نویسندگان: سالی براون، هلن هورن، کارولین ارلام، فیل ریس
مترجم: سعید خاکسار
مترجم: سعید خاکسار
ارزیابی و برآورد احتمالاً مهم‌ترین بخش پایانی پیشرفت در مدرسه است. ارزیابی از بسیاری لحاظ مهم‌ترین و ملموس ترین مدرک عملکرد دانش آموز و همچنین استانداردهای مدرسه است. در این نوشتار، تلاش می‌کنیم توصیه‌هایی عملی برای کمک به انجام فرایندهای بررسی و ارزیابی در چارچوب بالاترین استانداردها ارائه دهیم.
ارزیابی باید...
1- قابل اداره باشد. هر فرایند ارزیابی باید بر کارآیی تدریس و یادگیری بیفزاید. اگر انجام آن بسیار سخت و زحمت آفرین و نیازمند کاغذ بازی فراوان باشد، می‌تواند مانع پیشرفت دانش آموزان گردد؛ چون انرژی آموزگار به جای تدریس صرف دنبال کردن نمرات خواهد شد.
2- موجب ارتقای یادگیری باشد. هدف تمام اظهار نظرها و کارنامه‌ها کمک به فرایند یادگیری باشد تا به وسیله آن‌ها پیشرفت فردی و گروهی دانش آموزان قابل پیگیری شود و بتوان مشکلات را مشخص وبا آن‌ها برخورد کرد. اگر کارنامه‌ها خود موضوع عمل قرار گیرند، به طور سازنده ای مورد استفاده قرار نخواهند داشت و ارزش چندانی هم ندارند.
3- مناسب باشد. ارزیابی فقط در صورتی معتبر است که وظیفه تعیین شده متناسب با پیامدهای مشخص یادگیری و نیازهای فرد فرد دانش آموزان باشد. غالباً پیش می‌آید که ما چیزی را ارزیابی می‌کنیم که راحت ارزیابی می‌شود و نه آن چیزی را که واقعاً می‌خواستیم ارزیابی کنیم.
4- با مشارکت دانش آموزان باشد. اگر بخواهیم که دانش آموزان احساس مالکیتی نسبت به فرایند ارزیابی داشته باشند، باید خود را دخیل در آن حس کنند. آن‌ها لازم است شاخص‌هایی را که به وسیله ی آن ارزیابی خواهند شد بشناسند و چه بهتر که به آن‌ها فرصت داده شود تا با پرسیدن سؤال‌های فراوان و تعریف آن در فعالیت‌های آزمایشی، با آن‌ها کاملاً آشنا شوند. این امر به آن‌ها کمک می‌کند که بفهمند باید چه کاری انجام دهند. و همچنین مشوق حس مسؤولیت و یادگیری مستقل است.
5- در دانش آموزان ایجاد انگیزه کند. تشویق، و تمجید آشکار و بازخورد به موقع پیرامون چگونگی بهبود کیفیت کار، و راهنمایی درباره فعالیت‌های خاصی که باید انجام دهند تا خطاها را اصلاح کنند، دردانش آموزان انگیزه ی پیشرفت به وجود می‌آورد. ارزیابی به خودی خود چه بسا که انگیزه‌ها را از بین ببرد، زیرا عمدتاً و یا تماماً بر خطاها و اشتباهات متمرکز است و اطلاعات چندانی در مورد اصلاح اشتباهات و جبران قصورها ارائه نمی‌دهد.
6- پاداش دهنده ی تلاش باشد. این یکی از اجزای جدایی ناپذیر انگیزه است. بازخورد مثبتی که به دانش آموزان کمک کند تا کاملاً بفهمند چه کاری را درست انجام داده‌اند و چرا کارشان درست تلقی شده، دانش آموزان را تشویق می‌کند تا به خوب کار کردن ادامه دهند. بازخورد مثبت برای تمام دانش آموزان در هر سطحی از توانایی که باشند به یک نسبت مهم است.
7- توسط همه قابل درک باشد. همه ی افراد دخیل باید شاخص‌های مورد استفاده و روش توصیف نتایج را درک کنند. اعداد و ارقام به تنهایی بی معنی هستند مگر اینکه یک چارچوب مرجع ارائه شده باشد. دانش آموزان و آموزگاران باید سیستم نمره دهی را کاملاً درک کنند تا بتوانند اطلاعات لازم را از آن‌ها استخراج کنند.
8- تضمین کننده ی ثبات باشد. کارکنان و دانش آموزان باید مطمئن باشند که ارزیابی به گونه ای انجام خواهد شد که همه دانش آموزان با یک چشم نگریسته خواهند شد تا تک‌تک آن‌ها تجربه ای مساوی -ولی نه مشابه -از فرایند آن داشته باشند.
9- بخشی از طراحی رشته ی درسی باشد. ارزیابی نباید بخشی جدا از رشته ی درسی باشد که بعداً به آن افزوده شود. تمام حوزه‌های درسی باید روش‌ها و راهکارهای ارزیابی را در برنامه ریزی خود داشته باشند. قسمت‌های مختلف آموزشگاه باید اصول عمومی آموزشگاه را در چارچوب مناسب برای موضوع و رشته‌های خود انطباق دهند. هر طرح درس باید بر مبنای اصول عمومی مورد توافق آموزشگاه شاخصه‌ی خاص خود را داشته باشند.
10- به والدین کمک کند از پیشرفت فرزندانشان آگاه شوند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های عملکرد کارنامه نویسی، آگاه کردن والدین به پیشرفت فرزندانشان است. این امر کمک می‌کند به اینکه والدین نیز در فرایند یادگیری مشارکت داشته باشند و همچنین در تنظیم هدف‌های واقع‌بینانه به دانش آموزان کمک می‌کند.
1- هدف‌ها در هر برنامه گنجانده شده باشند. این هدف‌ها از پایین ترین دستاوردهایی که ثبت کرده‌اید شروع می‌شوند و نشان دهنده این هستند که چگونه می‌توان در یک دوره زمانی خاص بهبود یابند.
2- تدوین برنامه‌های عملی برای هر بخش به منظور اجرای این اهداف. با توجه به شرایط محلی، هر بخش از آموزشگاه باید در نظر بگیرد که چه راهکارهایی را لازم است برای ارزیابی مورد نظر خود در پیش بگیرد. این اهداف باید چالش آفرین، اما قابل دستیابی، باشند.
3- سپس تصمیم بگیرید که چه شواهدی مورد نیاز است. این امر لازم است در هر بخش انجام شود تا آموزگاران بتواند پیشرفت داش آموزان را ارزیابی کنند. شواهد و مدارکی که به این ترتیب به دست می‌آید می‌تواند بیانگر برنامه ریزی آینده به عنوان بخشی از یک زنجیره کیفیت باشد.
4- تعداد شاخص‌های عملکرد را محدود کنید. شاخص‌های عملکرد باید از نظر تعداد محدود و قابل اندازه گیری و به روشنی تبیین شده باشد. گروه‌ها غالباً در زمینه ی دامنه و گستره ی پیشرفت‌هایی که برنامه ریزی می‌کنند بسیار بلند پروازانه و یا برنامه‌هایشان چنان مبهم و گنگ است که به سختی می‌توان دید موفق بوده‌اند یا خیر.
5- شاخص‌های عملکرد باید بر محور موضوع ارزیابی متمرکز باشند. گروه‌ها باید این سؤالات را بپرسند: «چه شواهدی نیاز داریم تا بتوانیم پیشرفت عملکرد را نشان دهیم؟» و «چگونه می‌توانیم شواهد را به گونه ای به دست آوریم که داده‌های مورد نیاز ما را به شکلی معنی دار در اختیارمان گذارند؟»
6- بین سه «ک» تعادل به وجود آورید. شاخص‌های عملکرد باید از نظر «کمیت پذیری»، «کیفی» و «کمی» متعادل باشند. این شاخص‌ها می‌توانند در راهکار کلی شما برای پیشرفت مورد استفاده باشد.
7- برنامه ی ارزیابی باید تاریخ انقضاء داشته باشد. بدون تاریخ انقضاء ممکن است برنامه‌ها جاه‌طلبانه تنظیم شوند، به گونه ای که برای تکمیل آن‌ها نیاز باشد به آینده کشیده شوند.
8- برنامه ریزی برای آینده را در راهکارهای خود منظور کنید. همه ی ارزیابی‌ها باید حاوی شواهدی برای پیشرفت یا برنامه ریزی آینده باشند. داده‌هایی که نتوانند در این راستا به شما کمک کنند، غالباً واقعاً ارزش تلاش برای جمع آوری ندارند.
9- راهکاری برای ارزیابی تدوین کنید که متضمن تجربه ی دانش آموزان از تمام انواع ارزیابی باشد. برای ارزیابی جنبه‌های مختلف یک درس، به روشهای مختلف نیاز است. هر مهارتی نیازمند چندین روش ارزیابی است. تمام شکل‌های ارزیابی تبعیض‌هایی در مورد برخی دانش آموزان به وجود می‌آورند؛ لذا طوری برنامه ریزی کنید که آن‌ها مجموعه ای از روشهای مختلف را تجربه کنند.
10- مقرون به صرفه ترین راهکار ارزیابی را برنامه ریزی کنید. در مورد زمانی که برای هر شکل ارزیابی صرف می‌کنید واقع بین باشید. ارزش آن به مقدار هزینه ای است که در برخواهد داشت. اگر آموزگاران متحمل فشار زیاد و در نتیجه خسته می‌شوند، بپرسید که آیا نتایج آن شکل ارزیابی می‌تواند به کمک یک روش دیگر به دست آید.
1- کمتر، ولی بهتر، ارزیابی کنید. به دنبال راهکارهایی باشد که بتوانید دقت ارزیابی را حفظ کرده و به دانش آموزان بازخورد فراوان بدهید بدون اینکه زندگی را برای خودتان غیرممکن ساخته باشید. بررسی کنید که آیا بیش از اندازه موضوعات تکراری برای آزمون تعیین نکرده‌اید که همان چیزها را دوباره و دوباره بسنجند.
2- راه‌های سرعت دادن به ارزیابی را در نظر بگیرید. در مواردی که می‌بینید مجبورید عباراتی را به طور مکرر بنویسید شاید مثلاً بتوانید از برگه‌ها و پرسشنامه‌های تکلیفی استفاده کنید که در آن‌ها، پاسخ‌های صحیح در دسترس قرار دارند و می‌توانید جواب‌ها را با آن‌ها مقایسه کنید. این مسأله برای همه افراد مربوطه قابل قبول است. آموزگاران ممکن است چنان تحت تأثیر فرایندهای ارزیابی قرار گیرند که حاصل کار تحت شعاع قرار گیرد.
3- سازگارترین رویکرد را استفاده کنید. هنر ارزیابی عبارت است از بررسی اینکه شما واقعاً در مورد اهداف، اعتبار، قابلیت اطمینان و قابلیت اداره رویکردهای ارزیابی صریح و روشن بوده‌اید یا خیر. انتخاب روشهای صحیح و اینکه ارزیابی را چه کسی و در چه زمانی انجام می‌دهد نیز اهمیت دارد. از آنجا که این عوامل مستقل از یکدیگرند، این امر به شما کمک می‌کند که یک راهکار «سازگار با هدف» را تدوین کنید.
4- در نظر داشته باشد که چرا ارزیابی می‌کنید. دلایل می‌تواند شامل طبقه بندی دستاورد دانش آموزان، هدایت موضوع انتخابی، ایجاد انگیزه در دانش آموزان، تأمین بازخورد آگاهی دهنده، تأمین نمرات کلی، برآورد پیشرفت فردی و غیره باشد. هدف ارزیابی به شما کمک می‌کند پیرامون چگونگی انجام و چیزی که لازم است دانش آموزان انجام دهند تصمیم بگیرید.
5- به آنچه ارزیابی می‌کنید فکر کنید. مثلاً آیا محصولی را ارزیابی می‌کنید یا فرایندی را که به وسیله ی آن به وجود آمده است؟ آیا توانایی دانش آموز برای انجام فعالیتی را ارزیابی می‌کنید و یا -چنانچه غالباً نیز همین طور است - توانایی دانش آموز به نوشتن درباره ی انجام آن را؟
6- در ارزیابی از روشهای متعدد استفاده کنید. برای چیزی که می‌خواهید ارزیابی کنید بهترین حاصل باری ارزیابی کردن کدام است؟ ببینید که آیا می‌تواند یک مقاله، یک امتحان چهار جوابی، سؤالاتی با پاسخ‌های کوتاه، آزمون شفاهی، نمایش پوستر، اجرای عملی، کارهای هنری از قبیل شعر یا نمایشنامه، کارهای دستی از قبیل لباس یا مجسمه، ورقه مسأله، گزارش آزمایشگاه، نقشه‌های ذهنی، طرح‌های کلی، فهرست کتاب شناسی، و غیره...باشد.
7- پیرامون نوع ارزیابی صحیح حاصل یادگیری فکر کنید. نوع فعالیتی که برای ارزیابی انتخاب می‌کنید بستگی به چیزی دارد که ارزیابی می‌کنید. شما باید به همان‌گونه که طیف وسیعی از شیوه‌های یادگیری را ارائه می‌دهید، طیف وسیعی از روشهای ارزیابی را نیز ارائه دهید.
8- پیرامون اینکه چه کسی بهترین جایگاه برای ارزیابی را دارد فکر کنید. این شخص می‌تواند یک آموزگار باشد - در مواردی که تخصص و دانش خاصی برای قضاوت کردن مورد نیاز است- ؛ همسالان باشند- در مواردی که در رابطه با فرایند گروهی باشد- و یا در مواردی که شاخص‌ها به اندازه ی کافی روشن شده باشند که دانش آموزان بتوانند به همان خوبی آموزگاران قضاوت‌های معتبر ارائه دهند؛ و یا افرادی خارج از مجموعه، مثل کارفرمایان یا والدین- در مواردی که دیدگاه متفاوتی مورد نیاز است- ؛ و یا خود دانش آموز- در مواردی که مربوط به تعمق پیرامون رشد شخصی خود دانش آموز مورد نظر است.
9- در نظر بگیرد که ارزیابی در چه زمانی باید انجام شود. این زمان گاهی پایان یک دوره یادگیری است. اما اصولاً مناسب ترین ارزیابی، ارزیابی پیوسته است. وقتی ارزیابی به عنوان یک فعالیت نهایی انجام شود، غالباً نیاز چندانی به صرف انرژی برای تأمین بازخورد با جزئیات نیست. و اگر در اواسط دوره انجام گیرد همواره لازم نخواهد بود که نمره‌های نهایی و کلی داده شود.
10- روند خود را در مطابقت با نیازهای جاری ارزیابی تغییر دهید. خیلی آسان ممکن است به استفاده از شیوه‌ها و راهکارهای ارزیابی ادامه داد درحالی که دیگر متناسب باهدفی نیستند که در ابتدا برای آن طراحی شده بودند. همچنین مراقب باشید که بار افزودن روش جدیدی را بدون جابه‌جایی روشهای قدیمی بر خود تحمیل نکنید.
11- شیوه‌هایی از مدیریت کلاسی را استفاده کنید که مشوق خودکفایی باشد.
دانش آموزان را وادارید کارشان را با جواب‌های نمونه مقایسه کنند. در صورت دسترسی، از بسته ای یادگیر به کمک کامپیوتر نهایت استفاده را ببرید تا دانش آموزان بتوانند از تست‌های کامپیوتری بازخورد به دست آورند و در نتیجه بتواند عملکرد خود را اندازه گیری کنند. در هر جا که ممکن است، از آن شیوه‌های ارزیابی استفاده کنید که یادگیری مستقل و خودکفایی را تشویق می‌کنند.
12- تدریس و ارزیابی گروهی را امتحان کنید. تدریس و ارزیابی همزمان دستاوردهای دانش آموزان کار مشکلی است. به دنبال راه‌هایی باشید که بتوانید از حمایت و همکاری همکاران برخوردار شوید تا ارزیابی کلاس به موازات تدریس پیش برود. همچنین داشتن یک نظریه دیگر در مورد دستاوردهای دانش آموزان می‌تواند مفید باشد و از جبهه گیری و یک‌سونگری جلوگیری می‌کند.
13- پیرامون اعتبار ارزیابی چند معلمی فکر کنید. آیا می‌توانید مطمئن باشید که دو یا چند معلم به یک کار خاص نمره مشابه خواهند داد؟ برای اطمینان از اعتبار نمرات، لازم است همه آن‌ها درک روشنی از شاخصه‌ها و مفهوم واقعی آن‌ها در عمل داشته باشد. یک پیش نویس قراردادی نمره دهی می‌تواند مفید واقع شود و توصیف دقیق عملکردها برای هر یک از شاخصه‌ها در هر یک از نمرات ارزیابی را ارائه دهد.
14- پیرامون اعتبار نمرات یک معلم نیز فکر کنید. آیا شما در مواقع مختلف نمره مشابه به یک کار خاص خواهید داد؟ آیا نمره ای که می‌دهید بستگی به ترتیب ورقه‌هایی که نمره می‌دهید ندارد؟ آیا شما (نیز مانند بسیاری از افراد) بیشترین نمرات متوسط را در زمانی که خسته هستید نمی‌دهید؟ لازم است گاه و بی گاه به معیارها برگردید و نمراتی را که داده‌اید مورد بازبینی قرار دهید.
15- برای ارزیابی، کلاس‌هایتان را باهم عوض کنید. تعویض کلاس راه دیگری برای یک نگاه جدید به کار دانش آموزانی است که آن‌ها را می‌شناسید. همکار شما ممکن است بتواند قضاوت صحیح‌تری در مورد دستاورد دانش آموزی داشته باشد که شما تحت تأثیر رفتار یا عملکرد او در کلاس قرار دارید.
16- هدف‌هایی قابل دستیابی تنظیم کنید. این امر هم برای خود شما وهم برای دانش آموزان صادق است. به آن میزان تکالیف و فعالیت‌هایی تعیین نکنید که هم بردانش آموزان وهم بر خود شما فشار وارد آورد. هدف شما باید ارزیابی با کیفیت بالا و نه ارزیابی با کمیت بالا باشد.
17- مواد مورد ارزیابی را انتخاب کنید. پوشه‌هایی با فعالیت‌های انتخابی شرح و تفسیر دار خیلی با ارزش‌تر از توده ای مواد تفکیک نشده است. درخواست از دانش آموزان برای شرح و تفسیر کارشان، به منظور نشان دادن میزان یادگیری خود، نیز می‌تواند با ارزش باشد.
18- بررسی کنید که آیا شیوه‌های ارزیابی شما منصفانه است یا خیر. آیا هر دانش آموز فرصت یکسانی برای ارائه ی طیفی از فعالیت‌ها که بتواند مبنای نمرات او قرار گیرند داشته است و یا اینکه نمره او فقط مبتنی بر نتایج یک فعالیت با مهلت محدود بوده است؟
19- بررسی کنید که ارزیابی شما متناسب باشد. کمیت کار نباید تنها معیار موجود باشد. بد نیست به دنبال تنوع، تعالی و پیشرفت نیز بگردیم.
20- اطلاعات را به طور مناسب ثبت کنید. انرژی فراوانی می‌تواند در پیدا کردن کارهایی که گم شده‌اند و یا جست‌وجو برای لیست‌هایی که معلوم نیست کجا گذاشته شده‌اند صرف شود. سیستمی را تعبیه کنید که به شما کمک کند اطلاعات و داده‌های مربوط به ارزیابی‌ها را به سرعت پیش روی خود داشته باشید.
براون، سالی و همکاران،( 1387)، مهارتهای مهم تعلیم و تعلم، سعید خاکسار، تهران، نشر موزون، چاپ دوم.
بایدها و نبایدهای ارزیابی
روشن بودن بیانیه ی اصول از اهمیت ویژه ای در ارزیابی دانش آموزان برخوردار است. این اصول باید با مشورت تمام کارکنان و بخش‌های آموزشگاه تدوین و مورد موافقت همه آن‌ها باشد. این اصول می‌توانند در تمام برنامه ریزی‌های بخش‌ها و تدریس گنجانده شوند. عبارت‌ها باید از گستردگی کافی برخوردار باشند تا اجازه ی تغییرات رویکردی در هر بخش میسر باشد. اصول زیر می‌توانند مبنای خوبی برای رویکردهای مؤثر پیرامون ارزیابی در اختیار گذارند.ارزیابی باید...
1- قابل اداره باشد. هر فرایند ارزیابی باید بر کارآیی تدریس و یادگیری بیفزاید. اگر انجام آن بسیار سخت و زحمت آفرین و نیازمند کاغذ بازی فراوان باشد، می‌تواند مانع پیشرفت دانش آموزان گردد؛ چون انرژی آموزگار به جای تدریس صرف دنبال کردن نمرات خواهد شد.
2- موجب ارتقای یادگیری باشد. هدف تمام اظهار نظرها و کارنامه‌ها کمک به فرایند یادگیری باشد تا به وسیله آن‌ها پیشرفت فردی و گروهی دانش آموزان قابل پیگیری شود و بتوان مشکلات را مشخص وبا آن‌ها برخورد کرد. اگر کارنامه‌ها خود موضوع عمل قرار گیرند، به طور سازنده ای مورد استفاده قرار نخواهند داشت و ارزش چندانی هم ندارند.
3- مناسب باشد. ارزیابی فقط در صورتی معتبر است که وظیفه تعیین شده متناسب با پیامدهای مشخص یادگیری و نیازهای فرد فرد دانش آموزان باشد. غالباً پیش می‌آید که ما چیزی را ارزیابی می‌کنیم که راحت ارزیابی می‌شود و نه آن چیزی را که واقعاً می‌خواستیم ارزیابی کنیم.
4- با مشارکت دانش آموزان باشد. اگر بخواهیم که دانش آموزان احساس مالکیتی نسبت به فرایند ارزیابی داشته باشند، باید خود را دخیل در آن حس کنند. آن‌ها لازم است شاخص‌هایی را که به وسیله ی آن ارزیابی خواهند شد بشناسند و چه بهتر که به آن‌ها فرصت داده شود تا با پرسیدن سؤال‌های فراوان و تعریف آن در فعالیت‌های آزمایشی، با آن‌ها کاملاً آشنا شوند. این امر به آن‌ها کمک می‌کند که بفهمند باید چه کاری انجام دهند. و همچنین مشوق حس مسؤولیت و یادگیری مستقل است.
5- در دانش آموزان ایجاد انگیزه کند. تشویق، و تمجید آشکار و بازخورد به موقع پیرامون چگونگی بهبود کیفیت کار، و راهنمایی درباره فعالیت‌های خاصی که باید انجام دهند تا خطاها را اصلاح کنند، دردانش آموزان انگیزه ی پیشرفت به وجود می‌آورد. ارزیابی به خودی خود چه بسا که انگیزه‌ها را از بین ببرد، زیرا عمدتاً و یا تماماً بر خطاها و اشتباهات متمرکز است و اطلاعات چندانی در مورد اصلاح اشتباهات و جبران قصورها ارائه نمی‌دهد.
6- پاداش دهنده ی تلاش باشد. این یکی از اجزای جدایی ناپذیر انگیزه است. بازخورد مثبتی که به دانش آموزان کمک کند تا کاملاً بفهمند چه کاری را درست انجام داده‌اند و چرا کارشان درست تلقی شده، دانش آموزان را تشویق می‌کند تا به خوب کار کردن ادامه دهند. بازخورد مثبت برای تمام دانش آموزان در هر سطحی از توانایی که باشند به یک نسبت مهم است.
7- توسط همه قابل درک باشد. همه ی افراد دخیل باید شاخص‌های مورد استفاده و روش توصیف نتایج را درک کنند. اعداد و ارقام به تنهایی بی معنی هستند مگر اینکه یک چارچوب مرجع ارائه شده باشد. دانش آموزان و آموزگاران باید سیستم نمره دهی را کاملاً درک کنند تا بتوانند اطلاعات لازم را از آن‌ها استخراج کنند.
8- تضمین کننده ی ثبات باشد. کارکنان و دانش آموزان باید مطمئن باشند که ارزیابی به گونه ای انجام خواهد شد که همه دانش آموزان با یک چشم نگریسته خواهند شد تا تک‌تک آن‌ها تجربه ای مساوی -ولی نه مشابه -از فرایند آن داشته باشند.
9- بخشی از طراحی رشته ی درسی باشد. ارزیابی نباید بخشی جدا از رشته ی درسی باشد که بعداً به آن افزوده شود. تمام حوزه‌های درسی باید روش‌ها و راهکارهای ارزیابی را در برنامه ریزی خود داشته باشند. قسمت‌های مختلف آموزشگاه باید اصول عمومی آموزشگاه را در چارچوب مناسب برای موضوع و رشته‌های خود انطباق دهند. هر طرح درس باید بر مبنای اصول عمومی مورد توافق آموزشگاه شاخصه‌ی خاص خود را داشته باشند.
10- به والدین کمک کند از پیشرفت فرزندانشان آگاه شوند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های عملکرد کارنامه نویسی، آگاه کردن والدین به پیشرفت فرزندانشان است. این امر کمک می‌کند به اینکه والدین نیز در فرایند یادگیری مشارکت داشته باشند و همچنین در تنظیم هدف‌های واقع‌بینانه به دانش آموزان کمک می‌کند.
اصول برنامه ریزی عملیاتی برای ارزیابی
پس از توافق بر اصول حاکم بر خط مشی ارزیابی و ثبت نمرات در مدرسه، لازم است یک برنامه ی بهبود وجود داشته باشد. این برنامه باید طوری طراحی شود که اصول را به یک برنامه ی عملی و اجرایی تبدیل کند. لازم است برنامه‌های بهبود برای ارزیابی تمام زمینه‌های یک رشته برخی از موارد زیر را شامل باشند.1- هدف‌ها در هر برنامه گنجانده شده باشند. این هدف‌ها از پایین ترین دستاوردهایی که ثبت کرده‌اید شروع می‌شوند و نشان دهنده این هستند که چگونه می‌توان در یک دوره زمانی خاص بهبود یابند.
2- تدوین برنامه‌های عملی برای هر بخش به منظور اجرای این اهداف. با توجه به شرایط محلی، هر بخش از آموزشگاه باید در نظر بگیرد که چه راهکارهایی را لازم است برای ارزیابی مورد نظر خود در پیش بگیرد. این اهداف باید چالش آفرین، اما قابل دستیابی، باشند.
3- سپس تصمیم بگیرید که چه شواهدی مورد نیاز است. این امر لازم است در هر بخش انجام شود تا آموزگاران بتواند پیشرفت داش آموزان را ارزیابی کنند. شواهد و مدارکی که به این ترتیب به دست می‌آید می‌تواند بیانگر برنامه ریزی آینده به عنوان بخشی از یک زنجیره کیفیت باشد.
4- تعداد شاخص‌های عملکرد را محدود کنید. شاخص‌های عملکرد باید از نظر تعداد محدود و قابل اندازه گیری و به روشنی تبیین شده باشد. گروه‌ها غالباً در زمینه ی دامنه و گستره ی پیشرفت‌هایی که برنامه ریزی می‌کنند بسیار بلند پروازانه و یا برنامه‌هایشان چنان مبهم و گنگ است که به سختی می‌توان دید موفق بوده‌اند یا خیر.
5- شاخص‌های عملکرد باید بر محور موضوع ارزیابی متمرکز باشند. گروه‌ها باید این سؤالات را بپرسند: «چه شواهدی نیاز داریم تا بتوانیم پیشرفت عملکرد را نشان دهیم؟» و «چگونه می‌توانیم شواهد را به گونه ای به دست آوریم که داده‌های مورد نیاز ما را به شکلی معنی دار در اختیارمان گذارند؟»
6- بین سه «ک» تعادل به وجود آورید. شاخص‌های عملکرد باید از نظر «کمیت پذیری»، «کیفی» و «کمی» متعادل باشند. این شاخص‌ها می‌توانند در راهکار کلی شما برای پیشرفت مورد استفاده باشد.
7- برنامه ی ارزیابی باید تاریخ انقضاء داشته باشد. بدون تاریخ انقضاء ممکن است برنامه‌ها جاه‌طلبانه تنظیم شوند، به گونه ای که برای تکمیل آن‌ها نیاز باشد به آینده کشیده شوند.
8- برنامه ریزی برای آینده را در راهکارهای خود منظور کنید. همه ی ارزیابی‌ها باید حاوی شواهدی برای پیشرفت یا برنامه ریزی آینده باشند. داده‌هایی که نتوانند در این راستا به شما کمک کنند، غالباً واقعاً ارزش تلاش برای جمع آوری ندارند.
9- راهکاری برای ارزیابی تدوین کنید که متضمن تجربه ی دانش آموزان از تمام انواع ارزیابی باشد. برای ارزیابی جنبه‌های مختلف یک درس، به روشهای مختلف نیاز است. هر مهارتی نیازمند چندین روش ارزیابی است. تمام شکل‌های ارزیابی تبعیض‌هایی در مورد برخی دانش آموزان به وجود می‌آورند؛ لذا طوری برنامه ریزی کنید که آن‌ها مجموعه ای از روشهای مختلف را تجربه کنند.
10- مقرون به صرفه ترین راهکار ارزیابی را برنامه ریزی کنید. در مورد زمانی که برای هر شکل ارزیابی صرف می‌کنید واقع بین باشید. ارزش آن به مقدار هزینه ای است که در برخواهد داشت. اگر آموزگاران متحمل فشار زیاد و در نتیجه خسته می‌شوند، بپرسید که آیا نتایج آن شکل ارزیابی می‌تواند به کمک یک روش دیگر به دست آید.
شایدها و نشایدهای ارزیابی
از آنجا که ارزیابی همه چیز به طور یکجا امری غیر ممکن و نا مطلوب است، تصمیم گیری پیرامون شاخص ارزیابی بسیار مهم است. همه دوست دارند بتوانند کمتر ارزیابی کرده و بیشتر در نمره دادن کارآمد باشند. هنر ارزیابی پیدا کردن بهترین راه ارزیابی آن چیزی است که واقعاً می‌خواهید در زمان مناسب ارزیابی کنید تا ارزیابی‌هایتان معتبر، قابل اعتماد، قابل مدیریت و منطبق با هدف باشد. نکات زیر برای کمک به شما در بهتر انجام دادن این وظیفه ارائه می‌شوند.1- کمتر، ولی بهتر، ارزیابی کنید. به دنبال راهکارهایی باشد که بتوانید دقت ارزیابی را حفظ کرده و به دانش آموزان بازخورد فراوان بدهید بدون اینکه زندگی را برای خودتان غیرممکن ساخته باشید. بررسی کنید که آیا بیش از اندازه موضوعات تکراری برای آزمون تعیین نکرده‌اید که همان چیزها را دوباره و دوباره بسنجند.
2- راه‌های سرعت دادن به ارزیابی را در نظر بگیرید. در مواردی که می‌بینید مجبورید عباراتی را به طور مکرر بنویسید شاید مثلاً بتوانید از برگه‌ها و پرسشنامه‌های تکلیفی استفاده کنید که در آن‌ها، پاسخ‌های صحیح در دسترس قرار دارند و می‌توانید جواب‌ها را با آن‌ها مقایسه کنید. این مسأله برای همه افراد مربوطه قابل قبول است. آموزگاران ممکن است چنان تحت تأثیر فرایندهای ارزیابی قرار گیرند که حاصل کار تحت شعاع قرار گیرد.
3- سازگارترین رویکرد را استفاده کنید. هنر ارزیابی عبارت است از بررسی اینکه شما واقعاً در مورد اهداف، اعتبار، قابلیت اطمینان و قابلیت اداره رویکردهای ارزیابی صریح و روشن بوده‌اید یا خیر. انتخاب روشهای صحیح و اینکه ارزیابی را چه کسی و در چه زمانی انجام می‌دهد نیز اهمیت دارد. از آنجا که این عوامل مستقل از یکدیگرند، این امر به شما کمک می‌کند که یک راهکار «سازگار با هدف» را تدوین کنید.
4- در نظر داشته باشد که چرا ارزیابی می‌کنید. دلایل می‌تواند شامل طبقه بندی دستاورد دانش آموزان، هدایت موضوع انتخابی، ایجاد انگیزه در دانش آموزان، تأمین بازخورد آگاهی دهنده، تأمین نمرات کلی، برآورد پیشرفت فردی و غیره باشد. هدف ارزیابی به شما کمک می‌کند پیرامون چگونگی انجام و چیزی که لازم است دانش آموزان انجام دهند تصمیم بگیرید.
5- به آنچه ارزیابی می‌کنید فکر کنید. مثلاً آیا محصولی را ارزیابی می‌کنید یا فرایندی را که به وسیله ی آن به وجود آمده است؟ آیا توانایی دانش آموز برای انجام فعالیتی را ارزیابی می‌کنید و یا -چنانچه غالباً نیز همین طور است - توانایی دانش آموز به نوشتن درباره ی انجام آن را؟
6- در ارزیابی از روشهای متعدد استفاده کنید. برای چیزی که می‌خواهید ارزیابی کنید بهترین حاصل باری ارزیابی کردن کدام است؟ ببینید که آیا می‌تواند یک مقاله، یک امتحان چهار جوابی، سؤالاتی با پاسخ‌های کوتاه، آزمون شفاهی، نمایش پوستر، اجرای عملی، کارهای هنری از قبیل شعر یا نمایشنامه، کارهای دستی از قبیل لباس یا مجسمه، ورقه مسأله، گزارش آزمایشگاه، نقشه‌های ذهنی، طرح‌های کلی، فهرست کتاب شناسی، و غیره...باشد.
7- پیرامون نوع ارزیابی صحیح حاصل یادگیری فکر کنید. نوع فعالیتی که برای ارزیابی انتخاب می‌کنید بستگی به چیزی دارد که ارزیابی می‌کنید. شما باید به همان‌گونه که طیف وسیعی از شیوه‌های یادگیری را ارائه می‌دهید، طیف وسیعی از روشهای ارزیابی را نیز ارائه دهید.
8- پیرامون اینکه چه کسی بهترین جایگاه برای ارزیابی را دارد فکر کنید. این شخص می‌تواند یک آموزگار باشد - در مواردی که تخصص و دانش خاصی برای قضاوت کردن مورد نیاز است- ؛ همسالان باشند- در مواردی که در رابطه با فرایند گروهی باشد- و یا در مواردی که شاخص‌ها به اندازه ی کافی روشن شده باشند که دانش آموزان بتوانند به همان خوبی آموزگاران قضاوت‌های معتبر ارائه دهند؛ و یا افرادی خارج از مجموعه، مثل کارفرمایان یا والدین- در مواردی که دیدگاه متفاوتی مورد نیاز است- ؛ و یا خود دانش آموز- در مواردی که مربوط به تعمق پیرامون رشد شخصی خود دانش آموز مورد نظر است.
9- در نظر بگیرد که ارزیابی در چه زمانی باید انجام شود. این زمان گاهی پایان یک دوره یادگیری است. اما اصولاً مناسب ترین ارزیابی، ارزیابی پیوسته است. وقتی ارزیابی به عنوان یک فعالیت نهایی انجام شود، غالباً نیاز چندانی به صرف انرژی برای تأمین بازخورد با جزئیات نیست. و اگر در اواسط دوره انجام گیرد همواره لازم نخواهد بود که نمره‌های نهایی و کلی داده شود.
10- روند خود را در مطابقت با نیازهای جاری ارزیابی تغییر دهید. خیلی آسان ممکن است به استفاده از شیوه‌ها و راهکارهای ارزیابی ادامه داد درحالی که دیگر متناسب باهدفی نیستند که در ابتدا برای آن طراحی شده بودند. همچنین مراقب باشید که بار افزودن روش جدیدی را بدون جابه‌جایی روشهای قدیمی بر خود تحمیل نکنید.
11- شیوه‌هایی از مدیریت کلاسی را استفاده کنید که مشوق خودکفایی باشد.
دانش آموزان را وادارید کارشان را با جواب‌های نمونه مقایسه کنند. در صورت دسترسی، از بسته ای یادگیر به کمک کامپیوتر نهایت استفاده را ببرید تا دانش آموزان بتوانند از تست‌های کامپیوتری بازخورد به دست آورند و در نتیجه بتواند عملکرد خود را اندازه گیری کنند. در هر جا که ممکن است، از آن شیوه‌های ارزیابی استفاده کنید که یادگیری مستقل و خودکفایی را تشویق می‌کنند.
12- تدریس و ارزیابی گروهی را امتحان کنید. تدریس و ارزیابی همزمان دستاوردهای دانش آموزان کار مشکلی است. به دنبال راه‌هایی باشید که بتوانید از حمایت و همکاری همکاران برخوردار شوید تا ارزیابی کلاس به موازات تدریس پیش برود. همچنین داشتن یک نظریه دیگر در مورد دستاوردهای دانش آموزان می‌تواند مفید باشد و از جبهه گیری و یک‌سونگری جلوگیری می‌کند.
13- پیرامون اعتبار ارزیابی چند معلمی فکر کنید. آیا می‌توانید مطمئن باشید که دو یا چند معلم به یک کار خاص نمره مشابه خواهند داد؟ برای اطمینان از اعتبار نمرات، لازم است همه آن‌ها درک روشنی از شاخصه‌ها و مفهوم واقعی آن‌ها در عمل داشته باشد. یک پیش نویس قراردادی نمره دهی می‌تواند مفید واقع شود و توصیف دقیق عملکردها برای هر یک از شاخصه‌ها در هر یک از نمرات ارزیابی را ارائه دهد.
14- پیرامون اعتبار نمرات یک معلم نیز فکر کنید. آیا شما در مواقع مختلف نمره مشابه به یک کار خاص خواهید داد؟ آیا نمره ای که می‌دهید بستگی به ترتیب ورقه‌هایی که نمره می‌دهید ندارد؟ آیا شما (نیز مانند بسیاری از افراد) بیشترین نمرات متوسط را در زمانی که خسته هستید نمی‌دهید؟ لازم است گاه و بی گاه به معیارها برگردید و نمراتی را که داده‌اید مورد بازبینی قرار دهید.
15- برای ارزیابی، کلاس‌هایتان را باهم عوض کنید. تعویض کلاس راه دیگری برای یک نگاه جدید به کار دانش آموزانی است که آن‌ها را می‌شناسید. همکار شما ممکن است بتواند قضاوت صحیح‌تری در مورد دستاورد دانش آموزی داشته باشد که شما تحت تأثیر رفتار یا عملکرد او در کلاس قرار دارید.
16- هدف‌هایی قابل دستیابی تنظیم کنید. این امر هم برای خود شما وهم برای دانش آموزان صادق است. به آن میزان تکالیف و فعالیت‌هایی تعیین نکنید که هم بردانش آموزان وهم بر خود شما فشار وارد آورد. هدف شما باید ارزیابی با کیفیت بالا و نه ارزیابی با کمیت بالا باشد.
17- مواد مورد ارزیابی را انتخاب کنید. پوشه‌هایی با فعالیت‌های انتخابی شرح و تفسیر دار خیلی با ارزش‌تر از توده ای مواد تفکیک نشده است. درخواست از دانش آموزان برای شرح و تفسیر کارشان، به منظور نشان دادن میزان یادگیری خود، نیز می‌تواند با ارزش باشد.
18- بررسی کنید که آیا شیوه‌های ارزیابی شما منصفانه است یا خیر. آیا هر دانش آموز فرصت یکسانی برای ارائه ی طیفی از فعالیت‌ها که بتواند مبنای نمرات او قرار گیرند داشته است و یا اینکه نمره او فقط مبتنی بر نتایج یک فعالیت با مهلت محدود بوده است؟
19- بررسی کنید که ارزیابی شما متناسب باشد. کمیت کار نباید تنها معیار موجود باشد. بد نیست به دنبال تنوع، تعالی و پیشرفت نیز بگردیم.
20- اطلاعات را به طور مناسب ثبت کنید. انرژی فراوانی می‌تواند در پیدا کردن کارهایی که گم شده‌اند و یا جست‌وجو برای لیست‌هایی که معلوم نیست کجا گذاشته شده‌اند صرف شود. سیستمی را تعبیه کنید که به شما کمک کند اطلاعات و داده‌های مربوط به ارزیابی‌ها را به سرعت پیش روی خود داشته باشید.
براون، سالی و همکاران،( 1387)، مهارتهای مهم تعلیم و تعلم، سعید خاکسار، تهران، نشر موزون، چاپ دوم.
/ج
