا فقط شبکه ای از نیروهای نظامی و امنیتی داخل صربستان در مخفی ماندن وی دست داشته اند؟ آیا جامعه بین المللی نسبت به دستگیری ژنرال صرب کوتاهی کرده است؟ حتی پنهان ماندن وی چنان بود که وکیل مدافع او قصد داشت درخواستی برای اعلام مرگ وی به دادگاه بلگراد ارائه دهد. اما مطابق قوانین صربستان برای اعلام مرگ یک نفر باید پنج سال از نبود شخص گذشته باشد و سن وی نیز 70 سال باشد.
با دستگیری ملادیچ، وکیل مدافع وی - میلوس سالجیچ - عنوان می کند که وی در وضعیت دشوار روانی و جسمی قرار دارد و قادر به پاسخگویی سؤالات قاضی نیست. ملادیچ دادگاه جنایات جنگی در لاهه را مشروع نمی داند. شایان ذکر است که در سال 1995 نیروهای هلندی معروف به کلاه آبی ها مأمور حفاظت از شهر سربرنیتسا بودند و اکنون نیز در یکی از شهرهای هلند ملادیچ محاکمه می شود به نوعی می توان آن را طنز گونه خواند. دولت صربستان از سال گذشته تلاش جدی برای یافتن ملادیچ آغاز کرد و سرانجام مأموران پلیس او را در دهکده لازاروو در شمال این کشور دستگیر کردند. این تلاش در جهت پیوستن صربستان به اتحادیه اروپا بوده است. در 31 مارس سال جاری میلادی پارلمان صربستان طی قطعنامه ای به محکومیت کشتار سربرنیتسا پرداخت اما این واقعه را نسل کشی نخواند. با این وجود بسیاری از صرب ها ملادیچ را یک قهرمان صرب می دانند.

رادوان کارادزیچ

طراح اصلی کشتار دسته جمعی مسلمانان بوسنی

رئیس جمهور سابق صرب بوسنی رادوان کارادزیچ بعد از 13 سال تعقیب توسط دادگاه بین المللی جنایات جنگی دستگیر شد. پلیس صربستان پس از دستگیری کارادزیچ اعلام کرد که این دستگیری طی یک عملیات پیچیده و هفته ها نظارت و بازرسی صورت گرفته است. بسیاری از کشورهای جهان و اتحادیه اروپا دستگیری کارادزیچ را گام مثبتی از سوی دولت صربستان برای برقراری ثبات و آرامش در بالکان و اروپا خواندند و اتحادیه اروپا طی بیانیه ای اعلام کرد که صربستان با این دستگیری یک گام به عضویت در اتحادیه اروپا نزدیک شد. کارادزیچ متهم اصلی قتل عام و مسوول محاصره سارایوو است. دادستان ارشد دادگاه بین المللی پس از دستگیری کارادزیچ اعلام کرد، این دستگیری برای عدالت جهانی بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که دستگیری کارادزیچ نشان داد هیچ کس نمی تواند از چنگ قانون فرار کند. در دادگاه بین المللی جنایات جنگی از کشتار مسلمانان بوسنی به نام صحنه های جهنم یاد می شود. با این حال زمانی که وی در بند سلول بود و از دستگیر شدن ژنرال ملادیچ با خبر و به وی گفته شد که ملادیچ به زودی به او ملحق می شود، اظهار ناراحتی و تأسف کرد و با بیانیه ای که توسط و کلایش منتشر شد، عمیقاً اظهار ناراحتی کرد.
ژنرال راتکو ملادیچ دستیار کارادزیچ و فرمانده چتنیک ها (چریک ها ملی گرای صرب) بود و از کارادزیچ دستور می گرفت. چتنیک ها در جریان جنگ به علت افراط گرایی و اندیشه تأسیس صربستان بزرگ در طول جنگ های خود با دیگر قومیت ها به جنایت های زیادی دست زدند. البته جنایات انجام شده علیه مسلمانان فاجعه بارترین جنایات بود که در جنگ بالکان توسط چتنیک ها صورت گرفت. این گروه پس از بمباران طولانی مدت شهرها و روستاها وارد آنها می شدند و مردان و زنان را از هم جدا می کردند. مردان تیرباران و سپس درون گورستان ریخته می شدند و به زنان و دختران تجاوز می کردند.
وی چهل و چهارمین مظنون صرب است که به دادگاه بین المللی انتقال داده می شود. کارادزیچ در زمان جنگ های داخلی در بالکان (1995 - 1992) به عنوان دیپلمات با مقامات اروپایی ملاقات های زیادی است. وی در این ملاقات ادعاهای مقامات اروپایی مبنی بر قتل، کشتار جمعی و شکنجه را رد و بیشتر به درد و رنج های صرب ها اشاره می کرد. کارادزیچ در سال 1945 در مونته نگرو متولد شد و پدرش را به علت زندانی بودن هیچ وقت ندید. او رهبری حزب «دموکراتیک صرب» را در اوایل دهه 1990 به عهده داشت و از آنجا بود که به طراحی پاکسازی قومیت ها پرداخت. نکته جالب توجه اینکه وی در سال های جنگ به عنوان مذاکره کننده و سیاستمدار ملاقات های متعدد با دیپلمات های اروپایی و آمریکایی داشت اما بعد از جنگ به عنوان جنایتکار جنگی شناخته می شد. غربی ها در زمان جنگ وی را یک سیاستمدار و مذاکره کننده آن می توان با او معامله کرد می دانستند. طنز اینجاست که اگر وی جنایتکار جنگی است، چرا در طول جنگ با وی مذاکره می کردند؟! می توان نتیجه گرفت که کشورهای غربی در هر حال به دنبال منافع خود بوده اند و هستند.
کارادزیچ در سال 1995 توسط دادگاه بین المللی به 13 مورد جنایت جنگی متهم شده بود. بعد از دستگیری وی ریچارد هالبروک که ناظر بر امضای صلح دیتون بود (در نوامبر 1995 به جنگ بوسنی خاتمه داد.) وی را از عوامل اصلی پاکسازی قومی مسلمانان در بوسنی معرفی کرد.
کارادزیچ در 21 ژوئیه 2007 دستگیر شد. در اولین جلسه دادگاه آمریکایی ها (هالبروک) را متهم کرد که به او وعده مصونیت قضایی در قبال کناره گیری از قدرت داده اند. اتهامات وارده به کارادزیچ شامل نسل کشی (مسلمانان، کروات ها) شش پرونده قتل، نابودی شکنجه، تبعید اجباری و گروگانگیری 200 نفر از نیروهای سازمان ملل، بمباران و اشغال 44 ماهه سارایوو پایتخت بوسنی و... است.

رهبر سابق شورشیان صرب

شکار آخرین قصاب بالکان

به دنبال از هم گسستن کشور یوگسلاوی در اوایل دهه 1990 و اقدام بعضی از اقوام این کشور در راستای جدایی از کشور مادر و تشکیل کشور جدیدی در قالب قومیت خود، صرب ها که از اقوام قدرتمند و بزرگ یوگسلاوی سابق بودند این اقدام را بر نتافتند و در راستای جلوگیری از تجزیه یوگسلاوی، شروع به سرکوب اقوام جدایی طلب کردند. مسلمانان و کروات ها از قربانیان اصلی این جنایات بودند. آخرین متهمی که در رابطه با جنایات جنگی در یوگسلاوی توسط پلیس صربستان و طی حکم دادگاه بین المللی جنایات جنگی دستگیر شد، گوران حاجیچ، سیاستمدار سابق صرب بود. به همین خاطر وی را آخرین جنایتکار جنگی تحت تعقیب صرب می نامند. با دستگیری حاجیچ تمامی کسانی که از سوی دادگاه بین المللی جنایات جنگی یوگسلاوی تحت تعقیب بودند دستگیر شدند. او در جنگ صربستان و کرواسی هدایت و رهبری صرب های کرواسی را در دست داشت. این جنگ در سال 1991 شروع شد و تا سال 1995 به طول کشید. در این جنگ که حاجیچ طراح و حمایت کننده آن بود بیش از بیست هزار نفر کشته شدند.
طی کیفرخواستی که توسط دادگاه بین المللی علیه گوران حاجیچ تنظیم شده است وی متهم به اخراج غیر صرب ها و کروات ها از منطقه شرقی و جنوبی کشور کرواسی فعلی است؛ جایی که در آنجا متولد شده است. وی تلاش داشت که در این سرزمین کشور جدیدی در قالب تفوق قوم صرب تأسیس کند.
جا به جایی اجباری 27 هزار غیر نظامی از سوم منطقه کروات نشین، تشکیل کشور صرب جدا از دیگر اقوام، استفاده از خشونت، قتل و عام کروات و اقوام غیر صرب، بازداشت غیر نظامیان، گرسنگی دادن به زندانیان، شکنجه دادن و تجاوز جنسی، بخشی از 14 مورد اتهاماتی است که دادگاه بین المللی جنایات جنگی متوجه گوران حاجیچ کرده است. همچنین جنایت علیه بشریت نیز در اتهامات وی دیده می شود. وی پس از آنکه از سوی دادگاه بین المللی رسماً متهم شد در ژوئن 2004 از خانه اش در صربستان گریخت. در مدتی که حاجیچ متواری بود مبلغ 250 هزار یورو جایزه برای کسی که از محل اختفای وی خبری می داد تعیین شده بود. وی بالاخره پس از هفت سال زندگی مخفیانه در جاده ای جنگلی از پارک ملی در 65 کیلومتری شمال بلگراد توسط پلیس صربستان دستگیر شد. از دیگر جنایات وی کشتار افراد غیر نظامی که به بیمارستان شهر ووکوار پناه برده بودند است. افرادی که آمار آنها بین 250 تا 300 نفر ذکر می شود توسط صرب ها به حاشیه شهر برده و همگی به دستور حاجیچ کشته شدند.
گوران حاجیچ به فاصله دو ماه بعد از دستگیری ژنرال ملادیج بازداشت شد. دستگیری حاجیچ موجب خوشحالی بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای اروپایی شد چنانچه کشورهای اروپایی به ریاست هلند، عضویت صربستان در اتحادیه اروپا را منوط به دستگیری جنایتکاران جنگی همچون ملادیچ و حاجیچ کردند و با دستگیری آنها، وزیر امور خارجه اتریش اعلام کرد صربستان مانع بزرگی را از سر راه خود برای عضویت در اتحادیه اروپا برداشت. با دستگیری حاجیچ بسیاری از کشورها و شخصیتها ابراز خرسندی کردند و خواهان دستگیری دیگر جنایتکاران جنگی که هنور آزادنه زندگی می کنند شدند. همچنین جمهوری اسلامی ایران نیز خرسندی خود را نسبت به دستگیری حاجیچ و سایر جنایتکاران بالکان ابراز داشت. حاجیچ آخرین نفر از 161 نفری بود که از سال 1993 پرونده هایی علیه آنها توسط دادگاه بین المللی جنایات جنگی یوگسلاوی تشکیل شده و تحت تعقیب بودند. گفته می شود شرایط زندگی برای کروات ها و مسلمانان در زندان ها و اردوگاه های کار اجباری غیر قابل تحمل و بی رحمانه بوده است. افکار عمومی از حاجیچ نسبت به دیگر جنایتکاران بالکان شناخت کمتری دارند. با این حال وی به عنوان نماد پاکسازی قومی از سوی صرب ها در منطقه کراین کرواسی معروف است.
منبع: همشهری دیپلماتیک ش 48