آثار استاد احمد نی ریزی در کتابخانه ی آستان قدس رضوی

به نام آنکه جان را فکرت آموخت
چراغ دل به نور جان برافروخت

کتابخانه آستان قدس رضوی به یمن انتساب و همجواری با بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیه و الثناء، مجموعه ای عظیم و بی نظیر و نفیسی از منابع مکتوب را در روضه متبرکه رضویه فراهم آورده است این منابع شامل قرآن و نسخه های خطی، چاپی، اسناد، مرقعات و آثار نوابغ خوش نویسی و نقاشی و تذهیب می باشند. با بررسی و تفحص در هر یک از گوشه های این میراث کهن، زوایای خاصی در تمدن اسلامی و ایرانی از نسخه نویسی، کتاب آرایی، سیر تحول و تطور خط، جلد سازی و مرقع سازی روشن می شود.
بعضی از منابع و آثار ارزشمند، برجای مانده از روزگاران کهن، موجود در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز آستان قدس رضوی عبارتند از:
1. مصاحف و جزوات قرآنی فوق العاده نفیس به خط کوفی دوره تکامل و متحول و به شیوه ایرانی و تزئین
2. مصاحف شریف نفیس، مکتوب به اقلام سته (نسخ، ثلث، رقاع، ریحان...) و به خامه مشاهیر خوش نویسی از جمله: عثمان بن حسین وراق غزنوی، یاقوت مستعصمی، ابراهیم سلطان، بایسنغر میرزا، علاالدین تبریزی، ابن طباخ هروی، عبدالقادر حسینی شیرازی، علی رضا عباسی، شمس الدین علی کاتب شیرازی، آقا محمد ابراهیم قمی، میرزا احمد نی ریزی، عبدالله بن عاشور اصفهانی، وصال شیرازی و..
گنجینه نسخه های خطی در واقع آیینه تمام نمایی از سیرتحول خوش نویسی، هنرهای مصورسازی، طلاکاری و تذهیب، تجلی هنرهای کتابتی است که از طریق اهدا و وقف و خرید در کتابخانه گرد آمده و از بزرگ ترین منابع پژوهشی محسوب شده و منزلگه وسیعی را پیش روی محققان و پژوهشگران قرار داده است.
مجموعه قابل توجهی از آثار نوابغ خوش نویسی به صورت کتاب و مرقع در گنجینه رضوی وجود دارد که در این میان آثار استاد میرزا احمد نی ریزی مبدع نسخ ایرانی از امتیاز خاصی برخوردار است و ما در این مقال به معرفی آثار وی می پردازیم.

شرح حال مختصر

میرزا احمد نی ریزی از بزرگ ترین نسخ نویسان و خوش نویسان معروف قرن دوازدهم هجری (اواخر دوران صفویه) است. او ابتدا نزد آقا محمد ابراهیم قمی خط نسخ را تعلیم گرفت و از روی خطوط علاء الدین تبریزی بسیار مشق کرد و با این که از این دو استاد به احترام و نیکی یاد کرده است. شیوه مخصوصی در خط نسخ به وجود آورد که سرمشق نسخ نویسان ایران شد و به نسخ ایرانی معروف است.
آثار بر جای مانده از او 99 مجلد قرآن، 77 جلد صحیفه و بسیاری از ادعیه و مرقعات دیگر است که در موزه های بزرگ ایران و جهان نگهداری می شود.
دکتر بیانی (1) فهرست و شرح صد و ده اثر از احمد نی ریزی را ذکر کرده است. قدیمی ترین منبعی که از او یاد شده تذکره ریاض الشعرا اثر واله داغستانی است که در کتابخانه آستان قدس رضوی وجود دارد.

آثار استاد میرزا احمد نی ریزی

با بررسی به عمل آمده، حدود 50 اثر با ترقیمه و بدون ترقیمه و منسوب به ایشان در کتابخانه آستان قدس رضوی وجود دارد که در سه بخش قرآن ها، دعاها، مرقعات و قطعات به شرح زیر معرفی می شوند:
الف. قرآن ها: تعداد 7 جلد قرآن که قدیمی ترین آن ها با تاریخ کتابت 1105 ق. و به شماره 1673 و بعد قرآن شماره 127 با تاریخ کتابت 1108 ق. سوم قرآن شماره 1520 با تاریخ کتابت 1111 ق. چهارم قرآن 228 با جلد روغنی و با کتابت 1117 ق. پنجم قرآن 1504 با کتابت 1119 ق. ششم قرآن 2490 با کتابت 1121 ق. و هفتم قرآن 128 کتابت 1126 ق.
ب. دعاها: تعداد 16 نسخه ادعیه با عناوین ادعیه نماز شب و ایام هفته، تعقیبات و فرائض یومیه، دستور دعای سیفی و دعای احتجاب با تاریخ کتابت های 1107، 1141، 1133 ق. و زادالمعاد به شماره های 3155 و 15664 کتابت 1145 ق. و شعبان 1149، صحیفه سجادیه کتابت 1149 ق.
ج- مرقعات: تعداد 23 جلد مرقع که هرکدام دارای چندین قطعه با تاریخ کتابت های 1108، 1112، 1119، 1118، 1117، 1116، 1120، 1121، 1124، 1122، 1126، 1129، 1130 و....1148 ق. است.
ما با معرفی آثار استاد در کتابخانه آستان قدس رضوی، بر آن هستیم که محققان و پژوهشگران را با این میراث عظیم فرهنگی آشنا سازیم.
الف. قرآن های گنجینه رضوی که توسط استاد میرزا احمد نی ریزی کتابت شده به ترتیب تاریخ خوش نویسی عبارتند از:
1. قرآن مترجم به فارسی (شماره 1673)
آغاز: سوره حمد
انجام: سوره ناس
تاریخ کتابت: سال 1105 ق. وقف مویدالدوله ابوالفتح میرزا بر مزار شاهزاده حسام السلطنه سلطان میرزا مدفون در دارالحفاظ مبارکه رضویه تاریخ وقف: در رجب 1300.
نسخ خوش وجلی، هرصفحه 24 سطر (12 متن و 12 ترجمه زیرنویس به خط نستعلیق)، کاغذ اصفهانی، نوع مرکب: متن: مشکی ترجمه: شنگرف.
تعداد و اندازه اوراق:367-طول: 29، عرض: 18.
فواصل آیات: گوی زرین
سر سوره ها به: شنگرف
تزیینات: دو صفحه اول ودوم، دارای دو سر لوح تمام تذهیب و ترصیع مزدوج با کتیبه و ذیل و حاشیه سازی تشعیری و یک قندیل در جانب و پهلو که بر زمینه طلا به نستعلیق خفی نوشته شده و تمام صفحات، دارای جدول صفحه ای و سطری زرین و کمند، سر سوره ها مستطیل زرپوش نام سوره به رقاع و شنگرف، فواصل آیات، گوی زرین دانه نشان، مقاطع جزو و حزب به قلم زر و خمس و عشر به قلم شنگرف، فواصل آیات، گوی زرین دانه نشان، مقاطع جزو و حزب به قلم زر و خمس و عشر به قلم شنگرف و در حاشیه نوشته شده و بعضاًً در این مقاطع نشان های ختایی دیده می شود.
نوع جلد: روغنی، تاریخ ساخت قرن 12 ق.
تزیینات درون: حاشیه گره بندی با چهار لچکی و ترنج و سر ترنج و کتیبه بر زمینه قرمز و برون: حاشیه چهار لچکی و ترنج و سر ترنج و نقوش اسلیمی و ختایی بر زمینه مشکی
نقش و سجع مهر: مالک: در پشت صفحه اول، مهر مویدالدوله است.
یادداشت های نسخه: در پشت صفحه اول، یادداشت وقف با تاریخ 1300 قمری و در انجام، یادداشت کاتب با تاریخ و رقم و دعای بعد از تلاوت و تجدید وقف نامه است.

2. قرآن مترجم (127)

آغاز: سوره حمد
انجام: سوره ناس
تاریخ کتابت: سال 1108 ق. واقف: مالک صدیق الملک میرزا محمد نوری، در ذیعقده 1313
ترجمه به زبان فارسی
کتاتب متن: میرزا احمد نی ریزی (قرن 12 قمری)
کاتب ترجمه: محمد علی بدون تاریخ
کاتب خواص سوره ها: در حاشیه اوراق به خط شکسته خوش رشیدالدین بیگدلی مستوفی وزارت امورخارجه در 1295 ق.
مذهِّب: عبدالوهاب مذهب باشی در 1295 ق.
کاتب کتیبه های جلد: سید محمد بقای اصفهانی (قرن 13 هجری*
نوع خط: متن: نسخ ممتاز ترجمه: نستعلیق، تعداد سطرها: متن: 10 ترجمه: 10
رنگ کاغذ: حنایی، نوع مرکب: متن: مشکی ترجمه: شنگرف
تعداد و اندازه اوراق: 447-طول: 33/ 3، عرض: 214
فواصل آیات: گوی زرین اخترنما، سر سوره ها به: شنگرف
تزیینات: دو صفحه اول و دوم هر یک دارای لوح با حاشیه سازی گل و برگ زرین مرصع، متن شامل ترنج و دو سر ترنج با چهار بازوی مرصع که درون ترنج ها دعای تلاوت به رقاع زرین نوشته شده و اطراف ترنج ها مذهب و مرصع و اطراف متن یک ردیف خانه های شطرنجی که فهرست سور قرآن بر زمینه زرین به لاجورد و شنگرف درج است صفحات دوم و سوم هر یک دارای سر لوح مذهب و مرصع با دو کتیبه در بالای متن وحاشیه سازی دالبری زرین بر زمینه لاجورد در دو ردیف صفحات پنجم و ششم حاشیه سازی گل و برگ زرین مرصع و زراندازی بین سطری- تمام صفحات متن و حاشیه و متن دارای جدول زر و الوان و جدول ترجمه در تمام صفحات زرین- فواصل آیات گوی زرین- حواشی صفحات خواص سور و تفاسیر به نستعلیق خوش با زراندازی مشکول مرصع برای جزو و نصف و حزب نشان های ترنجی با شرفه و دنباله زر مرصع- سر سوره ها مستطیل نام سوره به قلم رقاع و شنگرف- دو صفحه بعد از انجام ترقیمه توسط احمد نی ریزی برقاع ممتاز نگارش شده و دارایی پیشانی و ذیل مذهب و مرصع می باشد با ترنج های زر و لاجورد دو صفحه بعد دارای جدول و زراندازی بین سطری یادداشت های مالک، واقف و شاهد و فرزندان واقف و مهر و امضای حاج شیخ اسماعیل فاضل شاهرودی.
نوع جلد: روغنی، تاریخ ساخت: سال 1295 ق. درون: مقوای روغنی لاکی با نقوش اسلیمی زرین در حاشیه جلد شرحی نوشته شده که راجع به واقف که در تهران جلد و تذهیب به عمل آمده است برون: مقوای روغنی با گل و بوته درمتن، حاشیه دارای چهار جدول عریض مذهّب است، جلد لفاف چیت دارد و یک قاب قرآن با مقوای روکش شده با تیماج قرمز سر طبله دار.
نقش و سجع مهر: آغاز:پشت ص 1 اثر 14 مهر مربوط به مالک و واقف و فرزندان و عرض دید می باشد انجام : در سه صفحه پایانی اثر 20 مهر وجود دارد مربوط به واقف و مالک و فرزندان و شهود وقف می باشد.
یادداشت مبنی بر نام کاتب حواشی- یادداشت مبنی بر دستور استنساخ نسخه به وسیله محمد قلی خان وزیر دیوان- یادداشت کاتب (احمد نی ریزی) یادداشت واقف هر دو با تاریخ و رقم و یادداشت ساخت جلد و تذهیبات

3. قرآن (1520)

آغاز: سوره حمد
انجام: سوره ناس
تاریخ کتابت: سال 1111 ق. واقف: میرزا رضا خان نائینی در مرداد 1311
کاتب قرآن: ابراهیم قمی، (قرن 12 ق.)
کاتب کتیبه های جلد: احمد نی ریزی، (قرن 12 ق.)
نوع خط: نسخ عالی 11 سطری
تعداد و اندازه اوراق: 365- طول: 34/ 5، عرض: 21/ 5
فواصل آیات: گوی زرین، سر سوره ها به: شنگرف و لاجورد
تزیینات: دو صفحه اول و دوم هر یک دارای لوح با پیشانی و ذیل مذهب و مرصع با حاشیه سازی در چهار جانب لوح با گل و برگ زرین و پیچ و ختایی زرین مرصع بر زمینه کاغذ بین جدول و کمند زرین گره بندی و کتیبه بازوبندی زرین درون یک سر سوره مذهب در بالا و پایین متن هر صفحه، گوی زرین در فواصل آیات، سر سوره ها جدول مستطیلی نام سوره ها به لاجورد و قلم رقاع، کلمات حزب و جزو به زر و قلم ثلث در حواشی صفحات.
نوع جلد: روغنی، درون: ارغوانی با یک ترنج و دو سر ترنج با نقوش زرین بر زمینه زرشکی و حاشیه زرشکی با گل و برگ زرین، برون: یک ترنج بیضی مشتمل برنقاشی گل و برگ سیاه قلم با چهار ابروی مزین به گل و برگ زرین و حواشی دو ردیف گل و برگ زرین در طرفین کتیبه به رقاع زرین ممتاز به خط احمد نی ریزی.

4. قرآن (228)

آغاز: سوره حمد
انجام: سوره ناس
جلد روغنی دارای رقم احمد نی ریزی در 1117 ق.
واقف: میرزا محمود مستوفی گرگانی در سال 1310 ق.
نوع خط: نسخ ممتاز 14 سطری، نوع کاغذ: متن وحاشیه
تعداد و اندازه اوراق:335 - طول: 34/ 5، عرض : 22
فواصل آیات: گوی زرین اخترنما، سر سوره ها به: شنگرف
تزیینات: دو صفحه اول و دوم هر یک دارای یک سر لوح تاج مانند و دو سر سوره مستطیلی مذهّب و مرصّع هرکدام با یک کتیبه ترنجی زرپوش و دو ستون مذهب و مرصع درطرفین متن وحاشیه سازی با نقوش تشعیری مرصع، تمامی صفحات دارای جدول و کمند به زر و الوان، فواصل آیات گوی زرین اختر مانند، سر سوره ها مستطیلی و نام سوره به شنگرف و رقاع کلمات حزب و جزو نصف جزو به ثلث و قلم شنگرف در حاشیه صفحات و زراندوزی بین سطری دو صفحه اول و دوم.
نوع جلد: روغنی، قطع و اندازه کتاب: طول:34/ 5، عرض:22، تاریخ ساخت قرن 12.
تزیینات درون: رنگ روغنی بنفش برون: نقاشی سیاه قلم گل و بوته با کتیبه حاشیه به خط رقاع و قلم زر با رقم احمد نی ریزی در 1117 قمری، بین دو ردیف جدول با نقوش گل و برگ ریز زرین بر زمینه مشکی.
نقش و سجع مهر: 1. مهر واقف 2. مهر تأیید وقف با سجع ناخوانا 3. و اثر سه مهر کتابخانه
یادداشت های نسخه: یادداشت وقف با تاریخ و رقم یادداشت تأیید وقف ناخوانا دو یادداشت عرض دید 1315 و 1342 قمری انجام: یادداشت کاتب با تاریخ و رقم تأیید وقف با تاریخ

5. قرآن (1504)

آغاز: سوره حمد
انجام : سوره ناس
کتابت: 1119 ق، واقفی میرزا رضاخان نائینی در مرداد سال 1311.
خط: نسخ ممتاز 14سطری.
تعداد و اندازه اوراق: 329- طول: 31، عرض: 19
فواصل آیات: گوی زرین، سر سوره ها به : شنگرف و لاجورد تزیینات: دو صفحه اول، مذهّب و مرصع با حاشیه سازی ترنجی با ریسه های گل با دو کتیبه در بالا و پایین در هرصفحه با جدول شنگرفی گره بندی، پایین صفحات، طلااندازی دندان موشی، فواصل آیات گوی زرین مرصّع.
صفحه اول و دوم دارای سر لوح، تمام حواشی مذهّب، حاشیه شده است با جدول لاجورد زر تحریری به شنگرف وکمند زر تحریردار در حاشیه نشان های قندیلی در دو زاویه بالا و قندیلی بزرگ تر درطول نسخه، برای جزو یک نشان جقه ای به عنوان راده در پایین قسمت است در هرصفحه سر سوره ها مذهّب و مرصّع
نوع جلد: روغنی، تاریخ ساخت قرن 13 ق.
تزیینات درون: روغنی زمینه اُخرایی با جدول گره بندی زرین، برون: متن و حاشیه زرین روغنی ممتاز بر زمینه مشکی با ترنج و دو سر ترنج
یادداشت های نسخه: دعاهای قبل از و بعد از تلاوت و استخاره است.

6. قرآن (2490)

آغاز: سوره حمد
انجام: سوره ناس
تاریخ کتابت: سال 1121 ق. واقف: مهدی گیلانی در سال 1370
نوع خط: نسخ عالی 17 سطری، نوع کاغذ: ترمه
تعداد و اندازه اوراق:253 - طول: 21، عرض: 13
فواصل آیات: گوی زرین اخترنما
سر سوره ها به: زر/ لاجورد
تزیینات: دوصفحه اول و دوم حاشیه سازی ردیف اول باریک زمینه زرین با گره بندی ریز بعد از جدول، سیلو وردیف دوم پهن با نیم ترنج های زرین مرصّع به صورت دالبری بر زمینه ی لاجورد با ریسه های گل در صفحه اول یک پیشانی مذهب و مرصع با یک کتیبه ترنجی مثمن مذهب و مرصع و یک کتیبه شنگرفی که در آن نام سوره حمد به زر تحریردار نوشته شده، بین سطرها زراندازی دندان موشی مرصع، جدول به لاجورد و زر تحریر دار پهن و کمند مشکی، حواشی زراندازی تیره با تحریر دندان موشی مشکول با دنباله های مرصع، فواصل آیات گوی زرین دانه نشان، نشان های شمسه برای حزب و نیم ترنج برای جزو همگی مذهّب و مرصّع و بعضاً با کتیبه های قلمدانی لاجورد منقش با ریسه های زرد نام سوره به قلم زر و ثلث و بعضاً سر سوره ها کتیبه های مستطیلی با همین تزیینات است.
نوع جلد: سوخت، قطع و اندازه کتاب: طول: 22، عرض: 13 ، تاریخ ساخت: سال 1273 ق. درون: ترنج و دو سر ترنج با دعای تلاوت به ثلث و قلم زر پیرامون آن ها نقاشی برگ موی زرین بر زمینه مشکی حاشیه کتیبه های بازوبندی هر یک مصراع شعر از خواجه نصیرالدین یا مطلع (بنبی عربی...) با تاریخ 1273 ق. برون: جلد سوخت در بوم سیاه با ترنج و دو سر ترنج و دو کتیبه بازو بندی و چهار لچکی.

7. قرآن (128)

آغاز: سوره حمد
انجام: سوره ناس
کتابت:1126 ق. واقف: امین السلطان در رمضان سال 1305.
نوع خط: نسخ ممتاز، 12 سطری، رنگ کاغذ: نخودی
تعداد واندازه اوراق: 384- طول: 33، عرض: 21/ 7
فواصل آیات: گوی زرین اخترنما، سر سوره ها به: شنگرف تزیینات: دو صفحه اول و دوم با حاشیه سازی مذهّب و مرصّع با تزیین ترنج های رنگین و نقوش گل و برگ ریز، متن گل و برگ زرین مرصع با یک ترنج و دو سر ترنج درون آن ها دعای قبل از تلاوت نوشته شده است با زراندازی بین سطری دندان موشی و جدول و کمند- دو صفحه سوم و چهارم دو لوح تمام تذهیب و مرصع با حاشیه سازی نیم ترنجی متقابل با دالبری لاجورد و نقوش زرین با دو سر سوره در بالا و پایین متن هر کدام با یک کتیبه زرپوش بر زمینه مذهب و لاجوردی با زراندازی دندان موشی بین سطری- تمام صفحات متن وحاشیه با جدول زر و الوان و دو کمند و یک نشان ترنجی زرپوش در گوشه بالای هر صفحه، فواصل آیات گوی زرین اختر مانند، نشان ها ترنجی مذهب با دنباله های زرین، سر سوره ها مستطیل مذهب و مرصع با کتیبه ترنجی زرپوش.
جلد: روغنی، ساخت علی اشرف با رقم «بعد محمد علی اشرفست»، تزیینات برون: متن ترنج و چهار ابروی با گل و بوته در پیرامون آن ها با حاشیه با زمینه دلربا درون: زمینه یشمی با کمند حاشیه گره دار و در وسط گل و برگ فرنگی زرین.
نقش و سجع مهر: 1. مهر با سجع وقف مقبره امین السلطان 2. مهر واقف با سجع امین السطان 3. مهر تولیت وقت مرتضی قلی طباطبائی.
یادداشت های نسخه: آغاز: ص 1 یادداشت وقف- یادداشت تولیت وقت در 1337 ق- ص 2 و3 دعای تلاوت- دست خط علی اصغر اتابک امین السطان انجامک یادداشت کاتب با تاریخ و رقم.
ب. دعاها: که تعدادی از آن ها را به ترتیب تاریخ کتابت به شرح زیر معرفی می کنیم:

1. ادعیه (6455)(عربی)

جامع و کاتب: احمد نی ریزی، تاریخ کتابت: سال 1104 ق.
نسخ 9 سطری، نوع کاغذ: نخودی، دارای 11برگ، جلد: روغنی
واقف: مهدی حسینی در تیرماه 1321

2. تعقیبات فرائض یومیه (3331) (فارسی و عربی)

آغاز:«تعقیب نماز صبح، بسمله و صلی الله علی محمد و علی اهل بیته»
انجام:«عنی صلوه کانت علی المومنین کتابا موقوتا»
نسخ 11 سطری، 18 ورق، 24×17 سانتی متر، کتابت: 1119 ق. اوراق جدول و کمند کشی به زر تحریردار در تملک فرهاد میرزا در 1299 ق. جلد: مقوا با روکش پارچه. واقف: میرزا رضاخان نائینی در مرداد 1311.

3. ادعیه (12425) (عربی و فارسی)

آغاز:«بسمله، الحمدالله الذی انزل علی عبده الکتاب»
انجام:«برحمتک یا ارحم الراحمین.... محرم الحرام من شهور سنه 1122»
نسخ 9 سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، کتابت: 1122 ق. کاغذ: متن و حاشیه، دارای 73 برگ، جلد: روغنی، وقفی مرتضی رئیس سمیعی، در مهر ماه سال 1361.

4. دستور دعای سیفی (3146) (عربی و فارسی)

جامع: محمد جعفر بن محمد صادق (قرن 12ق.)
آغاز: بسمله، اما بعد حمدالله حق حمده
انجام: حاجت ترا برمی آرد ان شاء الله تعالی.
نسخ 7 سطری، کاتب: احمد نی ریزی، تاریخ کتابت: سال 1133 ق.
نوع کاغذ: نخودی، دارای 64 برگ، نوع جلد: روغنی، واقف: مرتضی قلی نائینی، در سال 1337 ق.

5. مجموعه دعای کمیل و دعای صباح، (10477)

نسخ 8 سطری، کتابت: 1141 ق، دارای سر لوح مزدوج مرصّع در آغاز نسخه ، اوراق جدول بندی، ترجمه به نستعلیق به خط نستعلیق، 17 ورق 23/ 5×15 سانتی متر، جلد: تیماج زرشکی یک لا، خریداری در مرداد 1349.

6. زاد المعاد (15664)

مؤلف: مجلسی، محمد باقر بن محدتقی (1111-1037 ق.)
آغازموجود: بیست وچهار هزار پیغمبر پس زیارت کند
انجام موجود: واجعل الجنه لی منزلا و مقیما
خط نسخ، 12 سطری، منسوب به دست خط استاد نی ریزی، تاریخ کتابت 1145 ق.
کاتب نونویس موسی انصاری در 1350 ق. نوع کاغذ: نخودی، دارای 136 برگ.
نوع جلد: تیماج، واقف: رحیم انصاری، در سال 1366 شمسی

7. صحیفه سجادیه (10501)

راوی: نجم الدین علوی، محمدبن حسن، قرن 6 ق.
مروی عنه: علی بن حسین (ع)، امام چهارم، 38 ق- 94 ق
آغاز: بسمله. حدثنا السید الاجل نجم الدین
تاریخ کتابت: سال 1149. کاتب: میرزا احمد نی ریزی، خط نسخ ترجمه به نستعلیق جمعا 18 سطری، نوع کاغذ: حنایی، دارای 210 برگ، اسامی ادعیه به زر، اوراق، دارای تحریر مشکی و کمند و جدول بندی زرین، متن ادعیه درمیان جدول زرین و تحریر مشکی، صفحه اول دارای سر لوح مشکی، صفحه اول دارای سر لوح مزدوج زر پوش منقش، میان سطور دو صفحه اول مضرس کاری، نسخه، معلق به حواشی توضیحی به فارسی
نوع جلد: روغنی، زمینه منقش با گل و بوته عمل علی اصغر و حاشیه زمینه مشکی منقش با اکلیل که متأخر از تاریخ ساخت جلد است. خریداری آستان قدس رضوی در مردادماه 1349.

8. تعقیبات فرائض یومیه (3131) (عربی و فارسی)

آغاز: «بسمله، بدانکه این مختصر ادعیه تعقیبات»
انجام:«اسم آن شخص که از او بترسد برد.»
نسخ 12 سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: 1149 ق، کاغذ: نخودی، 159 برگ، جلد: ترمه، وقفی صدیق الملک درسال 1312.

9. ادعیه (10607) (فارسی)

شامل دعای احتجاب استنساخ از روی نسخه محرّر علامه مجلسی در 1107 ق. احتمالاً به خط نی ریزی بانضمام دعای ایام هفته.
آغاز:«بسمله، احتجبت بنور وجه الله القدیم».
انجام:«نجنا من الهم الذی نحن فیه برحمتک یا ارحم الراحمین».
نسخ مختلف السطر، تاریخ تحریر: قرن 12 ق، دارای 10 برگ، 13×19/ 4 اوراق جدول بندی با زر و سیاهی وسفیداب، بین السطور مضرس کاری صفحه اول دارای یک پیشانی زرپوش و منقش به گل و برگ ریز، جلد روغنی تزیینات برون: در زمینه مشکی گل و برگ و سه حاشیه، درون: در زمینه زرشکی یک شاخه گل نرگس با حاشیه مشکی واقف: محمد نوری در فروردین1350

10. ادعیه (6455م) (عربی)

نسخ 9 سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12 ق.، کاغذ: نخودی، دارای 11 برگ، جلد: روغنی، وقفی مهدی حسینی رادیوم، در تیر ماه سال 1321.

11. ادعیه (3083) (عربی)

شامل تسبیحات و ادعیه مأثوره قدح و مهمات علوی (ع)، دفع وبا و طاعون، فتح و نصرت، کفایت مهمات و رفع بلیات، استغفار و عهداست و مدرک هر دعایی را به فارسی در هامش صفحات به خط شکسته نستعلیق نوشته شده
آغاز:«بسمله، سبحانک اللهم وحنانیک سبحانک اللهم وتعالیت»
انجام:«واسئلک الدرجات العلی من الجنه... والف من الهجره.»
نسخ 9 سطری، کاتب: احمد نی ریزی برای حاجی محمد زمان نوشته، تاریخ تحریر: قرن 12 ق، کاغذ: متن و حاشیه، دارای 42 ورق، جلد: ضربی زرکوب، وقفی مرتضی قلی نائینی، در رجب 1337.

12. تعقیبات یومیه (3126) (عربی و فارسی)

آغاز:«بسلمه، لااله الا الله واحدا ونحن له مسلمون»
انجام:«وصلی الله علی سیدنا محمد وآل محمد یا رب العالمین.»
نسخ و نستعلیق، کاتب: احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12 ق، کاغذ: نخودی دارای 129 برگ، جلد: روغنی، وقفی علیرضا در سال 1269 ق.

13. دعاء احتجاب (م 8489) (فارسی)

مؤلف: مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، 1037-1111 ق.
آغاز:«بسمله، احتجیب بنور وجه الله القدیم»
انجام: یا کریم یا روف یا عفو یا غفور»
نسخ، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، کاغذ: حنایی، دارای 8 برگ، جلد: تیماج، وقفی عباس منظوری درآذرماه سال 1333.

14. زاد المعاد (3155) (فارسی)

مؤلف: مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، 1037-1111 ق.
آغاز:«بسمله، الحمدالله الذی جعل العباده وسیله» انجام :«فالحمدالله اولا وآخرا»
نسخ 17 سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12 ق، کاغذ: نخودی، دارای 316 برگ، جلد: تیماج، وقفی مرتضی قلی نائینی، در رجب سال 1337.

15. ادعیه ایام هفته (3306) (فارسی و عربی)

آغاز:«بسمله، بسم الله الذی لاارجو الافضله»
انجام:«فیمامضی منه یا ارحم الراحمین.»
نسخ 7 سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12 ق، کاغذ: متن و حاشیه، دارای 31 برگ، جلد: روغنی، وقفی بهرام در سال 1300.

16. ادعیه ایام هفته (3315) (فارسی وعربی)

آغاز:«موجود: پس هرگاه که خواهی که شروع در نماز شب باید»
انجام:«و طول دادن قنوت هر قدر که خواهی ...یادآوری نمایند.»
نسخ، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12 ق؛ کاغذ: نخودی، دارای 12 برگ، جلد: تیماج ضربی، وقفی میرزا رضا نائینی در مرداد ماه سال 1311.

ج. مرقعات: شامل قطعات خوش نویسی شده از اساتید برجسته از جمله استاد نی ریزی، اعم از خطی و عکسی و میکرو فیلم که به ترتیب تاریخ کتابت به شرح زیر معرفی می شود:

1. مرقع (23110) (فارسی و عربی)

آغاز:«ذکر الاولیاء ینزل الرحمه»
انجام:«آفتاب طلیعه الله تعالی.»
شامل 154 قطعه به خط نستعلیق و نسخ و شکسته و 2 قطعه آن از استاد نی ریزی (1. آغاز: قال افلاطون کتابت 1108 ق.2. نسخ چلیپا به سفیدآب، با آغاز: قال امیرالمومنین:...)، دیگر کاتبان: محمد حسین حسینی، عبدالله، ابوالقاسم شریف (قرن14ق.)، وصال شیرازی (قرن 13 ق.)، عبدالحسین بن غلامرضا (قرن12 ق.) عبدالباقی محمد باقر (قرن 13 ق.)، محمد صادق شیرازی (قرن 13 ق).
جلد: تیماج قهوه ای 34/ 5×22. وقفی حاج سید عبدالباقی آیت اللهی شیرازی در اسفند 1374.

2. مرقع (5813) (عربی)

دارای 40 قطعه که 38 قطعه آن به کتابت استاد میرزا احمد نی ریزی با ترقیمه و بدون ترقیمه به تاریخ کتابت 1112، 1119، 1118، 1117، 1116، 1120، 1121، 1124، 1122، 1126، 1129ق. و دو قطعه به خط نواب یزدی در 1216 و 1219 ق.
آغاز:«فلن یقبل منه و هو فی الاخره من الخاسرین».
انجام:«و علم الهندسه...کتبه فی سنه 1130».
نسخ مختلف سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، نواب یزدی، کاغذ الوان، دارای 40 برگ در اندازه 20×31، تذهیب ترصیع جدول زراندازی میان سطور، بیشتر قطعات زراندود ومحرر، برخی قطعات، دارای حواشی مذهب و برخی به رنگ های سرخ و لاجورد وسفید و عناوین به سرخی و شنگرف، یادداشت مالکیت: هو المالک....شهر رمضان المبارک 1288- بسمله...27 شهر رجب المرجب سنه 1300، جلد: روغنی، میرزا رضا نائینی در مرداد ماه سال 1311.

3. مرقع 12327

دارای 42 قطعه به خط نستعلیق و نسخ و شکسته نوابغ خوش نویسی میرعماد، درویش عبدالمجید، دو قطعه از استاد نی ریزی، قطعه (آغاز: لو کانت الدنیا)، کتابت:1119 ق. اندازه اوراق 32×20/ 2، اوراق جدول بندی به زر، بین السطور زراندازی، واقف: سید جلال الدین تهرانی در مرداد 1361.

4. مرقع 3307 (دعای ایام هفته و تعقیبات فرائض یومیه)

آغاز:«بسمله، اللهم لا تخیب رجاءهی مربوط»
انجام:«صلی علی محمد وآله وعلی ذریته»
نسخ خوش 9 سطری، تاریخ کتابت: 1130 ق.، دارای 14 برگ متن و حاشیه، اندازه اوراق 21/ 5×13/ 4، اوراق جدول بندی به زر و نوارهای رنگی، بین السطور طلا اندازی، دندان موشی، واقف میرزا رضاخان نائینی در مرداد 1311.

5. مرقع (15511)

آغاز:«هو المعز، دلی دارم خریدار محبت»
انجام:«استعطاف الغنی من الاغنیاء تمت.»
دارای هفتاد قطعه خطوط نسخ و نستعلیق و شکسته نستعلیق از خوش نویسان سده 11 تا 14 ق.
میرعماد، احمد نی ریزی، محمد هاشم لو لو، عبدعلی، عبدالواسع، محمدبن محمد ابراهیم، محمد حسین طهرانی، زین العابدین یزدی، داوود وزیر، ..، کاغذ: الوان، اندازه 41×30، جلد: تیماج خرمایی، یک قطعه آن از استاد نی ریزی، (1. آغاز: یا من هو اقرب الی من حبل الورید) در 1148 ق. خریداری در خرداد ماه 1366.

6. مرقع (5805) (عربی)

آغاز:«بسمله. الحمدالله رب العالمین، الرحمن الرحیم، مالک یوم الدین»
انجام:«و اطراف النهار واحشرنی مع النبی و اله الاخیار»
نسخ 12 سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12 ق.، کاغذ الوان، تذهیب ترصیع زراندازی میان سطور سر لوح کتیبه، قطعه اول دارای سر لوح و کتیبه مرصع و مذهب سایر اوراق، مجدول به زر وتحریر والوان، اسامی سور به زر و تحریر، فواصل آیات، گوی زرین مرصع، سر سوره ها به زر، بین سطور صفحه اول، زراندازی مضرس، حاشیه بندی صفحه اول به زر و لاجورد، اثر مهر کتابخانه: سال 1348 خورشیدی بازبینی شد. بازبین شد 1353 جلد: تیماج ضربی، وقفی میرزا رضا نائینی در مرداد ماه سال 1311.

7. مرقع (5828) (فارسی)

آغاز:«بسمله. هل اتی علی الانسان حین من الدهر»
انجام:«الحیوه الدنیا و الباقیات الصالحات خیرعند»
نسخ مختلف سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12 ق.، کاغذ نخودی 24 گ16×23، تذهیب جدول، اوراق نسخه، مجدول به زر و تحریر، علایم با شنگرف، فواصل آیات گوی زرین، سر سوره ها به زروتحریر، فواصل آیات، گوی زرین مرصع، سر سوره ها به زر، وتحریر و عناوین به زر، جلد: مقوا، اثر مهر واقف:«کتابخانه رضوان تأسیس میرزا رضاخان... باز بین شد 1353 خ. سال 1348 خورشیدی بازبینی شد». اثر مهر کتابخانه .، وقفی مرحوم میرزا رضاخان نائینی قاضی نور به کتابخانه مبارکه 15 مرداد سنه 1311».

8. مرقع (5829)

مؤلف: شیخ بهائی، محمد بن حسین، 953 ق-1031 ق.
آغاز :«اللهم الف بینهما روابط الالفه»
انجام:«بتائیده هذه الدوله المخلده المویده بهاء الدین محمد العاملی»
ثلث مختلف السطر، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12 ق...کاغذ الوان 2 گ 15×22، جدول کمند، اوراق، مجدول به زر و تحریر و الوان. کمند به زر و تحریر،، جلد: مقوا با عطف و گوشه تیماج، میرزا رضا نائینی در مرداد ماه سال 1311.

9. مرقع (12334) (فارسی)

آغاز:«ره بخرابات بردعارف پرهیزگار»
انجام:«شش ساعت از شب گذشته تحریر شد»
نسخ ونستعلیق، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، قرن 12 ق، کاتبان: علی اکبر، یحیی، کاغذ: الوان دارای 12 برگ، جلد: تیماج، وقفی جلال الدین تهرانی، در مرداد ماه سال 1367.

10. مرقع (5814)

آغاز:«چون حضرت خجسته منزلت عزت مکرمت دستگاه»
انجام:«و صیغه وقفیت بشروط مرقومه جاری شد1292 کذا»
نسخ و نستعلیق شکسته مختلف سطری، کاتبان: محمد صادق، کاتب: شاه محمود، کاتب: احمد نی ریزی، کاتب: عماد حسنی، کاتب: قزوینی، کاتب: وصال، کاتب: حسن شاملو، کاتب: خواجه اختیار، کاتب: درویش عبدالمجید، تاریخ تحریر: قرن 12 هجری قمری، کاغذ الوان، دارای 54 برگ در 19/ 5×18، تذهیب ترصیع تشعیر جدول زراندازی میان سطور؛ نسخه تزیینات بسیار زیبایی از جمله 24 تصویر به شیوه فرهنگی دارد، عناوین به زر و سفیدآب، اثر مهم کاتب:«کتابخانه آستان قدس ویژه خطی. کتابخانه مبارکه رضویه 1290-سال 1348 خورشیدی بازبینی شد- الانصاری..». اثر مهم کتابخانه، عرض دید:«ملاحظه و داخل عرض شد 1312- تمام مرقعات، ممهور به مهر نفایس گردید»، جلد: روغنی، وقفی مصطفی نایب التولیه در سال 1292.

11. مرقع (5813) (عربی)

آغاز:«فلن یقبل منه و هو فی الاخره من الخاسرین»
انجام :«و علم الهندسه... کتبه فی سنه 1130»
نسخ مختلف سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12 ق.، الوان دارای 40 برگ در اندازه 20×31، تذهیب ترصیع جدول زراندازی میان سطور، بیشتر قطعات زراندود و محرر، برخی قطعات، دارای حواشی مذهب و برخی به رنگ های سرخ و لاجورد و سفید و عناوین به سرخی و شنگرف، یادداشت مالکیت: هو المالک... شهر رمضان المبارک 1288- بسمله... 27 شهر رجب المرجب سنه 1300، جلد: روغنی، میرزا رضا نائینی در مرداد ماه سال 1311.

12. مرقع (5818)

آغاز:«واله اجمعین برحمتک یا ارحم الراحمین»
انجام :«اما علمت یا ابراهیم ان مخالفه»
نسخ، شکسته نستعلیق مختلف السطر، کاتبان: احمد نی ریزی، درویش عبدالمجید، محمد شفیع بن علی اکبر جاپلقی بروجردی شفیعا، امحمد شفیع بن علی اکبر، الوان، دارای 32 برگ 20/ 5×28، تذهیب زراندازی میان سطور جدول کمندنشان ترصیع، نسخه، دارای 4 تصویر نفیس به شیوه فرنگی کار اسماعیل نقاش باشی می باشد، بین سطور، زراندود ومحرر، برخی قطعات، دارای حواشی مذهب، اوراق ابتدایی، زراندازی مضرس، جداول اوراق، به زر و لاجورد و مشکی و تحریر به سفیدآب، کند به زر ومشکی، بین آیات، گوی زرین، سر سوره نباء کتیبه زرین، سر سوره به شنگرف، حاشیه برخی از مرقعات، گل و بوته و نشان به طناب به طلا و الوان وعناوین به شنگرف، برون جلد، ساغری با جداول و حواشی ضربی زرین و زرکوب روغن زده، دارای سجع مهر «اقل السادات محمد باقر»، اثرمهر کاتب:«العبد المذنب محمد حسن، سال 1348 خورشیدی بازبینی شد. بازبین شد 1353 خ. بازبین شد 1371 ش. کتابخانه آستان قدس ویژه خطی. کتابخانه رضوان... میرزا رضاخان نائینی قاضی نور». وقفی میرزا رضا نائینی در مرداد ماه سال 1311.

13. مرقع (5822) (عربی)

آغاز:«کفاک ربک کم یکفیک و اکفه کفکافها (کذا»)
انجام:«یعرف بایمانه برکه المال فی اداء الزکوه بقیه العمر لا»
نسخ مختلف السطرکاتب: محمدهاشم، کاتب: احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12ق. کاغذ الون، دو صفحه اول، دارای حاشیه باریک گل و برگ، بین سطور برخی صفحات، زراندود یک دو صفحه با سفیداب بر سرخی کتابت شده، برون جلد: میشن ماشی ضربی، دارای ترنج و سر ترنج و حواشی زنجیره ای، اثر مهر کتابخانه: کتابخانه آستان قدس ویژه خطی. بازبین شد 1353 خ.1348 خورشیدی بازبینی شد کتابخانه رضوان 1349 تأسیس میرزا رضاخان نائینی قاضی نور1، Librairie Rezvan. وقفی میرزا رضا نائینی درمرداد ماه سال 1311.

14. مرقع (5828) (عربی)

آغاز:«بسمله، هل اتی علی الانسان حین من الدهر»
انجام:«الحیوه الدنیا و الباقیات الصالحات خیرعند»
نسخ مختلف سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن 12 ق، کاغذ نخودی 24 گ16×23، تذهیب جدول، اوراق نسخه، مجدول به زر وتحریر، علایم با شنگرف، فواصل آیات گوی زرین، سر سوره ها به زر وتحریر وعناوین به زر، جلد: مقوا، اثرمهر واقف:«کتابخانه رضوان تأسیس میرزا رضاخان... باز بین شد 1353 خ. سال 1348 خورشیدی بازبینی شد». اثر مهر کتابخانه، «وقفی مرحوم میرزا رضاخان نائینی قاضی نور به کتابخانه مبارکه 15 مرداد سنه 1311.

15. مرقع (5829) (عربی و فارسی)

مؤلف: شیخ بهائی، محمدبن حسین، 953 ق-1031 ق.
آغاز:«اللهم الف بینهما روابط الالفه»
انجام :«بتائیده هذه الدوله المخلده المویده بهاء الدین محمد العاملی»
ثلث مختلف السطر، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ تحریر: قرن12 ق، کاغذ الوان 2 گ 15×22، جدول کمند، اوراق، مجدول به زر و تحریر و الوان. کمند به زر و تحریر، جلد: مقوا با عطف و گوشه تیماج، میرزا رضا نائینی در مرداد ماه سال 1311.

16. مرقع (5832) (فارسی)

آغاز:«محمد المصطفی صلی الله علیه وآله. وخرمن خرمن فواید»
انجام:«تلک الوثیقه فی شهر جمادی الثانیه من شهور سنه تسع عشره و مائه بعد الف من الهجره المقدسه النبویه»
نسخ، ثلث و 7و6 سطری، کاتب: احمد نی ریزی، کاتب: محمد باقر بن اسماعیل حسینی خاتون آبادی، کاتب: محمدصالح حسینی، کاتب: محمد باقر حسینی، کاتب: جمال الدین محمد بن حسین خوانساری، تاریخ تحریر: قرن 12 ق.، کاغذ نخودی، دارای 42 برگ 17×26، جدول زراندازی میان سطور کمند، اوراق نسخه، مجدول به زر وتحریر، برخی سرسخن ها به سرخی و برخی به زر، بین سطور، زراندازی مضرس. در حواشی نسخه، جملات و کلماتی به زر وتحریر نوشته شده است و عناوین به زر و شنگرف، اثرمهر کتابخانه:«لا اله الاالله الحق الملک المبین فتح علی. نصر من الله و فتح غریب عبده سید مرتضی الحسینی. شاه محمد بن حسین. المتوکل علی الله الملک عبده محمد باقر سید حسن الحسینی. بسم الله الرحمن الرحیم»، اثر مهر، در تمام صفحات نسخه، مشاهده می گردد و این مطلب با زر«شاه سلطان حسین الصفوی الموسوی الحسینی بهادر خان» نوشته شده است، جلد: روغنی، خریداری آستان قدس رضوی در سال 1311.

17. مرقع عکسی (445)

انجام: علی ربه ام ربه ام ربه الله
نوع خط: متن: نسخ و نستعلیق شکسته
مختلف السطر، دارای 7 برگ
نوع جلد: کالینگور
اندازه کتاب: طول: 42، عرض: 32

18 مرقع عکسی (463) (فارسی)

املاء کننده: شیخ بهائی، محمدبن حسین تولد: (سال 1031-935 ق.)
آغاز: اللهم الف بینهما
نسخ مورب 4 سطری، کاتب: احمد نی ریزی.
نوع جلد: کالینگور، اندازه کتاب: طول 42، عرض: 30
ملاحظات این مرقع عقد نامه حمزه میرزا برادر بزرگ شاه عباس املاء شیخ بهائی خط از احمد نی ریزی است.

19. مرقع عکسی (480) (عربی و فارسی)

آغاز: ره به خرابات برد عابد پرهیزکار
انجام: بسی شکست که بر افسر شهی آورد
خط: نستعلیق و نسخ، مختلف السطر، کاتب: احمد نی ریزی، دارای 7 برگ
نوع جلد: کالینگور
قطع و اندازه کتاب: طول 42، عرض:30

20. مرقع عکسی (446) (فارسی)

آغاز: الحمدالله رب العالمین
انجام: حضرت عزیز الوجودی
خط: نستعلیق، نسخ، نستعلیق شکسته، دارای 21 برگ
نوع جلد: کالینگور
اندازه کتاب: طول: 42، عرض:31

21. مرقع (شماره میکروفیلم: 26255)

شماره نسخه اصلی: 10301 و10300 (وزیری یزد)
نوع میکروفیلم: منفی اندازه:35 میلیمتری تعداد فریم:142
آغاز: و الکاتبین بسم الخط ما ترک اقلامهم. قال واحد من الحکماء ما قدمت
انجام: توکلت علی الله ان الله بصیربالعباد... در حفظ خدا باشد با فتح ظفر.
کاتبان: میرزا احمد نی ریزی، مشهدی خراسانی، زین العابدین (قرن 14 ق.) مشهدی خراسانی وافی، محمد حسن (قرن 14 ق.) طراز یزدی، عبدالوهاب بن عبدالحکیم (1225-1262 ق.) امامی، محمد رضا؟ (-1094 ق).، طباطبائی، محمد طباطبائی، محمد (قرن 14 ق). یزدی، میرزا احسن (قرن 14 ق)، رضوی، مرتضی بن محمد صادق رضوی، (قرن 14 ق)، یزدی، محمد حسین بن محمد (قرن 14 ق.) صدریه یزدی، محمد حسین (قرن 14 ق.)، اصفهانی، محمد هاشم وفات: (قرن 14 ق.)، رضوی، محمود (قرن 14 ق.)، خطیباشی (قرن 14 ق.)

22. مرقع 127 (ملک) نوع فیلم: منفی اندازه: 31 میلیمتری، تعداد فریم: 15 موضوع: دعاها

آغاز: پس از دیباچه فارسی، الوسیله الاولی فی یوم الجمعه بسمله اللهم انی اسئلک
خط: نسخ، 13-15 سطری، کاتب: میرزا احمد نی ریزی، تاریخ کتابت:1139 ق
دیباچه به خط نستعلیق.

23. مرقع 4/ 6463 (ملک) نوع میکرو فیلم: منفی اندازه: 35 میلیمتری

کلامی از پیامبر اسلام
خط نسخ کاتب: احمد نی ریزی
خوش نویسی کلمات قصار پیامبر اسلام محمد (ص) است.

24. مرقع 1/ 6463 (ملک) نوع میکرو فیلم:منفی اندازه: 35 میلیمتری

دعاء به خط نسخ ممتاز کاتب: احمد نی ریزی برای فرزندش میرزا محمد

پی نوشت ها :

1. احوال وآثار خوش نویسان، ص1029-1041.

منبع: شمس، محمدجواد؛ (1390)، مجموعه مقالات کنگره استاد میرزا احمد نی ریزی، شیراز: بنیاد فارس شناسی