نویسنده: ابراهیم امینی
زن و شوهر گر چه یک زندگى مشترک خانوادگى را تشکیل میدهند و باید در اداره امور منزل تشریک مساعى نمایند لیکن بهر حال دربعض موارد اختلاف سلیقه هم دارند.مرد میل دارد تمام امور خانواده مطابق خواست خودش انجام بگیرد و زن مطیع او باشد،بر عکس زن هم همین خواست و تمایل را دارد.در اینجاست که صدور اوامر و نواهى ازطرفین آغاز میشود و مخالفت ها و کشمکش ها شروع مى گردد.بهترین راه حل اینست که زن و شوهر دست از امر و نهى بردارند و در موارداختلاف با مشورت و تبادل نظر به تفاهم برسند،و اگر دست از زورگوئى ولجبازى بردارند غالبا به تفاهم مى رسند و مشکلى بوجود نخواهد آمد. لیکن هیچیک از آنها حق ندارد عقیده اش را بر دیگرى تحمیل کند و او رامجبور نماید که مطابق دستورش عمل کند،و در صورت تخلف حق نداردتوبیخ یا تنبیهش کند.لیکن بعض مردها به بهانه اینکه قیم و سرپرست خانواده هستند چنین حقى را براى خودشان قائل هستند.به خودشان حق میدهند که مطابق دلخواهشان امر و نهى کنند.و همسرانشان را موظف میدانند که مطیع دستوراتشان باشند و هرگز تخلف نکنند.و در صورت تخلف او را مورد عتاب و خطاب و توبیخ و تهدید قرار میدهند.و چنین رفتارى را حق خویش مى پندارند. حتى گاهى به ضرب و شتم و اذیت اقدام مینمایند.در صورتیکه مرد حق اذیت و آزار و کتک زدن به همسرش راندارد.مردان زمان جاهلیت که از عاطفه و انسانیت کم بهره بودند همسران خودشان را مورد اذیت و آزار و ضرب و شتم قرار میدادند و پیامبر اسلام براى جلوگیرى از این عمل زشت به پا خاست و فرمود:هر مردى که بصورت همسرش سیلى بزند. خدا بفرشته مامور دوزخ (مالک) دستورمیدهد که در دوزخ هفتاد سیلى بر صورتش بزند.و هر مردى که دستش رابر موهاى زن مسلمانى بگذارد (براى اذیت موى سرش را بگیرد) در دوزخ دستش با میخهاى آتشین کوبیده میشود (1) .
رسول خدا صلى الله علیه و آله زدن زنان را نهى کرد مگر درموردیکه تنبیه واجب باشد (2) .
پیامبر گرامى اسلام فرمود:هر مردیکه همسرش را کتک بزند-وبیش از سه ضربه باشد-خدا او را در قیامت در حضور خلائق نگه میداردو رسوایش میسازد.و خلق اولین و آخرین چنین مردى را تماشا میکنند. (3)
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود:تعجب میکنم از مردیکه همسرش را کتک مى زند در صورتیکه خودش در کتک خوردن سزاوارتراز همسرش میباشد.اى مردم!زنانتان را با چوب نزنید،زیرا قصاص دارد. (4)
مردیکه همسرش را کتک بزند بر او ستم کرده و ستمگر،هم در این جهان و هم در جهان آخرت بکیفر خواهد رسید.آن هم ظلم به فرد ناتوانیکه با صدها امید و آرزو به خانه شوهر آمده.بدان امید آمده که در پناه اوآرامش و آسایش بجوید.به مردى پناه آورده که حامى و غمخوار او باشد ودر مشکلات یاریش کند.زن امانتى است از جانب خدا که به مرد سپرده میشود.آیا کسى با امانت الهى چنین رفتار میکند؟!امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: زنان بنزد مردان به امانت گذارده میشوند.مالک نفع وضرر خودشان نیستند.آنها نزد شما امانتهاى خدا هستند.آزارشان نرسانیدو بر آنها سخت نگیرید. (5)
مردیکه همسرش را مورد ضرب و شتم قرار میدهد بر روح اوضربه اى وارد میسازد و عقده اى بوجود مى آورد که به سادگى قابل رفع نخواهد بود.صفا و محبت خانوادگى را از بین مى برد.من نمیدانم با چنین همسر کتک خورده و تحقیر شده اى چگونه مى توان روابط همسرى برقرار کرد؟واقعا خجالت دارد!!
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:آیا یکى از شما همسرش رامى زند سپس او را در آغوش مى گیرد؟! (6)
بنابراین در مواردیکه شوهر حقى بر همسرش ندارد شرعا و قانوناو اخلاقا مجاز نیست او را بکارى مجبور سازد و در صورت تخلف به تنبیه و کتک اقدام نماید.مثلا زن شرعا موظف نیست که امور خانه دارى راانجام دهد.مانند نظافت منزل،طبخ غذا،شستن لباس و ظرفها، بچه دارى وهم چنین خیاطى،قالى بافى،گلدوزى و دیگر کارها،گر چه بانوان با میل ورغبت کارهاى منزل را انجام میدهند و در این باره هم حرفى ندارند،لیکن وظیفه آنها نیست.شوهر باید از همسرش در برابر انجام این کارها تشکر وقدردانى نماید.و بدین وسیله او را تشویق نماید.ولى اگر بعض کارها راانجام نداد یا ناقص انجام داد،مرد حق ندارد او را مورد تنبیه و توبیخ وضرب و شتم قرار دهد.
اسلام فقط تنبیه را در جائى تجویز میکند که حقى از شوهر تضییع میشود.و آن در دو مورد است:
اول-مرد شرعا و قانونا حق دارد از همسرش بهره جنسى بگیردو از انواع تمتعات و لذتها استفاده کند.زن شرعا و قانونا موظف است دربرابر این خواسته مرد تمکین نماید.و خویشتن را در اختیار او قرار دهد.
اگر زن تمکین نمود مشکلى بوجود نخواهد آمد.اما اگر از انجام خواسته هاى مرد امتناع ورزید،در اینصورت بهتر است مرد،ابتداء با نرمى و ملایمت و حتى تقدیم هدیه دل همسرش را بدست آورد و بکام جوئى نائل گردد.ولى اگر احساس کرد که زن قصد اذیت و لجبازى دارد و بهیچ وجه تمکین نمیکند،و مرد هم تاب تحمل ندارد،در یک چنین موردى مرد حق دارد به تنبیه متوسل شود.آنهم با رعایت احتیاط و حفظ سلسله مراتب درچنین موردى قرآن مى گوید:همسرانى را که احساس میکنید از تمکین دربرابر خواسته شما (تمتعات جنسى) امتناع مى ورزند،ابتداء آنها را پند وموعظه بدهید،سپس در بستر از آنها جدا شوید سپس آنها را بزنید.پس اگر اطاعت نمودند بر آنان ستم روا ندارید.بدرستیکه خدا عالى و بزرگ است (7)
چنانکه ملاحظه مى فرمائید،خداوند متعال در این آیه،به شوهراجازه میدهد که همسرش را که در برابر خواسته هاى مشروعش،یعنى لذتجوئى و کامیابى تمکین نمیکند و قصد اذیت و تمرد دارند،مورد تنبیه قرار دهند.آن هم در سه مرحله:مرحله اول:پند و اندرز.مرحله دوم: اگرپند و اندرز مفید واقع نشد یا بسترش را جدا کند یا در بستر پشت به او کندو بخوابد و بدین وسیله،خشم و ناراحتى خودش را اظهار نماید.مرحله سوم:اگر این عمل هم مؤثر واقع نشد و زن هم چنان به لجبازى و تمردخویش ادامه میدهد،به مرد اجازه داده شده که براى استیفاى حق مشروع و قانونى خویش به کتک زدن متوسل شود.اما مرد حتى در این حال هم حق ندارد از حد مشروع تجاوز نماید و مرتکب ظلم و ستم شود.مرد بایددر این مورد به چند نکته توجه کند.1-هدف از ضرب باید اصلاح وتربیت باشد نه انتقامجوئى.2-با دست باشد یا چوب نازک،چنانکه در روایات آمده با چوب مسواک.3-طورى بزند که بدن او سیاه و قرمزنشود و الا باید جریمه (دیه) بپردازد.4-از ضربه زدن به جاهائیکه احتمال خطر دارد، مانند چشم و سر و شکم جدا اجتناب نماید.5-ضرب طورى باشد که موجب کدورت عمیق و عقده غیر قابل علاج نگردد،و زن را به لجبازى و تمرد و طغیان بیشتر وادار ننماید.6-همواره این نکته را درنظر داشته باشد که مى خواهد با این زن زندگى کند و از محبتهاى قلبى وصفا و اخلاص او بهره بگیرد.7-توسل به کتک در صورتى تجویز شده،که زن در برابر عدم تمکین، معذور نباشد.مثلا اگر زن به علت حائض بودن،یا روزه دار بودن در ماه رمضان،یا در حال احرام بودن،یا بیماربودن،از تمکین خوددارى نمود مرد حق ندارد او را تنبیه نماید.
دوم-زن اگر خواست از منزل خارج شود باید از شوهرش اجازه بگیرد و اگر اجازه نداد شرعا حق ندارد خارج شود.و اگر بدون اجازه خارج شد مرتکب گناه شده است.در حدیث آمده که پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله نهى کرد که زن بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود و فرمود:
هر زنى که بدون اذن شوهر از منزل خارج شود همه فرشتگان آسمانى و هرچیزى که بر او مرور میکند-از جن و انس-او را لعنت میکنند تا اینکه به منزل باز گردد (8) .و این موضوع حقى است که شوهر بر گردن زن دارد که واجب است آن را ادا کند.
لیکن مرد نباید در این باره سختگیرى کند و همسرش را بدین وسیله اذیت نماید.بهتر است در هر جا که محذورى نمى بیند اجازه بدهد برود.
تشریع این حق براى قدرت نمائى و تحت فشار قرار دادن همسر نیست بلکه بدان منظور است که مرد بتواند همسرش را از رفتن به جاهاى غیرمناسب باز دارد و در حفظ و صیانت او اقدام نماید.سختگیریهاى بیجا نه تنها مفید نیست بلکه به انس و محبت و اعتماد خانوادگى نیز لطمه واردمیسازد.و حتى ممکن است گاهى موجب طغیان و تمرد و انحراف او رافراهم سازد.اما اگر رفتن به جائى را غیر مناسب و باعث فساد اخلاق وارتکاب گناه تشخیص داد باید همسرش را از رفتن بآنجا جدا نهى کند.وبر زن هم واجب است اطاعت کند و از رفتن به آن مجلس خوددارى نماید.
بهر حال اگر زن از دستورات شوهر سرپیچى و تمرد میکند و بدون اجازه بلکه با نهى شوهرش از منزل خارج میشود،مرد حق دارد او رابهمان صورت قبل مورد تنبیه قرار دهد.با حفظ همان مراحل و شرائط.
البته زن مى تواند در چند مورد بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود وشوهر هم حق ندارد او را منع نماید.1-خارج شدن از منزل براى یاد گرفتن مسائل ضرورى دین.2-مسافرت براى حج در صورت استطاعت.3-خارج شدن از منزل براى پرداخت بدهى در صورتیکه بدون خروج امکان پرداخت نباشد.
رسول خدا صلى الله علیه و آله زدن زنان را نهى کرد مگر درموردیکه تنبیه واجب باشد (2) .
پیامبر گرامى اسلام فرمود:هر مردیکه همسرش را کتک بزند-وبیش از سه ضربه باشد-خدا او را در قیامت در حضور خلائق نگه میداردو رسوایش میسازد.و خلق اولین و آخرین چنین مردى را تماشا میکنند. (3)
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود:تعجب میکنم از مردیکه همسرش را کتک مى زند در صورتیکه خودش در کتک خوردن سزاوارتراز همسرش میباشد.اى مردم!زنانتان را با چوب نزنید،زیرا قصاص دارد. (4)
مردیکه همسرش را کتک بزند بر او ستم کرده و ستمگر،هم در این جهان و هم در جهان آخرت بکیفر خواهد رسید.آن هم ظلم به فرد ناتوانیکه با صدها امید و آرزو به خانه شوهر آمده.بدان امید آمده که در پناه اوآرامش و آسایش بجوید.به مردى پناه آورده که حامى و غمخوار او باشد ودر مشکلات یاریش کند.زن امانتى است از جانب خدا که به مرد سپرده میشود.آیا کسى با امانت الهى چنین رفتار میکند؟!امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: زنان بنزد مردان به امانت گذارده میشوند.مالک نفع وضرر خودشان نیستند.آنها نزد شما امانتهاى خدا هستند.آزارشان نرسانیدو بر آنها سخت نگیرید. (5)
مردیکه همسرش را مورد ضرب و شتم قرار میدهد بر روح اوضربه اى وارد میسازد و عقده اى بوجود مى آورد که به سادگى قابل رفع نخواهد بود.صفا و محبت خانوادگى را از بین مى برد.من نمیدانم با چنین همسر کتک خورده و تحقیر شده اى چگونه مى توان روابط همسرى برقرار کرد؟واقعا خجالت دارد!!
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:آیا یکى از شما همسرش رامى زند سپس او را در آغوش مى گیرد؟! (6)
بنابراین در مواردیکه شوهر حقى بر همسرش ندارد شرعا و قانوناو اخلاقا مجاز نیست او را بکارى مجبور سازد و در صورت تخلف به تنبیه و کتک اقدام نماید.مثلا زن شرعا موظف نیست که امور خانه دارى راانجام دهد.مانند نظافت منزل،طبخ غذا،شستن لباس و ظرفها، بچه دارى وهم چنین خیاطى،قالى بافى،گلدوزى و دیگر کارها،گر چه بانوان با میل ورغبت کارهاى منزل را انجام میدهند و در این باره هم حرفى ندارند،لیکن وظیفه آنها نیست.شوهر باید از همسرش در برابر انجام این کارها تشکر وقدردانى نماید.و بدین وسیله او را تشویق نماید.ولى اگر بعض کارها راانجام نداد یا ناقص انجام داد،مرد حق ندارد او را مورد تنبیه و توبیخ وضرب و شتم قرار دهد.
اسلام فقط تنبیه را در جائى تجویز میکند که حقى از شوهر تضییع میشود.و آن در دو مورد است:
اول-مرد شرعا و قانونا حق دارد از همسرش بهره جنسى بگیردو از انواع تمتعات و لذتها استفاده کند.زن شرعا و قانونا موظف است دربرابر این خواسته مرد تمکین نماید.و خویشتن را در اختیار او قرار دهد.
اگر زن تمکین نمود مشکلى بوجود نخواهد آمد.اما اگر از انجام خواسته هاى مرد امتناع ورزید،در اینصورت بهتر است مرد،ابتداء با نرمى و ملایمت و حتى تقدیم هدیه دل همسرش را بدست آورد و بکام جوئى نائل گردد.ولى اگر احساس کرد که زن قصد اذیت و لجبازى دارد و بهیچ وجه تمکین نمیکند،و مرد هم تاب تحمل ندارد،در یک چنین موردى مرد حق دارد به تنبیه متوسل شود.آنهم با رعایت احتیاط و حفظ سلسله مراتب درچنین موردى قرآن مى گوید:همسرانى را که احساس میکنید از تمکین دربرابر خواسته شما (تمتعات جنسى) امتناع مى ورزند،ابتداء آنها را پند وموعظه بدهید،سپس در بستر از آنها جدا شوید سپس آنها را بزنید.پس اگر اطاعت نمودند بر آنان ستم روا ندارید.بدرستیکه خدا عالى و بزرگ است (7)
چنانکه ملاحظه مى فرمائید،خداوند متعال در این آیه،به شوهراجازه میدهد که همسرش را که در برابر خواسته هاى مشروعش،یعنى لذتجوئى و کامیابى تمکین نمیکند و قصد اذیت و تمرد دارند،مورد تنبیه قرار دهند.آن هم در سه مرحله:مرحله اول:پند و اندرز.مرحله دوم: اگرپند و اندرز مفید واقع نشد یا بسترش را جدا کند یا در بستر پشت به او کندو بخوابد و بدین وسیله،خشم و ناراحتى خودش را اظهار نماید.مرحله سوم:اگر این عمل هم مؤثر واقع نشد و زن هم چنان به لجبازى و تمردخویش ادامه میدهد،به مرد اجازه داده شده که براى استیفاى حق مشروع و قانونى خویش به کتک زدن متوسل شود.اما مرد حتى در این حال هم حق ندارد از حد مشروع تجاوز نماید و مرتکب ظلم و ستم شود.مرد بایددر این مورد به چند نکته توجه کند.1-هدف از ضرب باید اصلاح وتربیت باشد نه انتقامجوئى.2-با دست باشد یا چوب نازک،چنانکه در روایات آمده با چوب مسواک.3-طورى بزند که بدن او سیاه و قرمزنشود و الا باید جریمه (دیه) بپردازد.4-از ضربه زدن به جاهائیکه احتمال خطر دارد، مانند چشم و سر و شکم جدا اجتناب نماید.5-ضرب طورى باشد که موجب کدورت عمیق و عقده غیر قابل علاج نگردد،و زن را به لجبازى و تمرد و طغیان بیشتر وادار ننماید.6-همواره این نکته را درنظر داشته باشد که مى خواهد با این زن زندگى کند و از محبتهاى قلبى وصفا و اخلاص او بهره بگیرد.7-توسل به کتک در صورتى تجویز شده،که زن در برابر عدم تمکین، معذور نباشد.مثلا اگر زن به علت حائض بودن،یا روزه دار بودن در ماه رمضان،یا در حال احرام بودن،یا بیماربودن،از تمکین خوددارى نمود مرد حق ندارد او را تنبیه نماید.
دوم-زن اگر خواست از منزل خارج شود باید از شوهرش اجازه بگیرد و اگر اجازه نداد شرعا حق ندارد خارج شود.و اگر بدون اجازه خارج شد مرتکب گناه شده است.در حدیث آمده که پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله نهى کرد که زن بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود و فرمود:
هر زنى که بدون اذن شوهر از منزل خارج شود همه فرشتگان آسمانى و هرچیزى که بر او مرور میکند-از جن و انس-او را لعنت میکنند تا اینکه به منزل باز گردد (8) .و این موضوع حقى است که شوهر بر گردن زن دارد که واجب است آن را ادا کند.
لیکن مرد نباید در این باره سختگیرى کند و همسرش را بدین وسیله اذیت نماید.بهتر است در هر جا که محذورى نمى بیند اجازه بدهد برود.
تشریع این حق براى قدرت نمائى و تحت فشار قرار دادن همسر نیست بلکه بدان منظور است که مرد بتواند همسرش را از رفتن به جاهاى غیرمناسب باز دارد و در حفظ و صیانت او اقدام نماید.سختگیریهاى بیجا نه تنها مفید نیست بلکه به انس و محبت و اعتماد خانوادگى نیز لطمه واردمیسازد.و حتى ممکن است گاهى موجب طغیان و تمرد و انحراف او رافراهم سازد.اما اگر رفتن به جائى را غیر مناسب و باعث فساد اخلاق وارتکاب گناه تشخیص داد باید همسرش را از رفتن بآنجا جدا نهى کند.وبر زن هم واجب است اطاعت کند و از رفتن به آن مجلس خوددارى نماید.
بهر حال اگر زن از دستورات شوهر سرپیچى و تمرد میکند و بدون اجازه بلکه با نهى شوهرش از منزل خارج میشود،مرد حق دارد او رابهمان صورت قبل مورد تنبیه قرار دهد.با حفظ همان مراحل و شرائط.
البته زن مى تواند در چند مورد بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود وشوهر هم حق ندارد او را منع نماید.1-خارج شدن از منزل براى یاد گرفتن مسائل ضرورى دین.2-مسافرت براى حج در صورت استطاعت.3-خارج شدن از منزل براى پرداخت بدهى در صورتیکه بدون خروج امکان پرداخت نباشد.
پی‌نوشت‌ها:
1 و 2-مستدرک جلد 2 ص 550
3-مستدرک جلد 2 ص 550
4-بحار الانوار جلد 103 ص 249
5-مستدرک جلد 2 ص 551
6-وسائل جلد 14 ص 119
7-سوره نساء آیه 34
8-وسائل الشیعه جلد 14 ص 154
/ج
