طرح مسأله و ضروت بحث
خداوند می فرماید: «إنَّ اللهَ فَالِقُ الحَبِّ وَ النَّوَى»؛در این مقاله به بررسى آیه 95 سوره انعام می پردازیم. ابتدا تفسیر این آیه بر اساس برخى کتاب هاى تفسیرى را آورده و آن گاه با مفاهیم و داده هاى جدید علمى در زمینه گیاه شناسى، به شرح این آیه می پردازیم تا بهتر بتوانیم عظمت خداوند را درک و مسائلى را مطرح نماییم که ذهن دانشمندان را، متوجه خود کند و به بررسى آیه اى بپردازیم که حتى اگر همه انسان ها دست به دست هم دهند، از آوردن آیه اى مانند آن عاجزند. خداوند می فرماید:
«إنَّ اللهَ فَالِقُ الحَبِّ وَ النَّوَى یخرِجُ الحَی مِنَ المَیتِ وَ مُخرِجُ المَیتِ مِنَ الحَی ذَلِکمُ اللهُ رَبُّکم فَأنَّی تُؤفَکونَ * فَالِقُ الإصباحِ وَ جَعَلَ اللَّیلَ سَکنا وَ الشَّمسَ وَ القَمَرَ حُسبانا ذَلِک تَقدیرُ العَزیزِ العَلیمِ؛
خداوند شکافنده دانه و هسته است، زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می آورد، این است خداى شما چگونه از حق منصرف می شوید او شکافنده صبح است و شب را مایه آرامش قرار داده است و خورشید را وسیله حساب و کتاب؛ این است اندازه گیرى خداوند قدرتمند و دانا.»1
تفسیر آیه
مفسرین درباره معنى کلمات گفته اند:فالق الحب:
شکافنده یا آفریننده آن؛ بدین معنا که خداوند دانه را در خاک می شکافد تا کشت هاى مختلف و گوناگون و رنگ هاى متنوع دانه و هسته بروید.یخرج الحى من المیت:
یعنى گیاه را از هسته بیرون می آورد و یا این که گیاه تازه و شاداب را از دانه خشک بیرون می آورد.ذلکم الله:
یعنى انجام دهنده این کار خداوند یکتاست.فأنى تؤفکون:
یعنى چگونه از عبادت خدا منصرف شده به عبادت غیر او می پردازید؟در تفسیر این آیه باید گفت:
1. این آیه یکى از آیات اعجاز الهى در خلقت است؛ زیرا على رغم اختصار، بسیارى از حقایق علمى و اشارات اعجاز آمیز را در بر دارد؛ حقایقى که پیش از قرآن کسى متوجه آنها نشده است.این آیه میان دانه و هسته تفاوت قائل شده است؛ از نظر علمى دانه غیر از هسته است. دانه2 یک میوه کامل است مانند: دانه ذرت و گندم و جو، اما هسته جزء بذرها3 است و جزیى از میوه به حساب می آید مانند هسته خرما، سدر، هلو، انگور و بذرهاى باقلا و لوبیا. تفاوت قائل شدن قرآن میان دانه و هسته از جمله اعجازهاى علمى نباتى قرآن به شمار می رود؛ زیرا قرآن، پیش از تقسیمات نوین علمى نباتى در مورد بذرها و میوه ها این تقسیم بندى را قائل شده است.
2. اعجاز دوم آیه مذکور این است که میان دو چیز پیوند برقرار کرده است: شکافته شدن دانه و هسته، با بیرون آوردن زنده از مرده و مرده از زنده. در اینجا عظمت و اعجاز قرآن کریم مشخص می شود؛ زیرا مواد غذایى ذخیره شده در گیاه، کربوهیدرات ها، چربی ها، پروتئین ها، فلزات، املاح و آب، همگى مرده و بیجانند اما هنگامى که از غشاى جنین عبور می کنند جان می گیرند و به سیتوپلاسم زنده، ریشه چه وساقه چه تبدیل می شوند. کیست جز خدا که بتواند این مواد مرده را زنده کند؟!
معجزه شکافتن دانه و هسته
از نظر علمى مشخص شده است که جنین زنده و کوچکى در بذر وجود دارد که در حالت سکون یا نهفتگى به سر می برد و تمام فعالیت هاى حیاتى مانند تنفس و تغذیه با کمترین میزان فعالیت در آن رخ می دهد؛ به گونه اى که جنین در خلال شرایط محیطى خارج و داخل بذر، در طولانى ترین زمان ممکن، زنده می ماند.این جنین از همان اعضاى اصلى رویشى تشکیل می شود که گیاه بالغ از آن تشکیل شده است؛ به گونه اى که متشکل از ریشه چه، ساقه چه و برگ هاى جنینى (ژمول ها) می باشد. براى اینکه جنین رشد کند باید زنده باشد؛ زیرا جنین مرده از قدرت رویش برخوردار نیست.
هیچ کدام از پژوهش و آزمایشگاه ها و مزارع موجود در زمین، نمی توانند یک جنین مرده را زنده کرده یا برویانند؛ پس باید پرسید چه کسى به جنین دانه، حیات بخشیده است؟ آیا همان گونه که داروینیست ها ادعا می کنند طبیعت بى جان، به آن حیات بخشیده است یا تصادف کور و یا جهش هاى معیوب یا این که خداوند زنده و پاینده اى که مالک همه چیز است؛ پادشاه قدرتمندى است که میتواند زنده را از مرده بیرون آورد؟
ما در اینجا بر روى تغییراتى متمرکز می شویم که براى شکافتن دانه و هسته و بیرون آمدن زنده از مرده رخ می دهد. پس از آن که همه شرایط لازم براى رویش گیاه فراهم می شود تغییرات فیزیکى، شیمیایى و زیستى متعددى در دانه و هسته رخ می دهد که به طور خلاصه عبارتند از:
الف: تغییرات فیزیکى4
این تغییرات زمانى رخ می دهد که آب به دانه و هسته برسد؛ چه دانه و بذر، زنده باشند و چه مرده، در این حالت دانه یا بذر طبق قانون اسمز، آب را مکیده و ورم می کنند و آن گاه پوسته آنها در نتیجه افزایش فشار داخلى پاره می شود.ب: تغییرات شیمیایى5
این تغییرات، تنها در دانه ها و بذرهاى زنده رخ می دهد به این ترتیب که: آنزیم ها در آنها فعال می شود و مواد غذایى ذخیره شده که پیش از این بزرگ و پیچیده بودند و نمی توانستند به داخل غشاى سلولى نفوذ کنند و جنین قدرت جذب آنها را نداشت، اکنون به مواد ساده تر و کوچک ترى تبدیل می شوند که به راحتى از غشاى سلولى عبور کرده و جنین آنها را جذب می کند؛ اینجاست که پیوندها تجزیه شده و حجم بذر افزایش می یابد.ج: تغییرات زیستى6
در این حالت سلول هاى جنینى فعالیت خود را آغاز می کنند؛ تقسیم می شوند و با مصرف آب و مواد غذایى ذخیره شده، تعداد، وزن و حجم آنها افزایش می یابد؛ در این شرایط مواد غذایى ذخیره شده که قبلا موادى بى جان بودند به مواد تشکیل دهنده سلول هاى زنده تبدیل می شوند و منظور از بیرون آوردن زنده از مرده نیز همین است. آن گاه ریشه چه در خارج از دانه یا بذر ظاهر شده، به سمت خاک و آب حرکت می کند؛ ساقه چه نیز در خارج از دانه و هسته ظاهر شده و غالبا به سمت بالا حرکت می کند. ساقه گیاه که حاوى برگ، گل، خار، پیچک و سایر زواید است از همین ساقه چه ساخته می شود.با نگاهى علمى می بینیم که با قدرت الهى هسته سخت به ماده اى نرم و شیرین تبدیل می شود که به آسانى قابل جذب است. خداوند پوشش چوبى هسته را با لطف و رحمت خود، می شکافد تا ریشه چه نازک و ساقه چه باریک از آن خارج شود؛ ساقه چه براى آن که قسمت بالایى در حال رشد خود را، از تماس با خاک و نابودى در امان نگه دارد خم می شود و تولید قلاب می کند؛ در همین زمان ریشه چه، سخت ترین خاک ها را می شکافد و هزاران سلول در اثر برخورد و رشد سریع می میرند تا مصداق این سخن پروردگار باشند که «وَ مُخرِجُ المَیتِ مِنَ الحَی»؛ مرده را از زنده بیرون می آورد.
مواد غذایى ذخیره شده در دانه، هسته یا بذر به پایان می رسد اما لطف خداوند همان گونه که در آیه 99 سوره انعام آمده است، شامل حال گیاه می شود: «فَأخرَجنَا مِنهُ خَضِرا»؛ و گیاه سبز را از آن بیرون آوردیم. بدین ترتیب گیاه می تواند دى اکسید کربن، نور خورشید، آب و املاح را مورد استفاده قرار دهد تا غذاى لازم برای تداوم حیات خود و همه موجودات روى زمین را فراهم کند.
.jpg "اعجاز علمی قرآن؛ شکافتن دانه و هسته در آیه 95 سوره انعام")
اگر خداوند سبحان ویژگى تشکیل کلروفیل گیاه را از آن بگیرد، چه کسى می تواند ادامه حیات آن را تضمین کند تا میوه، بذر و غذا را براى تداوم حیات بسازد؟
چه کسى برگ هاى شاداب و سبز را از ساقه هاى خشک، سخت و بى رنگ می رویاند؟
چه کسى شکوفه هاى زیبا را از ساقه هاى سبز یا بى رنگ یا خاکسترى بیرون می آورد؟
چه کسى میوه هاى شیرین، خوش بو و خوشمزه را از زمین خشک و آب گل آلود می سازد؟
چه کسى ویژگی ها و خصایص یک درخت بزرگ را در دانه و بذرهاى کوچک به ودیعه نهاده است؟
چه کسى میزان غذاى مورد نیاز براى این جنین غیر عاقل را در زمان سکون و رویش محاسبه کرده تا آن را در بافت هایش ذخیره و در هنگام نیاز استفاده نماید؟
آیا پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله از دانش جنین هاى گیاهى و علوم رویش گیاه، فیزیک، شیمى طبیعى و زیستى مطلع بود تا بتواند ارتباط میان شکافتن دانه و هسته با بیرون آوردن زنده از مرده و مرده از زنده را تشخیص دهد؟!
این اعجاز در پاسخ به مشرکین و استدلال علیه آنان به وسیله عجایب آفرینش و لطایف تدبیر الهى ذکر شده است. «إنَّ اللهَ فالِقُ الحَبِّ وَ النَّوَى» به این معناست که خداوند، دانه را در زیر زمین می شکافد تا گیاه از آن بیرون بیاید و هم اوست که از گیاه زنده در حال رشد، دانه خشک بیرون می آورد. آیا اعجازى همانند این اعجاز و تدبیرى چون این تدبیر و آفرینشى حکیمانه مانند این آفرینش را دیده اید؟
جمع بندی و نتیجه گیری
در این مقاله به بررسى آیه 95 سوره مبارکه انعام پرداختیم. ابتدا تفسیر این آیه بر اساس برخى کتاب هاى تفسیرى را آوردیم و آن گاه با مفاهیم و داده هاى جدید علمى در زمینه گیاه شناسى، به شرح این آیه پرداختیم.
این آیه یکى از آیات اعجاز الهى در خلقت است؛ زیرا على رغم اختصار، بسیارى از حقایق علمى و اشارات اعجاز آمیز را در بر دارد؛ حقایقى که پیش از قرآن کسى متوجه آنها نشده است. این آیه میان دانه و هسته تفاوت قائل شده است؛ از نظر علمى دانه غیر از هسته است.
اعجاز دوم آیه مذکور این است که میان دو چیز پیوند برقرار کرده است: شکافته شدن دانه و هسته، با بیرون آوردن زنده از مرده و مرده از زنده. در اینجا عظمت و اعجاز قرآن کریم مشخص می شود؛ زیرا مواد غذایى ذخیره شده در گیاه، کربوهیدرات ها، چربی ها، پروتئین ها، فلزات، املاح و آب، همگى مرده و بیجانند اما هنگامى که از غشاى جنین عبور می کنند جان می گیرند و به سیتوپلاسم زنده، ریشه چه وساقه چه تبدیل می شوند. کیست جز خدا که بتواند این مواد مرده را زنده کند؟!
هیچ کدام از پژوهش و آزمایشگاه ها و مزارع موجود در زمین، نمی توانند یک جنین مرده را زنده کرده یا برویانند؛ پس باید پرسید چه کسى به جنین دانه، حیات بخشیده است؟ آیا همان گونه که داروینیست ها ادعا می کنند طبیعت بى جان، به آن حیات بخشیده است یا تصادف کور و یا جهش هاى معیوب یا این که خداوند زنده و پاینده اى که مالک همه چیز است؛ پادشاه قدرتمندى است که میتواند زنده را از مرده بیرون آورد؟
آیا پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله از دانش جنین هاى گیاهى و علوم رویش گیاه، فیزیک، شیمى طبیعى و زیستى مطلع بود تا بتواند ارتباط میان شکافتن دانه و هسته با بیرون آوردن زنده از مرده و مرده از زنده را تشخیص دهد؟!
این اعجاز در پاسخ به مشرکین و استدلال علیه آنان به وسیله عجایب آفرینش و لطایف تدبیر الهى ذکر شده است. «إنَّ اللهَ فالِقُ الحَبِّ وَ النَّوَى» به این معناست که خداوند، دانه را در زیر زمین می شکافد تا گیاه از آن بیرون بیاید و هم اوست که از گیاه زنده در حال رشد، دانه خشک بیرون می آورد. آیا اعجازى همانند این اعجاز و تدبیرى چون این تدبیر و آفرینشى حکیمانه مانند این آفرینش را دیده اید؟
پی‌نوشت‌ها:
1. سوره انعام: آیات 96ـ95.2. Grain
3. Seeds
4. Physical changes
5. Chemical changes
6. Biotic changes
